ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
8.
Хамидов
И
.
Роль
административных
процедур
в
оказании
государственных
услуг
9.
Австриянинг
1991
йилги
«
Маъмурий
иш
юритишнинг
умумий
қоидалари
»
қонунида
бундай
тартиб
-
таомиллар
назарда
тутилган
(Bundesgesetzblatt.
№
51/1991).
10.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
«
Тадбиркорлик
субъектларига
«
ягона
дарча
»
таомили
бўйича
давлат
хизматлари
кўрсатиш
тартибини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
» 2015
йил
28
сентябрдаги
ПҚ
-2412-
сон
қарори
;
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2014
йил
15
апрелдаги
“
Тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
ва
давлат
хизматларини
кўрсатиш
билан
боғлиқ
тартиботларни
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
ПҚ
-2164-
сон
қарори
;
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2012
йил
30
декабрдаги
“
Интерактив
давлат
хизматлари
кўрсатишни
ҳисобга
олган
ҳолда
Интернет
тармоғида
Ўзбекистон
Республикасининг
Ҳукумат
портали
фаолиятини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
378-
сон
қарори
.
Н
.
Имомов
ю
.
ф
.
д
.,
ТДЮУ
профессор
в
.
б
.,
Ф
.
Урманбаева
мустақил
изланувчи
ВАСИЙЛИК
ВА
ҲОМИЙЛИКНИНГ
ФУҚАРОЛИК
ВА
ОИЛА
ҲУҚУҚИ
ИНСТИТУТИ
СИФАТИДАГИ
АҲАМИЯТИ
Аннотация
:
в
статье
исследован
институт
опеки
и
попечительства
в
гражданском
и
семейном
законода
-
тельстве
,
проанализированы
отличительные
особен
-
ности
норм
зарубежного
законодательства
.
Ключевые
слова
:
семейное
право
,
гражданское
право
,
опека
,
попечительство
,
институт
права
.
Аннотация
:
мақолада
фуқаролик
ва
оила
қонунчилигидаги
васийлик
ва
ҳомийлик
институти
ўрганилган
,
хорижий
мамлакатлар
қонунчилигининг
ўзига
хос
жиҳатлари
таҳлил
этилган
.
Калит
сўзлар
:
оила
ҳуқуқи
,
фуқаролик
ҳуқуқи
,
васийлик
,
ҳомийлик
,
ҳуқуқ
институти
.
Annotation:
in this article were researched institute of
guardianship and custody in civil and family legislation,
were analysed distinctive features of standards of the for-
eign legislation.
Key words:
family law, civil law, custody, guardian-
ship, legal institute.
Ҳуқуқий
институтлар
муайян
турдаги
ўхшаш
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
қоидалар
ва
нормалар
йиғиндисидан
ташкил
топади
.
Ҳуқуқий
институт
ижтимоий
муносабатларнинг
муайян
гуруҳини
тартибга
солувчи
қоидалар
ва
нормаларнинг
бирлашувидан
ва
умумий
қоидага
бўйсундирилишидан
ҳосил
бўлади
.
Бунда
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солувчи
ҳуқуқ
нормалари
муайян
мезон
ва
шартлар
асосида
гуруҳлаштирилади
.
Ҳуқуқ
назарияси
билан
шуғулланган
мутахассисларнинг
қайд
этишларича
,
ҳуқуқ
тизимини
тармоқларга
ва
институтларга
бўлиш
кимнингдир
хоҳиши
ёки
олимлар
ва
давлат
арбобларининг
истаги
эмас
.
Бу
жамиятда
мавжуд
турли
-
туман
ижтимоий
алоқалар
табиатидан
келиб
чиқувчи
объектив
заруриятдир
.
Ҳуқуқ
тармоғи
ва
институтларининг
ҳосил
бўлиши
,
аввало
,
ҳуқуқий
тартибга
солиш
предмети
ва
усулидан
келиб
чиқади
[9].
Айрим
мутахассисларнинг
фикрича
,
ижтимоий
муносабатларнинг
у
ёки
бу
ҳуқуқий
институтлар
шаклида
мустаҳкамланиши
ҳуқуқий
тартибга
солиш
мақсадларидан
биридир
.
Ушбу
функция
турли
субъектларнинг
ҳуқуқий
мақомини
б
e
лгилашда
,
масалан
,
инсон
ва
фуқаронинг
асосий
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
мустаҳкамлашда
,
давлат
идоралари
ва
мансабдор
шахсларнинг
ваколатларини
б
e
лгилашда
,
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
ҳуқуқдорлигини
б
e
лгилашда
намоён
бўлади
[8].
Дарҳақиқат
,
ижтимоий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
самарадорлигига
нафақат
амалдаги
қонунчиликни
такомиллаштириш
воситасида
,
балки
ҳуқуқ
тизими
барча
таркибий
элементлари
,
шу
жумладан
ҳуқуқ
институтларининг
ўзаро
уйғунлиги
ҳисобига
эришилади
.
Шу
сабабли
ҳуқуқий
институтлар
–
ҳуқуқ
тармоғининг
элементи
бўлиб
,
ижтимоий
муносабатларнинг
муайян
турдош
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
37
гуруҳини
яхлит
ва
нисбатан
тугал
тартибга
солинишини
таъминлайди
.
Ҳуқуқ
тизимини
унинг
таркиби
нуқтаи
назардан
тавсифловчи
жиҳатлар
ҳуқуқ
институтларига
ҳам
хос
ҳисобланади
ва
бунда
ҳуқуқий
институтга
хос
жиҳатлар
тегишли
ҳуқуқ
тармоғига
нисбатан
умумийлик
ва
алоҳидалик
кўринишида
ифодаланади
.
Ҳуқуқий
институт
предметли
-
функционал
белгилари
бўйича
ўзаро
боғланган
ва
аниқ
турдаги
ижтимоий
муносабатларни
қамраб
оладиган
юридик
нормаларнинг
бирламчи
йиғиндиси
ҳисобланади
.
Шу
боис
ҳуқуқий
институтларнинг
моҳиятига
бағишланган
махсус
тадқиқот
олиб
борган
мутахассиснинг
фикрича
,
ҳуқуқий
институт
махсус
усуллар
ва
воситалар
ёрдамида
бир
турдаги
ижтимоий
муносабатларни
ёки
унинг
бир
турдаги
томонларини
тартибга
солувчи
ҳуқуқий
қоидаларнинг
асослантирилган
комплексини
ўзида
ифода
этади
[11,
13-14-
стр
].
Фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтларнинг
тушунчаси
ва
моҳияти
хусусида
фикр
юритар
экан
,
В
.
В
.
Васильев
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтнинг
тушунчасида
унинг
ўзига
хос
жиҳатлари
ҳам
акс
этиши
лозим
,
деган
хулосага
келади
ва
мазкур
муаммони
ҳал
этиш
учун
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтни
фуқаролик
ҳуқуқи
тизимининг
тузилмавий
элементи
сифатидаги
моҳиятига
хос
хусусиятларни
аниқлаш
зарурлигини
қайд
этган
ҳолда
,
унинг
қуйидаги
бешта
хусусиятини
ажратади
:
Биринчидан
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
–
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтни
ҳосил
қилувчи
фуқаролик
-
ҳуқуқий
нормаларнинг
умумийлиги
ва
йиғиндисидир
.
Иккинчидан
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
иститутнинг
ажралиб
турадиган
хусусияти
фуқаролик
-
ҳуқуқий
нормаларни
фуқаролик
ҳуқуқи
институти
таркибига
бирлаштириш
имконини
берувчи
институт
ҳосил
қилувчи
омил
ҳисобланади
.
Учинчидан
,
ҳуқуқий
институт
фуқаролик
ҳуқуқи
тизимининг
мажбурий
таркибий
элементидир
.
Бу
шуни
англатадики
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
–
бу
нафақат
мавжудлиги
назарий
ҳуқуқий
категория
сифатида
аҳамият
касб
этадиган
одатдаги
ҳуқуқий
конструкция
,
балки
фуқаролик
-
ҳуқуқий
назария
ва
амалиёт
ўртасидаги
боғлиқликни
таъминловчи
таркибий
элемент
ҳисобланади
.
Тўртинчидан
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтнинг
моҳиятини
ифодаловчи
хусусиятлар
жумласига
унинг
нисбий
мустақиллиги
ва
амал
қилишидаги
мухториятлик
белгисини
киритиш
зарур
.
Бешинчидан
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институтнинг
асосий
хусусиятларидан
бири
муайян
гуруҳдаги
ижтимоий
муносабатларни
фуқаролик
-
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
тўлиқлиги
ва
тугалланганлигининг
таъминланиши
ҳисобланади
[2, 98-
стр
].
Дарҳақиқат
,
мазкур
белгилар
тегишли
ҳуқуқ
тармоғининг
ҳуқуқий
институтларини
шаклланиши
ва
улардаги
ҳуқуқий
нормаларнинг
ўзаро
уйғунлигини
аниқлашга
хизмат
қилади
.
Шу
нуқтаи
назардан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
айрим
ҳуқуқий
институтлар
фақат
битта
ҳуқуқ
тармоғига
эмас
,
балки
бир
нечта
ҳуқуқ
тармоғига
хос
бўлади
ва
ҳуқуқ
тармоқларига
хос
бўлган
комплекслик
ҳуқуқий
институтларга
ҳам
тааллуқли
ҳисобланади
[16].
Бундай
комплекслик
мазкур
ҳуқуқий
институтнинг
тартибга
солиш
предмети
ва
усулидаги
комплексликдан
келиб
чиқади
.
Жумладан
,
васийлик
ва
ҳомийлик
муносабатларини
яхлит
ижтимоий
муносабат
сифатида
таҳлил
қиладиган
бўлсак
,
бу
муносабатларни
тартибга
соладиган
ҳуқуқий
нормаларнинг
йиғиндиси
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
ташкил
этади
.
бироқ
уни
тартибга
солувчи
нормалар
бир
қатор
ҳуқуқ
нормаларида
ўз
ифодасини
топган
.
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқуловнинг
фикрича
,
васийлик
ва
ҳомийлик
фуқаролик
ҳуқуқи
,
оила
ҳуқуқи
ва
маълум
жиҳатлари
бўйича
маъмурий
ҳуқуқ
нормаларидан
ташкил
топган
мажмуавий
институтдан
иборат
деб
ҳам
талқин
қилинади
.
Васийлик
ва
ҳомийлик
муносабатларини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
мажмуавий
характерга
эга
деб
тан
олиниши
тўғри
бўлса
керак
,
чунки
ушбу
муносабатларни
тартибга
солиш
ФКнинг
27-34-
моддалари
,
Оила
кодексининг
173-193-
моддаларида
назарда
тутилади
.
Ушбу
муносабатларни
маъмурий
ҳуқуқ
нормаларига
тааллуқли
бўлиши
шундан
иборатки
,
васийлик
ва
ҳомийлик
туман
ёки
шаҳар
ҳокимининг
қарори
билан
белгиланади
,
васий
ва
ҳомий
ҳуқуқларининг
амалга
оширилиши
ҳамда
мажбуриятларининг
бажарилиши
устидан
васийлик
ва
ҳомийлик
органлари
томонидан
назорат
олиб
борилади
[17, 35-
бет
].
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқуловнинг
фикрларига
ўхшаш
бўлган
нуқтаи
назарни
Т
.
О
.
Урумова
ҳам
билдиради
.
Унинг
ёзишича
,
доктрина
ва
қонунчиликда
васийлик
ва
ҳомийлик
институтининг
шаклланиши
ва
ривожланиши
унинг
комплекслилик
тусини
асослантирди
.
Ҳозирги
вақтда
васийлик
ва
ҳомийлик
билан
боғлиқ
муносабатларни
тартибга
солувчи
нормалар
фуқаролик
,
оила
,
шунингдек
маъмурий
қонунчилик
тармоғига
оид
ҳужжатларда
ўз
ифодасини
топган
.
Васийлик
(
ҳомийлик
)
нинг
ижтимоий
ва
ҳуқуқий
институт
сифатида
тўлақонли
амал
қилиши
турли
соҳавий
мансубликка
эга
нормалар
мажмуини
қўллаш
йўли
билан
таъминланиши
мумкин
[21, 10-
стр
].
Л
.
Ю
.
