Oʻzbekistonda ta’lim tizimini raqamlashtirish va oʻqitishning
imkoniyatlari
1
Ergashev Shoxrux Narzulla o‘g‘li,
2
Yuldashev Sherzod Ismoiljonovich
1
Toshkent amaliy fanlar universiteti, Gavhar ko‘chasi. 1, Toshkent 100149, O‘zbekiston
https://doi.org/10.5281/zenodo.10471516
Kalit so’zlar:
Masofaviy ta’lim, raqamli texnologiya, raqamlashtirish, «EDU LINK» axborot tizimi,
HEMIS dasturi.
Annotatsiya:
Maqolada mamlakatimizda maktabgacha ta’lim, umumiy oʻrta ta’lim va oliy ta’lim tizimida raqamlashtirish
va raqamli dunyoda oʻrganishning ahamiyati, hozirgi kunda olib borilayotgan ishlar va imkoniyatlar tahlil
qilingan.
KIRISH
Hozirgi vaqtda kundan kunga
raqamli texnika va bulutli texnologiyalar shiddat
bilan yangilanib borayotgan davrda jamiyatni
dunyoqarashi va zamonga moslashuvini tubdan
oʻzgartirishi tabiiy holat boʻlib bormoqda. Bu
holatda ta’lim olish holatlarini yangilanishiga sabab
boʻladi. Bugungi kunda oliy ta’lim muassalarida
masofaviy ta’limlarning yoʻlga qoʻyilishi bunga bir
misol sifatida koʻrishimiz mumkin. Masofaviy
ta’lim, tabiatning oʻzgarishi (Covid-19 davri) va
soʻngi texnologiyalarning ta’lim tizimiga samarali
tadbiqi oʻqitishni va oʻqishni oʻzgartirishga undadi.
Bu esa raqamli dunyoda oʻqitish va oʻrganish
borasida koʻplab pedagogik tadqiqotlar oʻtkazish
zaruratini ifodalaydi.
ADABIYOTLAR
TAHLILI
VA METODOLOGIYA
Mamlakatimizda
soʻnggi yillarda ta’lim tizimini tubdan isloh qilish
va ta’lim sifatini baholash hamda raqamli ta’limni
rivojlantirish boʻyicha keng ko`lamli ishlar olib
borilmoqda. Bu borada Oʻzbekiston Respublikasi
Prezidentining
2019-
yil
29
apreldagi
“Oʻzbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini
2030 yilgacha rivojlantirish Konsepsiyasini
tasdiqlash toʻgʻrisidagi PF-5712-sonli Farmonida
“PISA” (The Programme for International Student
Assessment) oʻquvchilarni baholash xalqaro dasturi
reytingida Oʻzbekistonning 2021 yilda birinchi 70
talikka, 2025 yilda 60 talikka va 2030 yilga kelib
esa, birinchi 30 ta ilgʻor mamlakatlar qatoriga
kiritish koʻzda tutilgan[1].
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining
2020-yil 5-oktabedagi PF 6079 sonli “Raqamli
Oʻzbekiston 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni
amalga oshirish chora tadbirlari toʻgʻrisida”gi
farmonida
raqamli
dunyoda
raqamlashtirish,
raqamli texnologiyalarni ishlab chiqish, raqamli
iqtisodiyot sohasida yangi loyihalarni koʻrib
chiqish va raqamli ta’limni rivojlantirish dasturlari
amalga oshirilmoqda. Ushbu
farmonda ta’lim
sohasida raqamli koʻnikmalarni oshirish maqsadida
quyidagi tadbirlar amalga oshiriladi:
Ta’lim
pogʻonasining
boshlangʻich
bosqichida oʻquvchilarga raqamli texnologiyalarni
taqdim
etish
orqali
raqamli
koʻnikmalarni
oʻzlashtirish uchun imkoniyatlar yaratish, tahliliy
va tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, kelajakda zarur
boʻladigan keng ko`lamli raqamli transformatsiya
sharoitida yoshlarga bilim va koʻnikmalar berish;
Yagona masofaviy ta’lim platformasini
kelajakda ta’limning barcha yoʻnalishlarida tatbiq
etish maqsadida yaratish va amalga oshirish;
oʻquvchilar
uchun
