114
Жуманиёзов Санжар
декан
Хоразм вилояти юридик техникуми
Матяқубов Бекзод
ўритувчи
Зоразм вилояти юридик техникуми
ЁШЛАРНИНГ МИЛЛИЙ ҒУРУР РУҲИДА
ТАРБИЯЛАШДА ОИЛАНИНГ ЎРНИ
Узбек халқи ўзининг неча минг йиллик тарихига эга. Ҳар қандай миллат ўз тарихи давомида
ўзининг аждодлари қандай инсон бўлганини, уларнинг яшаш тарзини билмоги ва шу билан бирга
тарихий меросини ҳам авайлаб асрамоги керак.
Оила - тарбия тизимидаги шундай бўғинки, бутун жамиятнинг, миллатнинг бугунги ва келажак
ҳаёти уни қандай ташкил этилишига, ундаги мавжуд ижтимоий-маънавий муҳитга боғлиқ. Ёшларни
миллий ғурур руҳида тарбиялашда оила ва маҳалланинг ўрни алоҳида аҳамиятга эга. Умуман, хар
қандай инсоннинг асосий ҳусусиятлари, аввало оилада шаклланади. Шунинг учун Президентимиз
Шавкат Мирзиёев таъкидлагаидек, “Биз учун муқаддас бўлган оила асосларини янада мустаҳкамлаш,
онадонларда тинчлик-хотиржамлик, аҳиллик ва ўзаро ҳурмат муҳитини яратиш, маънавий-маърифий
ишларни аниқ мазмун билан тўлдиришдан иборат бўлмоғи зарур” [1, 281-6].
Оила хар бир жамиятнинг асос-негизи бўлиб, ёшларимизда инсонпарварлик, меҳнатсеварлик,
аҳлоқийлик, ватанпарварлик ва шу каби юксак туйғулар аввало, оила муҳитида сингади. Бу жараён
боболар ўгити, ота ибрати, она меҳри орқали амалга ошади.
Узбек халқининг энг қадимий даврлардан бошлаб ҳозирга қадар давом этиб келаётган, ўз
аҳамиятини ҳеч қачон йўқотмайдиган ажойиб анъаналаридан бири ота-онани юксак даражада
эъзозлаш, иззат-икромини, ҳурматини жойига қўйишдан иборатдир. Фарзанд учун дунёда ота-онадан
кўра меҳрибон, азиз ва мўътабар зот йўқ. Ота-она фарзандларнинг суянчиғи, битмас-туганмас
бойлигидир. Уларнинг табиат ато этган бойликлари ҳам ана шунда. Узбек халқи одоб-ахлоқи бўйича,
кексаларнинг, ота-онанинг олдидан салом бермасдан ўтиш гуноҳ ҳисобланади. Ота-онани қадрлаш,
уларнинг беўлчов, беминнат хизматига бир умр содиқ бўлиш, дуоларини олиш - болаларнинг
фарзандлик бурчидир. Албатта, ота-она ҳам хар бир қилган иши билан ўз фарзандига намуна бўла
олиши керак. Ҳадисларда ота-онани ҳурмат қилишнинг улуғворлиги ҳақида шундай ибратли фикрлар
баён этилган: «Қайси бир мусулмон фарзанди савоб умиди билан эрталаб ота-онасини зиёрат қилса,
Оллоҳ таоло унга жаннатдан иккита эшик очади. Агар улардан биттасини зиёрат қилса, унга
жаннатнинг бир эшигини очади. Бола ота-онасидан қайси бирини хафа қилса, уни рози қилмагунча,
Оллоҳ таоло ундан рози бўлмайди», «Ота-онага итоат қилиш - тангрига итоат қилишдир. Ҳадислардан
яна бирида ота-она ва фарзанд ўртасидаги муносабатлар ҳақида шундай фикрлар баён этилади.: «Уч
тоифа кишиларнинг дуоси, ҳеч шубҳасиз, Оллоҳ таоло қошида мақбулдир: мазлум кишининг дуоси,
мусофирнинг дуоси ва ота-онанинг дуоси».
Бундай ўзбек миллатига ҳос бўлган анъаналар албатта фарзандларимизни ёшлигиданоқ миллий
ғурур ва ифтихор руҳида тарбияланишида замни бўлиб ҳисобланади.
