ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
739
ADABIYOT DARSLARINI TASHKIL ETISHDA O’YIN TEXNOLOGIYASI VA UNING
AHAMIYATI
Ro’ziyeva Qunduz Mahmudovna
Buxoro viloyati, Olot tumani 17-IDUMning
ona tili va adabiyot fani o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10557028
Annotatsiya.
Mazkur maqolada adabiy ta’limda o’yin texnologiyalarining o’rni va
ahamiyati hamda o’yin turlari, ulardan foydalanish texnologiyasi haqida so’z boradi. Maqola
davomida o’yin texnologiyalari asosida adabiyot darslarini tashkil etish masalalari alohida
yoriyib berilgan.
Kalit so’zlar:
adabiy ta’limda o’yin texnologiyalarining o’rni, o’yin turlari, adabiyot, ona
tili ta’limi.
GAME TECHNOLOGY AND ITS IMPORTANCE IN THE ORGANIZATION OF
LITERATURE CLASSES
Abstract.
This article talks about the role and importance of game technologies in literary
education, the types of games, and the technology of their use. In the course of the article, the
issues of organizing literature classes based on game technologies are highlighted separately.
Key words:
role of game technologies in literary education, types of games, literature,
mother tongue education.
ИГРОВАЯ ТЕХНОЛОГИЯ И ЕЕ ЗНАЧЕНИЕ В ОРГАНИЗАЦИИ ЗАНЯТИЙ ПО
ЛИТЕРАТУРЕ
Аннотация.
В данной статье говорится о роли и значении игровых технологий в
литературном образовании, а также о видах игр и технологии их использования. В ходе
статьи отдельно освещаются вопросы организации занятий литературой на основе
игровых технологий.
Ключевые слова:
роль игровых технологий в литературном образовании, виды игр,
литература, обучение родному языку.
Hozirgi kunda dars jarayonini jonli tarzda o`tkazish, undagi yangi mazmunni o`quvchilarga
to`larok etkazish uchun pedagogik texnologiyalardan foydalanish zamonaviy texnologiyaning
dolzarb talabi bo`lib xizmat kiladi.
O`qituvchilardan
ham
dars
samaradorligi
oshiradigan,
o`quvchilar
faollligini
kuchaytiradigan texnologiyalarni qo`llash talab etilmokda. Bunday talablarga asosan o`quvchilarda
o`zaro rakobatni o`rnatish uchun adabiyot darslarida
o`yin mashg`ulotlaridan
foydalanish
maksadga muvofikdir.
Chunki o`yin texnologiyasi o`quvchilar orasida faollikni yanada kuchaytiradi va mavzuga
oid bo`lgan qiziqishni yanada oshiradi. Adabiy ta`limda asosiy faollik o`qituvchining o`zida
mujassam bo`lishi kerak. Shundagina o`quvchilar orasidagi faollikni ta`minlay oladi.
Zamonaviy ta`limni tashkil etishda turli xil o`yinlardan samarali foydalanishga alohida
e`tibor berilmokda. Bugungi kunda adabiy ta`lim jarayonida qo`llash nihoyatda kulay bo`lgan bir
kator o`yinli texnologiyalar yaratilmokda. O`yinli texnologiyalar nafaqat nazariy bilimlarni
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
740
mustahkamlash, ularning amaliy malaka va ko`nikmalariga aylanishini ta`minlabgina qolmay, balki
ta`lim oluvchilarda muayyan axloqiy irodaviy sifatlarni ham tarbiyalashga o`z ulushini qo`shadi.
D.B.El`koninning fikriga ko`ra, “Xuddi shu oddiygina o`yin orqali o`sib kelayotgan bolaning
tasavvuri ilk marotaba qaror topa boshlaydi”
1
. Bir qancha izlanishlar shu fikrga olib keladiki, o`yin
- bu tarakkiyotning rolidir, uning kelajakka, rivojlanishga qaratilgan, undan kelib chikadigan konun-
koidalar, iroda hamda matonat maktabidir.
Zakovat o`yini
Bu o`yinni o`tkazishda dastlab auditoriyani o`yinga moslashtirish lozim bo`ladi. O`yin
ishtirokchilari test yordamida saralab olinadi. Yuqori ball olgan o`quvchilar o`yinda ishtirok etish
huquqiga ega bo`ladi. O`yin qatnashchilari 6-8 kishidan iborat bo`ladi. Qolgan o`quvchilar esa
o`yinni tamoshabin sifatida kuzatib turishadi. O`yin uchun mo`ljallangan savollar konvertga
joylashtirib ko`yiladi. Guruh sardori savolni olib o`qituvchiga beradi. O`qituvchi savolni o`qib
eshittiradi. Javobni aniklash uchun bir dakika vakt ajratiladi. Bu vakt orasida o`yin ishtirokchilari
javobni maslahatlashib topishga harakat kilishadi. Bu o`yinni asosan, yukori sinfda o`tkazish tavsiya
etiladi.
