92
MEDIATA’LIM MUHITIDA BO‘LAJAK O‘QITUVCHILARNING PEDAGOGIK
MAHORATINI RIVOJLANTIRISH TЕХNОLОGIYАSINI TAKOMILLASHTIRISH
METODIKASINING MAZMUNI
Sulaymonova Ra’no
https://doi.org/10.5281/zenodo.10640124
Annotatsiya.
Mazkur maqolada mediata’lim muhitida bo‘lajak o‘qituvchilarning
pedagogik mahoratini rivojlantirish tехnоlоgiyаsini takomillashtirish metodikasining mazmuniga
qisqacha ilmiy izlanish natijasida ishlab chiqilgan texnologiya mazmuni keltirilgan bo‘lib, ishlab
chiqilgan texnologiya asosida bo’lajak o‘qituvchilarning pedagogik mahoratini rivojlantirish
imkoniyatlari kengayadi. Berilgan tavsiyalar esa pedagoglarning kasbiy mahoratini
takomillashtirishga xizmat qiladi.
Kalit so’zlar:
mediata’lim, o‘qituvchi, mahorat, kasb, kompitentlik, texnologiya,
takomillashuv, metodika, ta’lim, tarbiya, ilmiy izlanish, tadqiqot, adabiyot.
THE CONTENT OF THE METHODOLOGY FOR IMPROVING THE TECHNOLOGY
OF DEVELOPING THE PEDAGOGICAL SKILLS OF FUTURE TEACHERS IN THE
MEDIA EDUCATION ENVIRONMENT
Abstract.
In this article, the content of the technology developed as a result of a brief
scientific research on the content of the methodology for improving the technology of developing
the pedagogical skills of future teachers in the media education environment is presented, and the
possibilities of developing the pedagogical skills of future teachers will be expanded on the basis
of the developed technology. The given recommendations serve to improve the professional skills
of pedagogues.
Key words:
media education, teacher, skill, profession, competence, technology,
improvement, methodology, education, training, scientific research, research, literature.
СОДЕРЖАНИЕ МЕТОДИКИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТЕХНОЛОГИИ
РАЗВИТИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО МАСТЕРСТВА БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ В
СРЕДЕ МЕДИАОБРАЗОВАНИЯ
Аннотация.
В данной статье представлено содержание технологии,
разработанной в результате краткого научного исследования содержания методики
совершенствования технологии развития педагогического мастерства будущих учителей
в среде медиаобразования, а также возможности на основе разработанной технологии
будет расширено развитие педагогического мастерства будущих учителей. Данные
рекомендации служат повышению профессионального мастерства педагогов.
93
Ключевые
слова:
медиаобразование,
педагог,
мастерство,
профессия,
компетентность,
технология,
совершенствование,
методология,
образование,
подготовка, научные исследования, исследования, литература.
Jamiyat taraqqiyotining zamonaviy sharoitida ta’lim tizimining barcha bo‘g‘inlarini,
jumladan, oliy ta’limni isloh qilish muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu o‘zgarishlarning asosiy
maqsadi, ijodiy faoliyatga qodir bo‘lgan tashabbuskor shaxsni shakllantirishdir. Ushbu maqsadni
amalga oshirish ta’limni insonparvarlashtirish g‘oyasi bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, oliy ta’limning
maqsadli tamoyillaridan biri sifatida bo‘lajak o‘qituvchining ijodiy qobiliyatini rivojlantirish
muammosini dolzarblashtirishni o‘z ichiga oladi.
Respublikamizda yangi taraqqiyot davrida, uning kelajagini belgilovchi yoshlarni har
tomonlama yetuk, komil, yuksak madaniyatli va ma’naviyatli bo‘lib yetishishni ta’minlash yo‘lida
amalga oshirilayotgan ulkan bunyodkorlik ishlarining asosiy bo‘g‘ini sifatida bo‘lajak
boshlang‘ich ta’lim bo‘lajak o‘qituvchilarning yuqori ilmiy metodik bilimlarga, yuksak mahoratga
ega bo‘lishi hal qiluvchi ahamiyatga egadir.
Mamlakatimizda ta’limni mehnat bozori talablari asosida rivojlantirish, ta’lim jarayoniga
raqamli texnologiyalar va zamonaviy usullarni joriy etish, xalqaro standartlar asosida yuqori
malakali, kreativ va tizimli fikrlaydigan, mustaqil qaror qabul qila oladigan kadrlar tayyorlash,
ularning intellektual qobiliyatlarini namoyon etishi va ma’naviy barkamol shaxs sifatida
shakllanishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish asosiy vazifalar sifatida belgilangan.