Тан олишимиз керакки, шўролар даврида кексаларни, ота-оналарни ҳурмат қилиш ҳақидаги
миллий қадриятларимиз бироз хира торта бошлади. Баъзи ёшларимизда ўзларидан катталарни,
нуроний қарияларни ҳурмат қилиш, уларнинг насиҳатларига қулоқ солиш сингари юксак маънавий
фазилатлар йўқолиб кетаётгани сезилмоқда эди. Эҳтимол, бошқа миллат кишилари бунга унчалик
эътибор беришмас, лекин биз, ўзбеклар буни ҳис қилмай иложимиз йўқ.
Оиладаги соғлом муҳит - соғлом мафкурани шакллантириш манбаи, жамиятда хар бир оиланинг
мутаҳкамлиги, фаровонлигини, ўзаро ҳурмат ва аҳилликни таъминлаш - миллий мафкурада кўзда
тутилган мақсадларни амалга оширишда таянч бўлади”
[2, 400-6].
“Шарқда қадимдан оила муқаддас Ватан саналган. Оила соғлом ва мустаҳкам бўлсагина, бундай
115
оилалардан юрт, маҳалла мустаҳкамлигини қўриқловчи, унинг осойишта ва барқарорлигини
таъминловчи ёшлар улғайиб, камолга етади.”
Албатта, ёшларимизни миллий ғурур, ифтихор руҳида тарбиялашдан кўзланган асосий мақсад -
“Ватан” деган муқаддас туйғуни дилдан ҳис этиш ва у ни чин юракдан асраб-авайлаб ҳимоялашдан
иборатдир.
Мамлакатимизда содир бўлаётган йирик ижтимоий ўзгаришларни янада жадаллаштир- моқ,
ёшларнинг бундай инқилобий ўзгаришларда иштирокларини фаоллаштирмоқ учун, энг аввало,
уларнинг онгида туб сифатий бурилиш ясамоқ зарур. Чунки, фарзандларимизнинг гўдаклик чоғидан
каттайгани сайин тафаккур доираси қанчалик кенгайиб борса, жамиятда, жамоада, оилада тутган
ўрнини янада аниқроқ билади. Бундай мураккаб ижтимоий жараёнлар ҳақида тўлароқ тасаввурга эга
бўлмоқ учун уларни психологик онгини таҳлил қилмоқ даркор. Шу маънода бу маъсулиятни ҳис этган
ҳолда фарзанд тарбиясида ота-оналар қуйидаги 5 та хатоликка йўл қўймаслиги мақсадга мувофиқдир:
Биринчи хато: “Сени яхши кўрмайман”. Нега фарзандларимиз хар бир илтимосимизни муаммога
айлантиришади, қўрқитиш шартмикан, бундай дейиш орқали тарбиясини тўғри тарафга йўналтира
оламизми? Ана шундай пайтларда кўпгина оилалларда ота-оналар “Ойижонинг энди сени яхши
кўрмайди”, “Отанг сени ёқтирмайди” иборасидан қурол сифатида фойдаланишади. Яхшиси, “Мен
сени хар доим яхши кўраман, лекин бу ҳатти- ҳаракатингни оқламайман”, деганимиз маъқул.
Иккинчи хато: “Бепарволик”. “Истаганингни қил, менга фарқи йўқ”, “Нима қилишни ўзинг
биласан, мени ишим йўқ” каби тушунчалар албатта ўсиб келаётган ёш авлодни нотўғри йўлдан
кетишига сабаб бўлиши мумкин. Оиладаги тартиб-қоидага асосан ҳеч қачон фарзандларимизнинг
қизиқиш
ва
машғулотларига
бефарқлигимизни
кўрсатмаслигимиз
керак.
Агар
фарзандимизнингҳатти-ҳаракатлариганисбатанэътирозимиз бўлса: “Болажоним, манна бу масалада
сен билан чиқиша олмайман. Лекин мен истаган пайтингда ёрдам бераман, чунки, сени яхши кўраман”
- деб айтсак тўғри йўл тутган бўлардик.
Учинчи хато: “Ута қаттиққўллик”. Баъзи оилаларда эшитиб қоламиз, “Хар бир ишни мен
айтгандек қилишинг керак”, “Бу уйда фақат менинг деганим бўлади” каби сўзларни эшитамиз.
Фарзандалармизда шундай туйгуни шакллантиришимиз керакки, улар ўзларининг хар бир қилган
хатти-ҳаракатини онгли равишда қилишлари ва бунинг учун жавобгар эканликларини ҳам билишлари
керак.Ишонтириш ва тушинтириш орқали тўғри етказиб бериш қаттиққўлликдан яхши.
