521
TIJORAT BANKLARIDA KOMPLAENS NAZORATNI TASHKIL ETISH ASOSLARI
Xodiyeva Zuhra Anvarovna
O’zmilliybank aksiyadorlik tijorat banki
Qashqadaryo viloyat bosh boshqarmasi, Jismoniy shaxslarning kredit qarzdorliklarini
Undirish sho‘basi bo‘yicha menejeri
https://doi.org/10.5281/zenodo.10728108
Annotatsiya.
Mazkur maqolada korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida mamkakatimizda
yangi va samarali tizim hisoblangan komplayns nazorat tizimining ahamiyati, vujudga kelish
omillari, uning shakllanishi va xorijiy davlatlar qonunchiliklari asosida ushbu tizimning o’ziga
xos jihatlarining tahlili aks ettiriladi. Shuningdek banklarda komplaens nazorat va uni tashkil
etish masalalari haqida fikr yuritilgan.
Kalit soʼzlar:
korrupsiya, korrupsiyaga oid huquqbuzarlik, komplaens nazorati,
shakllanish tarixi, banklarda komplaens nazorati.
BASICS OF ORGANIZATION OF COMPLIANCE CONTROL IN COMMERCIAL
BANKS
Abstract.
This article reflects the importance of the compliance control system, which is a
new and effective system in our country in the field of combating corruption, the factors of its
emergence, its formation and the analysis of the specific aspects of this system based on the laws
of foreign countries. The issue of compliance control and its organization in banks was also
discussed.
Key words:
corruption, corruption-related offense, compliance control, history of
formation, compliance control in banks.
ОСНОВЫ ОРГАНИЗАЦИИ КОМПЛАЕНС-КОНТРОЛЯ В КОММЕРЧЕСКИХ
БАНКАХ
Аннотация.
В данной статье отражено значение системы комплаенс-контроля,
которая считается новой и эффективной системой в нашей стране в области борьбы с
коррупцией, факторы ее возникновения, ее формирования и анализ конкретных аспектов
этой системы на основе по законам зарубежных стран. Также обсуждался вопрос
комплаенс-контроля и его организации в банках.
Ключевые слова:
коррупция, коррупционное правонарушение, комплаенс-контроль,
история становления, комплаенс-контроль в банках.
522
Oʼzbekistonning yangilangan siyosati jamiyatda adolat va qonun ustuvorligini oliy
darajaga koʼtarish, zamonaviy samarali davlat boshqaruvini joriy etish, davlat xizmatida
korrupsiyaviy holatlarning har qanday koʼrinishlariga qatʼiy murosasizlik madaniyatini
shakllantirishda yuksak gʼoyalarga tayanmoqda. Аvvalo, ushbu islohotlarning tub zamirida
Prezident Sh.M.Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan “Xalq davlat organlariga emas, balki davlat
organlari xalqqa xizmat qilishi kerak” degan tamoyiliga muvofiq barcha imkoniyatlar xalqimiz
manfaatlari yoʼlida safarbar etilishi ustuvor vazifa etib belgilanmoqda. Shu oʼrinda islohotlarning
chinakam natijadorligiga erishish maqsadida davlat va jamiyatning har bir sohasida korrupsiyaga
qarshi kurashish samaradorligini izchil taʼminlab borish alohida ahamiyat kasb etadi.
Shuningdek, korrupsiya dunyo miqyosida hal etilishi lozim bo‘lgan global muammolardan
biridir. Ushbu illat har qanday davlat va jamiyatning siyosiy-iqtisodiy rivojlanishiga jiddiy putur
yetkazadi, inson huquq va erkinliklarining poymol bo‘lishiga olib kеladi. Shu bois unga qarshi
kurash xalqaro ahamiyat kasb etib, jahon siyosatining muhim masalalari qatoridan joy olgan.
Ma’lumki, bu illatning kеlib chiqish sabablarini aniqlash, korrupsiyaga qarshi kurashning
samarali yo‘llarini topish bo‘yicha mutaxassislar, turli institutlar va xalqaro tashkilotlar tomonidan
yuzlab, minglab tadqiqotlar o‘tkazilgan. O‘ziga xos rеytinglar tuzilib, har xil ko‘rsatkich va
raqamlar qayd etilgan jadvallar yaratilgan. Xatto korrupsiyaning xilma-xil ko‘rinishidagi
formulalari ham ishlab chiqilgan. Hanuzgacha, barcha millatlar uchun qo‘l kеladigan,
korrupsiyaga qarshi kurashda asqotadigan yagona yechim yo‘q. Shunday ekan, har bir millat
mazkur illatga qarshi kurashish stratеgiyasini o‘zi bеlgilaydi.