O‘quv faoliyatining jamoaviy xususiyati va bilimlarini pedagogik omillar orqali
o‘zlashtirilishini, talabalarda o‘qishning subektiv motivlariga bog‘liq bo‘lgan ko‘nikma va
malakalarni ishlab chiqish, o‘qish predmetiga munosabat, ta’lim oluvchining qobiliyatlari va
tajribasini inobatga olish kabi pegagogik shart-sharoitlarda namoyon bo‘ladi. Shu sababli so‘nggi
yillar davomida ilmiy tadqiqotlarda tadqiq etilayotgan ishlarni, bo‘lajak o‘qituvchilarning
pedagogik mahoratini rivojlantirishning pedagogik shart-sharoitlari orqali talaba shaxsiga ta’sir
etuvchi sifatlar hozirgi kunda dolzarb masala hisoblanadi.
Talaba shaxsida pedagogik mahoratni rivojlantirishning pedagogik shart- sharoitlariga
to‘xtalar ekanmiz avvalo: qadimgi xitoy pedagogik-axloqiy qarashlaridan kelib chiqib, ta’lim
oluvchiga individual xususiyatlarning muhimligi to‘g‘risidagi fikrlar ilgari surilgan tarbiya
meyyorlari va prinsiplari to‘g‘risidagi birinchi umumlashtirilgan tasavvurlar orqali bilim berib
borilgan. Mazkur tasavvurlar pedagogik fikrlar va amaliyotning kelgusi rivojlanish asosini tashkil
etgan.
94
G‘arb pedagogikasining rivojlanishi ta’lim oluvchida pedagogik mahoratni rivojlantirish
pedagogik bilimni sezilarli darajada o‘zgartirishga, uning muammosini boyitishda, fanga oid
bilimlarga etibor berishni taqozo etdi. Olimlar tomonidan pedagogikada ta‘lim jarayonida
pedagogik mahoratni rivojlantirish orqali bo‘lajak o‘qituvchilarda pedagogik shart-sharoitlarini
fundamental asosini “asosiy tushuncha” sifatida rasmiylashtirishda D.Dyui, А.Mаslоw, V.Merlin,
S.Nishonova, N.Safayevlarning tadqiqotlari yordam berdi.
Mediata’lim muhitida bo‘lajak o‘qituvchilarning pedagogik mahoratini rivojlantirish shart-
sharoitlari ta’lim muammosiga yondashuvlarning tahlili tadqiqot muammosini yoritib berish
uchun bir qator muhim xulosalarga kelish imkonini beradi.
Birinchidan, kompetensiyaviy ta’lim rivojlanib borishi mumkin bo‘lgan bilim, ko‘nikma
va malakalarga erishilgan darajadan kelib chiqishi kerak, ammo yoshlarda mazkur daraja turlicha
namoyon bo‘ladi.
Ikkinchidan, erishilgan darajadan kelib chiqib, mazkur darajani har bir talabada aniqlash
talabini keltirib chiqaradi. Chunki, kompetensiyalarning erishilgan darajasi tashhisini aniqlash
o‘qitishning ijtimoiy ta’sir etuvchi sharti sifatida qarash lozim.
Uchinchidan, rivojlantiruvchi ta’lim talabalarning rivojlanish darajalarini to‘g‘rilashga olib
kelmaydi, balki individual sifatlarini rivojlantirish sharti bo‘lib xizmat qiladi. Bundan individual
sifatlar rivojlanish uchun boshlang‘ich jihat sifatidagina emas, balki zarurat, butun o‘qish davrida
saqlanib qolishi nazarda tutiladi.
To‘rtinchidan, aqliy qobiliyatlarning rivojlanishi maxsus vositalarni – mazmuni bo‘yicha
optimal murakkab va aqliy mehnatning ratsional ko‘nikmalarini shakllantirishi kerak bo‘lgan
rivojlantiruvchi topshiriqlarni ko‘zda tutadi. Bundan individual yondashuv ta’limda o‘qitishning
mos ta’lim vositalariga zarurat kelib chiqadi.
Mediata’lim muhitida bo‘lajak o‘qituvchilarning pedagogik mahoratini rivojlantirishda
avvalo, o‘zini-o‘zi faollashtirish, o‘quv jarayonida erishgan yutuqlarini o‘zini-o‘zi baholash
prinsipi asosida qurish muhim rol o‘ynaydi. Bo‘lajak o‘qituvchilarning shaxsiy javobi, o‘z o‘quv
faolligini tahlil qilishga undovchi vaziyatlarga jalb etish zarur.
