ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
11
тўртинчидан
,
янги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатни
қабул
қилиш
заруратини
белгиловчи
иқтисодий
,
ижтимоий
,
сиёсий
,
мафкуравий
ва
бошқа
асосларни
аниқлашга
конкрет
-
социологик
метод
тушунчаси
билан
қамраб
олинадиган
усул
ва
воситаларнинг
йиғиндисидан
фойдаланиш
орқали
эришиш
мумкин
.
Ўз
навбатида
,
мазкур
усуллар
доирасига
кузатиш
;
статистик
маълумотларни
таҳлил
этиш
;
ижтимоий
фикрни
аниқлаш
;
эксперимент
ўтказишлар
киради
.
Адабиётлар
рўйхати
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2018
йил
8
августдаги
“
Норма
ижодкорлиги
фаолиятини
такомиллаштириш
концепциясини
тасдиқлаш
тўғрисида
”
ги
ПФ
-5505-
сон
Фармони
//
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 08.08.2018
й
., 06/18/5505/1639-
сон
.
2.
Лазарев
В
.
В
.
О
видах
пробелов
в
праве
//
Право
-
ведение
. –
Л
.:
Изд
-
во
Ленингр
.
ун
-
та
, 1969,
№
6. –
С
.30;
Скакун
О
.
Ф
.
Теория
государства
и
права
. –
Харь
-
ков
:
Эспада
, 2007. – 839
с
.;
Петров
А
.
А
.,
Тихонравов
Е
.
Ю
.
Пробелы
и
коллизии
в
праве
. –
Москва
:
Про
-
спект
, 2017. – 80
с
.
Нажимов
М
.
К
.
Норма
ижодкорлиги
.
–
Тошкент
:
ТДЮУ
, 2018. –181
б
.
3.
Лихачев
В
.
Н
.
Установление
пробелов
в
совре
-
менном
международном
праве
. -
Казань
:
Изд
-
во
Казан
.
ун
-
та
, 1989. –
С
.7;
Спектор
Е
.
И
.
Пробелы
в
законода
-
тельстве
и
пути
их
преодоления
.
Автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2003. – 21
с
.;
Уранский
Ф
.
Р
.
Пробелы
в
праве
и
способы
их
восполнения
в
право
-
применительной
деятельности
.
Автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2005. – 22
с
.
4.
Абушенко
Д
.
Б
.
Судебное
усмотрение
в
граждан
-
ском
и
арбитражном
процессе
. -
М
.:
Норма
, 2002. –
С
.110.
5.
Забигайло
В
.
К
.
Проблема
“
пробелов
в
праве
”.
К
критике
буржуазной
теории
. -
Киев
:
Наукова
думка
,
1974. – 135 c.
6.
Нажимов
М
.
К
.
Норма
ижодкорлиги
.
Дарслик
. –
Тошкент
:
ТДЮУ
, 2018. –
Б
.94.
7.
Германов
А
.
В
.
Молчание
законодателя
и
пробел
в
гражданском
процессуальном
праве
//
Право
:
совре
-
менные
тенденции
:
материалы
II
Междунар
.
науч
.
конф
. –
Уфа
, 2014. –
С
. 92.
8.
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодекси
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахбо
-
ротномаси
, 1996
й
., 1-
сонга
илова
;
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 03/19/536/3114-
сон
,
24.05.2019
й
., 03/19/542/3177-
сон
.
А
.
Эранов
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳузуридаги
Давлат
бошқаруви
академияси
тингловчиси
,
МАЪМУРИЙ
ИШЛАРНИ
КЎРИБ
ЧИҚИЛИШИНИНГ
СУДГАЧА
БЎЛГАН
ТАРТИБИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАЪМУРИЙ
АДЛИЯНИ
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ
МУҲИМ
ЙЎНАЛИШИ
СИФАТИДА
Аннотация
:
Мазкур
мақолада
маъмурий
ишларни
кўришнинг
судгача
бўлган
тартибини
қўллашнинг
ижобий
ва
салбий
жиҳатлари
,
унинг
аҳамияти
ва
маъмурий
ишлар
бўйича
адолатли
қарор
чиқариш
масалалари
таҳлил
этилган
,
тегишли
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
адолат
,
қонун
,
судгача
кўриб
чиқиш
тартиби
,
қарор
,
маъмурий
ишлар
.
