350
MEHNATNI MUHOFAZA FANINING TARIXIY BOSQICHLARINI O‘RGANISH
Muradov Sirojiddin Husan o‘g‘li
Tog‘ayev Jamshid Xujamberdiyevich
Xujaqulov Abdulaziz Xakim o‘g‘li
Karimov Bohodir O‘ktam o‘g‘li
Siddiqova Madinabonu Asatilla qizi
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
“Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi” kafedrasi o‘qituvchilari.
Qarshi, O‘zbekistan.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11060217
Annotatsiya.
Ushbu maqolada, mehnatni muhofaza qilishning rivojlanishi bosqichlari va
tarixiy adabiyotlarda sohaning tahlillari haqida fikr mulohazalar keltirilgan. Maqola mehnat
muhoazasi va texnika xavfsizligi yunalishlari talablari, mehnat muhofazasi va xavfsizlik
mutaxassislari hamda keng izlanuvchilar uchun muljallangan.
Kalit so‘zlar va iboralar:
“Xavfsizlik. mehnatni muhofaza qilish, sanoat, tog`-kon ishlari,
xavfli va zararli faktor. Ish vaqti, dam olish vaqti, Xalqaro mehnat tashkiloti, Xalqaro sog‘liqni
saqlash tashkiloti”.
STUDY OF THE HISTORICAL STAGES OF THE SCIENCE OF LABOR
PROTECTION
Abstract.
This article reviews the stages of labor protection development and analyzes of
the field in historical literature. The article is intended for the requirements of labor protection
and technical safety directions, labor protection and safety specialists, and general readers.
Key words and phrases:
"Safety. labor protection, industry, mining, dangerous and
harmful factor. Working time, rest time, International Labor Organization, International Health
Organization.
ИЗУЧЕНИЕ ИСТОРИЧЕСКИХ ЭТАПОВ НАУКИ ОХРАНЫ ТРУДА
Аннотация.
В статье представлены этапы развития охраны труда и проведен
анализ данной сферы в исторической литературе. Статья предназначена для требований
направлений охраны труда и технической безопасности, специалистов по охране труда и
технике безопасности, а также широкого круга читателей.
Ключевые слова и фразы:
«Безопасность. охрана труда, промышленность,
горнодобывающая промышленность, опасный и вредный фактор. Рабочее время, время
351
отдыха,
Международная
организация
труда,
Международная
организация
здравоохранения.
KIRISH.
Insoniyatning uzoq o‘tmish hayotiy tajribasi har qanday faoliyat potensial xavfga
ega ekanligini tasdiqlaydi. Albatta, bu tasdiq aksiomaviy xususiyatga egadir. Vaholanki, ishlab
chiqarish sharoitida xavf darajasini boshqarish hamda kamaytirish ham mumkin. Lekin qanday
holatda bo‘lmasin, absolyut xavfsizlikka erishib bo‘lmaydi.
Xavfsizlik –
ma’lum darajada xavf tug‘ilishi bartaraf etilgan faoliyat holati, уa’ni faoliyatni
amalga oshirishdagi asosiy maqsadlardan biridir [1] [2].
Mehnatni muhofaza qilish –
ishlab chiqarishdagi mehnat xavfsizligini ta’minlashga
qaratilgan vositalar usullar majmuidir. Demak, insonning mehnat xavfsizligini ta’minlash birinchi
navbatda uning mehnat faoliyati jarayonini va uni amalga oshirishda yuzaga keladigan xavfli
faktorlarni o‘rganishni talab etadi. Shu sababli, inson mehnat faoliyatining xavfsizligini ta’minlash
bo‘yicha tadqiqot ishlari eramizdan oldingi 384
–
322-yillarda ijod qilgan Aristotel, eramizdan
oldingi 460
–
377-yillarda yashagan Gippokrat asarlarida ham uchraydi [1] [2].
Tiklanish davrining buyuk, taniqli olimi Paratsels (1493
–
1541-y.) tog‘ ishlarini bajarishda
yuzaga keladigan xavfli faktorlarni o‘rganib chiqqan. U o‘z asarlarida: «Barcha moddalar zahardir
va bаrchа moddalar dori-darmon hamdir. Faqat bir me’yor ushbu moddani za-harga aylantirsa,
ikkinchi me’уог esa uni dori-darmonga aylantiradi», deb yozadi. Nemis olimi Agrikol (1494
–
1555-у.) o‘zning «Tog‘ ishlari haqida»
потli
asarida, shuningdek, italyan olimi Ramatstsin (1633–
1714-у.), rus olimi М. V. Lomonosov (1711–1765-у.) o‘z asarlarida mehnat muhofazasi
masalalariga katta e’tibor qaratgan [2].
XIX
asrda sanoatni intensiv rivojlanishi natijasida mehnat muhofazasi muammolari
bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar olib borgan bir qancha olimlar yetishib chiqdi. Jumladan,
V.L.Kirpichev (1845
–
1913-у.), А.А.Bess (1857
–
1930-у.), D.Р.Nikolskiy (1855
–
1918-у.),
V.А.Levitskiy (1867
–
1936у.), А.А.Skochinslay (1874
–
1960-у.), S.1.Kaplun (1897
–
1943-у.)