Михееванинг
фикрича
,
васийлик
ва
ҳомийлик
қонунчиликнинг
институтини
ифодалайди
,
яъни
васийлик
ва
ҳомийликни
белгилаш
,
амалга
ошириш
ва
бекор
қилиш
бўйича
муносабатларни
тартибга
солувчи
,
умумий
вазифалар
ва
тамойиллар
асосида
бирлаштирилган
турли
соҳавий
мансубликка
эга
нормалар
тизимидир
[13, 17-
стр
].
В
.
А
.
Цветкованинг
васийлик
ва
ҳомийликни
комплекс
институт
сифатида
ҳисоблаш
мумкинлигини
таъкидлайди
.
Унинг
фикрича
,
васийлик
ва
ҳомийлик
муносабатлари
хусусий
ҳуқуқи
–
фуқаролик
,
оила
ҳуқуқи
нормалари
билан
ҳамда
оммавий
ҳуқуқ
соҳалари
–
маъмурий
ва
ижтимоий
таъминот
ҳуқуқи
нормалари
билан
ҳам
тартибга
солинади
[22, 20-
стр
].
Л
.
М
.
Пчелинцеванинг
таъкидлашича
,
васийлик
ва
ҳомийлик
институти
комплекслик
тусига
эга
,
чунки
бу
институт
нафақат
оила
,
балки
фуқаролик
ҳуқуқи
ҳамда
маъмурий
ҳуқуқ
нормаларига
асосланади
[15, 492-
стр
].
Ушбу
фикрни
таҳлил
қилар
экан
,
А
.
А
.
Спектор
қуйидагиларни
билдиради
:
васийлик
ва
ҳомийлик
институти
комплекслик
тусига
эгалигини
қайд
этган
ҳолда
,
Л
.
М
.
Пчелинцеванинг
фикрларидаги
ноаниқликни
айтиб
ўтиш
лозим
.
Зеро
институт
нормаларга
асосланмайди
,
балки
улардан
ташкил
топади
,
бундан
ташқари
битта
ҳуқуқ
тармоғининг
нормаси
эмас
,
турли
қонунчилик
тармоғининг
нормалари
қўлланилади
[20].
Бир
қатор
ҳуқуқшунос
олимлар
васийлик
ва
ҳомийликни
қатъий
равишда
фуқаролик
ҳуқуқига
тааллуқлиликни
билдиришса
[7, 414-
стр
],
айримлари
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
38
васийлик
ва
ҳомийликнинг
комплекс
институтлилиги
борасидаги
фикрларга
қўшилишади
[6, 144-
стр
].
Бу
борада
хорижий
мамлакатлар
қонунчилигида
белгиланган
нормаларга
эътибор
қаратадиган
бўлсак
,
Франция
ҳуқуқи
бўйича
,
васийлик
бўйича
қоидалар
Фуқаролик
кодексида
белгиланган
(
Франция
Фуқаролик
кодексининг
X
титули
2-
боби
1-
томи
). XX
асрнинг
иккинчи
ярмида
васийлик
институти
Францияда
сезиларли
даражада
ўзгарди
:
кодекс
матнига
муҳим
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилди
(1964
йил
14
декабрь
, 1974
йил
5
июль
, 1975
йил
11
июль
, 1985
йил
23
декабрь
, 1989
йил
10
июль
, 1993
йил
8
январь
қонунлари
).
Бу
ўзгаришлар
натижасида
Франциянинг
амалдаги
Фуқаролик
кодексининг
васийлик
тўғрисидаги
нормаларининг
аксарият
қоидалари
оммавий
-
ҳуқуқий
тус
касб
этади
.
Маълумки
,
кодекс
ҳажм
бўйича
катта
ва
кўплаб
муносабатларни
қамраб
олади
.
Квебек
Гражданлик
кодексидаги
васийлик
ва
ҳомийлик
“
Шахслар
тўғрисида
”
ги
биринчи
китобда
жойлаштирилган
.
Тегишли
нормалар
“
Шахсларнинг
муомала
лаёқати
тўғрисида
”
деб
номланадиган
тўртинчи
титулнинг
ичидаги
иккинчи
бобда
ҳамда
учинчи
титул
(“
Вояга
етмаган
болаларни
васийликка
олиш
”
ва
“
Вояга
етмаганлар
устидан
назоратнинг
режимлари
тўғрисида
”)
да
белгиланган
[4, 66-
стр
].
Маълумки
,
мазкур
кодексининг
тузилиши
ва
мазмунига
Франция
фуқаролик
ҳуқуқи
сезиларли
даражада
таъсир
кўрсатган
.
Квебек
Гражданлик
кодексидаги
васийлик
ва
ҳомийликнинг
ўрни
Франция
Фуқаролик
кодексидаги
унинг
ўрни
билан
ўхшашдир
.
Ушбу
муаммо
1889
йилдаги
Испания
Гражданлик
кодексида
ҳам
Франциядаги
каби
ҳал
қилинган
.
Ушбу
кодекснинг
“
Шахслар
тўғрисида
”
ги
биринчи
китоби
фуқаролик
,
никоҳ
ва
ажралиш
,
оилавий
муносабатлар
,
васийлик
ва
ҳомийлик
масалаларини
тартибга
солади
.
Шунга
ўхшаш
нормалар
Латвия
Республикаси
Фуқаролик
конунида
ҳам
мавжуд
.
Мазкур
қонуннинг
биринчи
қисми
“
Оила
ҳуқуқи
”
деб
номланса
,
унинг
тўртинчи
бўлими
тўлиғича
васийлик
ва
ҳомийликка
бағишланган
.
Васийлик
ва
ҳомийликнинг
умумий
қоидалари
Қирғизистон
,
Беларусь
,
Азарбайжон
давлатлари
Фуқаролик
кодексларининг
биринчи
бўлимида
жойлаштирилган
.
Пандект
тизимлари
васийлик
ва
ҳомийликка
оид
қоидаларни
фуқаролик
қонунчилигининг
ичида
жойлаштиради
,
бироқ
уларни
оилавий
ҳуқуқ
бўлимига
киритади
.
Японияда
васийлик
институти
оилавий
муносабатларни
тартибга
солувчи
Фуқаролик
кодексининг
тўртинчи
бўлимига
киритилган
[1].