Аннотация
:
В
данной
статье
проанализированы
положительные
и
отрицательные
стороны
применения
порядка
досудебного
рассмотрения
административно
-
го
дела
,
его
значение
и
вопросы
принятия
справедли
-
вого
решения
по
административному
делу
,
разработа
-
ны
предложения
и
рекомендации
.
Ключевые
слова
:
справедливость
,
закон
,
порядок
досудебного
рассмотрения
,
решение
,
административ
-
ные
дела
.
Annotation
: This article analyzes the positive and
negative aspects of the application of the order of pre-trial
consideration of the administrative case, its importance
and issues of a fair decision on the administrative case,
developed proposals and recommendations.
Key words
: justice, law, pre-trial procedure, decision,
administrative cases.
Мамлакатни
иқтисодий
ва
ижтимоий
жиҳатдан
тараққий
этиши
кўп
жиҳатдан
давлат
томонидан
ўрнатилган
адолатли
қонунлар
ҳамда
жамиятдаги
юксак
қонунийлик
даражаси
билан
боғлиқ
.
Юртимизда
амалда
олиб
борилаётган
жадал
ислоҳотлар
даврида
иқтисодиётни
ривожлантириш
ва
бунинг
учун
зарур
бўлиб
ҳисобланган
инвестицияларнинг
жалб
этилиши
ҳам
қонунлар
билан
белгиланган
ҳуқуқларни
самарали
тарзда
амалга
оширилиши
ва
ҳимоя
қилиниши
кафолатланганлиги
билан
чамрбарчас
боғлиқ
.
Яъни
,
қонунлар
билан
қулай
шарт
-
шароит
яратилганлиги
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
талаблари
сўзсиз
ижро
этилиши
ҳамда
агарда
маъмурий
органлар
ўз
ваколатларини
суиистеъмол
қилган
тақдирда
қисқа
муддатларда
холисона
текширув
орқали
ҳуқуқлар
ҳимояси
кафолатланганлиги
каби
факторлар
мамлакатни
инвестицион
жозибадорлигидаги
асосий
критериялардан
бири
бўлиб
ҳисобланади
.
Хусусан
,
2012
йилда
Германия
-
Чехия
савдо
-
саноат
палатаси
томонидан
ўтказилган
сўровнома
натижасида
ҳуқуқий
барқарорлик
инвесторлар
учун
инвестиция
лойиҳаларини
амалга
ошириш
учун
жой
танлашдаги
энг
асосий
фактор
эканлиги
аниқланган
.
Жумладан
,
Чехия
давлатининг
маҳаллий
ҳуқуқ
тизимининг
барқарорлигига
ишончнинг
йўқолиши
натижасида
мамлакат
инвестициявий
жозибадорлиги
марказий
ва
шарқий
Европанинг
бошқа
давлатларига
нисбатан
сезиларли
даражада
пасайган
[1].
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
12
Мамлакатимизда
ҳам
тараққий
этган
хорижий
давлатлар
тажрибасидан
келиб
чиқиб
,
ривожланиш
учун
мустаҳкам
норматив
-
ҳуқуқий
база
ҳамда
кафолатланган
сифатли
ҳуқуқий
ҳимоя
тизимини
яратиш
борасида
бир
қатор
ишлар
амалга
ошириб
келинмоқда
.
Жумладан
,
оммавий
-
ҳуқуқий
низоларни
самарали
ҳал
этиш
ва
мансабдор
шахсларнинг
қонунлар
ва
ўрнатилган
тартиб
қоидаларга
қатъий
риоя
этишларини
таъминлаш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мирзиёевнинг
2017
йил
21
февралдаги
ПФ
–4966-
сон
“
Ўзбекистон
Республикаси
суд
тизими
тузилмасини
тубдан
такомиллаштириш
ва
фаолияти
самарадорлигини
ошириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Фармонига
асосан
оммавий
-
ҳуқуқий
муносабатлардан
келиб
чиқадиган
маъмурий
низоларни
кўриб
чиқишга
ваколатли
бўлган
Қорақалпоғистон
Республикаси
,
вилоятлар
ва
Тошкент
шаҳар
маъмурий
судларини
,
туман
(
шаҳар
)
маъмурий
судлари
ташкил
этилди
.