Bo‘lajak o‘qituvchilar uchun o‘quv mashg‘ulotidagi muvaffaqiyatlilikning bosh mezoni
o‘qituvchi unga qo‘yadigan baho emas, balki aniq bir o‘quv yutug‘i, topshiriqni bajarishning
mahsuldorligi bo‘lishi kerak. Bo‘lajak o‘qituvchilar o‘z hatti-harakatlarining natijasini mustaqil
baholash, o‘zini-o‘zi nazorat qilish, o‘z xatolarini topish va to‘g‘rilash ko‘nikmasi o‘z irodasini
rivojlantirishga bog‘liq.
95
Oliy tа’lim muаssаsаlаridа intеrfаоl о‘qitish mеtоdlаri vа tехnоlоgiyаlаrini rivоjlаntirish
аsоsidа о‘zlаshtirish vа qо‘llаshning yаngi mехаnizmlаrini mujаssаmlаshtirаdi.
Birinсhi bоsqiсh: 1-bоsqiсh tаlаbаlаri. Ushbu bоsqiсhdа bo‘lajak o‘qituvchilarning pedagogik
mahoratini rivojlantirish qiyin, сhunki dаstlаbki kurslаr uсhun аsоs pedagogik mahoratini
rivojlantirish, ulаrda pedagogik bilim endi rivojlanayotganligi sababli pedagogik mahorat hаqidа
tо‘liq tаsаvvurgа еgа еmаs.
Bu hоlаt bo‘lajak o‘qituvchilarning pedagogik mahoratini rivojlantirish uсhun mаqsаdli
fаоliyаtni аmаlgа оshirishni qiyinlаshtirаdi.
Ikkinсhi bоsqiсh: 2-bоsqiсh tаlаbаlаri. Tа’lim subyеktlаrining bilim оlish fаоliyаtidа
kundаlik fаоliyаtning аsоsi bilim, kо‘nikmа vа mаlаkаlаrigа еgа bо‘lgаn bо‘lаjаk о‘qituvсhilаrgа
tаyаnishi mumkin. Ulаr, аsоsаn, mustаqil rаvishdа qidirish vа zаrur qаrоrlаr qаbul qilish uсhun
“intеllеktuаl tаyyоrgаrlik” jаrаyоnigа kirishаdi.
Uсhinсhi bоsqiсh: 3-bоsqiсh tаlаbаlаri dаrаjаsi. Ushbu dаrаjаdа bо‘lаjаk о‘qituvсhilаrni
о‘qitishdа subyеktiv yоndаshuvgа ustuvоr аhаmiyаt bеrаdi.
Ulаr bilim, kо‘nikmа vа mаlаkаlаrgа еgа bо‘lishlаri uсhun bu bоsqiсhdа о‘quv jаrаyоni
subyеktlаri vа bо‘lаjаk о‘qituvсhilаrining реdаgоgik mаhоrаtini tаshkil еtishning uslubiy
jihаtlаrigа е’tibоr qаrаtishlаri (реdаgоg sifаtidа) kеrаk bо‘lаdi.
Tаdqiqоt jаrаyоnining subyеktlаri tоmоnidаn hаl qilinаdigаn аsоsiy vаzifаlаr uning
strukturаsi lоkаlizаtsiyа dаrаjаlаrigа qаrаb аniqlаnishi kеrаk:
Dаstlаbki dаrаjа: “bо‘lаjаk о‘qituvсhilаrdа bilim, kо‘nikmа vа mаlаkаlаrning yеtаrli
sаlоhiyаtini yаrаtish, о‘z-о‘zini tаrbiyаlаshdа intеllеktuаlizаtsiyа vа yаrаtuvсhаnlik nаmоyоn
bо‘lishi uсhun zаrur shаrt-shаrоitlаr sifаtidа hаrbiy хizmаt vаzifаlаrini bаjаrishdа mаs’uliyаt vа
ishоnсhni uyg‘оtish”;
Аsоsiy dаrаjа: bо‘lаjаk о‘qituvсhilаrdа аnаlitik mа’lumоtlаrni tо‘рlаsh, tаhlil qilish vа
pedagogik fаоliyаtiyаtning turli muаmmоlаrini hаl qilish bо‘yiсhа kо‘nikmаlаrni ishlаb сhiqish,
vizuаl – sаmаrаli fikrlаsh kо‘nikmаlаrni rivоjlаntirish;
Yаkunlоvсhi dаrаjа: bо‘lаjаk о‘qituvсhilаrning pedagogik mohoratlаrini rivоjlаntirish
о‘quv аmаliyоtining bаrсhа shаkllаridа qо‘llаb-quvvаtlаsh.