raqamli
texnologiyalardan
foydalanishning
umumiy
darajasini
oshirish
maqsadida
umumta’lim
maktablarining asosiy oʻquv dasturlariga doimiy
oʻzgartirishlar kiritish;
texnologik kasblar va innovatsion faoliyat
sohasida oʻqishni tashkil etishga qaratilgan yuqori
samarali xalqaro amaliyotni ta’lim tizimiga joriy
etish;
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari
bilan bogʻliq yo`nalishda kadrlar tayyorlovchi oliy
ta’lim muassasalari bitiruvchilari sonini, axborot
texnologiyalar
sohasida
oʻrtacha
darajada
kompetensiyaga ega boʻlgan oʻrta maxsus kasb-
hunar ta’limi muassasalari bitiruvchilarini oshirish;
axborot
texnologiyalar
sohasidagi
tashkilotlarining oʻquv jarayonlarga qatnashishini
ragʻbatlantirish orqali umumta’lim maktablarda
informatika
fanini
oʻqitish
metodlarini
takomillashtirish;
oliy
ta’lim muassasalarida tegishli
sohalarda “Buyumlar interneti”, robototexnika,
sun’iy intellekt texnologiyalarini qoʻllash va
oʻrganish bo`yicha laboratoriyalar, shuningdek,
xorijiy
qogʻoz
shaklidagi
materiallarni
raqamlashtirish formatlaridan foydalanish boʻyicha
davlat yagona talabini ishlab chiqish va qoʻllab-
quvvatlashni ta’minlash orqali ta’limda oʻquv
materiallarini raqamlashtirish;
raqamli texnologiyalar sohasida ilmiy-
tadqiqot ishlarini rivojlantirish va ragʻbatlantirish,
ularning
tashkiliy
mexanizmlarini
takomillashtirish;
gʻoyalar va yangi texnologiyalar yaratishni
targʻib qiluvchi respublika tanlovlari va tadbirlarini
(konkurslar, olimpiadalar va boshqalar) oʻtkazish;
yangi
qidiruv
tizimlarini
yaratish
yoʻnalishini ishlab chiqish va aniqlash, shu
jumladan audio va video materiallarni izlash va
aniqlash uchun yechimlar, axborotni qidirish va
olishda semantikadan foydalanish, mashinaviy
tarjima
tizimidagi
yangi
texnologiyalar,
shuningdek,
mashinaviy
oʻqitishning yangi
algoritmlari va texnologiyalarini rivojlantirish;
robototexnika komplekslari va odamlar
oʻzaro ta’sirining algoritmlarini ishlab chiqish,
ma’lumotlar uzatish tarmoqlari infratuzilmasini,
oʻrnatilgan sensorlar va sensor tarmoqlarni
takomillashtirish,
shuningdek,
“bulutli”
xizmatlarini taqdim etishning turli xil modellarini
amalga oshirish uchun dasturiy ta’minot yaratish
boʻyicha ilmiy ishlarni olib borish;
maktabgacha, oʻrta va oliy ta’lim tizimi
uchun elektron ta’lim resurslarini yanada
takomillashtirish, shuningdek, ichki va jahon ta’lim
resurslaridan foydalanishni ta’minlash;
inson
kapitalini
rivojlantirish,
shu
jumladan, ixtisoslashgan ta’limni rivojlantirish
hamda IT-sohasidagi kasblarni ommalashtirish, IT-
korxonalar
uchun
institutsional
sharoitlarni
yaxshilash va ma’muriy toʻsiqlarni kamaytirish;
maktab va maktabgacha ta’lim tizimiga
raqamli transformatsiya va yangi texnologiyalar
bo`yicha innovatsion oʻquv dasturlarini joriy etish
[3].
NATIJALAR
VA
MUHOKAMA
Yuqoridagi
qaror
va
farmonlarning ijrosini ta’minlashda maktabgacha
ta’lim, umumiy oʻrta ta’lim va oliy ta’lim
muassalarida
amalga
oshirilayotgan
ishlarni
oʻrganish, tahlil qilish, mavjud imkoniyatlarni
safarbar qilish, yangi gʻoyalarni roʻyobga chiqarish
boʻyicha tahlillarni koʻrib chiqamiz.
