Aprel, 2025-Yil
589
KICHIK BIZNES VA XUSUSIY TADBIRKORLIKNI IQTISODIYOTDA TUTGAN
O‘RNI
Sodiqova N.T.
Osiyo xalqaro universiteti, Buxoro.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15298532
Annotatsiya.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning hozirgi
bosqichi kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, unga keng iqtisodiy erkinlik berish
bilan samaradorligini oshirishni takomillashtirishni taqozo etmoqda. Bu maqsadga erishish
uchun mamlakatimiz rahbari tomonidan bir qancha farmon va qarorlarning ishlab chiqilishi
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni samaradorlini oshirishga albatta xizmat qiladi.
Kalit so’zlar:
Biznes, Iqtisodiy ko’rsatkichlar, elektron tijorat, YAIM, barqaror
rivojlanish.
KIRISH:
Misol tariqasida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev 7 fevral № 4947
farmoni bilan 2017−2021 yillarda O’zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi
bo’yicha harakatlar strategiyasini tasdiqlab berdilar
Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirishga yo’naltirilgan makroiqtisodiy
barqarorlikni mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o’sish sur’atlarini saqlab qolish, milliy
iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, qishloq xo’jaligini modernizatsiya qilish va jadal
rivojlantirish, iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish bo’yicha institutsional va tarkibiy
islohotlarni davom ettirish, xususiy mulk huquqini himoya qilish va uning ustuvor mavqeini
yanada kuchaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojini rag’batlantirish,
hududlar, tuman va shaharlarni kompleks va mutanosib holda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy
ettirish, investitsiyaviy muhitni yaxshilash orqali mamlakatimiz iqtisodiyoti tarmoqlari va
hududlariga xorijiy sarmoyalarni faol jalb etish”.
Mamlakatimizda ishbilarmonlik muhitini yanada yaxshilash bo`yicha amalga
oshirilayotgan kompleks chora-tadbirlar kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal
rivojlantirish va barqaror iqtisodiy o`sish sur`atlarini ta`minlash imkonini bermoqda.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
1-rasm Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning YAIMdagi ulushi
Aprel, 2025-Yil
590
Ko'rsatgichlari
2019
2020
2021
2021yil 2019 yilga
nisbatdan o'zgarishi.
+/-
%
O'zbekiston
Respublikasida YIM
56.0
55.7
54.9
-1.1
98
Sanoat
25.8
27.9
27.0
1.2
104.6
Qurilish
75.8
72.5
72.4
-3.4
95.5
Bandlik
76.2
74.5
74.4
-1.8
97.6
Eksport
27.0
20.5
22.3
-4.7
82.5
Import
61.6
51.7
48.7
-12.9
79
1-
jadval ma'lumotlaridan ko’rinib turibdiki, O'zbekiston Respublikasida YAIM 2019
yilga nisbatdan 2021 yilda 2 % ga kamaygan. Sanoatda esa bu ko’rsatgich 2019 yilga nisbatdan
2021 yilda 4.5 % ga kamaygan.
Bandlikda esa bu ko’rsatgich 2019 yilga nisbatdan 2021 yilda 2.4 % ga kamaygan.
Eksportda esa bu ko’rsatgich 2019 yilga nisbatdan 2021 yilda 17.5 % kamaygan, dalolat
beradiki chet el davlatlarida kichik biznesning YAIMdagi ulushini olib qaraydigan bo`lsak,
Fransiyada bu ko`rsatkich 62 foizni, Italiyada - 60 foizni, Yaponiyada - 55 foizni, Germaniyada
- 54 foizni, Buyuk Britaniyada - 53 foizni, AQShda - 52 foizni, Qozog`istonda - 25,6 foizni,
Rossiyada – 20,0 foizni tashkil etadi (2-rasm). Bunda turli davlatlarda sub`ektlarning kichik
biznes sohasiga taalluqliligi mezonlariga ham e`tibor berish lozim. Masalan, AQShda xodimlar
soni 100 kishigacha hamda yillik aylanmasi hajmi 3 dan 12 mln. AQSh. dollarigacha bo`lgan
sub`ektlar kichik biznes sub`ektlari hisoblanadi. Xodimlar soni 100 dan 500 kishigacha bo`lgan
sub`ektlar esa o`rta biznes sub`ektlari deb yuritiladi. Shuningdek, Rossiyada kichik biznes
sub`ektlariga xodimlar soni 100 kishigacha hamda yillik tushum hajmi 400,0 mln. rublgacha
bo`lgan sub`ektlar taalluqli bo`ladi.
