ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1180
SESTIŃ TIYKARǴI QÁSIYETLERI
Kurbaniyazov Rufat Karamatdin ulı
Ózbekistan Mámleketlik kórkem-óner hám mádeniya institutı,
Nókis filyali oqıtıwshısı.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10711991
Annotatsiya.
Bul maqlaada
Ses baslanıwı, ses dawam etiw waqti dep, onıń belgili bir
biyiklikte arnawlı turǵan waqıtına hámde sóniwi, seslerdiń óz klassifikasiyasına qaray túrleri
haqqında aytılǵan.
Gilt sóz:
ses, muzika, garmonika, muzikali sesler,sózli sesler, shawqımlı sesler.
THE MAIN CHARACTERISTICS OF SOUND
Abstract.
This article talks about the beginning of the sound, the duration of the sound,
the time when it stops at a specific height and fades, and the types of sounds according to their
classification.
Key words:
voice, music, harmonica, musical voices, verbal voices, noisy voices.
ОСНОВНЫЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ ЗВУКА
Аннотация.
В данной статье говорится о начале звука, продолжительности
звука, времени его остановки на определенной высоте и затухании, а также о видах звуков
по их классификации.
Ключевые слова:
голос, музыка, губная гармошка, музыкальные голоса, словесные
голоса, шумные голоса.
Ses dep, qandayda bir deneniń ekinshi denege urılıwı nátiyjesinde arnawlı bir boslıqta
hawa terbelisleri nátiyjesinde payda bolatuǵın processke aytıladı. Ses olqınları hawada
perpendikulyar háreket etedi. Tolqin tarqalıp atırǵan maydan ses mákanı dep ataladı. Tolqinnıń
uzınlıǵı ses baslanıp onıń aqırına shekem sóniwine baylanıslı. Sestıń bálentligin tolqinnıń
amplitudasi belgilep beredi. Amplituda - bul tolqınnıń úlken yamasa kishiligin belgilep beretuǵın
termin. Ses tembirin chastotalardıń háreketi belgilep beredi. Chastota (terbelis) bul - ses
shayqalıwı nátiyjesinde payda bolǵan chastotalardıń tezligin belgileytuǵın termin. Ses tezligi
tınısh normal hawada, arnawlı bir sharayatta 340 m/s (metr/sekund) tezlikte háreketlenedi. Sestıń
bul ózgeshelikleri normal atmosfera basımı bar orında payda boladı yaǵniy 740 - 760 mm sınap
(rtut) ústini. Ses dawamliliǵi 3 tiykarǵı háreket menen belgilenedi:
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1181
1.
Ses baslanıwı bul - 0 den baslap belgili bir biyiklikke eriskenge shekem bolǵan aralıq.
Bul aralıq qanshelli uzın bolsa attack sonshellı úlken boladı hám kerisinshe qanshelli
kem bolsa attack sonshellı kem boladı.
2. Ses dawam etiw waqti dep, onıń belgili bir biyiklikte arnawlı turǵan waqıtına aytıladı,
yaǵnıy ses baslanıwı menen onıń sóniw tochkasina shekem bolǵan aralıqtı quraydi, bul aralıq
qanshelli uzın bolsa, decay da sonshellı uzın boladı.
3. Ses sóniwi tolqin tarqalıwınıń aqırın belgileydi, ses qanshelli áste sónse (release), ol
sonshellı kóp boladı hám kerisinshe.
Filosof Fridrix fon Shelling jazǵaninday: Eger muzlatılǵan muzıkaday zat bolǵanında
(yamasa basqa muzlatılǵan ses), bul basım bólar edi. Bul da qulaqqa jaǵimsiz boladı, insan
basımdı ses sıyaqlı seze almaydı. Biz esitsip atırǵan basımdaǵı ózgeris basımı emes. Eger
basım qısqa waqıt ishinde ózgermese biz hesh nárse esitpeymiz.