Zakavot o`yinlarida asosan, o`rtaga muammoli savollar tashlanib, shu muammoni hal etishga
dikkat qaratiladi.
9 cinfda Ogahiy hayoti va ijodini o`rganishda bu o`yinni qo`llash va kuyidagi savollardan
foydalanish mumkin:
Savol: Shoir she`rlarida mumtoz adabiyotning kaysi san`at turlaridan foydalangan. Misollar
keltiring.
Javob: Ogahiy o`z baytlarida ma`no jihatidan bir-biriga yakin tushunchalarni ko`llab
tanosub
san`tini yaratgan. Masalan:
Ne tong ko`nglum kushi gar etsa maksad oshyonig`a,
Ki, sa`yu shavkdin uchmokda bolu par kilur paydo.
Ogahiy
iyhom
san`ati xususiyatlaridan ham mohirona foydalangan:
Meni bemor o`lar holatga etganda ikki la`lin,
So`rub bildim alarning biri shakar, biri kavsardur.
Savol: Ogahiyning kuyga solingan mashhur g`azali kaysi va uning matla`si kanday?
Javob: “Ustina” radifli g`azali Ogahiyning mashhur g`azallaridan biridir. U ishk mavzusida,
vasf va izhor uslubida bitilgan yakpora g`azaldir. Bu g`azal tanikli xonandalar (Komiljon
Otaniyozov, Otajon Xudoshukurov va b.) tomonidan ko`shik kilib ijro etilgan. Ғazal to`kkiz band,
o`n sakkiz misradan iborat. Ғazalning matla`si:
Mushkin koshining hay`ati ul chashmi jallod ustina,
Qatlam uchun “nas” keltirur “nun” e`tibor “sod” ustina.
O`yin shu tarzda davom etadi. Savollarga to`g`ri javob bergan guruh g`olib sanaladi.
6X6X6
Mazkur metodlarning adabiy ta`lim jarayonida foydalanish mumkin bo`lganlaridan yana biri
6X6x6 metodidir. Bu metoddan adabiy asarlar ustida ishlashda foydalanishda adabiyot
o`qituvchisidan pedagogik mahorat va ziyraklik, guruhlarni okilona shakllantira bilish talab kilinadi.
1
Эльконин Д.Б. Психология игрў. Москва. Педагогика. 1978.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
741
Bu metodda sinfdagi o`quvchilar oltita-oltitadan guruhlarga bo`linadi. Guruhlarga muayyan
nomlar beriladi. Dars mavzusi e`lon kilinadi, o`qituvchi guruhning a`zolarini almashtiradi. Yangi
guruhda avvalgi guruhdan bitta vakil koladi va o`z guruhining mavzu yuzasidan chikargan
xulosalarini yangi guruhga bayon etadi. Yangi guruh a`zolari avvalgi guruhning fikr va xulosalarini
o`rganadilar, unga o`z munosabatini bildiradilar. Shu tarika kiska vakt ichida o`quvchilar tomonidan
ham mavzu yuzasidan fikr bildiriladi, ham bu fikrlar ularning o`zlari tomonidan tahlil kilinadi va
baholanadi.
“To`g`ri top” o`yini
uchun ikkita plakat kerak bo`ladi. O`qituvchi birinchi navbatda biror
makolning boshlanishini yozib ko`yadi, ikkinchisi esa tartabni o`zgartirgan holda makolning
davomini yozib ko`yadi. O`yinni 5 sinflarda “Makollar” mavzusini o`rganishda qo`llash mumkin.