2-
rasm. Dunyoning turli davlatlarida kichik biznesning YAIMdagi ulushi (foizda)
20
25,6
52
53
54
55
56,9
60
62
70
60
50
40
30
Aprel, 2025-Yil
591
Respublikamizda “ishbilarmonlik – biznes yuritish uchun amaliy qulay sharoit tug’dirib
berish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni har tomonlama qo’llab- quvvatlash va
rag’batlantirish real iqtisodiyotni isloh etishning navbatdagi eng muhim yo’nalishiga aylanmog’i
zarur”
“...2016-yilda 32 ming taga yaqin yoki 2015-yilga nisbatan 18 foizga ko’p kichik biznes
subektlari tashkil qilinishiga turtki bo’ldi. Kichik biznesning mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi
hissasi 56,9 foizgacha, sanoatda esa 45 foizgacha oshdi”. “...kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikka keng erkinlik berish, ularning faoliyatiga davlat organlarining aralashuvini tubdan
qisqartirish, huquqbuzarliklarning barvaqt oldi olinishini ta’minlash, ularning profilaktikasi
samaradorligini oshirish va huquqbuzarliklarga yo’l qo’yilmaslik davlat siyosatining muhim
ustuvor yo’nalishi va davlat organlarining birinchi darajali vazifasi etib belgilangani bu boradagi
ishlar sifat jihatidan yangi bosqichga ko’tarilganidan dalolat beradi.”
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida qishloq xo`jaligida chuqur tarkibiy islohotlar
o`tkazilib, sohada bozor munosabatlarini shakllantirish, mulkchilikning nodavlat shakliga o`tish,
mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, dehqon va fermer xo`jaliklari
faoliyatini yo`lga qo`yish kabi muhim masalalarni hal etishga katta e`tibor berildi. Bugungi
kunda fermerlik farakati jadal rivojlanib, dehqonchilikda: g`allachilik, paxtachilik, sholikorlik,
meva-savzavotchilik hamda chorvachilikda: qoramolchilik, qo`ychilik, qorako`lchilik,
parrandachilik, asalarichilik, baliqchilik yo`nalishlarida hamda mahsulotlarni qayta ishlash
sohalarida faoliyat ko`rsatayotgan ko`p tarmoqli fermer xo`jaliklari rivojlanib bormoqda.
Respublikamizda fermer xo`jaliklarining yuqori sur`atlarda rivojlanishi natijasida 2000-
2016 yillarda qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikning ulushi 73,6 foizdan 98,2 foizga oshgan. (3-rasm).
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
yil
60
40
81,1
78,1
74,9
73,6 74,5
85,7
80
97,3 97,5 97,6 97,9 98,198,2
95,2
97,6 97,7 97,8
94
120
Aprel, 2025-Yil
592
3-rasm. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning qishloq xo’jaligidagi ulushi
XULOSA
Hozirgi paytda ushbu soha nafaqat iqtisodiyotning o’sish sur’atlarini jadallashtirishda,
balki mamlakatimiz uchun nihoyatda muhim bo’lgan bandlik va aholi daromadlarini oshirish
masalalarini hal etishda ham etakchi o’rin tutmoqda. Shu sababli, kichik biznes sub’ektlari
faoliyatini o’rganish va sohada mavjud muammolarni echish yo’llarini tadqiq qilish va ularning
samaradorligini oshirish muhim hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.
Sodiqova, N. T., & Yuldasheva, H. (2025). IQTISODIYOT FANINING JAMIYAT
TARAQQIYOTIDAGI O’RNI.
Modern Science and Research
,
4
(3), 182-187.
2.
Sodiqova, N. T., & Sharifova, A. (2025). MENEJMENT-KORXONALARNI
BOSHQARISH TIZIMI SIFATIDA.
Modern Science and Research
,
4
(3), 188-193.
3.
Sodiqova, N. T., & Irgasheva, F. (2025). BANK TIZIMI MOLIYA TIZIMINING ASOSIY
TARKIBIY QISMI SIFATIDA.
Modern Science and Research
,
4
(3), 268-278.
4.