Bul júdá ápiwayı jaǵday: bul baraban oraması, insan sesti, gromkogovoritel konusi
yamasa ol bul zattıń shawqımı arqa aldına vibratsiya qilsa. Onıń ústki bólegi bizdi
háreketlendiredi, hám hawadaǵı molekulalardı birge qisadi.
Ses garmonikalari áne sol sestıń sapasın belgilep beredi, belgili bir orında payda bolǵan
ses hár tárepke tarqala baslaydı hám olar belgili uzınlıqqa iye boladı. Bul tolqınlardan eń qattisi
hám eń uzuni 1- tiykarǵı ses dep ataladı, onnan kishiregi 2-garmonika, onnan keyingisi 3-, 4-, 5-
hám taǵı basqa garmonikalar dep ataladı. Ses bálentligi insan esitsip atırǵan sestıń eń kem
ózgeriwine baylanıslı. Sestıń eń kem ózgeriwi matematikalıq tilde 100 eseni quraydi, insan
qulaǵi esitetuǵın ses bálentliginiń eń minimal ózgeriwi 1 bellge teń. Bunday ózgerisler sanı
júdá úlken sanlardi payda etkeni ushın, 10 belldi birlestirip belgilew qabıl etilgen, bul 1
detsibell (db) degeni.
Bul háreket bir molekuladan ekinshisine uriliw esabına ses jolin payda etedi.
Tap billiyard sharlari sıyaqlı: hár bir molekula basqa bir molekulan ı jıljıtıp shıǵadı, lekin
olar bir tegislikde bolıwı shárt emes. Axir aqıbette, molekulyar dúgilisiwi sestı hawadan
biziń qulaqlarimizǵa shekem jetkeredi. Birdey hawa molekulalarıbasqa molekulalarǵa
salıstırǵanda vibratsiyani jaqsılaw keltiredi. Sol sebepli de kino qaharmanlar bólek bir sestı
esitiw ushın temir jol relslerine qulaq saladı, sebebi, temir sestı júda jaqsi ótkeredi.
Sesler óz klassifikasiyasına qaray 3 túrge bólinedi:
1. Muzikali sesler.
2. Sózli sesler.
3. Shawqımlı sesler.
- Muzikali sesler dep, belgili bir Tonǵa iye bolǵan insan sestınen, muzikali
áspablardan kelip shıǵıw seslerine aytıladı.
- Shawqımlı seslerge belgili bir biyiklikke iye bolmaǵan dinamikalıq diapazonı belgili
bolmaǵan hám tembri belgisiz sesler, shawqımlı seslerge kiredi. Kóbirek tábiy hádiyselerden
payda bolatuǵın tolqınlarǵa aytıladı.
- Insannan taraliwshi sesler sózlidegi sesler qatlamına kiredi.
Sestıń dinamikalıq diapazonı dep, insan qulaǵi qabıl etetuǵın eń tómen esitiw
shegarasınan qulaqta awrıw payda etetuǵın eń úlken biyiklik arasındaǵı aralıqqa aytıladı.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1182
Insannıń esitetuǵın dinamikalıq diapazonı 120 dbdi quraydi. Simfonik orkestrdiń
dinamikalıq diapazonı 80 dbge teń.
Muzika seslerdıń túrleri. Muzika sesler 5 túrge bólinedi:
- Tarli kamanli áspablar
- Tarli chertpe áspablar
- Uplep shertiletuǵin áspablar
- Urma áspablar
- Insan sesti
1. Kaman menen shertiletuǵin barlıq áspablar kiredi. (skripka, alt, violonchel, kontrabas,
girjek, sato). Kamanlı tarli áspablarda ses kamannıń tarǵa súykeliwi nátiyjesinde payda boladı.
Ol jaǵdayda payda bolǵan terbelis tiyek arqalı dekaǵa ótedi, bunda payda bolǵan ses
terbelisleri áne sol áspabtiń tembrin belgilep beredi. Tarli kamanlı áspablarda ses attacki uzaq
boladı, ses sozimi, yaǵnıy shıńǵırı (decay) kamannıń tarları qansha kóp júriwine baylanıslı. Ses
sóniwi bolsa qısqa boladı (release).
