ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
45
этиш
муддатлари
борасида
ўрганилган
хорижий
давлатлар
қонунчилик
тажрибасини
таҳлил
қилган
ҳолда
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Суд
ҳужжатлари
ва
бошқа
органлар
ҳужжатларини
ижро
этиш
тўғрисида
”
ги
Қонуни
30-
моддаси
биринчи
қисми
қуйидаги
таҳрирдаги
иккинчи
хатбоши
билан
тўлдирилиши
таклиф
қилинади
:
“
Қурилишларни
бузиш
,
технология
операциялари
билан
боғлиқ
ишларни
юритиши
,
шунингдек
мол
-
мулкни
баҳолаш
учун
мутахассис
талаб
этиладиган
,
экспертиза
ўтказиш
,
қарздорнинг
мол
-
мулкини
қидириш
зарур
бўлган
ҳолларда
ижро
тўрт
ойлик
муддат
ичида
якунланиши
шарт
”.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
. –
Тошкент
, 2001. –
Б
.395.
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодексига
шарҳлар
. –
Тошкент
. 2010. –
Б
.903.
2.
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
.
Махсус
қисм
.
Олий
ўқув
юрти
талабалари
учун
дарслик
.
Муаллифлар
жамоаси
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
нашриёти
,
2013. -
Б
.315.
3.
Гражданский
процесс
.
Учебник
.
Под
.
ред
.
В
.
В
.
Яркова
. 6-
е
изд
,
пер
и
доп
. –
М
.:
Волтерс
Клувер
, 2006.
–
С
. 540 – 575;
Гражданский
процесс
.
Учебник
. /
Под
.
ред
.
М
.
К
.
Треушникова
. 6-
е
изд
,
пер
и
доп
. –
М
.:
Городец
, 2018. –
С
. 607 – 626.
4.
Тухташева
У
.
А
.
Ижро
иши
юритиш
.
Дарслик
. –
Тошкент
: 2008. – 227
б
.
5.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
база
-
си
, 05.01.2018
й
., 03/18/456/0512-
сон
, 10.01.2018
й
.,
03/18/459/0536-
сон
; 30.01.2018
й
., 03/18/463/0634-
сон
).
6.
Закон
Республики
Казахстан
“
Об
исполнитель
-
ном
производстве
и
статусе
судебных
исполнителей
”
от
2
апреля
2010
года
№
261-IV
//
http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z100000261
7.
Закон
Республики
Беларусь
“
Об
исполнительном
производстве
”
//
к
odeksy-
by.com/zakon_rb_ob_ispolnitel nom_proizvodstve.htm
У
.
Ш
.
Шарахметова
,
ТДЮУ
“
Халқаро
тижорат
ҳуқуқи
”
кафедраси
доценти
,
ю
.
ф
.
н
.
ОИЛА
ҚОНУНЧИЛИГИНИНГ
СОХТА
НИКОҲГА
ОИД
НОРМАЛАРИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
Мазкур
мақолада
сохта
никоҳга
оид
оила
қонунчилиги
нормалари
,
суд
томонидан
сохта
никоҳни
хақиқий
эмас
деб
топилиши
масалалари
таҳлил
этилган
,
тегишли
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
сохта
никоҳ
,
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
,
никоҳ
тузиш
шартлари
,
мулкий
,
шахсий
-
номулкий
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
,
маънавий
зарар
,
ихтиёрийлик
тамойили
.
Аннотация
:
В
данной
статье
проанализированы
нормы
семейного
законодательства
касательно
фик
-
тивного
брака
,
вопросы
признания
судом
брака
недей
-
ствительным
,
разработаны
предложения
и
рекомен
-
дации
.
Ключевые
слова
:
фиктивный
брак
,
признание
брака
недействительным
,
условия
заключения
брака
,
имущественные
,
личные
неимущественные
права
и
обязанности
,
моральный
вред
,
принцип
добровольно
-
сти
.
Annotation
: This article analyzes the norms of family
law regarding fictitious marriage, the issues of recognition
of marriage invalid by the court, developed proposals and
recommendations.
Key words
:
fictitious marriage, recognition of marriage
as invalid, conditions of marriage, property, personal and
non-property rights and obligations,moral damage, the
principle of voluntariness.
Никоҳ
оиланинг
вужудга
келишидан
бирдан
-
бир
асос
,
омил
бўлиб
хизмат
қилади
.
