494
UMUMTA’LIM MAKTABLARIDA IJTIMOIY-PSIXOLOGIK MUHITNI
BOSHQARISH
Quldashova Sadokat Xoshimovna
Oriental universiteti magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10702129
Annotatsiya.
Ushbu maqolada O’zbekiston umumiy o’rta ta’lim maktablarida ijtimoiy –
psixologik muhitni tashkil etish va boshqarishda ijtimoiy pedagogikaning ko’magi hamda
o’qituvchi shaxsining pedagogik imkoniyatlari haqida fikr mulohazalar bayon etilgan.
Kalit so’zlar:
maktab, ijtimoiy pedagogika, islom ta’limoti, madaniy muhit, mentalitet,
o’qituvchi, qomusiy olimlarning fikrlari va o’quvchilar.
MANAGEMENT OF THE SOCIAL-PSYCHOLOGICAL ENVIRONMENT IN
HIGH SCHOOLS
Abstract.
This article describes the support of social pedagogy in the organization and
management of the social and psychological environment in general secondary schools of
Uzbekistan and the pedagogical capabilities of the teacher.
Key words:
school, social pedagogy, Islamic teachings, cultural environment, mentality,
teacher, opinions of encyclopedists and students.
УПРАВЛЕНИЕ СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ СРЕДОЙ В ВУЗЕ
Аннотация.
В данной статье описывается поддержка социальной педагогики в
организации и управлении социально-психологической средой в общеобразовательных
школах Узбекистана и педагогические возможности учителя.
Ключевые слова:
школа, социальная педагогика, исламское учение, культурная
среда, менталитет, учитель, мнения энциклопедистов и учащихся.
Umumiy o’rta ta’lim maktablarida o’quvchilarni har tomonlama yetuk, barkamol etib
tarbiyalash pedagogik jarayonning asosiy tarkibiy qismidir. O’quvchilarga o’z qobiliyatlarini
namoyon qilishga imkon berish ijodiy potensialini rivojlantirish hamda ularda kreativlik
ko’nikmalarini shakllantirish uchun maktablarda madaniy muhitni tashkil etish lozim. Bugun
maʼnaviyat naqadar kerakligini, xalqimiz kechagi xalq emasligini, yangicha ishlashni, yaxshi
boʻlish uchun hamma oʻzgarishi zarurligini koʻrsatmoqda.
Zero, moddiyat va maʼnaviyatni teng koʻrilishi faqat shiorimizda emas, balki ongimizga
hamda qalbimizga mustahkam oʻrnashishiga erishish zarurdir. Zamonaviy ta’lim-tarbiya
konsepsiyasida madaniyatni ommalashtirish muammosi alohida o‘rin tutadi. Umumiy o’rta ta’lim
495
maktab o’quvchilarining shaxs sifatida ijobiy fazilatlarining rivojlanishi uning yuksak tarbiyasi,
milliy madaniyatni o’zlashtirish darajasi bilan bog’liq. Shaxsning hayotda ma’lum bir tarzda
harakat qilishi, fikrlashi his qilish, idrok qilishi xullas madaniy va ma’naviy jamiyatga kirib borishi
madaniylashuv demakdir.
Shu o’rinda K.D.Ushiniskiy: “Har bir mamlakatda bolalarning tarbiyalash tizimi, xalqning
rivojlanish sharoitlari, uning ehtiyoj va talablari bilan belgilangandir”-deb aytgan edi u. Albatta
bolalarning ongida ijtimoiy madaniy muhitni kamol toptirishda nafaqat pedagog balki oila,
mahalla milliy qadriyatlar hamda islom talimotining o’rni beqiyos. Maktab-o’qituvchi
rahbarligida yosh avlodga ma’lumot, bilim beradigan va tarbiyaviy ishlar olib boradigan o’quv
muassasasidir. Maktabda bolani katta hayotga tayyorlanadi. Maktab hayoti har bir bola hayotida
yetakchi o’rindadir. Bu maskanda bola ulg’ayadi, kamol topadi va komil inson bo’lib voyaga
yetadi.
Bugungi kunda asosiy e’tibor maktab va maktabgacha ta’lim muassasalariga qaratilyapti.
Chunki bola asosiy bilimni shu maskanlardan oladi va o’z hayot yo’lini tanlaydi. O’quvchi
yoshlarning hayotida ijtimoiy-madaniy muhitni shakllantirish bugungi kunning eng dolzarb
integratsiyalashgan muammosi bo’lib, falsafa, sotsiologiya, madaniyatshunoslik, psixologoya,
pedagogika va ijtimoiy madaniy faoliyatning muammoli sohalari chorraxasida joylashgan.