2. Tarli shertpe áspablarda ses simǵa mexanik tásir etiw járdeminde payda boladı, ol
tiyek arqalı áspabtiń kesesine ótedi hám onda belgili tembr payda etıp ses maydanında tarqalıwdı
baslaydı (rubab, tar, tanbur, duwtar, balalayka, gitara, saz áspabları). Tarli shertpe áspablarda
attack 0 ge teń, decay júdá qısqa release sóniwi uzın boladı.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1183
3. Úplep shertiletuǵin áspablar toparına insan nápesi arqalı shertiletuǵin
áspablar kiredi, bular: (truba, trombon, fleyta, nay, qosnay, dinamik, sırnay hám t.b.).
Úplep shertiletuǵin áspablar 2 túrlı boladı:
1. Mıstan islengen demli sazlar
2. Aǵashtan islengen demli sazlar
Mıs demli áspablarda ses nápesti úlken muǵdarda úplew arqalı payda boladı.
Rezonator wazıypasın áspabtaǵi mundshtuk hám atqarıwshınıń erinleri atqaradı. Mıs
demli áspablarda attack ortasha boladı. Decay atqarıwshınıń nápes alıwına baylanıslı, ses
sóniwi kem boladı (release).
Aǵash demli áspablarda ses nápestiń belgili bir aralıqta aylanıp shıǵıwınan payda boladı,
qansha qattı úplense attack sonshellı kóp boladı hám kerisinshe, decay atqarıwshı nápesiniń
uzınlıǵına baylanıslı, release kem boladı.
4. Urma áspablar - urma áspablarda ses qandayda bir predmettiń yamasa áspabtiń
diafragmasına hám rezanatorina urılıw nátiyjesinde payda boladı, bularǵa (barabanlar, litavra,
úshmúyeshlik, doira, naǵara, tabla, qosnaǵara hám t. b.)
Urma áspablar 2 túrlı boladı:
1 . Tonli muzika urma áspablar
2 . Shawqımlı urma áspablar
Muzikali urma áspablarǵa ksilofon, vibrafon, metallofon, marimba, kalimba hám t.b.
kiredi. Muzikali urma áspablarda ses tonin shertilip atirǵan áspabtiń úlken - kishi bólekleri
belgilep beredi. Shawqımlı urma áspablarǵa ton bermeytuǵın barlıq áspablar kiredi. Urma
áspablarda attack 0 ge teń, decay oǵırı qısqa, release ses sóniwi áspabtiń ólshemine baylanıslı.
Terbeliwshi deneler (kamerton, royal yamasa gitara tarları, biziń ses túyinlerilerimiz),
hawa tiǵizliǵiniń birim-birim úlkenlesip kishireyiwin keltirip shıǵaradı. Hawadaǵı molekulalardıń
háreketi bir-birine tásir etedi, nátiyjede hawa
tiǵizliǵiniń ózgeriwsheńligi kelip shıǵadı. Bul - ses tolqınları bolıp tabıladı. (súwret
1. 5. 2). Eger biz hawanıń tiǵizliǵina seziwsheń bolǵan áspabtı belgili bir jerge
ornalastırıp, belgili málim bir waqıt ishindegi kórsetkishlerdi jazıp alıp, hawa tiǵizliǵiniń
waqıtqa bolǵan qatnasın sızılmada keltirsek, sinusoidaga jaqın bolǵan tegis emeslikti alamız.
(súwret 1. 5. 3). Mine sol terbelislerdi qulaqlarimiz qabıl etip aladı hám sestı esitiw sezimi payda
boladı.
Qattı, suyıq hám gazsimaq ortalıqtaǵı terbelisler ses dep ataladı. Fizika pániniń
akustika bólimi sestı úyrenedi. Ses esitilmewı múmkin: eger onıń chastotası insan esitiw
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1184
chastotaları shegarasınan shıǵıp, qulaq penen tikkeley baylanısta bolmaǵan qattı zatta
tarqaliwi, yamasa onıń energiyası ortalıqta tez tarqalıp ketayotǵan bolsa.