Тўртинчи хато: “Эркатой”. “Яхшиси буни ўзим қиламан”, “Болажоним хали буни уддасидан чиқа
олмайди”, “Кўп-кўп ухлаб дам олган, ишларни ўзим қиламан” ва шу каби сўзлар билан ёшларимиз
онгида эркатойлик, дангасалик, ишёқмаслик сингари салбий фазилатларни шаклланишига сабабчи
бўлишимиз мумкин. Кўплаб тадқиқотлар натижасини шуни кўрсатадики, ҳаётда ҳеч нарсадан
қийналмай ўсган фарзанд кейинчалик ҳаётга мослашиши жуда қийин бўлади. Албатта бундай
холларда “Узинг бажариб кўрчи, агар қийналсанг сенга ўзим ёрдам бераман”, дейиш ҳам мумкин.
Бешинчи хато: “Мажбурий сирдош”. Кўпчилик ота-оналар “Болам - менинг энг яхши дўстим,
сирдошим”, “Болам мени жуда яхши тушинади, худи катта одамлардек фикр юритади” сингари сўзлар
билан фарзандларимизни ёшига муносиб бўлмаган маъсулияти катта, оғир ишлар ва вазифалар орқали
уни хар хил муаммолар билан қийнаб қўйишимиз мумкин. Уларга вазифа бериш ва маслахат сўраб,
маслахат олиш мумкин фақатгина ёшига доир масалалар бўйича, албатта.
Бошқача айтганимизда, хар бир йигит, хар бир қизда халқимиз, миллатимиз босиб ўтган
тараққиёт йўлининг ижобий ва салбий тамонларини хар тамонлама таҳлил қила билиши ва ундан
тўғри хулоса чиқариб олға интилиши муҳим вазифадир. Ёшларда миллий ғурурни шаклланиши ўзи
туғилиб ўсган, киндик қони томган қишлоқ ёки шаҳарни ота-боболари, ўтмиши, бугуни ва келажаги
каби масалалари билан ҳам боғлиқ. Шундай экан, ёшларимизни ўтмишда яшаб ўтган буюк
бобокалонларимиз фаолияти билан қизиқиш улар учун ҳам қарз, ҳам фарздир.
Буюк бобомиз хазрат Алишер Навоий айтганларидек, ота-онани ҳурмат қилиш «... фарзандлар
учун мажбуриятдир. Бу иккисига хизматни бирдек қил, хизматинг қанча ортиқ бўлса ҳам кам деб бил.
Отанг олдида бошингни фидо қилиб, онанг боши учун бутун жисмингни садақа қилсанг арзийди!
Икки дунёнг обод бўлишни истасанг, шу икки одамнинг розилигини ол! Туну кунингга нур бериб
турган - бирисини ой деб бил, иккинчисини қуёш. Уларнинг сўзларидан ташқари бир нарса ёзма, улар
чизган чизиқдан ташқарига бир қадам ҳам босма. ҳамма хизматни сен одоб билан бажар, «адаб»
116
сўзидаги «дол» каби қоматингни ҳам қил».
Хулоса сифатида айтишим мумкинки, ҳеч бир юртда миллий ғурури бўлмаган кишининг шахсий
ғурури бўлмайди. Ғурурини йўқотган миллат маънавий мажруҳ оломонга айланиб қолади.
Лорашфуко таъкидлагандек - “Fypyp барчага ҳос хислат, аммо, фарқи шуки, уни қачон ва қаерда
қўллашни билиш керак”. Fypyp инсонни тубанлашишдан асраб қолувчи энг муҳим фазилатдир. Худди
шунинг учун мамлакатимизда инқилобий ижтимоий ўзгаришлар содир
бўлаётган хозирги шароитда ёшларимизда миллий ғурурни ривожлантириш - инсонпарвар,
демократии: жамият талабидир.
АДАБИЁТЛАР:
1.
Мирзиёев Ш. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга
кўтарамиз. 1-жилд. -Т.: Узбекистан. 2017. -Б. 281.
2.
Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. -Т.: Узбекистан, 1998. -Б. 400.
3.
Шермухамедова, Нигинахон. "Фалсафа." (2010).
4.
Namazova, Yulduz. "National education system in the educational ideas of jadidism." The Light of
Islam 2020.3 (2020): 47-57.
5.
Нишанова, О. (2023). Моральные ценности и их роль в обществе . in Library, 7(1), 1-9.
извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/21923