Avval maktabgacha ta’lim muassasalarida
raqamlashtirish va raqamli dunyoda oʻqitish
boʻyicha amalga oshirilayotgan ishlar va yangi
gʻoyalarni roʻyobga chiqarish tahlilini koʻramiz.
Mamlakatimiz
maktabgacha
ta’lim
muassasalarida bolalarimizning aksariyat, ya’ni 3-6
yoshdagilari tarbiyalanadi. Xalqimizda bir naql bor:
“Yoshlikda olingan bilim toshga oʻyilgan
naqshdir”. Mana shu yoshda bolalarning
rivojlanishi juda kuchli boʻladi. Atrof muhitning
ta’siri va atrofdagilarning tarbiya berishi ularning
qolgan hayotiga ham ta’siri kuchli hisoblanadi. Hali
boshlangʻich maktabga kirmagan bolalarning
hozirgi zamon texnologiyalarning oʻrganishi va uni
qoʻllay bilishi soʻngi yillarda tezlik bilan rivojlanib
kelmoqda.
Dastlabki
bolalalik
davrida
raqamli
dunyoda ta’lim berish va bilim olish yoʻllarini
samarali tashkil etish bugungi kunning dolzarb
muammolaridan biri. Bu muammoning nazariy
yechimi tarbiyachilar, bollalar va ularning ota-
onalarini raqamli dunyoda oʻqitishga yangicha
yondasshishlarni amalga oshirish hisoblanadi. Turli
dasturlar, mobil ilovalar va ijtimoiy tarmoqlardagi
guruhlar kabi bir qator yangi texnologiyalar bolalar
ta’limiga yangi innavatsion investitsiyalarni joriy
qilishning asosiy ta’lim vositalari vazifalarini
bajaradi.
Xorijiy
davlatlarda
“Aflatot” dasturi
maktabga kirmagan bolalar uchun moʻljalllangan
boʻlib, u ijtimoiy va iqtisodiy savodxonlikka asos
soluvchi dastur hisoblanadi. Bunday dasturlar
balalarning birinchi ta’lim olishlari va hayotiy
koʻnikmalarini shakllantirishda juda muhimdir.
Maktabgacha
ta’lim
muassasalarida
raqamlashtirish borasida YUNISEF tomonidan
O`zbekistondagi maktabgacha ta’lim sohasini
rivojlantirish uchun “Learning passport” nomli
raqamli
ta’lim
platformasini
yaratish,
Oʻzbekistondagi Yaponiya JICA vakolatxonasi
tomonidan “Oʻzbekistonda alohida parvarishga
muhtoj bolalar
bilan
ishlaydigan
pedagog
kadrlarning malakasini oshirish boʻyicha” loyihasi,
Koreya-Oʻzbekiston biznes assosiyasi tomonidan
maktabgacha ta’lim tizimi uchun yaratilayotgan
“EDU LINK” axborot tizimi loyihasi kabi ishlar
amalga oshirildi [4]. Mamlakatimiz maktablarida
xalq ta’lim vazirligi tomonidan maktab ta’limini
raqamlashtirish,
maktab
ta’limiga
axborot
kommunikatsion texnologiyalarini integratsiya
qilish, oʻqituvchi, oʻquvchi va ota-onalarning
interaktiv muloqatlarini rivojlantirish, masofaviy
va mustaqil ta’lim olish uchun imkoniyatlarni
amalga oshirish maqsadida kundalik.com raqamli
ta’lim platformasini ishlab chiqildi va amalda
tadbiq etildi. Bu platformada oʻqituvchilar uchun
dars jadvallari elektron jurnal, uy vazifalarni
boshqarish va turli hisobotlarni avtomatik ravishda
amalga oshiriladi, ota-onalar uchun oʻquvchining
kundaligi, uy vazifalari va muloqotlar uchun
boʻlimlari orqali oʻz farzandlarini toʻliq nazoratga
oladi, oʻquvchilar uchun kundalik daftari, portfolio,
muloqot boʻlimlari orqali kelasi dars mavzularini
bilishadi, oʻqituvchilari bilan oʻzaro muloqotlarini
amalga oshiradi, davlat organlari uchun umumiy
statistik ma’lumotlarni toʻplash, yangiliklarni quyi
tizimlarga yetkazishda aloqa va xabardor boʻlish
uchun ishlarini amalga oshiradi.