Vigotskiyning fikricha:” Eng samarali ta’lim: ijtimoiymadaniy jihatdan uyushgan,
rivojlanish jarayonining universal va zaruriy tomonidir” deya ta’kidlaydi. Shu nazariyaga
tayangan holda o’quvchining kognitiv o’sishiga erishish uchun maktablarda ijtimoiy-madaniy
muhitni tashkil etish naqadar zarur ko’rsatkich ekanligi shubhasizdir. Masalan: yosh bolada xotira
biologic omillar bialn cheklanadi. Biroq, madaniyat biz ishlab chiqadigan xotira strategiyasining
turini belgilaydi. Umumiy o’rta ta’lim o’quvchilari qiziquvchan va o’zlarining ta’lim olishlarida
va yangi tushuncha shakllarini kashf etishlarida hamda bu fikrlarni rivojlantirishda faol ishtirok
etadilar. Shu o’rinda ta’kidlash lozimki, bolaning har tomonlama yetuk va o’z mustaqil fikriga ega
bo’lishi uchun maktablarda ijtimoiy muhitning roli beqiyosdir. Ijtimoiy-madaniy muhitning
bolalarga bo’lgan o’zaro ta’siri:
- Mustaqil fikrga ega bo’lish
- O’zini erkin xis qilish
- Kreativlik
- Dunyoqarashning o’zgarishi
- Individuallik
- Faollik
496
Shu o’rinda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning: ta’lim-tarbiya - bu bizning
kelajagimiz, hayot-momot masalasi. Shu bois, bu sohadagi islohotlarni kechiktirishga haqqimiz
yo’q. Qanchalik murakkab bo’lmasin, maktab ta’limida poydevorni bugundan mustahkam qo’yish
kerak. Chunki biz ko’p vaqt yo’qotganmiz. Agar kimda kim maktab bu faqat Xalq ta’limi
vazirligining ishi, deb o’ylasa mutlaqo yanglishadi. Maktab vazirliklar, idoralar, tarmoq rahbarlari,
barcha ilmiy tashkilotlar va keng jamoatchilikning vazifasi bo’lishi shart va zarur. Shundagina
kutilgan natijaga erishish mumkin-dedi davlatimiz rahbari maktab ta’limini rivojlantirish
masalalari yuzasidan o’tkazilgan videoselektor yig’ilishida. Haqiqatdan ham bu fikrlarga e’tibor
qaratadigan bo’lsak, bolani yoshligidan tarbiyalash kerak. Unga erkin fikr bildira olishi uchun
zamin yaratish juda muhim sanaladi. Shuning uchun ham maktabda ta’lim olayotgan bolaning ilk
qadam qo’ygan kunidan boshlab mustaqil fikrlashga o’rgatisg zarur. Shaxs mustaqil fikrga ega
bo’lgandagina jamiyatda ijtimoiy faol fuqaro va barkamol shaxs bo’lib voyaga yetadi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 3- iyundagi 345-sonli qaror
tahririda: umumiy o’rta ta’limning vazifalari quyidagicha etib belgilandi:
- O’quvchilar tomonidan muntazam bilim olishni ta’minlash;
- Ularda bilim olish ehtiyojini rivojlantirish
- Bazaviy o’quv
- Ijtimoiy va umummadaniy muhitni tashkil etish
- Umumbashariy qadriyatlarga hurmat bilan qarash kabi vazifalar belgilab qo’yildi.
Bugungi kunda ta’lim tarbiya jarayonida o’qitishning zamonaviy va inovatsion pedagogik
uslublari hamda axborot- komunikatsiya texnologiyalari orqali maktablarda ham ta’lim sifati
oshirilmoqda. Hayotimizning ta’lim sohalaridagi amalga oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar
va yaratilayotgan pedagogik imkoniyatlarning samaradorligi o’quvchi yoshlar tafakkurining
o’zgarishi va yetuk kadr bo’lib yetishishiga xizmat qilmoqda.
REFERENCES
1.
Nodira Egamberdiyeva: “Ijtimoiy Pedagogika”Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston
Milliy kutubxonasi nashriyoti Toshkent-2009.
2.
M.U.Xamidova. Maxsus Pedagogika, o’quv qo’llanma-Toshkent “NIF MISH”2020.
3.
M.A.To’xtaxo’jaeva: “Pedagogika’’
4.
R.Mavlonova,N.Vohidova,N.Rahmonqulova:”Pedagogika nazariyasi va tarixi”.
497
5.
Ganiyeva, M. (2023). Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining darslarda
o'quvchilarning mantiqiy fikrlarini o'stirish metodikasi. Toshkent davlat pedagogika
universiteti ilmiy habarlari.
6.
Maftuna, G. (2023). SCIENTIFIC AND THEORETICAL FOUNDATIONS OF
METHODICAL TRAINING OF PRIMARY SCHOOL TEACHERS FOR LOGICAL
THINKING. Modern Science and Research, 2(10), 91-94.
7.
Мусурмонова, Ш. И. (2021). IN PRIMARY SCHOOL STUDENTS-INTEGRATIVE
CONTENT OF EDUCATION. Интернаука, (24-3), 84-85.