1. Qari bilganini...
2. Avval o`yla...
3. Otdan tushsa ham...
4. Yaxshi topib gapirar...
5. O`z uying...
1. egardan tushmaydi
2. yomon kopib
3. pari bilmas
4. o`lan to`shaging
5. keyin so`yla
“Kim biladi?” o`yinida
o`quvchilar ikki guruhga bo`linadi. Birinchi guruh a`zolari biror
she`rdan parcha o`qishadi. Ikkinchi guruh a`zolari esa she`rning muallifini aniklashadi. Keyingi
navbatda ikkinchi guruh a`zolari she`r o`qishadi. Birinchi guruhdagilar esa she`r muallifini
topishadi. Har bir to`g`ri javob uchun yutukli kartochkalar berishadi. Bu o`yinni xohlagan shoirning
lirikasini o`rganishda yoki dars jaryonida o`quvchilarni zeriktirishga yo`l ko`ymaslik, kiziktirish
maksadida ham o`tkazish mumkin. Masalan, 9-sinfda Navoiy lirikasini o`rganishda kuyidagicha
foydalanish mumkin:
1-guruh:
Ul sanamkim, suv yakosinda paritek o`ltirur,
Ғoyati nozuklikindin suv bila yutsa bo`lur.
2-guruh . Atoiy
Bu gulshan ichra yo`ktur bako guliga sabot,
Ajab saodat erur chiksa yaxshilik bila ot.
1-guruh. Navoiy
O`yin shu tarzda davom etadi. Ushbu o`yin o`quvchilarda she`riyatga nisbatan qiziqish
uyg`otadi. She`riyatga bo`lgan ijodiy yondashuvni o`stiradi, ifodali o`qishga malakalarini oshiradi.
Adabiyot darslarida bunday o`yin texnologiyalarini ko`llash, ulardan foydalanish juda katta
samara beradi. O`kuvchilarning bunday darslarda ko`llaniladigan o`yin texnologiyalari orqali
dunyoqarashi kengayadi, faolligi kuchayadi, bilim va ko`nikmalari mustahkamlanadi. eng muhimi,
adabiyot darsiga, badiiy adabiyotlarni o`qishga qiziqish kuchayadi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
742
“ertaklar olamiga sayohat” o`yini
kuyi
sinflarda o`tkaziladi. O`kuvchilar guruhlarga
bo`linadi. Mustakil va sinfdan tashkari o`qish soatlarida kanday ertaklar o`qilgan bo`lsa(o`quvchilar
tomonidan) ertaklar nomi, kahramonlar ismi yoziladi. Qaysi kator yoki o`quvchi ko`p yozsa engadi.
5-sinfda ”ertaklar olamida» ruknida «To`maris» rivoyati
,
Nazariy ma`-lumot: Rivoyat
va afsona tushunchalari. «Uch og`a-ini botirlar» ertagi, «Susambil» ertagi. Nazariy ma`lumot:
ertaklar va ularning turlari. Sinfdan tashkari o`qish darslarida bu o`yindan foydalanish
mumkin.
ertaklar nomi
Qahramonlar nomi
“Sehrli uch so`z” o`zbek adabiy
ertagi
Maksudxo`ja, xotini, besh kizi,
to`rt o`g`li
Pirimkul Qodirovning “Najot”
adabiy ertagi ertagi
Shahzoda Abusaid, podsho
Kamolxon, vazir Zuhurbek, Sanobar,
Ashur, uch og`ayni botirlar:To`lan botir,
O`ktam botir, Kenja botir va boshkalar
O`yin darslari vositasida o`quvchilarni mustakil fikrlashga, ijodkorlikka yo`naltiriladi.
O`kuvchi o`zlashtirgan bilim va malakalariga tayanib o`yin darsi vositasida mustakil harakat kiladi,
o`kuv topshiriklarini bajaradi. Ko`yilgan muammolarni echadi. Yukori sinflarda sahna asarlarini
rollarga bo`lib o`qish ijro etish vositasida bahri bayt musobakalarini o`tkazish kabi dars shakllaridan
foydalanish mumkin.
9-sinfda Zahriddin Muhammad Bobirning lirikasini o`rganishda kuyidagicha bahri-bayt
shaklidan foydalanish mumkin.
1-o`quvchi:
Yod etmas emish kishini g`urbatda kishi,
Shod etmas emish ko`ngilni mehnatda kishi,
Ko`nglim bu g`ariblikda shod o`lmadi, oh,
Ғurbatda sevinmas emish, albatta, kishi.
2-o`quvchi:
Ishkingda ko`ngil xarobdur, men ne kilay?
Hajringda ko`zum purobdur men ne kilay?
Jismim aro pechutobdur, men ne kilay?
Jonimda ko`p iztirobdur, men ne kilay?
Yukori sinflarda, ayniksa, xilma xil asar kahramonlariga xos portret kiyofalarini o`quvchi
ko`z o`ngida jonlantirish vositasida u kaysi asar kahramoni ekanini topish o`yinini olib borish
mumkin.