Никоҳ
никоҳланувчи
шахсларнинг
эрки
-
иродаларига
,
хоҳиш
-
истакларига
риоя
қилинган
ҳолда
тузилса
,
келажакда
вужудга
келадиган
оила
мустаҳкам
ва
барқарор
бўлади
.
Никоҳни
эркин
тузилиши
учун
берилган
розилик
ҳақиқий
бўлиши
,
у
қўрқитиш
,
зўрлаш
,
алдаш
орқали
ёки
никоҳланувчиларнинг
бири
ёхуд
ҳар
иккисига
руҳан
таъсир
қилиш
йўли
билан
тузилиши
тақиқланади
[1, 43-
бет
].
Оила
кодексида
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
асосларидан
бири
бу
–
сохта
никоҳ
ҳисобланади
.
М
.
В
.
Кротов
сохта
никоҳ
оила
қуриш
мақсадини
кўзламаган
ҳолда
,
яъни
қонуний
никоҳдан
кўзланган
юридик
оқибатни
вужудга
келтириш
ниятисиз
тузилган
никоҳ
ҳисобланишини
кўрсатади
[2, 233-
бет
].
Сохта
никоҳ
тузган
шахслар
суд
ишни
кўриб
чиққунига
қадар
ҳақиқий
оила
қурсалар
,
никоҳ
сохта
деб
топилмайди
.
Шуни
алоҳида
таъкидлаш
керакки
,
никоҳга
кирган
ҳар
иккала
тараф
ҳам
сохта
никоҳ
қурган
бўлсалар
,
никоҳни
сохталигини
исботлаш
қийин
бўлади
.
Одатда
никоҳни
сохталигидан
қуйидаги
ҳолатлар
далолат
беради
:
а
)
эр
-
хотиннинг
алоҳида
-
алоҳида
ҳолда
яшашлари
;
б
)
эр
ёки
хотиндан
бири
ёки
ҳар
иккаласи
бошқа
шахслар
билан
амалда
(
фактик
)
никоҳ
муносабатларига
эга
бўлишлари
;
в
)
дарҳол
турар
-
жойларни
алмаштиришлари
;
г
)
умумий
рўзғор
бўлмаслиги
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
46
Юқоридаги
ҳолатларнинг
ўзи
сохта
никоҳ
мавжуд
деб
айтишга
асос
бўлавермайди
.
Улар
иш
бўйича
барча
далиллар
ва
“
эр
-
хотин
”
тушунтиришлари
билан
баҳоланиши
лозим
.
Баъзи
муаллифлар
эр
-
хотинлик
асосини
улар
ўртасидаги
“
интим
”
муносабатлар
(
жинсий
алоқа
)
орқали
аниқлаш
мезонини
таклиф
этадилар
.
Бироқ
,
бу
асосий
мезон
бўлмаслиги
лозим
[3, 334-
бет
].
Л
.
М
.
Пчелинцева
сохта
никоҳ
эр
-
хотинни
(
ёки
улардан
бирини
)
оила
қурмасдан
никоҳ
асосида
вужудга
келувчи
ҳуқуқлардан
,
улар
билан
боғлиқ
мулкий
ёки
бошқа
имтиёзлардан
(
турар
-
жойга
эга
бўлиш
),
уй
-
жойга
рўйхатдан
ўтиш
,
мол
-
мулкка
эга
бўлиш
,
мерос
олиш
,
пенсия
олиш
ҳуқуқига
эга
бўлиш
ва
ҳ
.
к
)
фойдаланиш
мақсадида
тузилган
никоҳ
деб
ҳисоблайди
.
Шу
сабабли
ҳам
бунда
никоҳни
тузувчи
эр
-
хотин
(
ёки
улардан
бири
)
эрк
-
иродасининг
ташқи
ифодаси
эрк
-
ироданинг
ички
мазмунига
ва
асл
мақсадларига
мос
келмайди
[4,
77-
бет
].
М
.
В
.
Антокольская
ҳам
сохта
никоҳни
ҳуқуқий
табиатини
таҳлил
этар
экан
,
уни
қалбаки
битим
билан
таққослайди
ва
сохта
никоҳда
ҳам
,
қалбаки
битимда
ҳам
муайян
юридик
ҳаракатлар
тегишли
ҳуқуқий
оқибатлар
вужудга
келтириш
ниятисиз
содир
этилишини
таъкидлайди
[5, 67-
бет
].
