187
AYOLLAR JINOYATCHILIGI SABABLARI VA UNI OLDINI OLISH
Sadullayeva Farida Farxod qizi
Termiz Davlat Universiteti Yuridik Fakulteti 2- kurs talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10963515
Annotatsiya. Mazkur maqolada xotin-qizlar o‘rtasida huquqbuzarliklar profilaktikasining
mazmun va mohiyatini ochib berishga, ushbu yo‘nalishdagi profilaktika samaradorligini oshirish
dolzarb vazifa ekanligini asoslashga harakat qilgan. Shuningdek, xotin-qizlar o‘rtasidagi
huquqbuzarliklar profilaktikasiga oid mavjud muammolar va ularning yechimlari bo‘yicha fikr-
mulohaza yuritgan.
Kalit so’zlar: ayollar jinoyati, firibgarlik, qo’shmachilik, statistika, ozodlikdan mahrum
qilish.
CAUSES OF WOMEN'S CRIMINALITY AND ITS PREVENTION
Abstract. In this article, he tried to reveal the content and essence of the prevention of
crimes among women, to justify that increasing the effectiveness of prevention in this direction is
an urgent task. He also commented on the existing problems and their solutions related to the
prevention of crimes against women.
Key words: women's crime, fraud, collusion, statistics, deprivation of liberty.
ПРИЧИНЫ ЖЕНСКОЙ ПРЕСТУПНОСТИ И ЕЕ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ
Аннотация. В данной статье предпринята попытка раскрыть содержание и
сущность профилактики преступлений среди женщин, обосновать тот факт, что
повышение эффективности профилактики в этом направлении является актуальной
задачей. Он также прокомментировал существующие проблемы и пути их решения,
связанные с предотвращением преступлений против женщин.
Ключевые слова: женская преступность, мошенничество, сговор, статистика,
лишение свободы.
Yurtimizda ayollar qadimdan ulug’lanib keladi. Chunki biz uchun muhabbat, vafo va
sadoqat timsoli bo’lgan go’zal va betakror zot bu - ayollardir. Jamiyatning sog’lomligi, uning
barqarorligi va porloq kelajagi yo’lida ishlarni amalga oshirishda ayollarni o’rni beqiyosdir.
Ayol sog’lom, oqila bo’lsa, u tarbiyalab o’stirayotgan farzandlar ham yetuk va barkamol
bo’lib voyaga yetadi va kelajakda yurt ravnaqiga munosib hissa qo’shadi.
“Ayollar jinoyati” tushunchasi XX asrda paydo bo’lgan. O’z qobiliyatini namoyon etish
imkoniyatining yo’qligi, ishsizlik, turmush darajasining pasayishi, shuningdеk oilaviy
188
qadriyatlarga qiziqishning susayishi shunga olib kеlmoqdaki, ayollar ba’zan tirikchilik uchun
mablag'lar topishga urinib, jinoyat yo'liga kirmoqdalar. To'g'ri, jinoyatchi ayollar ko'pincha
tovlamachilik, firibgarlik, o’g’rilik, xaridorlarni aldash kabi jinoyat turlarini tanlaydilar.
Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarida ular kam ishtirok etadilar. Biroq yildan yilga
vaziyat o'zgarmoqda va ayollar erkaklarni «quvib еtmoqdalar».
Dunyo miqyosida statistik jihatdan keng tarqalgan ayollar jinoyati sirasiga o’g’rilik,
fohishalik, firibgarlik, odam o’ldirish, giyohvand moddalar savdosi, qo’shmachilik qilish va
boshqa shu kabi jinoyatlar kiradi. Bunday jinoyatlar ayollar tomonidan sodir etilayotganligiga
sabab, oson usulda pul topish istagidir. Yengil hayot tarzini kechirish uchun, qonunni chetlab
o’tgan holda yangi jinoyatlar sodir etishning turlicha usullarini o’ylab topadilar. Ozodlikdan
mahrum qilingan ayollarning ko’pchilgi bolali, hart to’rtinchi ayol esa ikki yoki undan ortiq
farzand onasi. Ular orasida yolg’iz onalar ko’p. Demak, yolg’iz ona bolalarini boqish niyatida ana
shunday jinoyat yo’llariga kirib qoladilar. Xalqimizning: “ Ayolni yo’qchilik, erkakni to’qchilik
buzadi” – degani bejizga emas. Qo’lida biror bir kasbi bo’lmagan, uni ustiga aytarli ma’lumotga
ega bo’lmagan ishsiz ayol bolalarini boqish uchun nima qiladi? Albatta yuqorida aytilganidek
qing’ir yo’lga o’zi bilmagan holda kirib qoladi. Uni asl niyati qing’ir yo’lga kirish emas, balki
bolalarini boqish-ku.
