ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
441
UDK 338.43
QISHLOQ XO‘JALIGIGA INVESTITSIYALAR KIRITISH - TARMOQNI
MODERNIZASIYA QILISHNING MUHIM SHARTI
Alisher Burxanov
Guliston davlat universiteti “Iqtisodiyot kafedrasi dotsenti, iqtisodiyot fanlari nomzodi, Raqamli
iqtisodiyot va innovatsiyalar fakulteti talabalari.
Bozorboev Bektemir
Samandar Berdiqulov
Inomjon Xabibullaev
Azimova Dilnavoz
Maqola uchun javobgar:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10976609
Annotatsiya.
Maqolada qishloq xo‘jaligiga yo‘naltirilgan investitsiyalar qishloq xo‘jaligi
samaradorligini oshirish, shuningdek, kambag`allikni kamaytirish va aholining kam ta’minlangan
qatlamlari farovonligini oshirishning eng muhim vositasi ekanligini ta’kidlanadi. Maqolada
xususiy, xorijiy va davlat investitsiyalarining roli va ahamiyati ochib berilgan, qishloq xo‘jaligiga
investitsiyalarni jalb qilishning asosiy omillar tahlil qilingan. Qishloq xo‘jaligiga
investitsiyalarning o‘sishida inson kapitali va qishloq xo‘jaligi innovatsiyalarining dinamik
tizimlari hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlanadi.
Tayanch so‘zlar:
investisiya, sarmoya, qishloq xo‘jaligi, oziq-ovqat, o‘sish, hosildorlik.
INVESTMENT IN AGRICULTURE IS AN IMPORTANT CONDITION FOR
MODERNIZING THE NETWORK
Abstract.
The article emphasizes that agricultural investments are the most important
means of increasing agricultural productivity, reducing poverty and improving the well-being of
low-income segments of the population. The article reveals the role and importance of private,
foreign and state investments, analyzes the main factors of attracting investments in agriculture.
It is emphasized that human capital and dynamic systems of agricultural innovations are crucial
for the growth of investments in agriculture.
Key words:
investment, investment, agriculture, food, growth, productivity.
ИНВЕСТИЦИИ В СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО – ВАЖНОЕ УСЛОВИЕ
МОДЕРНИЗАЦИИ СЕТИ
Аннотация.
В статье подчеркивается, что инвестиции в сельское хозяйство
являются важнейшим средством повышения эффективности сельского хозяйства, а
также сокращения бедности и улучшения благосостояния малообеспеченных слоев
населения. В статье раскрывается роль и значение частных, иностранных и
государственных инвестиций, анализируются основные факторы привлечения инвестиций
в сельское хозяйство. Подчеркивается, что человеческий капитал и динамичные системы
сельскохозяйственных инноваций имеют решающее значение для роста инвестиций в
сельское хозяйство.
Ключевые слова:
инвестиции, инвестиции, сельское хозяйство, продовольствие,
рост, производительность.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
442
Kirish
(Introduction)
Qishloq xo‘jaligi makro va mikro darajada uzoq muddatli investitsiyalar etishmasligi
natijasida zarar ko‘rdi va zarar ko‘rishda davom etmoqda [1] (Jahon banki, 2007). Dunyodagi eng
kambag’allar yashaydigan qishloq joylarida qishloq xo‘jaligiga sarmoya kiritish kambag`llikni
kamaytirishning muhim va eng samarali strategiyasidir [2] (Jahon banki, 2008). Investitsiyalar
hosildorlikni oshiradi, ishlab chiqarish, bozorda oziq-ovqat mavjudligini oshirish va narxlarni past
darajada ushlab turishga yordam berish, qishloq va shahar iste'molchilari uchun oziq-ovqat
xavfsizligi muammosini yumushatadi.
Tahlil va natijalar.
Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti (FAO) ma'lumotlariga ko‘ra,
qishloq xo‘jaligiga sarmoya kiritish Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) so‘nggi
prognozlariga ko‘ra, ortib borayotgan talabni qondirish uchun qishloq xo‘jaligi 2050 yilga borib
2012 yilga qaraganda deyarli 50 foizga ko‘proq oziq-ovqat, ozuqa va bioyoqilg’i ishlab chiqarishi
kerak bo‘ladi.