shular jumlasidandir. Yuqorida ta’kid-langanidek, mehnat xavfsizligini ta’minlash qadimgi
davrdan hozirgi kungacha inson faoliyatining muhim tomonlaridan biri hisoblanib kelindi. Shu
sababli «Mehnatni muhofaza qilish» mustaqil fan sifatida shakllandi va o‘z nazariyasiga, uslubiga
hamda tamoyillariga ega bo‘ldi. Shu bilan bir qatorda «Mehnatni muhofaza qilish» fani
muhandislik psixologiyasi, psixofiziologiya, mehnat fiziologiyasi, mehnat gigiyenasi,
antropometriya, ergonomika, texnikaviy estetika kabi fanlarning yutuqlariga asoslanadi. Ushbu
fanlar bir-biridan tadqiqot qilinadigan yoki o‘rganiladigan оbyektlarining turi, уa’ni «inson-
352
mashina», «inson-muhit», «inson-mashina muhit» tizimlari bilan farq qiladi. Birinchi turdagi
tizimlar qonuniyatlarini muhandislik psixologiyasi, psixofiziologiya, mehnat fiziologiyasi
o‘rgansa, «inson-muhit» tizimi qonuniyatlarini mehnat gigiyenasi o‘rganadi. «Insonmashina-
muhit» qonuniyatlari esa ergonomikaning asosiy tatbiq obyekti hisoblanadi. Lekin, real ishlab
chiqarish sharoitida barcha turdagi bog‘lanishlar bir vaqtda yuzaga keladi va shu sababli inson o‘z
mehnat faoliyatida bir necha omillar bilan bog‘lanadi, o‘zaro ta’sirda bo‘ladi. Shu sababli, ishlab
chiqarish sharoitidagi umumlashgan xavfli va zararli faktorlarning inson sog‘ligi va mehnat
qobiliyatiga birgalikdagi ta’sirini alohida mustaqil fan
–
«Mehnatni muhofaza qilish» fani
о‘rganadi [3].
Tadqiqot
metodlari.
Tadqiqot jarayonida ilmiy va o‘quv-uslubiy adabiyotlar tahlili,
pedagogik-tarixiy kuzatuv, umumlashtirish, metodlaridan foydalanildi.
Tadqiqot natijalari va muhokamalar.
XV – XVI asrlarda tog‘-kon metallurgiyasi
sohasining jadal rivojlanishi natijasida og‘ir mehnat sharoitlari, konchilikdagi chang natijasida
vujudga keladigan kasbiy kasalliklar to‘g‘risida ilmiy ishlar ko‘paya bordi. Bu Agrikol va
Paraselsaning ishlari hisoblanadi [1].
Antik va o‘rta asrlar buyuk olimlarning harakatlari kasbiy faoliyat bilan bog‘liq
kasalliklarning kelib chiqishini o‘rganuvchi alohida fanning vujudga kelishiga zamin yaratdi.
Fanning asoschisi haqli ravishda italyan vrachi, professor, Paduan universiteti rektori Bernardino
Ramassini (1633 – 1714 y) hisoblanadi. Uning «Hunarmandlarning kasalliklari to‘g‘risida fikrlar»
deb nomlangan kitobida turli sohalardagi mehnat gigienasi masalalari tizimli tahlil qilingan,
kasblar bilan bog‘liq kasalliklarning klinik ta’rifi keltirilgan fundamental asar hisoblanadi. Olim
mazkur asarni yozish uchun 50 yildan ortiq fakt yiqqan. U feodal tuzumdan ilk kapitalizmga o‘tish
davrida hunarmandlar, manufakturalardagi ishchilarning yashash va mehnat sharoitlarini kuzatgan
[1].
Shuningdek, M. V. Lomonosov (1711 – 1765) tog‘-kon ishlarida mehnat muhofazasiga
oid, F.F. Erisman (1842 – 1915 y) mehnat gigienasi to‘g‘risida «Jismoniy va aqliy mehnat
gigienasi» nomli asarlarida mazkur masalaga atroflicha to‘xtalgan [1].
Ilmiy-texnik taraqqiyot ishlab chiqarish sohasiga keskin yangiliklarni olib kirmoqda.
Jarayonda mehnat qurollari va predmeti shakli o‘zgarib bormoqda. Bu esa, o‘z o‘rnida, mehnat
sharoitlarga ta’sir o‘tkazyapti.
Mehnatni muhofaza qilishning keyingi rivojlanish bosqichlari:
1-bosqich
– 1900 yilning boshlarida (1903) quyidagi qoidalarni o‘z ichiga olgan dastur
qabul qilinishidan boshlangan:
353
– 8 soatli ish kuni joriy qilish;
– haftada bir kun dam olish;
– 15 yoshgacha bo‘lgan bolalar mehnatining taqiqlanishi;
– sog‘liq uchun zararli bo‘lgan tarmoqlarda ayollar mehnatini bartaraf etish;
– bayram kunlarida dam olish;
– xodimlarga shikast yetkazilganda fabrikaning javobgarligi;
– bepul tibbiy yordam ko‘rsatish;
– kasal bo‘lganda maoshining saqlanishi.
2-bosqich
– qoidalarni amaliyotga tatbiq etish.
Mazkur bosqichga quyidagi yaqqol misollarni keltirish mumkin:
11.11.17 y.
– 8 soatli ish kuni, 48 soatli ish haftasi haqida Dekret qabul qilingan.
O‘sha vaqtning o‘zida quyidagilar o‘rnatildi:
– mehnat qilish vaqtidagi tanaffuslar;
– zararli mehnat sharoitlarida mehnat haftasining qisqartirilishi; – yer osti va ish vaqtidan
tashqari ishlarda ayollar va o‘smirlar mehnatining taqiqlanishi;
– o‘smirlar uchun 6 soatlik ish kuni joriy qilinishi.
18.05.18 y.
– Mehnat inspeksiyasi tashkil etildi (mehnat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha).
1918 y.
Mehnat qonunlarining Kodeksi qabul qilindi (KZOT)
3-bosqich
– ishlab chiqarishdagi zararli omillar o‘rganildi va zarar ta’sirini yo‘qotish
bo‘yicha tavsiyalar qidirildi.
1929 y.
– Kasb kasalliklarini o‘rganish ilmiy tadqiqot instituti tashkil etildi.
1932 y.
– Alohida og‘ir va zararli ishlar ro‘yxati tasdiqlandi.
4-bosqich
– mehnat sharoitlarini yaxshilash bosqichi, tashkilotlarning rejalariga mehnatni
muhofaza qilish tadbirlarining kiritilishi (50-yillarning oxirlari).