Statistik ma’lumotlarda yolg’iz onalar jinoyat sodir etish holati ko’pligi bekorga emas.
Ayol ajrashdi. Ajrashgan ayol erini uyida yashamaydi, keyin esa o’z ota uyiga qaytib
boradi. Ajrashgan ayolni ota uyidagilar har xil qabul qiladi. Axir besh qo’l barobar emasda.
Ko’pchilik bu ishlarga qizini asosiy aybdor deb hisoblaydi. Mana gap qayerda. Qiz bola
ham odam. U ham bu dunyoga bir martagina keladi. Uning ham hayotda sevib-sevilib yashashga
haqqi bor.
Ajrashgan ayol umrini kerakmas buyumdek, yolg’izlikda, toat-ibodatda o’tkazishi
kerakmi? Yo’q, kechirib qo’yasizlar unday emas. Lekin millatimizida qizni ajrashib uyga
qaytganini ko’pchilik ota-onalar o’zlari uchun or deb hisoblashadi. Qiz bolani, bola esa qizni
sevmaydi, ikki taraf ota-onalari bir biri bilan ahdlashib qo’ygan, bu yoqda farzandlar xohish istagi
hamda kelajakdagi yuzaga kelishi umkin bo’lgan muammolar umuman inobatga olinmaydi.
O’zbekchilikda qiz bola oldin ota-onasi, keyin eri va uni uyidagilar ta’siri ostida bo’ladi.
Qiz bolani erki o’zida bo’lmaydi. Ota-onalar tengi chiqsa tekin ber degan naqlga amal
qilishadida guldek qizini yosh bo’lishiga qaramay, so’rab-surishtirmay uzatib yuborishadida uni
umriga zomin bo’lishadi. Qiz bola ota-onasini aybi uchun bir umr badal to’laydi. Hattoki,
189
yurtimizda hozirgi kunda er-xotinning bir-birini rashk motivi tufayli o’ldirish holati ko’p
uchramoqda. Ortiqcha rashk ham nimalarga sabab bo’lmaydi deysiz.
Yoshlik beboshlik deyishadi. Yosh er-xotinlar o’rtasidagi munosabatlarda juda ko’p
muammolar yuzaga keladi. Mamlakatimizda nikoh yoshi erkaklar va ayollar uchun o‘n sakkiz
yosh etib belgilangan. Lekin qiz bolani to’liq rivojlanib, hayotning past-balandiga o’rganib
bo’lgandan keyin erga berish kerak. Sababi yosh o’tgani sari qizlarning xulq-atvori, ruhiyati,
dunyoqarashi o’zgarib boradi hamda burch va ma’suliyat hissi shakllanib boradi.
To’ydan oldin yigit va qizni fikrini bilish o’ta muhim. Ayol kishi ojiza bo’ladi. Uning
uchun bir umr suyanchiq bo’ladigan umr yo’ldosh kerak. Bizni millatimizdagi insonlarga “haqiqiy
sevgi to’ydan keyin bo’ladi”- degan parazit fikr o’rnashib qolgan. Odamlarni psixologiyasi har
xil bo’ladi. To’ydan keyin hamma narsa yaxshi bo’lishiga hech kim kafolat bermaydi…
To’g’ri qars ikki qo’ldan chiqadi. Oilaviy munosabatlar darz ketishiga nafaqat ayolning,
balki erkakning ham birdek hissasi bor. Shu o’rinda ayol va erkak qanday sabablarga ko’ra
ajrashishi mukinligiga to’xtalib o’tsak. Axir ayollarni ko’pchiligi yakka bosh bo’lib qolgandan
keyin jinoyat ko’chasiga kirmoqda. Shuning uchun bu ma’lumotlarni bilish muhim deb
o’ylayman.