Бироқ
мазкур
соҳадаги
таҳлиллар
оммавий
-
ҳуқуқий
муносабатлардан
келиб
чиқадиган
маъмурий
низолар
ҳажми
йил
сайин
ошиб
бораётганлиги
ҳамда
ушбу
низоларни
судгача
ҳамда
судда
ҳал
этилиши
тартибининг
такомиллаштириш
зарур
эканлигини
кўрсатмоқда
.
Бинобарин
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
Мирзиёевнинг
2017
йил
8
сентябрдаги
ПФ
–5185-
сон
Фармони
билан
тасдиқланган
Ўзбекистон
Республикасида
Маъмурий
ислоҳотлар
концепциясида
ҳам
маъмурий
адлия
тизимини
ривожлантириш
давлат
бошқаруви
тизимини
тубдан
ислоҳ
қилиш
бўйича
маъмурий
ислоҳотларнинг
асосий
йўналишлари
ва
вазифаларидан
бириэканлиги
қайд
қилинган
[2].
Шунга
кўра
,
маъмурий
адлия
тизимини
ривожлантириш
,
хусусан
,
хорижий
мамлакатлар
тажрибасидан
келиб
чиқиб
ҳамда
Ўзбекистондаги
мазкур
соҳадаги
амалда
мавжуд
муаммоларни
таҳлил
қилган
ҳолда
оммавий
-
ҳуқуқий
низоларни
судгача
ҳал
этиш
тартибини
такомиллаштириш
юзасидан
таклифлар
шакллантириш
мақсадга
мувофиқ
.
Оммавий
-
ҳуқуқий
муносабатлардан
келиб
чиқадиган
низоларни
юқори
турувчи
ёки
махсус
ваколатли
орган
,
комиссиялар
,
кенгашлар
(
кейинги
ўринларда
ваколатли
орган
)
томонидан
судгача
кўриб
чиқиш
тартибини
жорий
этилиши
юзасидан
турли
хорижий
мамлакатларда
турлича
ёндашув
ва
амалиётлар
мавжуд
.
Хусусан
,
низолашилаётган
маъмурий
актни
судгача
ваколатли
орган
томонидан
кўриб
чиқилиши
керакми
?
Ушбу
саволга
жавоб
топиш
учун
мазкур
борадаги
хорижий
давлатларда
шаклланган
амалиёт
ва
қарашлар
асосида
таҳлиллар
ўтказиш
мақсадга
мувофиқ
.
Жумладан
,
Озарбайжон
ва
Арманистон
каби
давлатларда
маъмурий
ишларни
судда
кўриб
чиқилиши
учун
ваколатли
органларда
дастлабки
тарзда
кўриб
чиқиш
талаб
этилмайди
.
Латвия
(
Латвия
Маъмурий
-
процессуал
қонунининг
78-
моддаси
)
ва
Германия
Федератив
Республикасининг
айрим
субъектларида
(
Германия
Маъмурий
-
процессуал
кодексининг
68-
моддаси
)
эса
аксинча
,
аризачи
судга
мурожаат
қилишдан
олдин
тегишли
масала
ваколатли
органда
кўриб
чиқилиши
шарт
.
Шу
билан
бирга
,
маъмурий
ишни
кўриб
чиқишни
дастлаб
судгача
тартибда
кўриб
чиқиш
ёки
бевосита
судда
амалга
оширишни
аризачининг
ихтиёрига
қолдирилиши
эса
Ўзбекистон
ва
Болгария
(
Болгария
Маъмурий
-
процессуал
кодексининг
81-
моддаси
)
каби
давлатларнинг
қонунчилигида
ўз
аксини
топган
[3].
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
,
маъмурий
ишларни
кўришнинг
судгача
бўлган
тартибини
қўллашнинг
ижобий
ва
салбий
жиҳатларини
кўриб
чиқамиз
.
Маъмурий
ишларни
судгача
кўриб
чиқилишидаги
салбий
жиҳатлар
:
1.
Ишларни
кўриб
чиқиш
ҳамда
якуний
қарор
қабул
қилиш
жараёнининг
чўзилиши
хавфининг
юзага
келиши
.
Аксарият
ҳолатларда
маъмурий
ишларни
судгача
кўриб
чиқиш
натижасида
аризачи
талабларининг
қаноатлантирилмаслиги
аризачининг
судга
мурожаат
қилишига
ҳамда
ишни
кўриб
чиқиш
жараёнининг
чўзилишига
олиб
келиши
мумкин
.