Masalan, 8-sinfda Yusuf Xos Hojibning “Qutadg`u bilig” dostonida kuyidagicha o`yin
turidan foydalanish mumkin:
1. U benukson akl timsoli, vazirning o`g`li bo`lib. Davlat ishlarida emas, dunyo ishlarida akl,
idrok bilan ish ko`radi. (O`g`dulmish)
2. U takvodor, zohid, davlatning karindoshi kanoat timsoli bo`lib. Foniy dunyoni o`tkinchi
deb biladi. U dunyoviy ishlarning barchasi kerak, u hayotiy zarurat, lekin bu dunyo tuzilishiyo`lida
umrini kurbon berish donolik belgisi emas deb biladi. (O`zg`urmish)
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
743
O`qituvchi yukoridagi fikrni bayon etib, kim ta`riflanganini so`raydi. O`kuvchilar esa
o`qigan asari yuzasidan kimligini eslab topib aytadi.
Ma`lumki akademik licey talabalariga ikkinchi boskichda Boburning hayoti va ijodini
o`rganishga alohida e`tibor qaratilgan. Bunday darslarda “Shoh va Shoir” nomi bilan ham o`yin
mashg`ulotini uyushtirish mumkin.
Bunda birinchi guruh nomi “Shoh”, ikkinchi guruh nomi “Shoir” deb nomlanadi. Har bir
guruhga berilgan nomidan kelib chikib savollar beriladi. “Shoh” guruhiga beriladigan savollar:
1. Boburning avlodlar shajarasini tuzing.
2. Boburning o`z yurtidan bosh olib ketish sabablarini ko`rsating.
3. Boburning Hindistonda amalga oshirgan obodonchilik ishlari.
4. Bobur va Shayboniyxonga kiyosiy tavsif bering.
“Shoir” guruhiga savollar:
1. Bobur kanday devonlar tuzgan?
2. Xazon yafrog`i yanglig` gul yuzing hajrida sarg`ardim,
Ko`rub rahm aylagil, ey lolaruh, bu chehrai zardim
matla`li g`azal tahlili va undagi sarik rangni ifodalash uchun ko`llangan so`z va so`z
birikmalarini ifodalab bering.
3. Shoirning takdiri bilan bog`lik bo`lgan ruboiylaridan misollar keltiring va sharhlang.
4. Boburning ijodiy salohiyati va iste`dodiga baho bering.
Cavollar yozilgan kartochkalar o`quvchilarga tarkatiladi. Dars jarayonida o`quvchilar
guruhlarning faolligiga qarab baholanadi.
O`yin darslari mustakil fikrlashga, ijodkorlikka, faollikka undaydi. Bunday darslarning
fanlararo alokasi hakida to`xtaladigan bo`lsak, u tarix (Qodiriyning “O`tgan kunlar” ida XIX asrdagi
Buxoro, Qo`kon xonliklari; tarixiy vokealar, sanalar), geografiya (Boburning “Boburnoma” sidagi
geografik joy nomlari), psixologiya (ruhiyat tasviri), mantik, matematika, tilshunoslik kabi fanlarga
chambarchas bog`lik.
Biror bir adabiy asarni o`rganishda, davrlarga sharh berishda, ma`lum asarda kamrab olingan
tarixiy vokealarni o`quvchilarga eslatishda, obrazlarni tahlil kilishda tarix faniga murojaat kilinadi.
Asardagi ruhiyat tasvirini o`rganishda psixologiyaga, klassik adabiyot namunalarini o`rganishda
falsafaga, mantikka, badiiy asar matnini tahlil kilishda tilshunoslik faniga murojaat kilinadi. Demak,
o`qituvchi fanlararo alokadan foydalanib yozuvchi yashagan davr, kalamga olingan hayotiy
hodisalar va inson shaxsi to`g`risida asosli, dalillangan ilmiy hakikatlarga tayanib ish yuritadi.
REFERENCES
1.
Innovacion texnologiyalar yordamida ta`lim samaradoligini oshirish yo`llari. Tuzuvchi:
R.Ishmuxammedov. Toshkent, 2003. 3-11-betlar.
2.
K.Usmonova. Adabiy ta`limda ilg`or pedagogik texnologiyalar. Toshkent, 2004, 3-13-
betlar.
3.
D.Abdurazzokova. Interfaol usullardan foydalanish. Toshkent, 2005, 3-9-betlar.
4.
El`konin D.B. Psixologiya igriu. Moskva. Pedagogika. 1978.
5.