Oliy ta’lim tizimida r
aqamli universitet
loyihasi davom etmoqda. Hozirgi kunda ta’lim
jarayoniga oliy ta’lim muassasalaridan olinadigan
turli hisobot va ma’lumotlar sonini keskin
kamaytirish,
ularni
tayyorlashning
qogʻoz
shaklidan
voz kechish, boshqaruv tizimini
raqamlashtirish maqsadida Raqamli universitet
loyihasi doirasida “Oliy ta’lim jarayonlarini
boshqarish axborot tizimi” (HEMIS Higher
Education Management Information Systems)
ishlab chiqildi. Ushbu axborot tizimi “Ma’muriy
boshqaruv”, “Oʻquv jarayoni”, “Ilmiy faoliyat”
va “Moliyaviy boshqaruv va statistika” axborot
tizimlarini oʻz ichiga oladi. Oliy ta’lim
jarayonlarini boshqarish axborot tizimini joriy
etishdan maqsad:
-
OTM faoliyatining ochiqligi va shaffofligini
ta’minlash;
-
Oliy ta’lim tizimida oʻquv, ilmiy, ma’muriy
va moliyaviy jarayonlarni avtomatlashtirish;
-
Oliy ta’lim tizimida byurokratik toʻsiqlar
yuzaga kelishini oldini olish va moliyaviy
xarajatlarni qisqartirish;
-
OTM, talaba, va ish beruvchi tashkilotlar oʻrtasida
uzviylikni ta’minlash;
-
Boshqaruv jarayonlari uchun sarf qilinadigan
vaqtni qisqartirish va mehnat samaradorligini
oshirish;
-
Ta’lim jarayoni ishtirokchilari faoliyati
samaradorligini monitoring qilish;
-
Tahliliy
ma’lumotlarni shakllantirish va
qaror qabul qilish jarayonini optimallashtirish va
tezlashtirish.
Oliy ta’lim muassasalarida raqamlashtirish
va raqamli texnologiyalar vositasi yordamida
ta’limni
tashkil
etish
talabalarning
dars
mashgʻulotlarga faol
qatnashishi, mavzularni toʻliq
oʻzlashtirishi, kelajakdagi kasbiga mehrinin oshishi
va turli kompetensiyalarini rivojlanishiga sabab
boʻladi [5].
XULOSA
Bugungi kunda raqamli
ta’lim ta’lim tizimlarimizda oʻrni beqiyos boʻlib,
bunda oʻquvchilar va talabalarimizning fanni
oʻzlashtira olishi emas, balki ular bir vaqtning
oʻzida qanday oʻqiyotganini, fanni qanday
oʻrganayotganini, vazifalarga qiziqishi, oʻz
darajasidagi muammolarga fikr bildirishlarini
kuzatish
mumkin.
Buning
natijasida
oʻquvchilarning oʻzlari mustaqil oʻrganishi,
shaxsiy oʻrganishga moslashishi va oʻzini ustida
ishlashi kabi qobiliyatlari rivojlanadi. Dars
jarayonlari raqamli kontekntda jonli olib borish va
darslarda interfaol topshiriqlarni berish, virtual
lobaratoriyalarda o`rganish talabalarni yanada
fikrlashlarini oʻstiradi. Oʻzi qiziqqan sohadagi
kasbiy kompetensiyalari rivojlanadi.
FOYDALANILGAN
ADABIYOTLAR
1.
Oʻzbekiston
Respublikasi
Prezidentining
2018-yil 5-sentabrdagi PF-5538- sonli “Xalq
ta’limini boshqarish tizimini takomillashtirish
boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi
farmoni.
2.
Oʻzbekiston
Respublikasi
Vazirlar
Mahkamasining 2018 yil 8 dekabrdagi “Xalq
ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi
xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari
toʻgʻrisida”gi 997-sonli qarori.
3.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-
yil 5-oktabedagi PF 6079 sonli “Raqamli
Oʻzbekiston 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni
amalga oshirish chora tadbirlari toʻgʻrisida”gi
farmoni.