Biroq, bir qator omillar, jumladan, iqlim o‘zgarishi tufayli o‘sish tabiiy resurslarga bo‘lgan
bosim, qishloq xo‘jaligiga investitsiyalarning etarli emasligi va texnologiyadagi bo‘shliqlar, ishlab
chiqarishning o‘sish sur'atlarini saqlab qolish o‘tmishdagiga qaraganda qiyinlashmoqda. Faqat
innovatsiyalar va tezkor texnologik rivojlanishgina istiqbolda oziq-ovqat ehtiyojlarini barqaror
tarzda qondirish imkoniyatlarini yarata oladi. Biroq bunga investitsiyalarni ko‘paytirish va davlat-
xususiy sheriklikni rivojlantirish bo‘yicha samarali davlat siyosati orqaligina erishish mumkin, bu
esa joriy ishlab chiqarish darajasini saqlab qolish, daromadlarni barqaror oshirish va kambag`llikni
kamaytirish barcha imkoniyatlaridan foydalanishni talab qiladi.
Hozirgi vaqtda past va o‘rta daromadli mamlakatlar qishloq xo‘jaligiga yuqori daromadli
mamlakatlar kabi deyarli bir xil sarmoya kiritmoqda, bu har ikki guruh mamlakatlarida taxminan
190 milliard AQSh dollarni tashkil qiladi. 1991-2014 yillarda qishloq xo‘jaligiga investitsiyalar
har xil sur’atlarda bo‘lsa-da, barcha mamlakat guruhlarida o‘sdi. Yuqori daromadli mamlakatlarda
investitsiyalar taxminan 120 milliarddan 190 milliard AQSH dollariga oshdi, oʻrtacha yillik oʻsish
surʼati taxminan 2%. boʻldi.
Xitoyda investitsiyalar 10 milliard AQSh dollaridan 75 milliard AQSh dollariga o‘sdi, bu
o‘sish sur'ati taxminan 9 foizni tashkil etdi, past va o‘rta daromadli mamlakatlarda qishloq
xo‘jaligiga investitsiyalar 45 milliard AQSh dollaridan 115 milliard AQSh dollariga ko‘tarilib,
taxminan 4 foizga o‘sdi. [3] (FAO, 2017). Qishloq xo‘jaligiga global sarmoya kiritishda past va
o‘rta daromadli mamlakatlarning ustunligi bu sektor muhimroq ko‘rilayotganligini anglatmaydi.
Qishloq xo‘jaligi kiritilayotgan investitsiyalar nuqtai nazaridan, O‘zbekistonda samarali
natijalarga erishildi. Xususan, 2019-2022 yillarda mamlakatda jami kiritilgan investitsiyalr
miqdoridan mos davrda qishloq xo‘jaligiga kiritilgan investitsiyalar 5,5 foyizdan 7,5 foizgacha,
yoki 12 199,1 mlrd. so‘mdan 15 703,6 mlrd.so‘mga, y`ni 1,3 barobar oshgan.
1-rasm ma`lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, korxona va tashkilotlar o‘z mablag`larini
investitisiyaga ya`ni ishlab chiqarishni raqobatbardoshligini oshirishga, texnologiyalrni
takomillashtirish, faoliyatini kengaytishni afzal ko‘rishgan. Natijada 1 165,00 mlrd.dan 6 739,90
mlrd. so‘mga oshirishga erishilgan. Yoki samarali moliyaviy natijalar mazkur imkoniyatni
yaratgan. Tijorat banklari kreditlari ham 1,4 barobarga, 1,7 barobarga oshgan bo‘lsa, eng yuqori
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
443
ko‘rsatkichni jami kiritilgan investitsiyalarga nisbatan xorijiy investitsiya va kredit mablag`lariga
to‘g`ri kelmoqda (1-rasm).
Manba: stat.uz ma`lumotlari asosida muallif ishlanmasi.
Qishloq xo‘jaligiga qo‘yilgan investitsiyalar umumiy investitsiyalardagi ulushini va
qishloq xo‘jaligi qo‘shilgan qiymatning YaIMdagi ulushini taqqoslash mamlakatlar guruhlari
o‘rtasidagi muhim tarkibiy farqlarni ko‘rsatadi. Qishloq xo‘jaligi tarmoqlarida kapital zichligi
darajasi ham o‘zgarib turadi, bu yuqori daromadli mamlakatlarda qishloq xo‘jaligi past va o‘rta
daromadli mamlakatlarga qaraganda sezilarli darajada ko‘proq kapitalni talab qilishini ko‘rsatadi.