5-bosqich
– Zamonaviy (hozirgi kundagi).
Olti kunlik ish haftasida har kungi ishning muddati 7 soatdan, 5 kunlik ish haftasida esa 8
soatdan etib belgilandi, ish vaqtining normal muddati haftasiga 40 soatdan osmasligi 16 dan 18
yoshgacha boʻlganlarga – haftasiga 36 soatdan; 15 dan 16 yoshgacha boʻlganlarga – haftasiga 24
soatdan oshmaydigan qilib belgilandi [1] [2] [3].
Xulosa
. Mehnatni muhofaza qilish (yoki ish xavfsizligi) ahamiyati dunyoda, kasb-hunar
sohasida va jamiyat uchun juda muhimdir. Quyidagi sabablar bilan mehnatni muhofaza qilishning
ahamiyati kuzatiladi:
354
1.
Hayotni muhofaza qilish: Mehnat xavfsizligi, ishchilarni har qanday xavf va zararli
holatlardan himoya qiladi. Bu, har bir kishining hayoti va sog'ligi uchun muhimdir.
2.
Ish faoliyatini o'rganish: Mehnatni muhofaza qilish tashqi yo'nalishlarni tushunish,
xavfsizlikni ta'minlash, zararlar va risklarni kamaytirishni o'rganishni o'zi bilan kelayotgan bo'ladi.
3.
Ish joylari va korxonalari uchun maqsadli: Sifatli mehnatni muhofaza qilish, ish joylari
va korxonalari uchun xavfsiz va foydali ortiqcha foydalanishni ta’minlaydi. Bu, ishlab
chiqarishning yo‘qotilmasligini va ishlar yuritilishini ta'minlaydi.
4.
O‘qitish va bilim olish: Mehnat xavfsizligi ta'limi va amaliyotlari o'qitish, xavfsiz ish
ko'rish va shaxsiy zimmasizlikni o‘rganish imkoniyatlarini beradi.
5.
Davlat siyosati: Hukumatlar uchun, xavfsizlik so'zini olishning ahamiyati bor.
Xavfsizlik va muhofaza qilish siyosatlari insonlarning sog'ligi, ekologiya va jamoatning umumiy
xavfsizligi uchun juda muhimdir.
6.
Boshqarish va tartib boshqarish: Mehnat xavfsizligi ta'mini, ish joylari va korxonalari
uchun boshqaruvchilar uchun ham muhimdir. Bu, faoliyatni boshqarishni osonlashtiradi va ishlab
chiqarishni o'rganish imkoniyatlarini ta'minlaydi.
7.
Ishlab chiqarishni o'zgartirish: Mehnat xavfsizligi ta'mini, ishlab chiqarishning
barqarorligini oshirish, zararlar va ta'sirlarni kamaytirish va ishchilarga qulay sharoitlar yaratishga
yordam beradi.
8.
Yong‘in va elektr xavfsizligi: ishlab chiqarish va inson hayotida yong‘in xavfsizligi,
elektr xavfsizligi tadbirlari, o‘qitish va qayta tayyorlash. Texnologik xavfsizlik talablarini yong‘in
va elektr xavfsizligiga moslash.[8]
Mehnatni muhofaza qilish, barcha taraflar uchun foydalidir va hamma uchun muhimdir.
Bu, sog'liging o'zi bilan keladi, ish joylari va korxonalari uchun foydalidir va jamiyatni
sog'liqni va xavfsizlikni o'zgartirishga olib keladi.
Sohani rivojlanishi fan texnikaning rivojlanishi, ishlab chiqarishga kiritilayotgan yangi
zamonaviy uskunalarining tasnifi, Xalqaro sog‘liqni saqlash tashkiloti, Xalqaro mehnat tashkiloti,
Xolqaro kasaba uyushmasi federatsiyasi uyushmasi tavsiya va xulosalari asosida yangi taraqqiyot
bosqichiga o‘tib ulgurdi. Yuqoridagilarni inobatga olib mehnat monosabati ishtirokchilarini
zamonaviy usullarda mehnat muhofazasi va taenika xavfsiuzligiga o‘qitish va yo‘riqnomalardan
o‘tkazishning zamonaviy usullarini tatbiq etish lozim[ 5] [6] [7]. Insonning mehnat xavfsizligini
ta’minlashda ilmiy-nazariy izlanishlar asosida vujudga kelgan qonunlar, nizomlar, standartlar,
ko‘rsatmalar, qoidalar va sanitartexnik me’yorlar hamda ularni o‘rganish bo‘yicha uzluksiz ta’lim-
tarbiya tizimini vujudga keltirish, uni rivojlantirish muhim o‘rin tutadi.
355
REFERENCES
1.
Маматов Ф. М., Шодмонов Г. Д. Обоснование конструктивной схемы
комбинированного агрегата для подготовки почвы к посеву бахчевых //European
research. – 2018. – №. 1 (35). – С. 10-14.
2.
Murtozevich M. F., Halilovich M. S., Dustmurodovich S. G. Dump ripper for soil protection
from water erosion //European science review. – 2018. – №. 7-8. – С. 245-246.
3.
Мирзаев Б. С., Мардонов Ш. Х., Шодмонов Г. Д. О качестве рыхления почвы
рыхлителем с рабочими органами наклонного типа //European research. – 2018. – №. 1
(35). – С. 15-18.
4.
Mamatov F. M., Mardonov S. H., Shodmonov G. D. DUMP RIPPER FOR SOIL
PROTECTION FROM WATER EROSION //European Science Review. – 2018. – №. 7-8.
– С. 245-246.
5.