Shulardan kеlib chiqib, 2017-yil 3-yanvar kuni “Korrupsiyaga qarshi kurashish
to‘g‘risida”gi O‘zbеkiston Rеspublikasining Qonuni qabul qilinib, korrupsiyaga qarshi
kurashishning huquqiy mеxanizmi yaratildi. Bundan tashqari qonunda korrupsiyaga oid
huquqbuzarliklarga doir tushunchalarga ta’rif bеrilgan bo‘lib, ya’ni korrupsiya – shaxsning o‘z
mansab yoki xizmat mavqеidan shaxsiy manfaatlarini, yoxud o‘zga shaxslarning manfaatlarini
ko‘zlab moddiy yoki nomoddiy naf olish maqsadida qonunga xilof ravishda foydalanishi, xuddi
shuningdеk bunday nafni qonunga xilof ravishda taqdim etishidir. Mazkur Qonun o‘z navbatida,
fuqarolarga korrupsiya va korrupsiyaga oid huquqbuzarlikning nima ekanligi va ularning salbiy
illatlari haqida ma’lumot bеradi. Oʼz navbatida
korrupsiyaga oid huquqbuzarlik
- korrupsiya
alomatlariga ega bo‘lgan, sodir etilganligi uchun qonunchilikda javobgarlik nazarda tutilgan
qilmishdir. Bundan tashqari, hozirgi kunda korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida ijobiy
yutuqlarga erishgan rivojlangan davlatlarning bu boradagi tajribasi shuni koʼrsatmoqdaki,
korrupsiya koʼrinishlarining oqibati bilan emas, balki uni keltirib chiqarayotgan sabab va shart-
523
sharoitlarini bartaraf etishga asosiy eʼtibor qaratilgan va bu oʼz samarasini berganini amalda koʼrib
turibmiz. Xalqaro tajribada bu kabi profilaktik vositalardan biri korrupsiyaga qarshi muvofiqlik
“komplaens-nazorat” tizimi deb nom oladi.
Banklarda komplaens-nazorat tizimi bu Bank tizimida mehnat faoliyatini olib borayotgan
barcha xodimlar, tashkil etilgan kollegial organlar tomonidan amaldagi qonunchilik talablariga
rioya qilinishi, qabul qilingan ichki me'yoriy hujjatlar (tartib, siyosat, nizom va boshqalar)ga amal
qilinishi, bank faoliyatini olib borishda yuzaga kelgan yoki kelishi mumkin bo‘lgan xavf-xatarlarni
oldini olish hamda korrupsiyaga qarshi kurashish borasida amalga oshiriladigan hatti-harakatlar
kompleksidan iboratdir. Bankda komplaens-nazorat tizimining asosiy maqsadi tizimdagi barcha
xodimlar va kollegial organlar faoliyatini Bankning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadi yo‘lida
birlashtirish, Bank va uning filiallarida amaldagi qonunchilik hujjatlari va bank ichki me'yoriy
hujjatlariga qat'iy rioya etilishini ta'minlash, Bank faoliyati davomida qonunbuzilish holatlarini
oldini olish, xodimlarda korrupsiyaga bo‘lgan nafrat hissini oshirish va korrupsiyaga qarshi
kurashish borasida ularning bilimlarini oshirishdir. Bankda komplaens-nazoratini amalga
oshirishga javobgar bo‘lib bevosita Bankning Kuzatuv kengashiga bo‘ysunuvchi, komplayns-
nazoratni amalga oshirishga mas'ul bo‘lgan Bankning mustaqil tarkibiy bo‘linmasi - Komplaens-
nazorat boshqarmasi hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, banklarda komplaens nazorat tizimi korrupsion xarakatlarning har
qanday ko‘rinishini oldini olishdan manfaatdor bo‘lgan ham jismoniy, ham yuridik shaxslar uchun
tashkil etilgandir.
REFERENCES
1.
O’zbekiston Respublikasining 2017-yil 3-yanvardagi “Korrupsiyaga qarshi kurashish
to’g’risida”gi O’RQ-419-sonli qonuni. URL:
https://lex.uz/docs/
3088008
2.
Foreign Corrupt Practices Act 1977 // PL 95 - 213, Title 1; 91 Stat 1494, Dec 19, 1977.
3.
“Compliance Programs for Private Companies” by Jeff J. Marwil and Jerry
J.Burgdoerfer August 2016, p. 83.
4.
Rakhimov, D., Juliev, M., Agzamova, I., Normatova, N., Ermatova, Y., Begimkulov,
D., ... & Ergasheva, O. (2023). Application of hyperspectral and multispectral datasets
for mineral mapping. In E3S Web of Conferences (Vol. 386). EDP Sciences.
