ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1267
TIJORAT BANKLARIDA KOMPLAENS NAZORATNI TASHKIL ETISH
ZARURIYATI
Xodiyeva Zuhra Anvarovna
O’zmilliybank aksiyadorlik tijorat banki
Qashqadaryo viloyat bosh boshqarmasi
Jismoniy shaxslarning kredit qarzdorliklarini
Undirish sho‘basi bo‘yicha menejeri.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10726265
Annotatsiya.
Mazkur maqola mamlakatimiz iqtisodiyot tarmoqlarida, shu jumladan tijorat
banklari faoliyatida komplaens nazorat tizimini tashkil etishning zaruriyati, ahamiyati hamda
dolzarbligini asoslashga bag‘ishlanadi.
Kalit soʼzlar:
Komplaens nazorat, tekshiruv, huquq, qonun, korrupsiya.
NECESSITY OF ORGANIZATION OF COMPLIANCE CONTROL IN
COMMERCIAL BANKS
Abstract.
This article is dedicated to justifying the necessity, importance and relevance of
the organization of the compliance control system in the economic sectors of our country,
including the activities of commercial banks.
Key words:
Compliance control, inspection, law, law, corruption.
НЕОБХОДИМОСТЬ ОРГАНИЗАЦИИ КОМПЛАЕНС-КОНТРОЛЯ В
КОММЕРЧЕСКИХ БАНКАХ
Аннотация.
Данная статья посвящена обоснованию необходимости, важности и
актуальности организации системы комплаенс-контроля в отраслях экономики нашей
страны, в том числе в деятельности коммерческих банков.
Ключевые слова:
Комплаенс-контроль, проверка, закон, закон, коррупция.
Yer yuzida davlat va jamiyat paydo bo‘lganidan buyon odamzod poraxo‘rlik, korrupsiya
va manfaatlar to‘qnashuvi taraqqiyot va farovonlikning kushandasi, jamiyatda adolat, tenglik,
sog‘lom raqobat va halollik tamoyillari ustun bo‘lishiga to‘sqinlik qiladigan ijtimoiy illatlardan
biri, deb baholab kelgan va unga qarshi kurashib yashagan.
Davlat va jamiyat hayotining turli sohalaridagi o‘zgarishlar natijasida davlat xizmatida
korrupsiya o‘zining turli yashirin va zamonaviy ko‘rinishlari bilan yuzaga keladi. Bunda
korrupsiogen xususiyatga ega bo‘lgan huquqbuzarliklar nafaqat moddiy pul va qiymatliklar
asosida, balki turli harakatlarni amalga oshirish yoki oshirmaslik natijasida, davlat va jamiyat
hayotiga zarar yetkazishga olib keladi.
Manfaaatlar to‘qnashuvi zamirida ham aynan turli yakka shaxs va guruhlarning,
taraflarning manfaatlari bilan davlat va jamiyat manfaatlari to‘qnashuvi yuzaga keladi.
Korrupsiyaning tarixiy o‘zaklari juda qadimga borib taqalib, bu hol qabilada maʼlum
mavqega ega bo‘lish uchun qabila sardorlariga sovg‘alar berish odatidan kelib chiqqan deb taxmin
qilinadi. O‘sha davrlarda bu normal holat sifatida qabul qilingan. Biroq davlat apparatining
murakkablashuvi va markaziylashuvi korrupsiyaning davlat rivojlanishiga katta to‘siq ekanligini
ko‘rsatdi. Korrupsiyaga qarshi kurashgan birinchi davlat sifatida qadimgi Shumer davlati
hisoblanadi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1268
Qadimgi davlatlarni ayniqsa huquqni muhofaza qiluvchi organlarning poraxo‘rligi qattiq
tashvishga solganligi bizgacha saqlanib qolgan manbalardan maʼlum. Chunki bu holat davlatning
obro‘siga juda qattiq putur yetkazardi. Dunyoning yetakchi dinlarida ham birinchi navbatda
huquqni muhofaza qiluvchi organlarning poraxo‘rligi qattiq qoralanadi.
Korrupsiya tarixi bo’yicha bundan ham ko’proq ma’lumotlar bor hisoblanadi va biz hozirgi
paytda davlatimizdagi korrupsiyaga qarshi kurashish tizimi samaradorligini oshirish, eng yuqori
darajadagi qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish, mamlakatning xalqaro maydondagi ijobiy
obro‘-e’tiborini oshirish maqsadida, shuningdek, 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyalar belgilab berildi.