Чуянов Д. Ш. и др. ПОЛИЗ ЭКИНЛАРИ ЭКИШ УЧУН ТУПРОҚНИ
ТАЙЁРЛАЙДИГАН КОМБИНАЦИЯЛАШГАН АГРЕГАТ КОРПУСЛАРИНИНГ
ПАРАМЕТРЛАРИ //Инновацион технологиялар. – 2021. – №. Спецвыпуск 1. – С. 146-
150.
6.
Шодмонов Ғ. Д., ўғли Хидиров М. Қ. АВТОТРАНСПОРТ ЧИҚИНДИ ГАЗЛАРИ
ЗАРАРЛИЛИГИНИ
КАМАЙТИРИШНИНГ
ЗАМОНАВИЙ
УСУЛЛАРИ
//INTERNATIONAL CONFERENCES. – 2022. – Т. 1. – №. 18. – С. 140-147.
7.
Чуянов Д. и др. КОМБИНАЦИЯЛАШГАН АГРЕГАТ ЮМШАТКИЧЛАРИНИНГ
ЎЗАРО ЖОЙЛАШИШИНИ АСОСЛАШ //Innovatsion texnologiyalar. – 2022. – Т. 1. –
№. 4. – С. 61-63.
8.
Shodmonov G., Xidirov M., Boymurodov S. AVTOMOBILLARNING ELEKTR VA
ELEKTRON JIHOZLARINI DIAGNOSTIKALASH //Академические исследования в
современной науке. – 2022. – Т. 1. – №. 20. – С. 57-61.
9.
Chuyanov D. et al. Parameters of slitter for embedding manure in soil for melon crops //E3S
Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 401. – С. 04048.
10.
Чуянов Д. Ш., Шодмонов Г. Д. ОПРЕДЕЛЕНИЕ ОПТИМАЛЬНЫХ ПАРАМЕТРОВ
СТАЛКИВАТЕЛЯ НАВОЗА //Вестник науки и образования. – 2023. – №. 12 (143)-2.
– С. 5-9.
356
11.
Чуянов Д. Ш., Шодмонов Г. Д. ОБОСНОВАНИЕ ОСНОВНЫХ ПАРАМЕТРОВ
ЩЕЛЕВАТЕЛЯ ДЛЯ ЗАДЕЛКИ НАВОЗА //Educational Research in Universal Sciences.
– 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 1017-1023.
12.
Dostmurodovich G. S. ECONOMIC ANALYSIS OF FUNDS IN THE FIELD OF LABOR
PROTECTION //INTERNATIONAL JOURNAL OF EUROPEAN RESEARCH OUTPUT.
– 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 57-61.
13.
Dostmurodovich G. S. LABOR PROTECTION WHEN WORKING AT HEIGHTS
//International journal of advanced research in education, technology and management. –
2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 31-38.
14.
Shodmonov G. “FAVQULODDA VAZIYATLAR VA FUQARO MUHOFAZASI”
FANING MAQSAD VA VAZIFALARI //Interpretation and researches. – 2024.
15.
Чуянов Д. Ш. и др. Полиз экинлари етиштиришда тупроққа ишлов бериш ва экишнинг
янги усули //Инновацион технологиялар. – 2021. – №. Спецвыпуск 2. – С. 53-56.
16.
Чуянов Д. Ш. и др. ПОЛИЗ ЭКИНЛАРИ ЕТИШТИРИШ УЧУН ЭНЕРГИЯ-
РЕСУРСТЕЖАМКОР ТЕХНОЛОГИЯ ВА МАШИНА //Инновацион технологиялар. –
2020. – №. Спецвыпуск. – С. 78-82.
17.
Маматов Ф. М., Чуянов Д. Ш., Шодмонов ҒД Э. М. И. Далаларни полиз экинлари экиш
учун тайёрлайдиган комбинациялашган агрегатнинг параметрларини асослаш
//Innovatsion texnologiyalar.–Қарши. – 2018. – №. 4. – С. 44-48.
18.
Mirzaev B. et al. Parameters of the soil-holding part of the slurry spreader //E3S Web of
Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 383. – С. 04016.
19.
Chuyanov D. S., Mamatov F. M., Shodmonov G. D. Main parameters of manure sealer //E3S
Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 401. – С. 04031.
20.
Shodmonov G. D., Xidirov MQ Avtotransport chiqindi gazlari zararliligini kamaytirishning
zamonaviy usullari //International conference on innovative development of education. –
2022. – Т. 18. – С. 140-147.
21.
Mamatov F., Karimov A., Shodmonov G. Study on the parameters of bars of the potato
digger ploughshare //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 434. – С. 03012.
22.
Chuyanov D., Shodmonov G. Energy-saving technology and machinery for growing melons
//International Journal of Innovations in Engineering Research and Technology. – 2020. –
№. 1. – С. 1-7.
357
23.
Shodmonov G. D. et al. MEHNAT MUHOFAZASI FANINING RIVOJLANISH TARIXI
VA BOSHQA FANLAR BILAN O ‘ZARO BOG ‘LIQLIGI //GOLDEN BRAIN. – 2024. –
Т. 2. – №. 3. – С. 149-153.
24.
Chuyanov D. et al. Traction resistance of the combined machine plough //E3S Web of
Conferences. – EDP Sciences, 2021. – Т. 264. – С. 04036.
25.
Мamatov F. et al. Potato digger with a digging workpart of the" Paraplaw" type //E3S Web
of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 365. – С. 04021.
26.
Murtozevich M. F. et al. New technology and combined machine for preparing soil for
sowing gourds //European science review. – 2018. – №. 1-2. – С. 234-236.
27.
Chuyanov D. et al. Soil preparation machine parameters for the cultivation of cucurbitaceous
crops //IOP Conference Series: Materials Science and Engineering. – IOP Publishing, 2020.
– Т. 883. – №. 1. – С. 012122.
28.
Mirzaev B. et al. Combined machine for preparing soil for cropping of melons and gourds
//IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. – IOP Publishing, 2019. – Т.
403. – №. 1. – С. 012158.
29.