Bahodirovich, X. B., & To’rayevna, S. N. (2025). BANK TIZIMI VA UNING
RIVOJLANISH BOSQICHLARI.
MODERN PROBLEMS IN EDUCATION AND THEIR
SCIENTIFIC SOLUTIONS
,
1
(4), 372-379.
5.
To’rayevna, O. M., & To’rayevna, S. N. (2025). KORXONALARNI STRATEGIK
RIVOJLANISHIDA XODIMLAR VA MEHNAT MOTIVATSIYASI TIZIMI.
MODERN
EDUCATIONAL SYSTEM AND INNOVATIVE TEACHING SOLUTIONS
,
1
(7), 6-14.
6.
Sodiqova,
N.
T.
(2025).
WAYS
TO
ENHANCE
COMPANY
COMPETITIVENESS.
Ethiopian
International
Journal
of
Multidisciplinary
Research
,
12
(01), 145-150.
7.
Bobojonova, M. J., & Sodiqova, N. T. (2025). YASHIL IQTISODIYOT
RIVOJLANISHIDA XALQARO HUJJATLARNING TARKIBIY TUZILISHI VA
UNING O'RNI.
MODERN PROBLEMS IN EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC
SOLUTIONS
,
1
(5), 222-231.
8.
Bobojonova, M. J., & Sodiqova, N. T. (2025). JAHON IQTISODIYOTDA YASHIL
IQTISODIYOTNING O'SISHI VA GG-GE-SD MODELI.
MODERN EDUCATIONAL
SYSTEM AND INNOVATIVE TEACHING SOLUTIONS
,
1
(6), 251-260.
9.
Bobojonova, M. J., & Sodiqova, N. T. (2025). HOZIRGI KUNDA YASHIL DAVLAT
XARIDLARI HOLATI VA UNING ISTIQBOLLI YO ‘NALISHLARI.
THEORY OF
Aprel, 2025-Yil
593
SCIENTIFIC RESEARCHES OF WHOLE WORLDT
,
1
(4), 153-163.
10.
Bahodirovich, X. B., & To’rayevna, S. N. (2025). LOMBARD TASHKILOTLARI VA
ULARNING XIZMATLARI.
THEORY OF SCIENTIFIC RESEARCHES OF WHOLE
WORLDT
,
1
(3), 290-298.
11.
Bahodirovich, K. B., & To’rayevna, S. N. (2025). PORTFOLIO RISK
MANAGEMENT.
MODERN PROBLEMS IN EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC
SOLUTIONS
,
1
(4), 380-387.
12.
Sodiqova, N. T., & Khalilov, B. B. (2025). SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS:
TOURISM'S CONTRIBUTION TO A SUSTAINABLE FUTURE AND SUPPORTING
TOURISM INDUSTRY BY THE TOOLS OF MARKETING.
ANALYSIS OF MODERN
SCIENCE AND INNOVATION
,
1
(5), 87-97.
13.
Bobojonova, M. J., & Sodiqova, N. T. (2025). YASHIL IQTISODIYOTGA O ‘TISH VA
BARQAROR TEXNOLOGIK O ‘ZGARISHLAR.
ANALYSIS OF MODERN SCIENCE
AND INNOVATION
,
1
(5), 183-194.
14.
Bahodirovich, X. B., & To’rayevna, S. N. (2025). COMPANIES’FINANCIAL
STATEMENT:
CONCEPTS
AND
PRINCIPLES.
THEORY
OF
SCIENTIFIC
RESEARCHES OF WHOLE WORLDT
,
1
(3), 281-289.
15.
Sodiqova, N. T., & Bobojonova, M. J. (2025). OLIY TA'LIM MUASSASALARIDA
KADRLAR SIFATINI BAHOLASH.
ANALYSIS OF MODERN SCIENCE AND
INNOVATION
,
1
(5), 109-120.
16.
Sodiqova, N. T., & Bobojonova, M. J. (2025). YIRIK KORXONALARDA INSON
KAPITALINING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI.
MODERN EDUCATIONAL SYSTEM
AND INNOVATIVE TEACHING SOLUTIONS
,
1
(6), 127-137.
17.
Qudratova, G. (2025). THE IMPORTANCE OF ECONOMETRIC RESEARCH IN
STUDYING
THE
COMPETITIVENESS
OF
HIGHER
EDUCATION
INSTITUTIONS.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 305-307.