Суд
томонидан
сохта
никоҳни
хақиқий
эмас
деб
топилиши
,
бундай
никоҳдан
ўтган
шахсларнинг
режалаштирилган
ният
-
мақсадларини
амалга
оширишга
қарши
қаратган
чораси
ҳисобланади
.
Суд
амалиётида
бундай
туркумдаги
ишлар
асосан
тўғри
ҳал
этилаётган
бўлсада
,
айрим
масалалар
бўйича
тушунмовчиликлар
,
ҳуқуқий
нормаларни
нотўғри
шарҳлаш
ва
шу
каби
ҳолатлар
учраб
турмоқда
.
Назаримизда
,
сохта
никоҳнинг
ҳақиқий
саналмаслиги
бўйича
суд
амалиётини
умумлаштириш
лозим
.
Юридик
адабиётларда
сохта
никоҳни
ҳақиқий
саналмаслиги
,
никоҳга
кирувчиларни
оила
қуриш
нияти
мавжудлиги
никоҳ
шартларидан
бири
деб
ҳисоблаш
ҳақида
ҳеч
нарса
дейилмаган
бўлса
ҳам
,
бироқ
никоҳ
тузишда
бундай
ниятнинг
йўқлиги
эр
-
хотинларнинг
ихтиёрийлик
(
розилик
)
тамойилини
бузиш
турига
киритилиши
ҳам
мумкинлиги
ҳақидаги
фикрлар
мавжуд
[6, 134-
бет
].
Бундан
ташқари
,
Оила
қонунчилигида
сохта
никоҳнинг
илмий
тушунчаси
мавжуд
эмас
.
Фикримизча
,
сохта
никоҳга
ҳам
илмий
-
докторинал
таъриф
бериш
ва
уни
қуйидаги
мазмунда
баён
этиш
асосли
бўлади
,
деб
ўйлаймиз
.
Сохта
никоҳ
деганда
,
оилавий
ҳаётда
яшашни
кўзда
тутмай
,
қонуний
никоҳ
натижасида
юзага
келадиган
юридик
оқибатларни
вужудга
келтириш
ниятисиз
бирон
-
бир
мол
-
мулкка
,
бойликка
,
уй
-
жойга
эга
бўлиш
ҳамда
уй
-
жойга
доимий
рўйхатдан
ўтишни
мақсад
қилиб
тузилган
никоҳ
тушунилади
.
ОКнинг
54-
моддасига
асосан
,
эр
-
хотин
сохта
никоҳ
қайд
қилдирган
ва
оила
қурмаган
бўлсалар
,
никоҳ
ҳақиқий
эмас
,
деб
топилиши
,
сохта
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топишни
прокурор
талаб
қилишга
ҳақли
эканлиги
,
эр
(
хотин
)
оила
қуриш
мақсадисиз
никоҳга
кирган
ҳолларда
эса
бундай
талаб
хотин
(
эр
)
томонидан
қўйилиши
мумкинлиги
нормаланади
.
Фикримизча
,
ОКнинг
54-
моддасидаги
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
ҳуқуқига
нафақат
прокурор
ёки
эр
ва
хотин
,
балки
никоҳ
никоҳ
тузиш
шартларида
бири
бузилиб
тузилган
ҳолларда
(
масалан
,
никоҳ
ёшига
етмаган
шахс
билан
тузилган
никоҳ
)
амалда
эр
-
хотинлар
оилавий
муносабатларда
яшамаган
ҳолларда
ҳам
сохта
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топишни
талаб
қилиб
,
жабрланган
шахснинг
ота
-
онаси
,
фарзандликка
олувчилари
,
васий
ёки
ҳомийлари
ҳам
даъво
қўзғатиш
ҳуқуқига
эга
эканликлари
мустаҳкамланиб
қўйилса
,
айни
муддао
бўлар
эди
.
Шунингдек
,
ОКнинг
54-
моддасига
3-
қисм
сифатида
:
оила
қуриш
мақсадини
кўзланмай
,
никоҳ
ёшига
етмаган
шахс
билан
тузилган
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топишга
никоҳ
ёшига
етмаган
шахснинг
ота
-
онаси
,
васийси
ёки
ҳомийси
,
шунингдек
фарзандликка
олувчилари
даъво
қилиш
ҳуқуқига
эгадилар
.