Shavkat Mirziyoyev O’zbekiston Respublikasi Prezidenti etib saylangan ilk kunlardanoq
korrupsiyaga qarshi kurashish sohasida bir qator Qonun va qonun osti Hujjatlar qabul qildi.Bunga
qo’shimcha, Qonunchilik palatasi tomonidan 2016-yil 24-noyabrda qabul qilingan “Korrupsiyaga
qarshi kurashish to‘g‘risida”gi Qonunning 4-bobi Korrupsiyaning oldini olishga doir chora-
tadbirlar to‘g‘risidagi “Manfaatlar to‘qnashuvining oldini olish va bartaraf etish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi bo‘limining 21-moddasiga ayrim o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritishni taklif
qilamiz.
Qonun loyihasida manfaatlar to‘qnashuviga ta’rif berilgan va biz ushbu ta’rifga
quyidagicha ta’rif berishni taklif qilamiz: Bu qonunda, asosan, davlat organlarida manfaatlar
to‘qnashuvi va korrupsiyaning oldini olish bo‘yicha zudlik bilan chora-tadbirlar ko‘rilishi va bu
borada davlat sektorida ishlar olib borilishi hamda mazkur islohotlar bilan bir qatorda bu harakatlar
ham alohida ahamiyatga ega ekani belgilab qo‘yilgan. sektalarda koʻproq tatbiq qilinsa, bu
korrupsiyaning oldini olishga xizmat qiladi.
Qonunchilik palatasi tomonidan 2016-yil 24-noyabrda qabul qilingan “Korrupsiyaga
qarshi kurashish to‘g‘risida”gi Qonunning 4-bobi Korrupsiyaning oldini olishga doir chora-
tadbirlar to‘g‘risidagi “Manfaatlar to‘qnashuvining oldini olish va bartaraf etish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi va uning 21-moddasida davlat organlari faoliyatining ochiqligini
va ularning hisobdorligini ta'minlash, davlat boshqaruvi tizimining samaradorligini oshirish,
davlat organlarining, ular mansabdor shaxslarining va boshqa xodimlarining o‘z zimmasiga
yuklatilgan vazifalarni bajarishi yuzasidan mas'uliyatini kuchaytirish; korrupsiyaga qarshi
kurashish sohasida davlat organlarining faoliyati ustidan parlament va jamoatchilik nazoratini
amalga oshirish; davlat organlarining va ular xodimlarining faoliyatida korrupsiyaga oid
huquqbuzarliklarga yo‘l qo‘ymaslik; davlat organlarining mansabdor shaxslari va boshqa
xodimlari tomonidan o‘z mansab yoki xizmat majburiyatlarining bajarilishi samaradorligi
mezonlarini, standartlarini va uning sifatini baholash tizimlarini joriy etish;
Jumladan aytib o’tadigan bo’lsak, Monitoring tizimi, korrupsiyaga oid jarayonlarni
kuzatish, ma'lumotlarni to'plash va analiz qilish, hisobotlarni yaratish va ommaviy hisob-
kitoblarga o'tkazish imkonini beradi. Misol: Monitoring tizimi yordamida korrupsiyaga oid riskli
sohalarni aniqlash, shaffoflikni ta'minlash, shikoyatlarni qabul qilish va ularni yechish
jarayonlarini monitoring qilish va hisobot berish imkoniyatlari yaratiladi. Komplaens nazorati,
korruptsiyani oldin olishda risklarni identifikatsiya qilish, korrupsiyaga oid protseduralarni
belgilash, tartibga solish va uni oldini olishga qaratilgan strategiyalarni o'rnatish imkonini beradi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1269
Misol: Komplaens nazorati tufayli, komplaens dasturlarini tashkil etish, ta'lim va bilimlarni
amalga oshirish, shaffoflik va hisobot berishning jarayonlarni monitoring qilish va hisobot berish
imkoniyatlari yaratiladi. Komplaens nazorati tufayli, ochiq va jamiyatning qatnashishini oshirish,
qonunlarga rioya etish, etik qoidalar va huquqiy normativlarga amal qilish kabi asosiy prinsiplarni
o'rganish, talim berish va o'zlashtirish imkoniyatini beradi. Bu, davlat va huquqiy sohada ishlash
uchun professional kompetentsiyani oshiradi, intizomli va muvaffaqiyatli rahbarlikni ta'minlaydi
va korruptsiya va og'ir tashkilot muammolarini oldini olish uchun to'liq tayyorlanishni ta'minlaydi.