18.
Alimova, S. (2025). SPIRITUALIZATION OF STUDENTS THROUGH FOLK
PEDAGOGY DEVELOPMENT TECHNOLOGIES.
Академические исследования в
современной науке
,
4
(5), 118-122.
19.
Khalilov, B. (2025). GLOBAL ECONOMIC INFLUENCES IN THE USA.
Journal of
Applied Science and Social Science
,
1
(2), 644-647.
20.
Toshov, M. (2025). STATE PROGRAMS IN DEVELOPMENT AND PLANNING OF
REGIONAL INFRASTRUCTURE.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(1).
Aprel, 2025-Yil
594
21.
Ikromov, E. I., & Safarova, J. R. (2025). INNOVATSIYALAR XALQLARNI
QASHSHOQLIKDAN
QUTQARISH
OMILI
SIFATIDA.
Modern
Science
and
Research
,
4
(3), 156-161.
22.
Azimov, B., & Mukhiddinova, N. (2025). THE INTERDEPENDENCE OF INNOVATIVE
TECHNOLOGIES AND BUSINESS COMPETITIVENESS.
International Journal of
Artificial Intelligence
,
1
(1), 103-109.
23.
Raxmonqulova, N., & Muxammedov, T. (2025). IQTISODIY BILIMLARNING INSON
KAPITALINI RIVOJLANTIRISH VA BOSHQARISHDAGI AHAMIYATI VA
DOLZARBLIGI.
Modern Science and Research
,
4
(3), 207-212.
24.
Shadiyev, A. (2025). EDUCATION MANAGEMENT IN PRIVATE UNIVERSITIES IN
UZBEKISTAN:
DEVELOPMENT
STRATEGIES,
CHALLENGES
AND
PROSPECTS.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 308-313.
25.
Naimova, N. (2025). MANAGEMENT OF THE INNOVATION PROCESS IN
ENTERPRISES.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 302-304.
26.
Supiyevna, B. M. (2025). O ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA «G ‘AZNACHILIKNI
JORIY ETISH» KONSEPSIYASINING YARATILISHI.
STUDYING THE PROGRESS
OF SCIENCE AND ITS SHORTCOMINGS
,
1
(6), 49-54.
27.
Jumayeva, Z. (2025). FEATURES OF STRATEGIC MANAGEMENT OF A TOURIST
COMPANY.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 297-301.
28.
Bobojonova, M. J. (2025). ISHLAB CHIQARISH VA UNING IQTISODIYOTDAGI O
‘RNI.
Modern Science and Research
,
4
(3), 144-150.
29.
Jumayeva, Z. Q., & Nurmatova, F. S. (2025). BANKLARARO RAQOBATNING PAYDO
BO ‘LISH TARIXI VA NAZARIY YONDASHUVLAR.
Modern Science and
Research
,
4
(3), 361-367.
30.
Ibragimov, A. (2025). TAX SYSTEM OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN:
GENERAL DESCRIPTION.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 290-293.
31.
Djurayeva, M. (2025). FEATURES OF THE ORGANIZATION OF PERSONNEL
MANAGEMENT IN MODERN ORGANIZATIONS AND ENTERPRISES.
International
Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 287-289.
32.
Igamova, S. (2023). ЭФФЕКТИВНОСТЬ РАЗВИТИЯ ПРОМЫШЛЕННОСТИ
СТРОИТЕЛЬНЫХ МАТЕРИАЛОВ.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu.
uz)
,
27
, 27.
33.
Raximova, L. (2025). THE IMPACT OF THE SHADOW ECONOMY ON THE
Aprel, 2025-Yil
595
ECONOMY OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN.
International Journal of Artificial
Intelligence
,
1
(1), 585-590.
34.
Aslanova, D. (2025). APPLICATION OF INVESTMENT PROGRAMS IN TOURISM
DEVELOPMENT.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(1), 874-878.
35.
Izatova, N. (2025). ISSUES OF IMPROVEMENT OF PROFESSIONAL AND
PERSONAL QUALITIES OF STUDENTS IN THE PROCESS OF ECONOMIC
EDUCATION.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 294-296.
36.
Jumayev, B. (2025). BIG DATA: CUSTOMER CREDIT ANALYSIS USING DIGITAL
BANKING DATABASE.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 1056-1059.
