401
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA PREZIDENTI INSTITUTINING AHAMIYATI
Malikova Madina Maqsudjon qizi
Farg‘ona viloyati yuridik texnikumi “Yuridik xizmat” yo‘nalishi
2-bosqich 22-22-guruh o‘quvchisi
Telefon: +998330672020
madina.malikova2004@mail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.10409629
Annotatsiya. Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasida prezidentlik institutining paydo
bo‘lishi, ushbu institutni takomillashtirishning huquqiy asoslari va jihatlari xususida fikr
yuritiladi.
Kalit so‘zlar: mustaqillik, prezident, o‘zbek modeli, bir-birini tiyib turish, muvozanat
saqlash, fuqarolarning huquqlari va erkinliklari kafili.
THE IMPORTANCE OF THE INSTITUTION OF THE PRESIDENT IN THE
REPUBLIC OF UZBEKISTAN
Abstract. This article will talk about the emergence, legal framework of the presidential
Institute in the Republic of Uzbekistan and aspects of the improvement of this institute.
Key concepts: independence, president, Uzbek model, restraint, balance, guarantor of the
rights and freedoms of citizens.
ЗНАЧЕНИЕ ИНСТИТУТА ПРЕЗИДЕНТА В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН
Аннотация. В данной статье речь пойдет о возникновении института
президентства
в
Республике
Узбекистан,
правовых
основах
и
аспектах
совершенствования данного института.
Ключевые понятия: независимость, президент, узбекская модель, сдержанность,
баланс, гарантия прав и свобод граждан.
Maʼlumki, O‘zbekiston sobiq ittifoq davlatlari ichida birinchi bo‘lib Prezident lavozimini
joriy qilgan hamda o‘zbek modeli asosida zamonaviy prezidentlik institutiga asos solgan
davlatlardan biri hisoblanadi. Mazkur lavozim O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi
tomonidan 1990 yilning 24 martida taʼsis etilib, mustaqil, demokratik davlat barpo etish borasida
tashlangan ilk tarixiy qadamlardan biri edi deyish mumkin.
O‘tgan davr mobaynida mamlakatimizda demokratik rivojlanishning muhim talabi —
“hokimiyatlar tizimida bir-birini tiyib turish va muvozanat saqlash” prinsipini amalga oshirishning
402
huquqiy mexanizmlarini takomillashtirish, prezidentlik institutining konstitutsiyaviy-huquqiy
maqomini oshirish borasida izchil islohotlar amalga oshirildi.
Mamlakatimizda prezidentlik lavozimining taʼsis etilganiga o‘ttiz uch yildan ko‘proq vaqt
o‘tdi. Ushbu o‘tgan davr davomida Respublikada davlat va jamiyat hayotida amalga oshirilgan
islohotlar barobarida ushbu institutning mazmun-mohiyatidan kelib chiqib, davlat qurilishi va
boshqaruvida o‘ziga xos ahamiyati nuqtai nazaridan takomillashtirishga qaratilgan demokratik
islohotlar olib borildi.
Zero mustaqillikka erishgandan so‘ng milliy davlatchilik asoslarini shakllantirishga
qaratilgan islohotlar natijasida siyosiy va iqtisodiy hayot, davlat va jamiyat qurilishining barcha
jabhalarini yana-da demokratlashtirish va erkinlashtirish, mustaqil sud tizimini, inson huquq va
erkinliklarini munosib himoya qilish, fuqarolarning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy faolligini
yuksaltirish hamda fuqarolik jamiyatini barpo etishning mustahkam poydevori yaratildi.
Dastlab prezident davlat rahbari hamda ayni vaqtda ijro hokimiyatining boshlig‘isi sifatida
faoliyat yuritib kelgan va bu o‘z vaqtida to‘g‘ri edi. Chunki o‘sha paytlari davlat uchun demokratik
islohotlar o‘tkazish hamda fuqarolik institutlarini shakllantirish borasida kuchli ijro
hokimiyatining mavjud bo‘lishi talab etilar edi. 2007 yil 11 aprelda “Davlat boshqaruvini
yangilash va yanada demokratlashtirish hamda mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy
partiyalarning rolini kuchaytirish to‘g‘risida”gi konstitutsiyaviy qonun hamda “O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining moddalariga tuzatishlar kiritish to‘g‘risida (89-moddasiga, 93-
moddasining 15-bandiga, 102-moddasining ikkinchi qismiga)”gi Qonunning qabul qilinishi
munosabati bilan davlat boshlig‘i ijro etuvchi hokimiyat boshlig‘i, deyilgan norma olib tashlandi.
Dunyoda prezident lavozimi mavjud bo‘lgan davlatlarni shartli ravishda 3 ga ajratilib,
prezidentlik va parlamentar, aralash respublikalar degan tasniflash mavjud. Bunda asosiy
mezonlardan biri bo‘lib, prezidentning saylanish usuli hisoblanib, bevosita xalq tomonidan
to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylangan prezident kuchli vakolatlarga ega bo‘ladi. Prezident to‘g‘ridan-to‘g‘ri
saylanganda fuqarolar uning saylovoldi dasturi bilan bevosita tanishish, mamlakat va fuqarolarni
qiziqtirayotgan masalalarga nomzodlar eʼtiborini qaratish imkoniyati mavjuddir.