Qishloq xoʻjaligiga yoʻnaltirilganlik indeksi (AOI) davlat xarajatlaridagi qishloq xoʻjaligi
ulushining YaIMdagi qishloq xoʻjaligi ulushiga nisbati sifatida aniqlanadi [3]. 1 dan yuqori indeks
davlat xarajatlarining yuqori ulushini oladigan qishloq xo‘jaligi sektoriga yuqori e'tiborni aks
ettiradi.
Ma'lumotlar shuni ko‘rsatadiki, qishloq xo‘jaligiga to‘g’ridan-to‘g’ri xorijiy investitsiyalar
qishloq xo‘jaligiga kiritilgan ichki investitsiyalar bilan solishtirganda juda kam. Bundan tashqari,
aksariyat rivojlanayotgan mamlakatlarda qishloq xo‘jaligi sektori hali ham to‘g’ridan-to‘g’ri
investitsiyalarning umumiy oqimining juda kichik qismini tashkil etadi [4].
O‘z navbatida, Jahon banki qishloq xo‘jaligiga keng ko‘lamli sarmoya kiritilishi barcha
manfaatdor tomonlar samarali hamkorlik qilgan taqdirdagina muvaffaqiyatli hal etilishi mumkin
bo‘lgan jiddiy muammolarni keltirib chiqarishini tan oladi. Oziq-ovqat va kabi etakchi qishloq
xo‘jaligi tashkilotlari qishloq xo‘jaligi tashkiloti, Xalqaro qishloq xo‘jaligi jamg’armasi taraqqiyot
va BMTning Savdo va taraqqiyot bo‘yicha konferentsiyasi investitsiyalar zararsiz, barqaror
bo‘lishi va rivojlanishga ko‘maklashishi uchun barcha ishtirokchilar rioya qilishi kerak bo‘lgan
investitsiya tamoyillarini ishlab chiqdi, xususan bularga quyidagilar kiradi:
- yer va resurslarga bo‘lgan huquqlarni hurmat qilish;
- oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash;
- shaffoflikni, yaxshi boshqaruvni va tegishli huquqiy va biznes muhiti imkoniyatlarni
ta'minlash;
1 9
03
,50
1 736,00
0
1 428,70
1 165,00
1 663,80
3 461,40
6 739,90
1 588,50
1 883,50
2 746,90
2 2
09
,90
5 496,20
6 739,90
7 659,40
5 067,00
2 045,90
2 753,60
3 0
51
,10
3 5
36
,60
2 0 1 9 Y I L
2 0 2 0 Y I L
2 0 2 1 Y IL
2 0 2 2 Y I L
Respublika buydgeti
korxona va tashkilotlar mablag`lari
tijorat banklari kreditlari va boshqa qarz mablag`lari
xorijiy investitsiya va kredit mablag`lari
boshqa moliyalashtirish mablag`lari
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
444
- mas'uliyatli qishloq xo‘jaligi investitsiyasi, shuningdek, ijtimoiy va ekologik
barqarorlikni ta'minlash kabilardir.
Qishloq xo‘jaligi sohasiga xalqaro va xususiy investorlarning e’tibori tobora ortib
bormoqda. Asosiy omil - so‘nggi o‘n yillikda oziq-ovqat narxlarining uzoq muddatli o‘sish
tendentsiyasi, bu investorlarning yuqori daromad olish umidlarini kuchaytiradi. Umuman olganda,
talab va taklif o‘rtasidagi umumiy nomuvofiqlik investor foydasiga ishlaydi.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga talabning ortib borishi va investorlar uchun katta
imkoniyatlar yaratilishi quyidagilardan iborat:
- aholining o‘sishi va umr ko‘rish davomiyligining oshishi, oziq-ovqat mahsulotlariga
bo‘lgan talabning o‘sishiga yordam beradi. Prognozlarga ko‘ra, 2030 yilda dunyo aholisi 8,5
milliardga, 9,7 milliardga etadi 2050 yilda milliard [5] (Jahon aholisining istiqbollari, 2019);
- ba’zi rivojlanayotgan mamlakatlarda xarid qobiliyatining oshishi oziq-ovqatga bo‘lgan
talabning yanada oshishiga va iste'mol shakllarining o‘zgarishiga olib keldi. Boylikni oshirish va
o‘rta sinfning o‘sishi ham oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talabning o‘sishiga yordam beradi;
- yangi energiya manbalariga, xususan, bioyoqilg’iga talab ortib bormoqda. Shu munosabat
bilan bioyoqilg’i va an'anaviy qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar ekin
maydonlari uchun raqobatlashadilar, bu o‘rmon xo‘jaligi kabi boshqa tarmoqlarga ham ta'sir qiladi
[6].