Muzikali sesler bálentligi, joqarılıǵı hám tembri menen parıq etedi. Sestıń bálentligi
onıń intensivligine baylanıslı; Sestıń joqarılıǵı tonniń chastotası menen anıqlanadı; bir muzikali
áspab yamasa Sestıń ekinshi áspabtan ajıratıp turıwshı tembr, garmonikalardaǵi energiyanıń
bólekleniwi jáne onıń waqıttaǵı ózgeriwi menen xarakterlenedi. Esitiw sisteması ayriqsha
qabillaǵish wazıypasın atqarıp, ol esitiw sistemasınıń periferik hám joqarı bólimlerinen dúzilgen.
Periferik bólim tómendegi bólimlerden dúzilgen:
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1185
- qulaq sıpırası ses signalın qabıl etiwshi, anıqlawshı hám kúsheytiwshi akustikalıq
rupor antenna;
- orta qulaq- mikrofon;
- ishki qulaq-chastotalı analizator;
- bas miydiń joqarı bólimleri - bul signaldı nerv impulslarina aylandırıp beretuǵın
preobrazovatel.
Ses qabıl etiliwiniń ulıwma mexanizmın ápiwayılastırılǵan halda tómendegishe
túsindirip beriw múmkin: ses tolqınları ses kanallarınan ótip qulaq perdelerin terbeydi.
Mexanik tolqınlardıń nerv toqımalardıń diskret elektr impulslarina aylandirip beriliwi
Korti organında júz beredi.
Bazilar membrana terbelip atirǵanda, talshıq xujayralardaǵi kipriksheler iyiledi. Bunıń
nátiyjesinde elektr nerv impulslari aǵımı júzege keledi hám miyge ses signalı haqqında
maǵlıwmat beriledi.
Uluwma alǵanda, insan qulaqları 20 Hz den 20 kHz ge shekem bolǵan ses diapazonın
esite aladı. Aytiwlarinsha, “Insanlar alisti 4 minuttan keyin basqara aladı” dep, itimal, ayırım
insanlar sonday ete alar, biraq, men emes.
Sanawlı insanlar 20 kHz ge shekem esite aladılar, lekin jas ótken sayin eń jaqsı
esitiw qábileti de páseyedi. Kerekli sesler bul qatarǵa kirmeydi.
Eger siz analiz qılıp atırǵan hámme zat tiykarǵı tolqınlanıwǵa kiretuǵın bolsa:
• Skripkaniń eń joqarǵi perdesi shama menen 3,5 kHz ti quraydı.
• Goboydiń joqari perdeleri shama menen 1,8 kHz ti beredi.
• Uluwma alǵanda barlıq saz áspabları arasında tek organ seslerinıń vibratsiyasi 5
kHz ten joqarı tezlikde boladı.
Sestıń chastotalıq xarakteristikasi.
Ses chastotası dep, bir sekunda ishindegi terbelisler sanına aytıladı. Hár túrlı chastotadaǵı
tolqınlar xar túrlı biyikliktegi sesler sıpatında qabıl etiledi: az chastotalı tolqınlar - tómen
bas seslerı bolsa, kóp chastotalı tolqınlar bolsa joqarı sesler bolıp tabıladı.
Chastota Gerste olshenedi (Hz):1Hz=sekundina 1 terbelis; yamasa kilogerslerde (kHz):1
kHz=1000 Hz. 18 jastan 25 jasqa deyingi kópshilik insanlar esitiw chastotası 20 Hz ten tap
20000 Hz ge shekem bolǵan ses terbelislerin esitiwi múmkin (jas ótiwi men en joqarı
shegara páseye baslaydı).