1
H.Tursunov. Prezidentlik institutining o‘zbek modeli.https://toshkent-
vil.adliya.uz/qashqadaryo/uz/publikatsii/detail.php?ID=16254
2
M.Mirakulov. Prezidentlik institutining mohiyati va ahamiyati.
https://constitution.uz/uz/pages/Prezidentlik_instituti .
403
Ushbu yil ham mamlakatimiz uchun siyosiy jarayonlarga boy yil bo‘ldi. Avvalo,
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi yangi tahrirda qabul qilindi hamda shunga mutanosib
ravishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligi uchun demokratik ruhda saylov bo‘lib o‘tdi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
ning
105-moddasida
O‘zbekiston
Respublikasining Prezidenti davlat boshlig‘idir va davlat hokimiyati organlarining kelishilgan
holda faoliyat yuritishini hamda hamkorligini taʼminlaydi deb ko‘rsatib qo‘yildi.
Ushbu konstitutsion normadan kelib chiqib, O‘zbekistondagi prezidentlik institutining
o‘ziga xos jihatlari shundan iboratki, O‘zbekistonda davlat boshlig‘ining vakolatida fuqarolarning
huquqlari va erkinliklariga, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlariga qatʼiy
rioya etilishiga kafillik belgilanganligi, davlat hokimiyati organlarining kelishilgan holda faoliyat
yuritishini hamda hamkorligini taʼminlashi, Prezident saylovi kuni Konstitutsiyada aniq belgilab
qo‘yilgani, saylov komissiyalarining aʼzolari saylovdan manfaatdor biron bir partiya aʼzosi, yoki
nomzod, uning ishonchli vakili bo‘lishi mumkin emasligi, Prezident saylovining moliyaviy
taʼminoti davlat mablag‘lari tomonidan qoplanishi va teng taqsimlanishi, nomzodlardan hech
qanday saylov garovi, saylov fondini tashkil etish talab qilinmasligi, nomzodlarga saylovoldi
tadbirlarini o‘tkazish uchun davlat hisobidan teng efir vaqti va bosma maydon ajratilishi,
yig‘ilishlar va uchrashuvlar o‘tkaziladigan vaqt hamda joy haqida saylovchilarga qonun hujjatlari
talablari tartibida xabar qilinishi, davlat organlari, jamoat birlashmalari, korxonalarning,
muassasalarning, tashkilotlarning rahbarlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlarga saylovchilar bilan uchrashuvlar
o‘tkazishni tashkil etishda, zarur maʼlumot va axborot materiallari olishda amaliy yordam
ko‘rsatishlari shartligi kabi holatlarda yaqqol namoyon bo‘ladi.
Konstitutsiyaning 106-moddasi bevosita O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga
nomzodlik uchun qo‘yiladigan talablarni o‘zida mujassamlagan bo‘lib, unga ko‘ra, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti lavozimiga o‘ttiz besh yoshdan kichik bo‘lmagan, davlat tilini yaxshi
biladigan, bevosita saylovgacha kamida 10 yil O‘zbekiston hududida muqim yashayotgan
O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi saylanishi mumkin. Ayni bir shaxs surunkasiga ikki muddatdan
ortiq O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti bo‘lishi mumkin emas.
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari
tomonidan umumiy, teng va to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo‘li
3
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –T.: “O‘zbekiston”, 2023 y.
404
bilan yetti yil muddatga saylanadi. O‘zbekiston Respublikasining Prezidentini saylash tartibi
qonun bilan belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga,
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya etilishining kafilidir,
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga mamlakat ichki va tashqi siyosatini amalga oshirishning
eng muhim masalalari yuzasidan murojaat qilish huquqiga ega, mamlakat ichida va xalqaro
munosabatlarda O‘zbekiston Respublikasi nomidan ish olib boradi.
So‘zimiz intihosida ta’kidlash mumkinki, mamlakatimizda prezidentlik instituti
O‘zbekistonni davlat mustaqilligiga erishishining asosiy omili bo‘ldi, respublikamiz uchun
suverenitet va davlatchilikda prinsip jihatdan yangi bosqichga o‘tilishini bildirdi hamda
prezidentlik instituti qaysidir maʼnoda davlat mustaqilligi kafili hamda davlat ramziga aylandi.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –T.: “O‘zbekiston”, 2023 y.
2.
2007 yil 11 aprelda “Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish hamda
mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish
to‘g‘risida”gi
konstitutsiyaviy
qonun
hamda
“O‘zbekiston
Respublikasi
Konstitutsiyasining moddalariga tuzatishlar kiritish to‘g‘risida (89-moddasiga, 93-
moddasining 15-bandiga, 102-moddasining ikkinchi qismiga)”gi Qonuni.
3.
H.Tursunov.
Prezidentlik
institutining
o‘zbek
modeli.https://toshkent-
vil.adliya.uz/qashqadaryo/uz/publikatsii/detail.php?ID=16254
4.
M.Mirakulov.
Prezidentlik
institutining
mohiyati
va
ahamiyati.
https://constitution.uz/uz/pages/Prezidentlik_instituti.