Яъни
маъмурий
ишларни
судгача
кўриб
чиқиш
муайян
тартиб
ва
муддатларда
амалга
оширилади
.
Масалан
,
Германияда
ушбу
муддат
10
кундан
1
ойгачани
ташкил
этади
[4].
Ушбу
муддат
ичида
ариза
топширилаётган
орган
томонидан
низони
бевосита
ўзи
ёки
юқори
турувчи
(
ваколатли
)
орган
томонидан
кўриб
чиқилиши
тўғрисидаги
масалалар
ҳам
ҳал
этилади
.
Хусусан
,
агарда
тегишли
орган
аризачининг
талаблари
ўринли
деган
фикрда
бўлса
,
маъмурий
ишни
бевосита
ўзи
кўриб
чиқиб
ҳал
этиши
мумкин
.
Аксинча
,
аризачининг
талаблари
ноўринлиги
эътироф
этилса
,
иш
тегишли
материаллар
билан
биргаликда
ваколатли
органга
кўриб
чиқиш
юборилади
.
2.
Аризачининг
талаблари
аксарият
ҳолатларда
қаноатлантирилмаслиги
Ривожланган
хорижий
давлатлар
тажрибаси
шуни
кўрсатадики
,
маъмурий
иш
юзасидан
аризачининг
талаблари
аксарият
ҳолатларда
қаноатлантирилмайди
.
Масалан
,
Германияда
қаноатлантириш
даражаси
10 %
ни
ташкил
этади
[5].
Бироқ
ушбу
ҳолат
Германия
давлат
ташкилотларида
қонунларга
риоя
этиш
даражаси
юқори
эканлиги
билан
ҳам
изоҳланади
.
Шу
билан
бирга
,
талаблар
қаноатлантирилмасада
қабул
қилинган
қарорлар
юқори
таъсирчанликка
эга
.
Хусусан
,
ушбу
соҳадаги
статистик
маълумотлар
маъмурий
иш
судгача
тартибда
кўриб
чиқилиши
натижасида
қабул
қилинган
қарорлар
юзасидан
аксарият
ҳолатларда
судга
мурожаат
қилинмаслигини
кўрсатмоқда
[6].
Бу
эса
мурожаат
юзасидан
асослантирилган
қарор
тўғри
қабул
қилинганлигига
аризачилар
томонидан
ишонч
ҳосил
қилинганлигини
кўрсатади
.
Маъмурий
ишларни
судгача
кўриб
чиқилишидаги
ижобий
жиҳатлар
:
1.
Қарорнинг
мақсадга
мувофиқлигини
текшириш
имконининг
мавжудлиги
Суд
органларидан
фарқли
ўлароқ
ваколатли
органларда
маъмурий
ишни
кўриб
чиқиш
жараёнида
қабул
қилинган
қарорнинг
нафақат
қонунийлигини
,
балки
,
мақсадга
мувофиқлигини
ҳам
ўрганиб
чиқиш
имконияти
мавжуд
.
Бундан
кўринадики
,
маъмурий
ишни
судгача
кўриб
чиқиш
ишни
судда
кўриб
чиқишга
нисбатан
кенгроқ
доирани
қамраб
олади
.
Ҳокимиятлар
бўлиниш
принципига
мувофиқ
судларда
маъмурий
органлар
томонидан
қабул
қилинган
қарорнинг
мақсадга
мувофиқлигини
баҳолаш
имконияти
мавжуд
эмас
[7].
Ваколатли
органлар
томонидан
эса
қабул
қилинган
қарор
ташкилотнинг
умумий
вазифа
,
функция
ва
тамойилларига
қанчалик
мос
келиши
ҳамда
қабул
қилинган
қарорнинг
натижадорлик
ва
самарадорлик
жиҳатларига
ҳам
баҳо
бериш
имконияти
мавжуд
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
13
2.
Судлардаги
иш
юкламасининг
камайишига
олиб
келади
.
Маъмурий
ишни
судгача
кўриб
чиқилиши
“
фильтр
”
вазифасини
ўтайди
ҳамда
муайян
даражада
иш
судгача
етиб
боришининг
олдини
олади
.