Хорижий
мамлакат
юридик
адабиётларида
васийлик
ва
ҳомийлик
“
вояга
етмаганларнинг
шахсий
ва
мулкий
ҳуқуқларини
муҳофаза
қилувчи
чоралар
мажмуи
”
дан
ташкил
топувчи
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
сифатида
эътироф
этишади
[5, 274-
стр
].
Шунга
қарамасдан
,
васийлик
ва
ҳомийлик
институти
барча
мамлакатларда
ҳам
фуқаролик
қонунчилиги
нормаларида
ифодаланмаган
.
Хусусан
,
Қозоғистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексида
васийлик
ва
ҳомийлик
ҳақидаги
қоидалар
мавжуд
эмас
.
Қозоғистон
Республикасининг
1998
йил
17
декабрдаги
“
Никоҳ
ва
оила
тўғрисида
”
ги
қонунининг
4-
бўлими
“
Васийлик
ва
ҳомийлик
”
ка
бағишланган
бўлиб
,
унда
нафақат
вояга
етмаган
шахслар
,
балки
вояга
етган
шахсларнинг
ҳам
манфаатларини
муҳофаза
қилиш
қоидалари
белгиланган
.
Мутахассисларнинг
фикрича
,
Қозоғистон
Республикасининг
бу
борадаги
ҳуқуқий
тизими
фуқаролик
ва
оила
қонунчилигининг
предметини
чегаралайди
ҳамда
васийлик
ва
ҳомийлик
институтининг
ўрнини
собиқ
Иттифоқ
ҳуқуқи
анъаналарига
ҳамоҳанг
белгилайди
[3].
Мазкур
фикрлардан
келиб
чиқиб
,
таъкидлаш
ўринлики
,
Ўзбекистоннинг
васийлик
ва
ҳомийлик
институтининг
ҳуқуқий
табиатига
оид
ўзига
хослиги
,
мазкур
институтни
тартибга
солишга
оид
нормаларнинг
бир
пайтнинг
ўзида
иккита
ҳуқуқи
соҳаси
–
фуқаролик
ва
оила
қонунчилигида
белгиланганлигидир
.
Фикримизча
,
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
фақат
оила
қонунчилигида
ифодалашнинг
ўзи
мақсадга
мувофиқ
бўлмайди
.
Чунки
,
бу
ҳолат
,
биринчидан
,
васийлик
ва
ҳомийлик
тайинланишнинг
асосий
мақсади
билан
боғлиқ
.
Васийлик
ва
ҳомийликда
фуқарони
шундай
жойлаштириш
талаб
этиладики
,
бунда
мазкур
фуқаро
муомала
лаёқатининг
етарли
бўлмаган
қисми
бошқа
жисмоний
шахснинг
ҳаракати
ёрдамида
тўлдирилиши
таъминланади
,
зарурий
ҳолатларда
эса
,
унинг
манфаатларини
ҳимоя
қилинади
.
Муомала
лаёқатининг
етишмаган
қисмини
тўлдириш
жараёни
васий
ва
ҳомийнинг
,
шунингдек
васийлик
ва
ҳомийлик
органининг
васийлик
ёки
ҳомийликдаги
шахснинг
манфаатларига
мос
келувчи
унинг
эркини
шакллантириш
ёки
ушбу
эркнинг
етишмаган
қисмини
алмаштиришга
йўналтирилгин
ҳаракатида
ифодаланди
.
Васийликдаги
ёки
ҳомилийликдаги
шахснинг
манфаатлари
йўлидаги
юридик
ҳаракатлар
васий
ёки
ҳомий
амалга
ошираётган
энг
муҳим
ҳаракатлар
ҳисобланади
.
Амалиётда
юридик
оқибатларга
эришишга
қаратилган
юридик
ҳаракатлар
учун
амалда
шахснинг
манфаатларини
амалга
ошириб
ва
ҳимоя
қилиб
келаётган
шахслар
томонидан
васийлик
ёки
ҳомийлик
расмийлаштирилиши
талаб
этилади
.
Шубҳасиз
,
васийлик
ва
ҳомийлик
–
шахсни
жойлаштириш
шакли
ҳисобланади
,
бироқ
жойлаштириш
манфаатларни
ҳимоя
қилишни
ва
вакилликни
назарда
тутади
.
Васийнинг
,
васийликдаги
шахснинг
ҳаёт
кечириши
учун
шароитни
таъминлаш
ёки
унинг
шахсига
таъсир
кўрсатиш
мажбурияти
иккиламчи
ҳисобланади
.
Шу
боис
васийлик
ва
ҳомийликнинг
ўрнатилиши
васий
ва
ҳомийнинг
,
шунингдек
васийликдаги
ва
ҳомийликдаги
шахснинг
фуқаролик
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
амалга
оширишга
муҳим
таъсир
кўрсатади
ҳамда
ушбу
муносабатларни
фуқаролик
қонунчилигининг
предмети
сифатида
тан
олинишини
талаб
қилади
[12, 11-
стр
].
Иккинчидан
,
қайд
этилганидек
,
васийлик
фақат
қариндошлар
ёки
оиланинг
бошқа
аъзолари
томонидан
белгиланмаслиги
лозим
,
аксинча
,
мутахассисларнинг
таъкидлаганидек
,
васийлик
бегона
кишилар
томонидан
амалга
оширилганда
“
кўпроқ
холислик
”
ни
кузатиш
мумкин
.
Чунки
,
бу
ҳолатда
қариндошларда
васийликдаги
шахснинг
мол
-
мулкига
нисбатан
мерос
ундиришга
оид
ғаразли
мақсадлар
пайдо
бўлиши
мумкин
[23, 456-
стр
].
Замонавий
муносабатларда
бу
муаммо
,
аввало
,
муомалага
лаёқатсиз
фуқароларга
нисбатан
амалга
оширилганда
юзага
келиши
мумкин
,
зеро
вояга
етмаганлар
камдан
-
кам
ҳолларда
мол
-
мулк
эгаси
ҳисобланадилар
.
Умуман
олганда
,
васийлик
васий
(
ҳомий
)
ва
васийликдаги
(
ҳомийликдаги
)
шахс
ўртасидаги
қариндошлик
муносабатлари
мавжудлигини
талаб
этадиган
биологик
эмас
,
балки
фақат
юридик
воқеъликдир
.
Учинчидан
,
фикримизча
,
васийлик
ва
ҳомийлик
ўрнатилиши
натижасида
оилавий
-
ҳуқуқий
муносабат
юзага
келмайди
.