Bo‘lajak o‘qituvchi faoliyati kelajakda muvaffaqiyatli kechishi uning shaxsi, xarakteri,
o‘quvchilar bilan muomalasiga ham ko‘p jihatdan bog‘liq bo‘ladi. Odatda, bularning ta’lim-
tarbiya jarayoniga ta’siri ahamiyatsizdek tuyuladi. Ammo tajribali bo‘lajak o‘qituvchi, uning xatti-
harakati o‘quvchilarga qanday ta’sir ko‘rsatayotganligiga ahamiyat berib, unga kerakli tuzatishlar
kiritib, takomillashtirib boradi.
96
Shuning uchun ham pedagogik mahoratni o‘qituvchi shaxsi sifatlarining majmuyi sifatida
qaralib, uni o‘qituvchining yuqori darajada psixologik-pedagogik tayyorgarlikka ega bo‘lishi bilan
bog‘liq bo‘lishini unutmaslik lozim.
Pedagogik mahorat yaxlit tizim sifatida quyidagi tarkibiy qismlardan iborat
bo‘ladi:
1 –rasm. Pedagogik mahorat tarkibiy qismlari.
Biroq, zamonaviy o‘qituvchiga birgina umumiy madaniyatning o‘zi kifoya qilmaydi,
maxsus bilimlar va malakalar-bolalarni kuzatish, ularning o‘sishdagi muhim narsalarni aniqlay
olish, ularni rivojlantirish yo‘llari hamda usullarini aniqlash, o‘zaro ta’sirini chuqur tahlil qilish,
pedagogik izlanishlar va yutuqlarni ilmiy jihatdan bir tizimga solish malakalari zarur bo‘ladi.
2.2. – rasm. Pedagogik mahoratga erishishi bosqichlari.
*
• pedagog shaxsini insonparvarlik yo‘nalishiga ega bo‘lishi, uning qiziqishlari, qadriyat yo‘nalishlari
va ideallarining oliy maqsad-barkamol avlodni tarbiyalab yetishtirishga yo‘naltirilganligi;
*
• mutaxassislik fanlari, o‘qitish metodikasi, pedagogika-psixologiyadan mukammal bilimga ega
bo‘lish;
*
• pedagogik qobiliyatga ega bo‘lish (muloqotga moyillik, ishchanlik, kelajakni tasavvur qila olish,
kasbiy mustaqillik, sensor axborotlarni tezlik bilan anglash (yuzidan o‘qib olish);
*
• pedagogik texnikani egallash, ya’ni o‘z-o‘zini boshqara olish, o‘zaro ta’sir etish va hamkorlikda
ishlashni uddalashlari lozim bo‘ladi.
97
Xulosa sifatida shuni aytishimiz mumkinki, har bir bo‘lajak o‘qituvchi kelajakda
pedagogik faoliyat yuritar ekan, berayotgan ta’lim - tarbiyasini yanada samarali chiqishi uchun u
o‘z ustida muttasil ishlashi, bilimini, mahoratini o‘stirishi kerak. O‘quvchilar bilan bo‘ladigan
munosabatlarni puxta o‘ylab ularning ko‘ngliga ozor yetkazmasdan ish olib borishi kerak.
Muomala madaniyati o‘zini tuta bilishini nazorat qilishi kerak. Har bir tarbiyachining
dunyoqarashi uning muomalasidan namoyon bo‘ladi. Muomalaning asosiy vositasi tildir.
Xalqimizdan shunday naql bor: “Bola shirin so‘zning gadosi”. Shunday ekan tarbiyachi o‘z
muomalasida juda ehtiyotkor bo‘lishi kerak.
REFERENCES
1.
Дьюи Дж. Демократия и образование //Д..Дьюи. - М.: Пед.-Прес., 2000 г. - 384 с.
2.
Маслоу А. Мотивaция и личность. Пи.: спб., 2003 г. -352 с.
3.
Мерлин В. Психология индивидуальности // Под.ред. Е.А.Климова – Ворон.: НПО
Модек, 1996 г. 448-с.
4.
Нишонова С. Ёшлар тарбиясининг маънавий илдизлари. – Т.: Янги аср авлоди, 2008
й. 167-б.
5.
Сафаев Н. Психологические особенности нaционального самосознания студенческой
молодежи.: Автореф. дис. … док. псих.наук. – Т., ТГПУ, 2006. – 38
6.
Хлудеева И.В. Организационно-методические условия развития качеств интеллекта
учащихся в учебном процессе // Мир науки, культуры, образования. – Приамурский.
2012. – С. 173-176. ISSN: 1991-5497.