Tolqınlardıń naǵız ózi ózgeriwi ses diapazonı dep ataladı. Tolqın chastotası tolqın
uzınlıǵına teris proporsional. Ses chastotası qanshellilik kóp bolsa ses uzınlıǵı sonsha qısqa
boladı hám kerisinshe. Tolqın uzınlıǵın tómendegi formula menen tabıw ańsat: l=S/f, S-ses
tezligi (340m/s), f-ses terbelisleriniń chastotası. 100 Hz li tolqınnıń uzınlıǵı 340/100=3.4m.
Tolqinnıń amplitudasi - tıǵızlıqtıń eń joqarı hám eń tómen ma`nisidegi ayırmashılıǵina
aytıladı. Eki tolqinnıń salıstırmalı waqıt qásiyetlerin (yamasa bir tolqınnıń túr-túrli bólimleri)
xarakteristikalaw ushın tolqinnıń fazasi túsinigi kiritilgen.
Esitiw qábiletiniń qásiyetleri - bul sestıń joqarılıǵın anıqlawı bolıp tabıladı. Ses
joqarılıǵı chastota, ses basımı hám tolqın formasına baylanıslı.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1186
Sonı atap ótiw kerek, esitiw sisteması tek udayı tákirarlanatuǵın signallardıń ses
joqarılıǵın ajrata aladı. Eger bul ápiwayı garmonik terbelis bolsa, mısalı generatordiń sinusoidal
signalı, terbelisler dáwiri chastotanı belgileydi, sol sebepli joqarılıqdı belgileytuǵın kriterya
signaldıń chastotası esaplanadı. Eger quramalı signal bolsa, esitiw sisteması joqarılıqdı tiykarǵı
tonnan anıqlawı múmkin, tek ol udayı tákirarlanatuǵın dúzılıske iye bolsa, yaǵnıy onıń
spektri garmoniklardan dúzilgen bolsa. Eger bul shártler atqarılmasa esitiw sisteması tonniń
joqarılıǵın anıqlay almaydı. Mısalı, gong, tabaq sıyaqlı áspablardıń seslerı anıq joqarılıqka iye
emes. Olar ápiwayı tonlar joqarılıǵına iye.
Sestıń chastotası hám qabıl qılınıp atırǵan biyiklik arasındaǵı parq ótken zamanda
Pifagor, Galilley, Gelm-Gols tárepinen úyrenilgen. Házirgi waqıtta tájiriybeler tiykarında, ton
bálentligi hám signal chastotasınıń baylanıslılıǵı anıqlanǵan.
Belgili bolıwınsha insannıń esitiw diapazonı 20 Hz ten 20000 Hz ke shekem bolǵan
chastotalardı quraydi. Bul 18 jastan 25 jasqa deyingi saw insanlar arasında ótkerilgen tájiriybeler
arqalı belgili bolǵan. Sestıń chastotası dep, tarqalıp atırǵan tolqınnıń terbelis tezligin túsinemiz.
Soǵan qaray, joqarı chastotalarda terbelis tez boladı, tómengi chastotalarda bolsa áste
boladı, 20000 Hz ten joqarıraqta ornalasqan chastotalar ultra sesler dep ataladı, 20 Hz den
tómende ornalasqan sesler infra sesler dep ataladı. Infra hám ultra seslerdı esitpesek-te, olar
insan sestınde boladı, lekin zamanagóy jazıw hám esitiw texnikası 20 Hz ten 20000 Hz ke
shekem bolǵan chastotalardı qabıllawǵa mólsherlengenligi sebepli, bul chastotalardı jazıp alıp
esitiw múmkinshiligimiz joq. Usınıń sebebinen, janlı atqariwdaǵi ses penen jazıp alınǵan
sestıń az bolsa-dabayırmashılıǵı bar. Ses chastotalarınıń barlıǵı da biz ushın birdey
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1187
esitilebermeydi, mısalı, birdey biyikliktegi 50 Hz chastota menen 500 Hz chastotanıń arasında
júdá úlken parq bar. Insan qulaǵi shama menen 50 Hz ten baslanǵan seslerdı esite aladı, joqarı
chastota diapazonı 10000 Hz ti quraydi. Bul chastota diapazonı muzikalibseslerge tiyisli
bolıp tabıladı, sózlidegi sesler bolsa shama menen 150 Hz ten 5000 Hz ke shekem bolǵan
aralıqta turadı. Barlıq seslerdıń eń jetilisken bálent esitiletuǵın chastotası 450 - 500 Hz
arasında turadı, sonı aytıp ótiw kerek, chastotalardıń fizikalıq túsinigi menen muzikali esitiliw
arasında parq bar,Dawis basiminiń dárejesi, db, SPL chastotalardıń teń 2ge kóbeytiliwi
nátiyjesinde fizikalıq ózgesheligi 2 ret terbelisler kópligin ańlatadı, yaǵnıy 131 Hz chastota 65.5
Hz chastotanıń 2 ret kóbeygenligin ańlatadı. 131 Hz tıń 2 ret kóbeyiwi bolsa 262 Hz ti ańlatadı.