Юқорида
қайд
этилганидек
,
қонун
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
чиқарувчи
“
оила
аъзоси
”
атамасидан
фақат
шартли
ҳолда
фойдаланиши
мумкин
ва
васий
(
ҳомий
)
ни
ва
васийликдаги
(
ҳомийликдаги
)
шахсни
муайян
ҳолларда
ва
муайян
мақсад
учун
оила
аъзоларига
тенглаштириши
мумкин
.
Шу
боис
васийлик
ва
ҳомийлик
институтининг
умумий
қоидаларини
ҳамда
мазкур
институтнинг
“
оғирлик
марказини
”
оила
қонунчилигига
ўтказиш
асоссиз
ва
фуқаролик
қонунчилиги
тизиминининг
яхлитлигини
бузган
бўлур
эди
.
Айни
пайтда
ушбу
институт
нормалари
асосий
қисмининг
фуқаролик
ҳуқуқига
соҳавий
мансублиги
,
васийлик
ва
ҳомийликнинг
қонуний
вакиллик
институтига
мослигини
англатмайди
.
Бу
ҳолатга
ўз
вақтида
Н
.
М
.
Ершова
ва
К
.
И
.
Скловский
ҳам
эътибор
қаратишган
эди
[10, 97-
стр
].
Қонуний
вакиллик
ота
-
оналар
ва
фарзандликка
олувчилар
болаларга
нисбатан
вужудга
келади
ва
шу
сабабли
васийлик
ва
ҳомийликка
мос
келмайди
.
К
.
И
.
Скловскийнинг
фикрича
,
вакиллик
“
васийлик
бўйича
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларни
амалга
ошириш
воситаси
ҳисобланади
,
яъни
васийликка
нисбатан
ёрдамчи
тусга
эга
” [19, 65-
стр
].
Бироқ
амалдаги
ФКда
васий
ва
ҳомийнинг
муомалага
лаёқатсиз
шахс
номидан
вакиллик
қилишига
оид
қоидалар
белгиланган
.
Жумладан
,
ФКнинг
131-
моддасига
кўра
,
муомалага
лаёқатсиз
фуқаролар
номидан
битимларни
уларнинг
ота
-
оналари
,
фарзандликка
олувчилари
ва
васийлари
тузадилар
.
ОКнинг
94-
моддасида
белгиланишича
,
ота
-
она
,
фарзандликка
олувчилар
,
васийлар
ва
ҳомийлар
вояга
етмаган
болаларнинг
хусусий
мулкини
фуқаролик
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
бошқарадилар
ва
тасарруф
этадилар
.
Айрим
мутахассисларнинг
фикрича
,
қонуний
вакиллик
шаклларидан
яна
бири
васийлик
ва
ҳомийлик
ҳисобланади
.
Вакилликнинг
бу
шакли
қонуний
вакилликнинг
энг
асосий
ва
муҳим
шаклларидан
бири
ҳисобланиб
,
уни
тартибга
солиш
давлат
ва
жамият
ривожланишида
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Чунки
бу
вакиллик
бевосита
ўсиб
келаётган
ёш
авлод
тарбияси
,
ривожланиши
,
уларнинг
камол
топиб
жамиятда
ўз
ўрнини
топиб
,
давлат
ривожланишига
ўз
ҳиссасини
қўшиши
,
шу
билан
бирга
,
жамиятдаги
айрим
муомала
лаёқати
чекланган
ва
лаёқатсиз
шахсларга
ёрдам
кўрсатиш
каби
инсонпарварлик
,
меҳр
-
оқибат
билан
боғлиқ
ҳисобланади
[18, 31-
бет
].
Фикримизча
,
васийлик
ва
ҳомийликни
тўлиқ
маънода
қонуний
вакиллик
шакли
сифатида
баҳолаш
бир
қадар
нотўғридир
.
Чунки
,
қонуний
вакиллик
ота
-
она
ва
фарзандликка
олувчи
томонидан
амалга
оширилади
ҳамда
бунда
учинчи
шахсларнинг
назорат
ва
кимгадир
ҳисобдорлик
талаб
этилмайди
.
Васийлик
ва
ҳомийликда
эса
,
аксинча
,
васийлик
ва
ҳомийлик
органининг
тўлиқ
назорат
остида
муайян
маънодаги
вакиллик
амалга
оширилади
бу
ҳақда
васий
ҳамда
ҳомий
ҳисобот
бериб
боради
.
Таъкидлаш
лозимки
,
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
фақат
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
сифатида
талқин
этиш
мумкин
эмас
.
Чунки
,
ушбу
институт
нормаларининг
катта
қисми
васийлик
ва
ҳомийликка
муҳтож
шахсларни
аниқлаш
,
васийлик
ва
ҳомийликни
белгилаш
,
васий
ва
ҳомий
фаолияти
устидан
назорат
қилиш
ташкил
этади
.
Давлат
бошқарув
органларининг
ушбу
масалалар
бўйича
вазифалари
васийлик
ва
ҳомийлик
фаолиятини
ташкил
этишга
боғлиқ
бўлади
.
Ташкилий
вазифаларни
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
фаолияти
орқали
таъминловчи
маъмурий
-
ҳуқуқий
тусдаги
нормаларнинг
мавжудлиги
васийлик
ва
ҳомийлик
институтининг
тўлиғича
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
бўлиш
имкониятини
бермайди
.
Васийлик
ва
ҳомийлик
институтига
оид
қоидалар
мавжуд
бўлган
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
тўғрисидаги
қонунчиликнинг
алоҳида
нормалари
мазкур
институтни
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
ҳуқуқига
ҳам
“
мансублигини
”
англатмайди
,
чунки
бу
нормаларнинг
аксарияти
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
тайинлаш
билан
боғлиқ
,
холос
.
Шу
боис
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
тўғрисидаги
қонунчилик
нормалари
фақат
васийлик
ва
ҳомийлик
органларини
ташкил
этиш
тартибини
,
маҳаллий
давлат
ҳокимиятининг
турли
органлари
ўртасида
васийлик
ва
ҳомийлик
органларининг
ваколатларини
тақсимлаш
тартибини
назарда
тутади
.