Натижада
судларда
кўриб
чиқиладиган
маъмурий
ишлар
сони
камайишига
эришилади
.
Маъмурий
орган
томонидан
кўриб
чиқилган
ва
қаноатлантирилган
ҳар
бир
мурожаатни
судга
етиб
бормаслиги
кафолатланади
.
Ҳаттоки
мурожаат
қаноатлантирилмаган
тақдирда
ҳам
аксарият
ҳолатларда
аризачи
судга
мурожаат
қилиш
фикридан
қайтади
.
Мазкур
тартибнинг
бўлмаслиги
эса
аксинча
судларда
иш
юкламасининг
ошишига
олиб
келади
.
Масалан
,
Германия
Федератив
Республикасининг
судгача
кўриб
чиқиш
тартиби
бекор
қилинган
субъектларида
судлардаги
иш
ҳажми
қарийб
150 %
га
ошган
[8].
Ушбу
ҳолат
ўз
навбатида
судларда
ишларни
кўриб
чиқилиши
сифатига
ҳам
салбий
таъсир
кўрсатади
.
Яъни
иш
ҳажми
қанчалик
кўп
бўлса
,
суд
органларида
ишни
шунчалик
мукаммал
ва
ҳар
томонлама
ўрганиб
чиқиш
имконинини
камайтиради
.
3.
Ваколатли
орган
назорат
функциясини
мустаҳкамланишига
ҳамда
жавобгарлигини
оширишга
хизмат
қилади
Маъмурий
органлар
тузилмаси
иерархик
тартибда
шакллантирилганлигидан
келиб
чиқадиган
бўлсак
,
юқори
турувчи
орган
қуйи
тузилмаларга
топшириқ
ва
кўрсатмалар
бериш
билан
бир
қаторда
уларнинг
фаолиятини
мунтазам
назорат
қилиб
боришлари
ҳам
керак
.
Судгача
тартибнинг
мажбурий
тартибда
амалга
оширилиши
эса
юқори
турувчи
органда
қуйи
турувчи
тузилмалар
фаолиятидаги
муаммо
ва
камчиликлар
тўғрисида
ўз
вақтида
хабардор
бўлиш
имкониятини
таъминлайди
.
Шу
билан
бирга
,
юқори
турувчи
орган
томонидан
қуйи
тузилмалар
фаолиятини
тартибга
солиш
жараёнида
тегишли
камчиликларни
таҳлил
қилиш
, “
оқ
доғлар
”
ни
аниқлаш
ҳамда
уларни
бартараф
этиш
бўйича
тегишли
чора
-
тадбирлар
белгилаш
имконини
беради
.
Бундан
ташқари
,
тегишли
маъмурий
иш
келгусида
судда
кўриб
чиқилиши
эҳтимолини
инобатга
олган
ҳолда
юқори
турувчи
органнинг
қарор
қабул
қилишдаги
жавобгарлиги
оширилишига
эришилади
.
Яъни
нафақат
иш
юзасидан
бирламчи
қарор
қабул
қилган
орган
,
балки
юқори
турувчи
органнинг
мансабдор
шахслари
ҳам
судьянинг
қонунбузилиш
ҳолатларини
бартараф
этиш
ҳамда
айбдор
мансабдор
шахсларнинг
тегишли
жавобгарлиги
масаласини
ҳал
этиш
тўғрисида
хусусий
ажрим
киритиш
ваколати
билан
ҳисоблашишга
мажбур
бўлади
.
4.
Кўриб
чиқиш
муддатларининг
тезлиги
Амалиётдан
маълумки
,
одатда
маъмурий
иш
судда
кўриб
чиқилишига
нисбатан
ваколатли
орган
томонидан
тезроқ
кўриб
чиқилади
.
Ушбу
ҳолат
ваколатли
орган
ушбу
соҳада
мукаммал
билим
ва
тажрибага
эга
мутахассисларга
эгалиги
,
суддаги
каби
процессуал
тартиблар
мавжуд
эмаслиги
ҳамда
аввал
бошидан
“
ишнинг
ичига
кирган
”
ходимлар
мавжудилиги
билан
изоҳланади
.
Маъмурий
иш
суд
томонидан
иш
юритувга
қабул
қилинганда
эса
судьянинг
ишнинг
моҳиятига
тўлиқ
етишига
муайян
муддат
ва
тегишли
мутахассисларни
жалб
этилиши
талаб
қилиниши
мумкин
.