Davlat investitsiyalari fermerlarning rivojlanishi uchun zarur shart-sharoitlar va qulay
muhitni yaratishda muhim rol o‘ynaydi. Davlat investitsiyalariga ehtiyoj borligining bir qancha
sabablari bor. Birinchidan, investitsiyalarni o‘lchovi xususiy investorlar uchun mavjud emas,
ikkinchidan, foyda xususiy investorlar uchun noqulay vaqtda amalga oshadi, ikkinchisini
qo‘rqitadi, uchinchidan, xususiy investorlar davlat infratuzilmasiga (qishloq yo‘llari, irrigatsiya
tizimlari va boshqalar) sarmoya kiritishdan manfaatdor emaslar. Sarmoyadorlar, ayniqsa, davlat
sarmoyadorlari uchun yana bir turtki, oziq-ovqat mahsulotlariga global talab va narxlarning
oshishi oziq-ovqat xavfsizligini xavf ostiga qo‘yganligidir.
Bu omillar oziq-ovqat importiga qaram bo‘lgan boy mamlakatlarning e'tiborini tortdi.
Shunday qilib, ekin maydonlari va suv taqchilligiga uchragan Fors ko‘rfazi mamlakatlari
kelajakda o‘z davlatlarining oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash uchun xorijda qishloq xo‘jaligiga
sarmoya kirita boshladi. Bu tendentsiya uzoq muddatli oziq-ovqat xavfsizligidan xavotirda
bo‘lgan Xitoy va Hindiston kabi aholisi o‘sib borayotgan mamlakatlarda kuzatilmoqda.
Bugungi kunga kelib, xususiy investorlarni qishloq infratuzilmasi, jumladan, irrigatsiya
tizimi, transport va saqlash tizimlari, shuningdek, energetika va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan ishonchli foydalanish imkoniyatlari ham jalb etayotganini alohida ta’kidlash
lozim.
Xulosa.
So‘nggi o‘n yilliklarda qishloq xo‘jaligiga qiziqish ortib bormoqda, bu ko‘plab
omillar bilan bog’liq. Aholi sonining o‘sishi va ularning oziq-ovqatga bo‘lgan ehtiyojlarini
qondirish zarurati, oziq-ovqat mahsulotlariga yuqori va o‘zgaruvchan narxlar, iqlim o‘zgarishi
aholini qishloq xo‘jaligining ahamiyatini anglab etish va ushbu sohani qo‘llab-quvvatlashni
kuchaytirish uchun harakat qilishga undadi. Xalqaro hisobotlarga ko‘ra, qishloq xo‘jaligi sohasi
sarmoyadorlar e’tiborini tobora ortib bormoqda.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
445
Asosiy omil - bu so‘nggi o‘n yil ichida oziq-ovqat narxlarining uzoq muddatli o‘sish
tendentsiyasi bo‘lib, bu investorlarning yuqori daromad olish umidlarini kuchaytiradi. Qishloq
xo‘jaligiga sarmoya kiritish qishloq xo‘jaligi va qishloq xo‘jaligidan tashqari sohalarda ko‘p sonli
ish o‘rinlarini yaratish, qishloq infratuzilmasini rivojlantirish orqali qishloq joylarda
kambag`allikni kamaytirishning muhim va eng samarali strategiyasidir. Shuning uchun qishloq
xo‘jaligiga investitsiyalar juda muhim yer maydonning qisqarishi sharoitida qishloq xo‘jaligi
ishlab chiqarishining kengayishi yer va suv tanqisligi yuzaga keladi. Ular, shuningdek, qishloq
joylarda daromad va iste'molni oshiradi va shu bilan global oziq-ovqat xavfsizligini yaxshilaydi.