Аксинча
,
ушбу
нормалар
васийлик
ва
ҳомийлик
органининг
васийликдаги
ва
ҳомийликдаги
шахсларга
нисбатан
ваколатлари
ҳажми
масаласига
тааллуқли
бўлиши
,
васийлик
ва
ҳомийликни
белгилаш
ва
бекор
қилиш
тартибини
,
васий
ва
ҳомий
фаолияти
устидан
назорат
шаклларини
белгилаши
мумкин
эмас
.
Маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
тўғрисидаги
қонунчиликнинг
васийлик
ва
ҳомийликни
ҳуқуқий
тартибга
солишидаги
аралашувини
бундай
чеклаш
ушбу
институтнинг
вазифалари
ва
тартибга
солиш
предмети
билан
боғлиқ
.
Гап
шундаки
,
васийлик
ва
ҳомийликни
белгилаш
,
амалга
ошириш
ва
бекор
қилиш
билан
боғлиқликда
юзага
келадиган
муносабатларнинг
кўпчилиги
жисмоний
шахслар
иштироки
кузатилади
ва
ушбу
муносабатларни
тартибга
солувчи
нормаларнинг
мазмуни
сезиларли
даражада
васийликдаги
ва
ҳомийликдаги
шахсларнинг
ҳуқуқий
ҳолатига
таъсир
кўрсатади
.
Хусусан
,
васий
томонидан
васийликдаги
шахснинг
мол
-
мулкини
сотиш
бўйича
ваколатини
амалга
ошириш
тартиби
,
шунингдек
васийлик
ва
ҳомийлик
органининг
васийликдаги
шахс
мол
-
мулкини
бундай
бегоналаштиришга
рухсат
бериш
тўғрисидаги
қоида
фақат
таомилий
масала
ҳисобланмайди
.
У
ёки
бу
таомилнинг
қандай
амалга
оширилишидан
васийликдаги
шахснинг
мулк
ҳуқуқига
риоя
этилиши
,
унинг
ушбу
бегоналаштиришдан
оладиган
даромадлари
ва
тушумларига
бўлган
ҳуқуқи
ва
бошқа
мулкий
ҳуқуқлари
ўзаро
боғлиқ
бўлади
[14, 26-
стр
].
Мазкур
ҳолат
васийлик
ва
ҳомийликни
қонунчиликнинг
оммавий
институтлари
жумласига
киритиш
имкониятини
рад
этади
,
бинобарин
васийлик
давлат
ҳокимияти
органлари
учун
эмас
,
аксинча
,
мазкур
органлар
давлатда
васийликни
ташкил
этиш
учун
таъсис
этилади
.
Қолаверса
,
бир
жисмоний
шахснинг
субъектив
фуқаролик
ҳуқуқларини
бошқа
жисмоний
шахснинг
фаолияти
воситасида
муҳофаза
қилишга
йўналтирилган
муносабатларни
маъмурий
-
ҳуқуқий
тартибга
солиш
мумкин
эмас
.
Васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
оммавий
соҳаларда
жойлаштиришнинг
мақсадга
мувофиқ
эмаслиги
яна
бир
муҳим
ҳолат
билан
боғлиқ
.
Васийлик
ва
ҳомийлик
фақатгина
васий
ёки
ҳомийнинг
ихтиёрий
розилиги
мавжуд
бўлганда
юзага
келади
.
Бошқа
ҳолларда
,
хусусан
,
васийлик
ёки
ҳомийликнинг
мажбурий
тартибда
тайинланиши
васийликка
муҳтож
бўлган
шахсларга
фойдадан
кўра
,
зарар
келтириши
мумкин
.
Васийлик
ва
ҳомийликнинг
айнан
ихтиёрий
тартибда
вужудга
келиши
мазкур
ҳуқуқий
институни
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
табиати
бўйича
фақат
маъмурий
-
ҳуқуқий
институт
сифатида
эътироф
этиб
бўлмаслигини
кўрсатади
.
Украина
қонунчилиги
асосида
васийлик
ва
ҳомийлик
институтини
таҳлил
қилар
экан
И
.
Яницкая
айрим
эътиборга
молик
фикрларни
билдириб
ўтади
.
Унинг
фикрича
,
бугунги
кунда
ҳуқуқий
адабиётларда
васий
(
ҳомий
)
нинг
ҳаракатларини
васийликдаги
(
ҳомийликдаги
)
шахс
фойдасига
муайян
хизматлар
кўрсатиш
сифатида
баҳолаш
нуқтаи
назари
кенг
тарқалганки
,
бу
ҳолат
васийлик
институтини
фуқаролик
-
ҳуқуқий
соҳага
тааллуқлилигини
англатади
.
Хизмат
кўрсатиш
билан
боғлиқ
муносабатлар
шартномавий
тус
касб
этиши
муносабати
билан
васийлик
(
ҳомийлик
)
бўйича
хизматаларни
кўрсатишни
амалга
ошириш
асоси
ҳам
фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартнома
бўлиши
лозим
.
Бундай
шартномани
ноанъанавий
шартномалар
турига
киритиш
мумкин
ва
у
ҳақ
бараварига
ҳам
,
текинга
ҳам
тузилиши
мумкин
.
Кўпинча
васий
ва
ҳомий
қариндошлар
орасидан
тайинланганда
уларнинг
васийлик
ёки
ҳомийлик
мажбуриятлари
текинга
амалга
оширилади
.
Бу
қоида
Украина
Республикаси
Васийлик
ва
ҳомийлик
қоидаларининг
4.12-
банди
талабларига
ҳам
мос
келади
[24, 233-
стр
].
Бироқ
қайд
этиш
лозимки
,
васийликни
тайинлаш
кўпчилик
мамлакатларда
давлат
органларининг
қарори
билан
амалга
оширилади
ва
шартнома
асосида
васийлик
ёки
ҳомийлик
тайинланишига
йўл
қўйилмайди
.
Масалан
,
Ўзбекистон
ва
Қозоғистон
қонунчилигида
васийликни
тайинлаш
суд
ёки
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
томонидан
амалга
оширилиши
белгиланган
.
Россия
Федерация
ва
Украинада
ҳам
васийлик
ва
ҳомийлик
шартномага
кўра
тайинланганда
ҳам
суд
ёки
давлат
ҳокимияти
органи
томонидан
тасдиқланиши
ҳамда
мазкур
шартнома
рўйхатга
олиниши
лозим
.