ESHEV S. et al. EVALUATION OF THE INFLUENCE OF THE PHYSICAL
PROPERTIES OF BOUND SOILS ON THE WASHING PROCESS.
30.
Эшев С., Мурадов Н. К., Маматов Н. З. ИМИТАЦИОННОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ
ПРОЦЕССА ПЕРЕНОСА ГОМОГЕННОЙ СМЕСИ В ГИДРОМОРФНЫХ СРЕДАХ,
ОБУСЛОВЛЕННОГО ИЗМЕНЕНИЕМ УРОВНЯ ПОДЗЕМНЫХ ВОД //КОНТРОЛЬ
ПРОЦЕССОВ
ИЗМЕНЕНИЯ
ДАВЛЕНИЯ
ПОЧВЕННОЙ
ВЛАГИ
ДЛЯ
КОРРЕКТИРОВКИ РЕЖИМОВ ОРОШЕНИЯ И СНИЖЕНИЯ ПОТЕРЬ УРОЖАЕВ.
31.
Sobir E. et al. EVALUATION OF THE INFLUENCE OF THE PHYSICAL PROPERTIES
OF BOUND SOILS ON THE WASHING PROCESS //Universum: технические науки. –
2022. – №. 9-5 (102). – С. 18-22.
32.
Маматов Н. З., Рахимов О. Д. ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР
ТАСНИФИ //INTERNATIONAL СONFERENCE ON LEARNING AND TEACHING. –
2022. – Т. 1. – №. 3. – С. 258-262.
33.
Eshev S. et al. SHO ‘RLANGAN BOG ‘LANGAN GRUNT NAMLIGINING
YUVILISHGA
QARSHILIK
QILISH TA’SIRINI BAHOLASH //Innovatsion
texnologiyalar. – 2023. – Т. 51. – №. 03. – С. 70-76.
358
34.
Mamatov N. PHYSICAL MODELING OF THE WASHING PROCESS OF CHANNELS
WITH LOW BINDING SOILS WITH SALINITY //Modern Science and Research. – 2024.
– Т. 3. – №. 1. – С. 1232-1238.
35.
Маматов Н. З. ИСТОЧНИКИ АЛЬТЕРНАТИВНОЙ ЭНЕРГИИ НА ОСНОВЕ
ОРГАНИКИ //Multidisciplinary and Multidimensional Journal. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С.
24-28.
36.
Mamatov N. Z. INNOVATIVE SOLUTIONS TO PROTECT WORKERS FROM
DANGEROUS GAS AND TOXIC SUBSTANCES IN HAZARDOUS INDUSTRY
ENTERPRISES //International journal of advanced research in education, technology and
management. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 73-77.
37.
Маматов Н. З. К РАСЧЕТУ НЕРАЗМЫВАЮЩИХ СКОРОСТЕЙ ВОДНОГО
ПОТОКА ЗЕМЛЯНЫХ КАНАЛОВ В УСЛОВИЯХ СВЯЗНОГО ГРУНТА
//INTERNATIONAL JOURNAL OF EUROPEAN RESEARCH OUTPUT. – 2024. – Т. 3.
– №. 2. – С. 64-69.
38.
Маматов Н. З. ЗАЩИТА НАСЕЛЕНИЯ В МЕСТАХ ПРОВЕДЕНИЯ МАССОВЫХ
МЕРОПРИЯТИЙ //INTERNATIONAL JOURNAL OF EUROPEAN RESEARCH
OUTPUT. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 70-79.
39.
Маматов Н., Мурадуллаев Ф. ЯНГИ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ТАЛАБАЛАР
МУСТАҚИЛ ИШИНИ БАЖАРИШДГИ МУМММОЛАР //Interpretation and
researches. – 2024.
40.
Бердиев Ш. Ж., Маматов Н. З. Метод борьбы с просадками грунтов в южных регионах
Узбекистана //Инновационное развитие. – 2017. – №. 2. – С. 82-84.
41.
Эшев С. С. и др. БОҒЛАНГАН ГРУНТЛАРДАГИ БИРИКИШ КУЧИНИНГ ЎЗАН
ЮВИЛИШИГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ //Инновацион технологиялар. – 2022. – Т.
3. – №. 3 (47). – С. 76-82.
42.
Мирзаев О. А., Маматов Н. З. Температурный расчет питающего цилиндра с упругим
элементом пневмомеханических прядильных машин //Science and Education. – 2023. –
Т. 4. – №. 12. – С. 294-304.
43.
Мирзаев О. А., Маматов Н. З. КОЛЕБАНИЯ СОСТАВНОГО ПИТАЮЩЕГО
ЦИЛИНДРА С СОПРОТИВЛЕНИЕМ ПРИ КРУЧЕНИИ //Educational Research in
Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 14. – С. 120-124.
359
44.
Sobir E. et al. EVALUATION OF THE INFLUENCE OF THE PHYSICAL PROPERTIES
OF BOUND SOILS ON THE WASHING PROCESS //Universum: технические науки. –
2022. – №. 9-5 (102). – С. 18-22.
45.
Eshev S. S. et al. Evaluating the effect of cohesive strength on self-leaching in bonded soils
//International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. –
2022. – Т. 9. – №. 8. – С. 19636-19641.
46.
Эшев С. С., Маматов Н. З., Бобомуродов Ф. Ф. ШЎРЛАНГАН КАМ БОҒЛАНГАН
ГРУНТЛАРНИНГ ФИЗИК-МЕХАНИК ХУСУСИЯТЛАРИНИ ТАДҚИҚОТ ЭТИШ
//ME’MORCHILIK va QURILISH MUAMMOLARI. – 2023. – Т. 2.
47.
Эшев С. С., Маматов Н. З., Эркинов С. Т. Мукимов. ДБ ШЎРЛАНГАН КАМ
БОҒЛАНГАН
ГРУНТЛАРНИНГ
ФИЗИК-МЕХАНИК
ХУСУСИЯТЛАРИНИ
ТАДҚИҚОТ ЭТИШ //International Journal of Education, Social Science & Humanities.