Ҳар
қандай
ҳолатда
ҳам
маъмурий
ишни
судгача
тартибда
кўриб
чиқишда
қисқа
муддатларда
қарор
қабул
қилиш
имкони
мавжуд
.
5.
Маъмурий
ишни
ушбу
тартибда
кўриб
чиқиш
судга
нисбатан
тежамкорлиги
Ҳамма
вақт
ишни
судга
қадар
кўриб
чиқиб
ҳал
этилиши
ортиқча
харажатларнинг
олдини
олади
ҳамда
ишни
судда
кўриб
чиқишга
нисбатан
камхарж
бўлади
.
Судда
ишни
кўриб
чиқишда
ишда
иштирок
этувчи
шахслар
ва
одил
судловни
амалга
оширишга
кўмаклашувчи
шахсларнинг
суддаги
иштироки
билан
боғлиқ
харажатлар
,
ҳужжатлардан
нусха
олиш
билан
боғлиқ
харажатлар
ҳамда
ишни
кўриб
чиқиш
билан
боғлиқ
бошқа
харажатлар
қилинади
.
Иш
судгача
ҳал
этилганда
эса
ушбу
каби
ортиқча
харажатларнинг
олди
олинади
.
6.
Маъмурий
органларда
қонунийлик
даражасининг
ошишига
хизмат
қилади
Маъмурий
қарор
юзасидан
шикоят
билан
мурожаат
қилган
ҳар
бир
фуқаро
қабул
қилинган
қарорни
асослилиги
,
қонунийлиги
ва
мақсадга
мувофиқлиги
юзасидан
низолашади
.
Маъмурий
орган
эса
қарор
тўғрилигини
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ва
ишнинг
ҳақиқий
ҳолатларига
кўра
асослаши
,
лозим
бўлса
,
тушунтириб
бериши
шарт
.
Ҳар
бир
бундай
шикоят
эса
маъмурий
органнинг
қарор
қабул
қилишда
қонун
ҳужжатлари
ва
ҳақиқий
иш
ҳолатларига
таяниши
юзасидан
масъулияти
ҳамда
хушёрлигини
ошишига
хизмат
қилади
.
Берлин
шаҳри
маъмурий
суди
президенти
Эрна
Виктория
Ксальтер
маъмурий
ишни
судгача
кўриб
чиқишнинг
(
шикоят
бўйича
иш
юритиш
)
контрол
,
иш
ҳажмини
камайтириш
ҳамда
ҳуқуқни
ҳимоя
қилиш
каби
учта
асосий
функцияси
мавжудлигини
эътироф
этади
[9].
Унга
кўра
:
1)
контрол
функцияси
бошқарув
органларини
ўз
-
ўзини
назорат
қилишига
хизмат
қилади
.
Бу
эса
уларга
ишнинг
ҳақиқий
ва
ҳуқуқий
ҳолатларини
яна
бир
бор
текшириш
ҳамда
нотўғри
маъмурий
қарорни
тез
ва
оддий
усулда
бекор
қилиш
имконини
беришини
англатади
.
2)
иш
ҳажмини
камайтириш
функциясида
эса
судларда
иш
ҳажмининг
камайиши
назарда
тутилади
.
3)
ҳуқуқни
ҳимоя
қилиш
функцияси
эса
ишни
судга
нисбатан
кенгроқ
қамровда
ўрганиш
имкониятининг
мавжудлиги
билан
изоҳланади
.
Яъни
юқорида
таъкидланганидек
,
ишни
нафақат
қонунийлик
жиҳатидан
,
балки
мақсадга
мувофиқлиги
юзасидан
ҳам
ўрганиб
чиқилади
.
Юқоридагилардан
кўринадики
,
маъмурий
ишларни
судгача
тартибда
кўриб
чиқиш
ушбу
соҳада
иш
сифатининг
сезиларли
даражада
яхшиланишига
,
энг
асосийси
фуқароларни
давлат
органлари
фаолиятидан
розилиги
ҳиссини
ошишига
хизмат
қилади
.
Қолаверса
,
давлат
томонидан
ҳам
иқтисодий
,
ижтимоий
ва
сиёсий
жиҳатдан
манфаатга
эришилади
.