Шу
боис
васийлик
ва
ҳомийликни
фуқаролик
-
ҳуқуқий
институт
сифатида
талқин
этиш
масалага
фақат
бир
ёқлама
ёндашувга
айланиб
қолади
.
Шу
сабабли
Украиналик
мутахассис
И
.
Яницкаянинг
фикрлари
баҳслилигини
таъкидлаган
ҳолда
,
васийлик
ва
ҳомийликнинг
мақсади
фақат
муайян
бир
ҳуқуқ
соҳаси
доираси
ва
қобиғида
ҳамда
фақат
шу
ҳуқуқ
соҳасининг
усул
ва
методларидан
фойдаланиш
жисмоний
шахсларнинг
муомала
лаёқатини
амалга
оширишнинг
етишмаган
қисмини
тўлдириш
эмас
,
балки
ҳар
томонлама
,
тўлиқ
ва
комплекс
ҳолда
суд
томонидан
муомалага
лаёқатсиз
деб
топилган
ёки
муомала
лаёқати
чекланганлар
ҳамда
ота
-
она
қарамоғидан
маҳрум
бўлган
болаларни
жойлаштириш
,
уларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
ва
уларга
ижтимоий
ғамхўрликнинг
барча
чоралари
кўрсатиш
ҳисобланади
.
Бунда
васийлик
ҳуқуқнинг
қайси
соҳаси
ёки
тармоғининг
усул
ва
методларидан
фойдаланиш
,
у
билан
боғлиқ
муносабатлар
қонунчиликнинг
қайси
соҳасига
жойлаштирилганлиги
алоҳида
ёки
муҳим
аҳамият
касб
этмайди
.
Ҳуқуқ
соҳалари
ва
тармоғлари
,
институтлари
ва
субинститутларининг
бугунги
ўзаро
яқинлашуви
ва
глобаллашуви
шароитида
ҳуқуқ
соҳаларининг
ҳаракатланиш
доирасини
чеклаш
ёки
улар
элементларини
ўзаро
ҳуқуқий
тартибга
солишда
фойдаланишни
инкор
этиш
кутилган
натижани
бермаслиги
мумкин
.
Шу
сабабли
васийлик
ва
ҳомийлик
комплекс
ҳуқуқ
институти
ва
алоҳида
мустақил
қонунчилик
институти
,
деган
хулосага
келиш
мақсадга
мувофиқдир
.
Хулоса
қилиб
айтиш
лозимки
,
васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрисидаги
нормаларнинг
миллий
қонунчилик
тизимидаги
ўрнини
белгилашда
,
васийлик
ва
ҳомийликнинг
қонунчилик
институти
эканлигини
қайд
этиш
лозим
.
Ушбу
таъкид
васийлик
ва
ҳомийликнинг
ижтимоий
ғамхўрлик
шакли
сифатидаги
моҳиятига
оид
ғояларга
тўлиқ
мос
келади
,
шунингдек
бундай
ғамхўрлик
умумдавлат
аҳамиятидаги
вазифаларни
бажариш
ҳисобланади
ва
давлат
ҳокимияти
органларининг
фаолияти
билан
таъминланиши
ҳамда
комплекс
ҳуқуқий
тартибга
солиниши
зарур
.
Шунга
қарамасдан
васийлик
ва
ҳомийлик
тўғрсидаги
нормалар
тизимининг
комлекслилик
туси
ушбу
институтнинг
аҳамияти
юқори
эканлигини
кўрсатади
ҳамда
васийлик
ва
ҳомийликни
қонунчилик
соҳаси
даражасида
эътироф
этилиши
учун
асос
бўлади
.
Адабиётлар
рўйҳати
:
1.
Вагацума
С
.,
Ариидзуми
Т
.
Гражданское
право
Японии
(
в
двух
книгах
).
Кн
. 1. –
М
., 1983.
2.
Васильев
В
.
В
.
Понятие
гражданско
-
правового
института
как
структурного
элемента
системы
граж
-
данского
права
//
Вестник
Пермского
университета
,
2012.
Выпуск
1(15).
Научный
журнал
. –
С
. 98-102.
3.
Ведомости
ВС
СССР
. 1968.
№
27.
Ст
. 241.
4.
Гражданский
кодекс
Квебека
.
Серия
:
Современ
-
ное
зарубежное
и
международное
частное
право
. –
М
.,
1999.
С
. 62–77.
5.
Гражданское
и
торговое
право
капиталистиче
-
ских
государств
.
Ч
.
II.
Учебник
/
Под
ред
.
Р
.
Л
.
Нарышкиной
.
М
., 1984. –
С
. 274.
6.
Гражданское
право
:
В
2
т
.
Т
. I:
Учебник
/
Отв
.
ред
.
Е
.
А
.
Суханов
. 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
.
М
., 1998.
С
. 144.
7.
Гражданское
право
:
Учебник
.
Ч
. III /
Под
ред
.
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
. –
М
., 1998. –
С
. 414.
8.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
.
Бобоев
Ҳ
.
Б
.,
Исломов
З
.
М
.,
Чориёров
У
. //
Масъул
муҳаррирлар
:
Ҳ
.
Б
.
Бобоев
,
Ҳ
.
Т
.
Одилқориев
\.-
Т
.: "
Иқтисодиёт
ва
ҳуқуқ
дунёси
"
нашриёт
уйи
, 2000. - 210
б
.
9.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
:
Дарслик
/
Х
.
Т
.
Одилқориев
,
И
.
Т
.
Тультеев
ва
бошқ
.;
проф
.
Х
.
Т
.
Одилқориев
таҳрири
остида
. –
Тошкент
:
Ўзбеки
-
стон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 2009. – 342
б
.
10.
Ершова
Н
.
М
.
Проблемы
гражданско
-
правового
регулирования
личных
и
имущественных
отношений
в
сфере
семьи
:
Дисс
. …
докт
.
юрид
.
наук
. –
М
., 1979. –
С
. 97.
11.
Киримова
Е
.
А
.
Правовой
институт
:
теоретико
-
правовое
исследование
:
Автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
Саратов
, 1998. –
С
. 13-14.
12.
Комментарий
к
Семейному
кодексу
Российской
Федерации
/
Под
общ
.