Finland Academic Research Science Publishers ISSN. – С. 2945-4492.
48.
Эшев С. С. и др. Неразмывающие скорости земляных каналов в связных грунтах
//Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. – 2022. – Т. 2. –
№. 5. – С. 375-384.
49.
Khazratov A. N. et al. Influence of cohesion strength in cohesive soils onchannel bed erosion
//E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 410. – С. 05018.
50.
Mirzayev O. A., Urakov N. A., Mamatov N. Z. Proced vibrations of a composite chevron-
type feed cylindr with torsional resistance //JMEA journal of modern educational
achievements. – 2023. – Т. 11.
51.
Eshev S. et al. Critical flow velocities in cohesive saline soils //E3S Web of Conferences. –
EDP Sciences, 2021. – Т. 264. – С. 03071.
52.
Otabek M. et al. Dynamics And Stability Of A Composite Feed Cylinder In The Feeding
Area Of Rotor Spinning Machines //Journal of Pharmaceutical Negative Results. – 2023. –
С. 1152-1157.
53.
Eshev S. et al. Calculation of its dynamically stable cross-section in the steady motion of the
channel flow //AIP Conference Proceedings. – AIP Publishing LLC, 2023. – Т. 2612. – №.
1. – С. 050007.
54.
Eshev S. et al. Non-eroding speed of water flow of channels running in cohesive soils //IOP
Conference Series: Materials Science and Engineering. – IOP Publishing, 2021. – Т. 1030.
– №. 1. – С. 012131.
360
55.
Eshev S. et al. The beginning of the movement of bottom sediments in an unsteady flow
//E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2021. – Т. 263. – С. 02042.
56.
Otabek M. et al. Dynamics And Stability Of A Composite Feed Cylinder In The Feeding
Area Of Rotor Spinning Machines //Journal of Pharmaceutical Negative Results. – 2023. –
С. 1152-1157.
57.
Рахимов О. Д., Тогаев Ж. Х., Хужакулов А. Х. У. Усовершенствованный кормонасос
для фермерских хозяйств //Academy. – 2019. – №. 6 (45). – С. 25-27.
58.
Рахимов О. Д. Тогаев ЖХ, Хужакулов АХ Усовершенствованный кормонасос для
фермерских хозяйств //Москва. Журнал «Academy. – 2019. – Т. 6. – С. 45.
59.
Rakhimov O. D., Togaev Z. K., Khuzhakulov A. K. Improved feed pump for farms
//Akademy. – 2019. – Т. 6. – №. 45. – С. 25-27.
60.
Жураев М. Н. и др. Кластер тармоқлари учун автомобил транспортида ташиш
жараёнларини бошқариш моделларини шакллантириш //O'zbekistonda fanlararo
innovatsiyalar va ilmiy tadqiqotlar jurnali. – 2023. – Т. 2. – №. 19. – С. 1318-1323.
61.
Тоғаев Ж. Х., Жураев М. Н., Назарова В. Ҳ. АВТОМОБИЛ ТРАНСПОРТИДА ОЗИҚ-
ОВҚАТ МАҲСУЛОТЛАРИНИ ТЕРМИНАЛ ТАШУВЛАР АСОСИДА ЕТҚАЗИБ
БЕРИШНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
//O'ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR VA ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI. – 2023. – Т. 2. – №. 19. –
С. 1143-1151.
62.
Hamroyev O., Togaev J., Keldiyorov R. N. Installation for testing the ability of oil-oxidizing
microorganisms //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 417. – С. 02015.
63.
Zhuraev M., Togaev J., Yusufkhonov Z. Management of consumers needs for volume of
transportation, taking into account the probable nature //E3S Web of Conferences. – EDP
Sciences, 2023. – Т. 401. – С. 01066.
64.
Сарвирова Н. С., Саматов Г. А., Тогаев Ж. ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ В
АГРОЛОГИСТИКЕ //Актуальные проблемы экономики и управления на
предприятиях машиностроения, нефтяной и газовой промышленности в условиях
инновационно-ориентированной экономики. – 2020. – Т. 1. – С. 175-185.
65.
Жураев М. Н., Тогаев Ж. Х. МЕТОДИКА ЭФФЕКТИВНОГО РАСПРЕДЕЛЕНИЯ
ПРОВОЗНЫХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ АВТОТРАНСПОРТНЫХ СРЕДСТВ НА
РАДИАЛЬНЫЕ МАРШРУТЫ //Актуальные проблемы экономики и управления на
предприятиях машиностроения, нефтяной и газовой промышленности в условиях
инновационно-ориентированной экономики. – 2020. – Т. 1. – С. 116-124.
361
66.
Норбаев
Э.
Қ.,
Тоғаев
Ж.
Х.
ОЗИҚА
УЧУН
ТЕХНИКАЛАРДАН
ФОЙДАЛАНИШДАГИ ҲАРАЖАТЛАР УЛУШИ //ББК 1 E91. – 2019. – С. 131.
67.
Норбаев
Э.
Қ.,
Тоғаев
Ж.
Х.
ОЗИҚА
УЧУН
ТЕХНИКАЛАРДАН
ФОЙДАЛАНИШДАГИ ҲАРАЖАТЛАР УЛУШИ //EurasiaScience. – 2019. – С. 131-
133.
68.
Махматкулов Н. И. и др. КРИТЕРИИ ПОЖАРООПАСНОСТИ ОБЪЕКТОВ И
РАСЧЕТ ВРЕМЕНИ ЭВАКУАЦИИ ЛЮДЕЙ ПРИ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ
//Теоретические и прикладные вопросы комплексной безопасности: Материалы. –
2019. – С. 90.
69.