Bunga qo’shimcha, Jamiyat va davlat hayotining barcha sohalarida korrupsiyaning oldini
olish va Manfaatlar to‘qnashuviga qarshi kurashishga qaratilgan davlat siyosatining
samaradorligini oshirish maqsadida, Prezidentning 2020-yil 29-iyuldagi “O‘zbekiston
Respublikasida korrupsiyaga qarshi kurashish tizimini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha
chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi PF-6013-sonli Farmoniga asosan, O‘zbekiston Respublikasi
Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi tashkil etildi. Bundan tashqari, islohotlarning real
natijalariga erishish uchun davlat va jamiyat hayotining har bir sohasida korrupsiyaga qarshi
kurash samaradorligini izchil ta’minlash alohida ahamiyat kasb etadi.
Ta’kidlash joizki, xalqaro tajribada keng qo‘llanilayotgan korrupsiyaga qarshi kurashish
va zamonaviy jinoyatlarning oldini olish sohasidagi davlat siyosatini samarali amalga oshirish
korrupsiyaning oqibatlari bilan bog‘liq emas, balki sabab va shart-sharoitlarni bartaraf etishga
qaratilgan. milliy amaliyotga joriy etish ishlari olib borilmoqda.
Bugungi kunda mamlakatimizda fuqarolik jamiyati erkinligini ta’minlash, adolatli jamiyat
barpo etish borasida ko‘plab ishlar amalga oshirilayotgan bo‘lsa, ulardan biri korrupsiyaga qarshi
kurashda qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish bo‘lsa, hozirda bu yo‘nalish
mamlakatimizda rivojlanayotgan yo‘nalishlardan biri hisoblanadi va milliy qonunchiligimiz bilan
jahon standartlariga mos me’yoriy namunalarni birgalikda qo‘llash tizimni rivojlantirishga xizmat
qilmoqda. Ular orasida quyidagi maqsad va vazifalar hamda asosiy yo‘nalishlarni o‘z ichiga olgan
O‘zbekiston Respublikasining korrupsiyaga qarshi kurashish milliy strategiyasini amalga oshirish
alohida ahamiyat kasb etadi.
Xulosa qilib aytganda, Korrupsiyaga qarshi komplaens-nazorat tizimi davlat organlari va
xo’jalik yurituvchi subektlar, banklar va hususiy sector faoliyatini korrupsiyaga qarshi kurashish
sohasidagi xalqaro standartla, qonun va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarga muvofiq, tashkil
etilishini ta’minlovchi, korrupsiya havf-xatarlari va manfaatlar to’qnashuvini o’z vaqtida aniqlash
hamda ularga chek qo’yish, qonun buzilishi va korrupsiyaga oid huquqbuzarliklar haqida xabar
berish kabi qator profilaktik choralarni o’zida mujassam etgan samarali tizimdir.
REFERENCES
1.
O’zbekiston Respublikasining 2017-yil 3-yanvardagi “Korrupsiyaga qarshi
2.
kurashish to’g’risida”gi O’RQ-419-sonli qonuni. URL:
https://lex.uz/docs/
3088008
3.
Burxanov A., Xaydarov T., Qodirov Z., Mamanov S. Korrupsiyaga qarshi ichki nazorat
(komplaens) tizimini joriy etish. Qo‘llanma. T. 2021. – 65 b.
4.
Umarov U.A. Korrupsiyaga qarshi kurashish samaradorligini oshirish: fuqarolik
jamiyati taraqqiyotini kafolatlaydi. O‘quv qo‘llanma. T. 2018. – 80 b.
5.
Kampos E., Pradhan S. “Korrupsiyaning ko'p yuzlari” kitobiga izoh. Iqtisodiyot tarmoqlari
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1270
va davlat boshqaruvi organlari darajasida zaif tomonlarni aniqlash”. Alpina nashriyoti,
2014 bet. 101.
6.
Rakhimov, D., Juliev, M., Agzamova, I., Normatova, N., Ermatova, Y., Begimkulov, D.,
... & Ergasheva, O. (2023). Application of hyperspectral and multispectral datasets for
mineral mapping. In E3S Web of Conferences (Vol. 386). EDP Sciences.