Мамлакатимизда
“
Маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни
(2019
йил
8
январдан
эътиборан
кучга
киради
)
га
мувофиқ
маъмурий
шикоят
бўйича
иш
юритиш
тартиби
белгиланган
.
Хусусан
,
мазкур
Қонуннинг
67-
моддасида
“
агар
қонунда
бошқача
қоида
назарда
тутилмаган
бўлса
,
юқори
турувчи
маъмурий
орган
ёки
бошқа
ваколатли
орган
маъмурий
шикоят
бўйича
ўттиз
иш
куни
ичида
қарор
қабул
қилиши
шарт
”
деб
белгиланган
[10].
Бироқ
ушбу
ҳолат
кўпинча
шикоят
бўйича
қарор
қабул
қилиш
муддатининг
асоссиз
чўзилишига
олиб
келади
.
Бизнингча
,
Қонуннинг
36-
моддасида
келтирилган
қоида
,
яъни
, “
маъмурий
орган
мумкин
қадар
қисқа
муддатларда
”
жумласини
Қонуннинг
67-
моддасида
ҳам
акс
эттирилиши
мақсадга
мувофиқ
[11].
Шу
билан
бирга
,
Қонунда
маъмурий
ишни
дастлабки
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
14
тарзда
кўриб
чиқиш
муддатлари
учун
ҳам
ўттиз
иш
куни
ва
шикоят
тартибида
иш
юритиш
учун
ҳам
ўттиз
иш
куни
белгиланган
.
Албатта
,
ушбу
муддатлар
умумий
ва
қонундаги
истиснолар
назарда
тутилган
(
агар
қонунда
бошқача
қоида
назарда
тутилмаган
бўлса
).
Бироқ
ушбу
норма
айрим
органлар
томонидан
келгусида
маъмурий
шикоят
бўйича
иш
юритишда
нооқилона
муддатлар
белгиланишига
асос
бўлиши
мумкин
.
Бинобарин
,
аксарият
ҳолатларда
ваколатли
орган
маъмурий
иш
бўйича
шикоятни
кўриб
чиқишда
ишни
бошидан
кўриб
чиқмайди
,
балки
,
қуйи
турувчи
орган
томонидан
қабул
қилинган
қарорни
тўғри
эканлиги
масаласини
ўрганиб
чиқади
холос
.
Шунингдек
,
амалдаги
қонунчиликда
аниқ
белгиланмаганлиги
туфайли
кўпинча
юқори
турувчи
орган
томонидан
қуйи
орган
томонидан
қабул
қилинган
қарорнинг
мақсадга
мувофиқлиги
ўрганиш
масаласи
ҳам
очиқ
қолдирилиши
мумкин
.
Бундан
ташқари
,
юқорида
қайд
қилинганидек
,
аризачи
маъмурий
қарор
юзасидан
ўз
ихтиёрига
кўра
судга
ёхуд
ваколатли
органга
мурожаат
қилиши
мумкин
.
Бироқ
агарда
фуқаро
тўғридан
-
тўғри
судга
мурожаат
қилган
тақдирда
мавжуд
қонунбузилиш
ҳолати
бўйича
юқори
турувчи
органнинг
бехабар
қолиши
,
қарорни
тўғрлигини
текшириш
масъулиятининг
камайиши
ва
тизимдаги
тегишли
камчиликларни
бартараф
этишга
қаратилган
комплекс
чора
-
тадбирларнинг
белгилашдаги
фаолиятининг
сусайиши
хавфи
келиб
чиқади
.
Қолаверса
,
фуқаро
учун
ҳам
маъмурий
иш
юзасидан
қарор
оқилона
муддатларда
қабул
қилинмаслиги
эҳтимоли
мавжуд
.
Юқоридагиларга
кўра
,
Ўзбекистонда
маъмурий
адлия
тизимини
янада
такомиллаштириш
юзасидан
қонунчиликни
такомиллаштириш
бўйича
қуйидагилар
таклиф
этилади
:
-
маъмурий
қарор
юзасидан
судга
мурожаат
қилишдан
аввал
белгиланган
тартибда
тегишли
орган
ёки
юқори
турувчи
(
ваколатли
)
органга
шикоят
қилишни
мажбурийлигини
ўрнатиш
(
Ўзбекистон
Республикасининг
Маъмурий
суд
ишларини
юритиш
тўғрисидаги
кодексига
тегишли
ўзгартиш
ва
қўшимчларни
киритиш
);
-
маъмурий
шикоят
бўйича
иш
юритишнинг
оқилона
(
қисқа
)
муддатларини
белгилаш
бўйича
“
Маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунига
тегишли
қўшимчалар
киритиш
.