Ayollar ajrashishiga: erining boshqa ayolda ko’ngli borligi, erning xotiniga nisbatan
doimiy qo’pol munosabati, bolaning ota-onasi aytgan qizga sevmay majburlikdan uylangani va
buning natijasida xotiniga xuddi xizmatkor kabi muomalada bo’layotgani, er va xotinning yosh
ekanligi, erning xiyonati, erning ichkilikka berilib etishi, oiladagi yo’qchilik, bolaning ota-onasi
tomonidan qizning kamsitilishi(agar bola o’z sevgan qiziga uyidagilar qarshiligiga qaramay
uylansa), qizning erka hayot tarzida ulg’aygani natijasida kelinlik hayotiga moslasha olmagani,
agar qiz boy xonadonda ulg’ayib, o’rtahol oilaga kelin bo’lgan bo’lsa hamda uning ehtijojlari
yo’qchilik sababli cheklanishi (qizning ortiqcha sarf-xarajatlariga erning ko’p pul topib
berolmagani natijasida) va boshqa ko’plab shunday holatlar sabab bo’ladi. Ana endi erkaklar
ajrashishiga sabablarni ko’rib chiqsak: xotinini sevmasligi, xotinining kambag’al oiladan bo’lishi(
agar ota-onasi topgan qiz bo’lsa), xotinining faqat qiz tug’ishi( tibbiy nuqta’i nazardan qarasak,
ayolning faqat qiz tug’ishi 100% eriga bog’liq ekan), xotinining xiyonati, xotinining kasal bo’lib
qolishi, bepushtlik ( bu holatda har ikki tomon ham ajrashishi yoki ajrashmay ( agar bir-birini
qattiq sevib, ardoqlasa hamda bir-birisiz hayotni tasvvur qila olmasa) yashashi mumkin) va boshqa
turli xil holatlarning mavjud bo’lishi...
190
O’z umr yo’ldoshi tomonidan yoki uni uyidagilari tomonidan doimiy kamsitilgan ayol
uchun o’z uyidagilar tomonidan bildirilgan ishonchsizlik eng og’ir zarbadir. Har tomonlama ruhiy
ezilgan ayol bora-bora jinoyat ko’chasiga yaqinlashib boraveradi.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, er-xotin o’rtasida bo’ladigan jinoyatlarning eng ko’pi rashk
tufayli kelib chiqqan.
Ishsizlik, rеal daromadlarning kamayishi, oila ahamiyatining pasayishi, ajrashishlar
sonining ko’payishi jinoyatchilik darajasining o'sishiga bеvosita ta’sir ko'rsatayotgan omillar
sifatida qayd etilmoqda. Natijada ayollar o'rtasidagi jinoyatlarda ayniqsa katta o’sish
kuzatilayotgan bir nеcha jinoyat turlari mavjud. Ular jumlasiga oila-ro’zg’or munosabatlari
zamirida zo’rlik ishlatib sodir etiladigan jinoyatlar, tamagirlik jinoyatlari, iqtisodiy jinoyatlar
kiradi.
Siyosiy va iqtisodiy hayotdagi tangliklardan tashqari, ma'naviy inqiroz ham
kuzatilmoqdaki, u odamlar, ayni holda – ayollar mamlakatdagi vaziyatning o'zgarishi natijasida
yuzaga kеlgan qiyinchiliklarni yengishga qodir emasligi bilan bog’liq.
Bu ichkilikbozlik darajasining o'sishiga olib kеlgan omillardan biriga aylandi va o'z
navbatida oilada zo’rlik ishlatib sodir etilgan jinoyatlar sonining ko’payishiga sabab bo'ldi.
Mastlik holatida qarindoshlar, ko’pincha er-xotin o’rtasida chiqqan janjallar aksariyat hollarda yo
odam o’ldirish, badanga har xil og’irlikda shikast еtkazish bilan yakunlanadi.
So’nggi yillarda umumiy jinoyatchilik tarkibida ayollar jinoyatchiligi ulushining
ko’payganligi boshqa sabablar bilan bir qatorda jinslarning huquqiy, ijtimoiy va boshqa jihatlardan
tеnglashuvi bilan ham bog’liq. Agar ayol jamiyatda erkak bilan tеnglashsa, u bеixtiyor erkaklarga
xos bo’lgan agrеssiv xulq-atvor tipini qabul qiladi.
Oilada zo’rlik ishlatib sodir etiladigan jinoyatlarning o’sishi ayni shu holat bilan
bеlgilanadi, chunki ayol uyda ham o’zini agrеssiv tuta boshlaydi. Ayollar tamagirlik jinoyatlarida
ham faolroq harakat qila boshlamoqdalar, chunki unga tabiatan xos bo’lgan oilani tеbratuvchi
xususiyatlari ikkinchi darajali ahamiyat kasb etmoqda.