ред
.
П
.
В
.
Крашенинникова
,
П
.
И
.
Седугина
. –
М
., 1997. –
С
. 11.
13.
Михеева
Л
.
Ю
.
Проблемы
правового
регулиро
-
вания
отношений
в
сфере
опеки
и
попечительства
:
автореф
.
дис
. ...
докт
.
юрид
.
наук
. –
Томск
, 2003. – 17
с
.
14.
Мицкевич
А
.
В
.
Система
права
и
система
зако
-
нодательства
:
развитие
научных
представлений
и
за
-
конотворчества
//
Проблемы
современного
граждан
-
ского
права
. –
М
., 2000. –
С
. 26, 27.
15.
Пчелинцева
Л
.
М
.
Комментарий
к
Семейному
кодексу
Российской
Федерации
.
М
., 1999. –
С
. 492.
16.
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Ҳуқуқ
тизими
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2000.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
41
17.
Раҳмонқулов
.
Ҳ
.
Фуқаролик
ҳуқуқининг
субъектлари
. –
Тошкент
: 2008. – 35
б
.
18.
Сеитниязов
К
.
П
.
Фуқаролик
ҳуқуқида
вакиллик
ва
уни
амалга
ошириш
муаммолари
:
Ҳуқуқ
магистри
академик
даражасини
олиш
учун
ёзилган
диссертация
.
–
Тошкент
: 2014. –
Б
. 31-32.
19.
Скловский
К
.
И
.
Представительство
в
граждан
-
ском
праве
и
процессе
(
вопросы
теории
:
сущность
,
содержание
,
структура
):
Дисс
. …
канд
.
юрид
.
наук
. –
Ростов
-
на
-
Дону
, 1981. –
С
. 65.
20.
Спектор
А
.
А
.
Правовой
институт
опеки
и
попе
-
чительства
в
современной
России
:
новые
правила
и
особенности
регулирования
.
21.
Урумова
Т
.
О
.
Опека
и
попечительство
над
несовершеннолетними
детьми
:
актуальные
проблемы
правового
регулирования
:
Автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2009. – 10
с
.
22.
Цветков
В
.
А
.
Многоаспектность
понятия
опеки
и
попечительства
//
Вестник
Омского
юридического
ин
-
ститута
. 2012.
№
1 (18). –
С
. 20.
23.
Шершеневич
Г
.
Ф
.
Учебник
русского
гражданско
-
го
права
(
по
изданию
1907
г
.). –
М
., 1995. –
С
. 456-457.
24.
Яницкая
И
.
Правовая
природа
института
опеки
// Martie, 2014. –
С
. 243-244.
Г
.
Д
.
Саттарова
,
Главный
научный
сотрудник
ИМДЗ
при
Президенте
РУз
,
к
.
ю
.
н
.
ПРАВОВЫЕ
ВОПРОСЫ
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ
СОЦИАЛЬНОГО
ПАРТНЕРСТВА
В
СФЕРЕ
ТРУДА
Аннотация
:
в
статье
анализируется
современное
состояние
социального
партнерства
в
сфере
труда
.
Особое
внимание
автор
уделяет
проблеме
представи
-
тельства
работников
и
работодателей
в
системе
соци
-
ального
партнерства
,
а
также
роли
государства
в
со
-
здании
условий
для
дальнейшего
развития
коллектив
-
но
-
договорного
регулирования
,
как
важнейшей
формы
социального
партнерства
в
сфере
труда
.
Ключевые
слова
:
социально
-
трудовая
сфера
,
со
-
циальное
партнерство
,
представительство
,
работники
,
профсоюзы
,
работодатели
,
трехсторонние
комиссии
,
коллективно
-
договорное
регулирование
.
Аннотация
:
мақолада
меҳнат
соҳасидаги
ижтимоий
шерикликнинг
бугунги
кундаги
ҳолати
таҳлил
этилмоқда
.
Бунда
муаллиф
томонидан
алоҳида
эътибор
ходимлар
ва
иш
берувчиларнинг
ижтимоий
шериклик
тизимидаги
вакиллиги
ҳамда
меҳнат
соҳасида
ижтимоий
шерикликнинг
энг
муҳим
шаклларидан
бири
бўлган
жамоа
-
шартномавий
тартибга
солишни
ривожлантиришда
давлатнинг
ролига
қаратилган
.
Калит
сўзлар
:
ижтимоий
-
меҳнат
соҳаси
,
ижтимоий
шериклик
,
вакиллик
,
ходимлар
,
касаба
уюшмалари
,
иш
берувчилар
,
уч
томонлама
комиссиялар
,
жамоа
-
шартномавий
тартибга
солиш
Annotation:
in this article was analyzed the current
status of social partnership in the labor sphere. The author
paid a special attention to the problems of representation
of workers and employers in the social partnership sys-
tem, and to the role of government in creating the condi-
tions for further development of the collective-contractual
regulation, as the main form of social partnership in the
labor sphere.
Key words:
social-labor sphere, social partnership,
representation, workers, trade unions, employers, tripartite
commissions, collective-contractual regulation.
Сегодня
в
стране
осуществляется
поэтапное
ре
-
формирование
всех
сфер
жизни
общества
,
включая
и
трудовую
сферу
,
совершенствуется
национальное
законодательство
,
развиваются
национальные
институты
,
углубляются
процессы
демократизации
.
Рыночные
реформы
,
проводимые
в
нашей
стране
,
внесли
свои
коррективы
и
в
сферу
труда
.
Действую
-
щий
Трудовой
кодекс
Республики
Узбекистан
,
приня
-
тый
21
декабря
1995
года
законодательно
закрепил
принципы
,
формы
и
методы
регулирования
всего
ком
-
плекса
вопросов
труда
,
начиная
от
его
организации
и
управления
,
и
кончая
трудовыми
спорами
,
а
также
занятости
и
социальной
защиты
населения
в
условиях
рынка
,
создал
правовую
базу
для
развития
сотрудни
-
чества
между
работниками
и
работодателями
в
рам
-
ках
коллективно
-
договорного
регулирования
.
Нормы
Трудового
кодекса
позволяют
всем
–
работодателям
,
самим
работникам
,
их
представительным
органам
–
посредством
коллективно
-
договорного
регулирования
решать
насущные
трудовые
вопросы
и
социальные