Sonday etip, 65.5 Hz penen 131 Hz aralıǵindaǵı terbelisler sanı 131 Hz ten 262 Hz ke
shekem bolǵan terbelisler sanınan 2 ret kem bolıp tabıladı. Bunday nátiyje biziń esitiw
qabiletimizǵa uluwma tuwrı kelmeydi, sebebi biz tonlardi nota sistemasında ornalasıwı
boyınsha esitemiz, oǵan kóre, eki tonniń bir-birinen 2 teńdey ayırmashılıǵı bolsa, olardı bir
waqıtta esitkende bir-biri menen uyqalasiwin sezemiz. Joqarıda keltirilgen sanlarǵa qaray, 131
Hz do notasiniń kishi oktavada ornalasqanın ańlatadı. Bul bolsa úlken oktavada ornalasqan do
notasinan (65.5 Hz) bir oktava bálent bolıp tabıladı, soǵan qaray, 1-oktavada ornalasqan do notasi
(262 Hz) kishi oktavada ornalasqan do notasidan 1 oktava bálent bolıp tabıladı, sonday eken
chastotalardıń bir márte kóbeyiwi notaniń 1 oktava kóterilgenligin ańlatadı. Eki márte
kóbeygennen basqa ózgerisler oktava arasındaǵı intervallardı belgilep beredi. 3000 - 4000 Hz
eń tómen sharayatta da aktiv esitiledi.
0-16 Hz aralıǵı
infra ses
16-20000 Hz aralıqtaǵı dawıs terbelislerin adam qulaǵı esite aladı.
20000 Hz teń joqarı diapazondaǵı dawıslardı
ultra ses
deymiz.
1 GHz ten joqarı sesler
giper ses
Binaural effect
– (latın tilinen alınǵan
bini
– eki, par
auris
- qulaq) – dawıstı eki qulaq
penen qabıl qılıwda payda bolatuǵın tásir.
REFERENCES
1.
M. Muhammedov. «Rejissura asoslari». – Toshkent, 2008.
2.
«Жанры телевидения». Комитет по радиовещанию и телевидению. – Москва, 1967.
3.
M. Aliyev. «Kino asoslari». – «O‘qituvchi» nashriyoti, 1993.
4.
M. Muhammedov, F. Fayziyeva. «Televideniya asoslari». – Toshkent, 2009.
5.
X. Abulqosimova. «Kino asoslari». – O‘quv qo‘llanma, 2007.
6.
Соколов. «Монтаж».
7.
Хью Бедли. «Техника документального кинофильма». – Москва, 1972. 8. M.
Xudoyqulov. «Jurnalistika va publitsistika». – Toshkent, 2008-yil.
8.
A.K. Nosirova. «Montaj asoslari». – Toshkent, 2011-yil.
9.
ulı Kurbaniyazov R. K. TELEVIDENIEDA OVOZ REJISSYORINING TUTGAN O ‘RNI
//Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 5. – С. 659-664.
10.
ulı Kurbaniyazov R. K. TELEVIDENIE KECHA VA BUGUN //Educational Research in
Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 5. – С. 665-672.