Endilikda ayol oila uchun javobgarlikni to’liq o’z zimmasiga olishga harakat qilmaydi, u
mazkur javobgarlikni erkak bilan tеng bo’lishadi. Jinoiy faoliyatdan tiyib turuvchi asosiy omil
bo'lgan oila uchun javobgarlik ulushi kamaymoqda, bu esa jinoyatchilikning o’sishiga sabab
bo'lmoqda.
Ayniqsa, iqtisodiy jabhada jinslarning tеnglashuvi ayollar jinoyatchiligi foizining
ko’payishiga ta’sir ko’rsatdi, chunki ayollarda mazkur jinoyat turini sodir etish uchun imkoniyat
paydo bo’ldi. Ilgari tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanadigan ayollar soni ancha kam edi,
191
rahbarlik lavozimlarini ham ular kam egallardi, ayollar asosan iqtisodiy jinoyatlar sodir etishga
«moslashmagan» lavozimlar (ish joylari)da band edi.
Shunday qilib, erkak va ayol ijtimoiy rollarining aralashuvi shunga olib kеldiki, ayol ham,
erkak ham ularning ishda va uyda bandligi munosabati bilan yuzaga kеluvchi har xil vaziyatlarga
tushib qolmoqdalar. Ya’ni, jinoyat bilan yakunlanishi mumkin bo’lgan janjallar, iqtisodiy yoki
tamagirlik jinoyatlari sodir etish uchun imkoniyatlarning yuzaga kеlish ehtimoli erkaklar uchun
ham, ayollar uchun ham bir xil.
Tabiiyki, jinsidan qat’iy nazar, har qanday odam ham jinoyatga qo'l uravеrmaydi. Biroq,
ilgari ayol jinoyat sodir etish uchun zarur ma’naviy-ruhiy xususiyatlar majmuiga ega bo'lsa, uning
imkoniyatlari shunday xususiyatlar majmuiga ega bo’lgan erkak bilan bir xil bo'lardi. Endilikda
erkaklar ham, ayollar ham o'z jinoiy niyatlarini amalga oshirishda tеng imkoniyatlarga ega.
Jinslarning bu tеnglashuviga umumiy jinoyatchilik tarkibida ayollar jinoyatchiligi ulushi
ko’payganligining sabablaridan biri sifatida qarash mumkin.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsam, ayol bo’sh qolganligidan emas, balki muhtojlik,
e’tiborsizlik, sevilmaslik, mehr ko’rmaslik sababli jinoyat ko’chasiga kiradi. Ayol eridan
ko’rmagan mehrni boshqadan izlaydida xiyonat ko’chasiga kiradi. Erkaklar esa uyidagi farishta
ayolini qayerdagi bir past ayollarga almashadi.
Ayolni yomon bo’lishiga asosiy sababchi birinchi o’rinda erkak. Erkak ayolini xunukligi
uchun sevmasa ham unga boshqa tarafdan e’tibor qaratib ko’rishi kerak. Aslida ayolni xunugi
bo’lmaydi, faqat insonlarda shunday qarash singib qolgan.
Ayol sal chiroyli bo’lmasa nima qilibdi uniyam Xudo yaratgan. Nima u shunday bo’lishini
istaganmi. Aziz erkaklar hech qachon esingizdan chiqmasin ayolni unga ko’rsatilayotgan mehr-
muhabbat, e’tibor yoshartirib, yanada go’zal qiladi.
Ayol baxtli bo’lsa hech kim bilan ishi bo’lmaydi. Baxtli bo’lgan kishi esa internet
tarmoqlariga kirishgayam vaqt topa olmaydi. Chunki barcha baxtli onlarini sevikli umr yo’ldoshi,
farzandlari bilan o’tkazadi. Ayol baxtli bo’lishi uchun ko’p narsa kerakmas. Ayolga faqat mehr-
e’tibor, baxt, hurmatgina bo’lsa bas. Ayol baxtli bo’lsa, jamiyat baxtli.
REFERENCES
1.
Kriminologiya darslik /Q.R.Abdurasulova.
2.
O’zbekiston Respublikasi Oila kodeksi.
Ilmiy maqolalar
192
3.
Xotin-qizlar o’rtasida huquqbuzarliklar profilaktikasi samaradorligini oshirish dolzarb
vazifa /M.M.Xo’janazarova
4.
Ayollar tomonidan sodir etilgan jinoyatlarning kriminologik tavsifi / D. G’ofurova