Шоназаров Ж. У., Хужакулов А. Х. ТВОРЧЕСКАЯ И ИННОВАЦИОННАЯ
ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ БУДУЩЕГО ПРЕПОДАВАТЕЛЯ И СПОСОБЫ ДОСТИЖЕНИЯ
ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ НАВЫКОВ //Вестник науки. – 2020. – Т. 1. – №. 12. – С. 55-
60.
70.
Khujaqulov A. K. ANALYSIS OF RADIOACTIVE DAMAGE TO SURFACES AND
INDIVIDUALS //Innovative Development in Educational Activities. – 2023. – Т. 2. – №.
18. – С. 145-149.
71.
Xakim o‘g‘li X. A. UMUMKASBIY FANLARNI O ‘QITISH ORQALI TALABALAR
TOMONIDAN
SHAKLLANADIGAN
TADQIQOTCHILIK
QOBILIYATLARI
//INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM. – 2023. – Т. 3. – №. 35. –
С. 321-326.
72.
Xakim o’g’li X. A. SANOAT KORXONALARIDAN CHIQAYOTGAN ZARARLI
GAZLARNING
SANOAT
RAYONLARIDA
YASHOVCHI
AHOLINING
SALOMATLIGIGA TA’SIRI //IJODKOR O'QITUVCHI.
– 2024. – Т. 3. – №. 36. – С. 28-31.
73.
Норбаев Э. К., Хужакулов А. Х. У. Доля затрат на эксплуатацию техники для
подготовки кормов //Life Sciences and Agriculture. – 2020. – №. 4. – С. 21-24.
74.
Berdimuratov P. et al. Seeder of exact seeding of seeds of cotton on the crest with drip
irrigation //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2021. – Т. 264. – С. 04044.
75.
Хужакулов А. Х. У. Использование серы в сельском хозяйстве Узбекистана и
обучение требованиям безопасности //Проблемы науки.
– 2021. – №. 6 (65). – С. 96-102.
76.
Rashidov N. S. et al. Stepped plow with cutting disc for tillage of sloping fields //IOP
Conference Series: Earth and Environmental Science. – IOP Publishing, 2022. – Т. 1076. –
№. 1. – С. 012023.
362
77.
Каримов С. М. и др. Нормативно-правовая база в области гражданской защиты в
Республике Узбекистан //Теоретические и прикладные вопросы комплексной
безопасности: Материалы. – 2019. – С. 36.
78.
Rakhimov O. et al. Methodology for using forsight technology in training future ecologists
in Uzbekistan //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 462. – С. 03048.
79.
Xakim o‘g‘li X. A. MUHANDISLIK YO ‘NALISHI TALABALARING UMUMKASBIY
TAYYORGARLIGIGA QO ‘YILGAN TALABLAR //PROSPECTS AND MAIN
TRENDS IN MODERN SCIENCE. – 2023. – Т. 1. – №. 6. – С. 60-63.
80.
Рахимов О. Д. и др. Неиспользуемые возможности: дистанционного образования в
Узбекистане //Научный журнал. – 2021. – №. 3 (58). – С. 72-75.
81.
Рахимов О. Д. и др. НЕИСПОЛЬЗУЕМЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ: ДИСТАНЦИОННОГО
ОБРАЗОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ.
82.
Хужакулов А. Х. Значение инновационных технологий в организации
самостоятельной работы студентов в системе высшего образования //Вестник науки.
– 2023. – Т. 2. – №. 4 (61). – С. 113-117.
83.
Xujaqulov A. X. O. G. L. Muhandislik ta’lim yo’nalishi talabalarini kasbiy tanlovga ta’sir
etuvchi omillar //Science and Education. – 2023. – Т. 4. – №. 12. – С. 493-496.
84.
Dustkabilovich R. O. et al. Modern lectures and methods of organizing problematic lectures
//Проблемы науки. – 2020. – №. 2 (50). – С. 46-49.
85.
Muradov S., Xujaqulov A., Eshmuxamedov L. ORGANIZING TRAINING ON THE
CAUSES OF EMERGENCY SITUATIONS, CHARACTERISTICS AND ACTION AT
THE FOCUS OF INJURY //Modern Science and Research.
– 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 247-264.
86.
АSHUROVA L. ПРОБЛЕМЫ СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ
//ПРОБЛЕМЫ СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ Учредители: Олимп. –
С. 41-46.
87.
Shomurotov B. H., Boyirov Z. R., Ashurova L. ANALYSIS OF DEVELOPMENTAL
EDUCATION MODELS //Проблемы науки. – 2020. – №. 11. – С. 86-90.
88.
Laylo A. ISHLAB CHQARISH XONALARI HAVOSINI OPTIMALLASHTIRISH
UCHUN KONDITSIONER USKUNASINING ISHINI QIYOSIY TAHLIL QILISH VA
UNI MODELLASHTIRISH //Sanoatda raqamli texnologiyalar/Цифровые технологии в
промышленности. – 2023. – Т. 1. – №. 1. – С. 184-192.
89.
Ashurova L. ZILZILA, KELIB CHIQISH SABABLARI VA OQIBATLARI //GOLDEN
BRAIN. – 2024. – Т. 2. – №. 1. – С. 423-431.
363
90.
Ashurova L., Uralov M. «BINO VA INSHOOTLAR XAVFSIZLIGI» FANINI O
‘QITISHNING BA’ZI JIHATLARI //Interpretation and researches. – 2024.
91.
Anisimov K. V. et al. Phenomenon of market economy: business concepts of innovations in
theoretical and practical solutions. – 2022.
92.
Рахимов О. Д., Файзиева Ш. Ш., Ашурова Л. Форсайт как технология
прогнозирования развития применения цифровых технологий в секторе высшего
образования Узбекистана //Феномен рыночного хозяйства: от истоков до наших дней.
Институты развития и информационные технологии в инновационных решениях. –
2022. – С. 167-175.
93.