Investitsiyalarni rag’batlantirish choralari qishloq xo‘jaligiga investitsiyalarni
ko‘paytirishning samarali vositalari bo‘lishi mumkin.
Xulosa o‘rnida qishloq xo‘jaligida investitsiylarni jalb qilishning omillari va samaradorligi
quyidagilarga e`tabor berish maqsadga muvofiq bo`ladi:
- lizing turini ko`lamini kengaytirish orqali faollashtirish, bu esa, o‘z navbatida, moliyaviy
mablag‘lar yetishmasligini kamaytiradi, lizing to‘lovlarini muntazam jadval va soddalashtirilgan
shartnomalar va sxemalar asosida amalga oshirish imkonini beradi, davlat va lizing
kompaniyalarining o‘zaro manfaatlarini birlashtiradi va pirovardida qishloq xo`jaligi moddiy-
taxnika bazasini yaxshilaydi va iqtisodiy samaradorlikni oshirish uchun maqbul iqtisodiy echimlar
yaratadi;
- byudjet ssudalari, investitsiya soliq ssudalari, kreditlar bo'yicha foiz stavkalarini
subsidiyalash tizimini keng joriy etish va subsidiyalash turlarini kengaytirib borish;
- iqtisodiy samaradorlik natijalarini imtiyozli soliq to‘lovlariga bog`lash amaliyotini joriy
etish;
- qishloq xo‘jaligi texnikasi bozorini rivojlantirish bo‘yicha davlat dasturlarini qabul qilish
va texnikalar xaridini davlat-tomonidan qullab-quvvatlash amaliyotini rivojlantirish.
REFERENCES
1.
Jahon banki. 2007. Rivojlanish uchun qishloq xo‘jaligi. Jahon taraqqiyoti hisoboti 2008
yil.Vashington DC.
2.
Jahon banki. 2008. Jahon taraqqiyot hisoboti 2008. Vashington, D.C., Amerika Qoʻshma
Shtatlari.
3.
Davlat xarajatlarining qishloq xo‘jaligiga yo‘naltirilganlik indeksi. [Elektron resurs]. URL:
https://sdg.tracking-progress.org/
4.
Rivojlanayotgan mamlakatlar qishloq xo‘jaligiga xorijiy investitsiyalarning tendentsiyalari
va ta'siri Dalillar amaliy tadqiqotlardan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oziq-ovqat va
qishloq xo‘jaligi tashkiloti Rim, 2013 yil.
5.
World Population Prospects, 2019. Department of Economic and Social Affairs Population
Division. United Nations New York, 2019.
6.
Agricultural Investment Funds for Developing Countries. Calvin Miller Sylvia Richter,
Patrick McNellis, Nomathemba Mhlanga. Food and Agriculture Organization of the
United Nations Rome, 2010.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
446
7.
Burxanov A. QISHLOQ XO ‘JALIGIDA INNOVATSIYON IQTISODIYOTGA O
‘TISHNING ZAMONAVIY MUAMMOLARI //Iqtisodiyot va taʼlim. – 2023. – Т. 24. –
№. 4. – С. 37-42.
8.
Hadjimurodovich B. A. O ‘zbekiston qishloq xo ‘jaligida ishlab chiqarish va iqtisodiy
rivojlantirish jihatlari //" Uchinchi renessansda ilmiy-amaliy tadqiqotlarning dolzarb
muammolari" mavzusidagi onlayn konferensiyasi. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 78-82.
9.
Burxanov A. Qishloq xo ‘jaligi ishlab chiqarishini resurs tejovchi texnologiyalar asosida
samaradorligini oshirish–yangi iqtisodiy munosabatlar mezoni //Iqtisodiyot va taʼlim. –
2023. – Т. 24. – №. 2. – С. 284-289.
10.
Khakimova, M. Kh. (2021). USING THE “BRAINSTORMING” METHOD IN
TEACHING SOIL SCIENCE AS A FACTOR OF ACHIEVEMENT OF
EFFECTIVENESS. Bulletin of Science and Education , (6-3 (109)), 56-61.
11.
Rakhimov, D., Juliev, M., Agzamova, I., Normatova, N., Ermatova, Y., Begimkulov, D.,
... & Ergasheva, O. (2023). Application of hyperspectral and multispectral datasets for
mineral mapping. In E3S Web of Conferences (Vol. 386). EDP Sciences.