Ҳар
бир
маъмурий
орган
томонидан
қабул
қилинадиган
қарор
хусусиятига
кўра
максимал
даражада
қисқа
муддатлар
ўрнатишини
назорат
қилиш
;
-
юқорида
қайд
қилинган
Қонунга
тегишли
қўшимчаларни
киритиш
орқали
маъмурий
органга
шикоят
бўйича
иш
юритишда
қабул
қилинган
қарорнинг
мақсадга
мувофиқлигини
мажбурий
тартибда
ўрганиб
чиқиш
мажбуриятини
юклаш
мақсадга
мувофиқ
.
Ўйлаймизки
қайд
қилинган
таклифлар
асосида
Ўзбекистонда
маъмурий
адлия
тизимини
янада
ривожлантириш
фуқароларимиз
ҳуқуқларини
янада
ишончли
ҳимоя
қилинишига
ва
мамлакатимиз
инвестициявий
жозибадорлигини
янада
оширишга
хизмат
қилади
.
Мамлакатимизда
турли
соҳаларни
модернизация
ва
ислоҳ
қилишнинг
ҳозирги
босқичида
маъмурий
адлия
тизимини
янада
ривожлантириш
бугунги
давр
талабидир
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ральф
Дифенбах
.
Преимущества
администра
-
тивной
подсудности
для
экономического
развития
и
инвестиции
.
Ежегодник
публичного
права
– 2014: «
Ад
-
министративное
право
:
сравнительно
-
правовые
под
-
ходы
». –
Москва
, 2014. –
С
.182.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2017
йил
8
сентябрдаги
“
Ўзбекистон
Республикасида
Маъмурий
ислоҳотлар
концепциясини
тасдиқлаш
тўғрисида
”
ги
ПФ
–5185-
сон
Фармони
.
3.
Маттиас
Хартвиг
.
Предварительное
производство
–
аргументы
за
и
против
.
Ежегодник
публичного
права
– 2014: «
Административное
право
:
сравнительно
-
правовые
подходы
».
Москва
, 2014. –
С
. 338.
4.
Маттиас
Хартвиг
.
Предварительное
производство
–
аргументы
за
и
против
.
Ежегодник
публичного
права
– 2014: «
Административное
право
:
сравнительно
-
правовые
подходы
».
Москва
, 2014. –
С
. 338.
5. Breuer R. Verwaltungsrechtsschutz und Wid-
erspruchsverfahren, in: Manssen, jachmann, Gropl.Nach
geltendem Verfassungsrecht, Stuttgart.
Мюнхен
, 2009. –
Б
.93.
6.
Германия
статистикаси
фақат
20 %
талаби
қаноатлантирилмаган
аризачиларгина
судга
мурожаат
қилишларини
кўрсатмоқда
.
Biermann
H,
Das
Widerspruchsverfahren unter Reformdruck, Die offentliche
Verwaltung, 2009. –
Б
395, 401.
7.
Маттиас
Хартвиг
.
Предварительное
производство
–
аргументы
за
и
против
.
Ежегодник
публичного
права
– 2014: «
Административное
право
:
сравнительно
-
правовые
подходы
». –
Москва
, 2014. –
С
. 341.
8. Biermann H, Das Widerspruchsverfahren unter
Reformdruck, Die offentliche Verwaltung, 2009. –
Б
395,
402.
9.
Эрна
Виктория
Ксальтер
.
Оспаривания
администраивного
акта
досудебном
порядке
.
Ежегод
-
ник
публичного
права
– 2014: «
Административное
пра
-
во
:
сравнительно
-
правовые
подходы
». –
Москва
, 2014.
–
С
. 344.
10.
Маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисидаги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни
.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
,
09.01.2018
й
.,
03/18/457/0525-
сон
.
11.
Маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисидаги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонуни
.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
,
09.01.2018
й
.,
03/18/457/0525-
сон
.