Husanovich S. B., Ravshanovich B. Z., Laylo А. ANALYSIS OF DEVELOPMENTAL
EDUCATION MODELS //Проблемы науки. – 2020. – №. 11 (59). – С. 86-90.
94.
Rakhimov O. D., Sh F. S., Ashurova L. Foresight as a technology for forecasting the
development of the use of digital technologies in the higher education sector of Uzbekistan
//The phenomenon of market economy: from the origins to the present day. Development
institutions and information technologies in innovative solutions. – 2022. – С. 167-175.
95.
Ashurova L. ON THE TECHNOLOGY FOR THE DEVELOPMENT OF SCIENTIFIC
AND CREATIVE ACTIVITY IN STUDENTS //Innovative Development in Educational
Activities. – 2023. – Т. 2. – №. 23. – С. 294-298.
96.
Ashurova L. METHODOLOGY OF USING TELECOMMUNICATION STUDY
PROJECTS IN INDEPENDENT EDUCATION //Educational Research in Universal
Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 17. – С. 135-140.
97.
Rakhimov О., Аshurova L., Artikbekova F. Hydraulic transport in small livestock farms
//E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2021. – Т. 274. – С. 03003.
98.
Rakhimov O. et al. Methodology for using forsight technology in training future ecologists
in Uzbekistan //E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, 2023. – Т. 462. – С. 03048.
99.
Rakhimov O. D., Ashurova L. THE MAIN FACTORS AND CRITERIA OF QUALITY
EDUCATION //GOLDEN BRAIN. – 2023. – Т. 1. – №. 31. – С. 163-169.
100.
Рахимов О. Д., Эшмухамедов Л. М., Ашурова Л. МУСТАҚИЛ ТАЪЛИМНИ
РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА ТАШКИЛ ЭТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ:
Рахимов Октябр Дусткабилович, Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти
“Экология ва меҳнат муҳофазаси” кафедраси профессори Эшмухамедов Латиф
Маҳмаюсуфович, Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти “Экология ва меҳнат
муҳофазаси” кафедраси ассистенти Ашурова Лайло, Қарши муҳандислик-иқтисодиёт
364
институти “Экология ва меҳнат муҳофазаси” кафедраси ассистенти //Образование и
инновационные исследования международный научно-методический журнал. – 2022.
– №. 6.
101.
Rakhimov O. D., Kh M. Y., Ashurova L. Initial foresight studies in the higher education
system of Uzbekistan //Modern education (Uzbekistan).–2021. – 2021. – Т. 4. – №. 101. –
С. 16-22.
102.
Рахимов О. Д., Манзаров Ю. Х., Ашурова Л. Ўзбекистон олий таълим тизимида
дастлабки форсайт тадқиқотлар //Современное образование (Узбекистан). – 2021. –
№. 4 (101). – С. 16-22.
103.
Dustkobilovich R. O., Laylo А. Types of modern lectures in higher education, technology
of their design and organization //Проблемы современной науки и образования. – 2020.
– №. 12-1 (157). – С. 41-46.
104.
Karimov B., qizi Nishonova S. C. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING MAQSAD
VA VAZIFALARI //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 16
SPECIAL. – С. 482-486.
105.
Karimov B. MEHNAT MUHOFAZASI VA TEXNIKA XAVFSIZLIGI” TA’LIM
YO‘NALISHINING FAOLIYAT OB’EKTLARI VA ISH SOHALARI TO ‘G ‘RISIDA
TUSHUNCHA //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 16. – С.
487-489.
106.
Eshmuxamedov L. M. et al. LABOR PROTECTION IMPROVE WORKING
CONDITIONS, INCREASE EMPLOYEES’PRODUCTIVITY, IMPLEMENTATION OF
REST REGIME //Educational Research in Universal Sciences. – 2023. – Т. 2. – №. 3
SPECIAL. – С. 1161-1166.
107.
Shodmonov G. D. et al. MEHNAT MUHOFAZASI FANINING RIVOJLANISH TARIXI
VA BOSHQA FANLAR BILAN O ‘ZARO BOG ‘LIQLIGI //GOLDEN BRAIN. – 2024. –
Т. 2. – №. 3. – С. 149-153.
108.
Bahodir O‘ktam o‘g K. et al. ELEMENTS OF THE MANAGEMENT SYSTEM OF
INDUSTRIAL
SAFETY,
LABOR
PROTECTION
AND
ENVIRONMENTAL
PROTECTION AT THE" UZBEKISTAN GTL" PLANT //International journal of advanced
research in education, technology and management. – 2023. – Т. 2. – №. 11.
109.
Karimov, B. O. o‘g‘li, & Yusupov , B. I. o‘g‘li. (2023). CLASSIFICATION OF
DANGEROUS AND HARMFUL FACTORS IN UZBEKISTAN GTL" FACTORY.
365
GOLDEN
BRAIN,
1(29),
133–137.
Retrieved
from
https://researchedu.org/index.php/goldenbrain/article/view/5097
110.
Muradov S. et al. EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND
EPIPHYTOTIC SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT
CAUSE CONTAGIOUS AND COMMON DISEASES //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 52-89.
111.
Muradov S. et al. STANDARDS OF SAFETY REQUIREMENTS FOR PRESSURE
CABINETS, APPARATUS AND GAS EQUIPMENT //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 159-180.
112.
Muradov S. et al. EMERGENCY EPIDEMIOLOGICAL, EPIZOOTIC AND
EPIPHYTOTIC SITUATIONS. PARTICULARLY DANGEROUS INFECTIONS THAT
CAUSE CONTAGIOUS AND COMMON DISEASES //Modern Science and Research. –
2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 52-89.
113.
Muradov S., Xujaqulov A., Eshmuxamedov L. ORGANIZING TRAINING ON THE
CAUSES OF EMERGENCY SITUATIONS, CHARACTERISTICS AND ACTION AT
THE FOCUS OF INJURY //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 247-
264.