Амалиётда
айрим
судлар
никоҳдан
ажралиш
билан
боғлиқ
бўлган
низоларни
ҳар
тарафлама
чуқур
таҳлил
қилмасдан
осонгина
никоҳдан
ажратишга
бўлган
талабга
“
сохта
никоҳ
”
деб
қарор
чиқариш
билан
чегараланадилар
.
Масалан
,
Тошкент
шаҳар
Шайхонтохур
туман
суди
даъвогар
Аронов
Хайимнинг
Ниязова
Вера
билан
2003
йил
8
августда
тузилган
никоҳларини
“
сохта
никоҳ
”
деб
топиш
ҳақидаги
даъво
талабларини
кўрган
.
Даъвогарнинг
талабларида
ва
суд
мажлисидаги
баёнотига
кўра
,
жавобгар
билан
келишган
ҳолда
оила
қурганлиги
ва
маълум
вақтдан
сўнг
ҳар
иккиси
хорижий
мамлакатга
кетиш
ва
бу
таклифга
жавобгар
Ниёзова
В
.
рози
бўлганлиги
ва
никоҳдан
ўтгандан
бир
ой
кейин
кетиш
учун
ҳужжатларни
расмийлаштириш
лозимлигини
билдирганда
,
жавобгар
рози
бўлмасдан
“
ўғиллари
хорижга
кетишга
рухсат
бермаётганини
”
кўрсатиб
,
жавобгар
ҳам
никоҳдан
ажралишга
рози
эканлигини
баён
қилади
.
Суд
ишни
мазмунан
кўриб
,
тузилган
никоҳни
“
сохта
никоҳ
”
деб
топиш
ҳақида
ҳал
қилув
қарорини
чиқариб
,
даъвогарнинг
талабини
қаноатлантиради
[7].
Бу
фуқаролик
ишини
кўришда
суд
иш
материалларини
тўлиқ
таҳлил
қилмаганлиги
яққол
намоён
бўлади
,
жумладан
,
даъвогар
ҳам
,
жавобгар
ҳам
ўзаро
келишган
ҳолда
никоҳ
тузганлари
,
бир
-
бирларини
алдашлари
ёки
бошқа
фикрлар
бор
-
йўқлигини
тўлиқ
текширмаганлар
.
Бу
ишни
суд
никоҳдан
ажратишнинг
маъмурий
тартиби
асосида
кўриб
ҳал
этиш
лозим
бўлсада
,
ўзининг
иш
юритишига
қабул
қилган
,
ҳолбуки
,
қонунда
,
агар
тарафлар
ўртасида
мулкий
талаб
ва
фарзандлар
тўғрисида
низо
бўлмаса
,
никоҳни
тугалланиши
(
ажралиш
йўли
билан
)
суд
тартибисиз
ҳам
ҳал
этилиши
назарда
тутилади
.
Демак
,
сохта
никоҳ
тузишда
томонлар
аввалдан
келишган
бўлишлари
ва
никоҳ
тузишдан
келиб
чиқадиган
ҳуқуқлардан
ўз
манфаатлари
учун
фойдаланишларини
назарда
тутадилар
.
Бундай
ҳолларда
ҳар
икки
тарафда
ҳам
оила
қуриш
мақсади
бўлмаслигига
аёл
ва
эр
ихтиёрий
равишда
никоҳдан
ўтиб
,
бу
ишда
фаол
иштирок
этишларига
эътибор
бериш
лозим
эди
.
Юқорида
қайд
этилганидек
,
бошқа
ҳолларда
сохта
никоҳ
тузишда
никоҳланувчи
шахсларнинг
ҳар
иккаласи
ҳам
иштирок
этмасликлари
мумкин
.
Никоҳланувчилардан
эркак
ёки
аёлдан
бири
сохта
никоҳ
тузиш
ниятида
бўлиши
,
иккинчи
тараф
эса
бундан
бехабар
бўлиб
,
у
қонунда
белгиланган
тартибда
оила
қуриш
мақсадида
ихтиёрий
,
ўз
эркини
изҳор
қилиши
билан
никоҳни
расмийлаштиришда
қатнашади
.
В
.
А
.
Рясянцев
бундай
ҳолларда
(
инсофсиз
)
тараф
ўзининг
олдиндан
мўлжаллаб
қўйган
ғайриқонуний
,
ғараз
ниятларини
иккинчи
тарафни
алдаш
,
чалғитиш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
47
йўли
билан
ўз
мақсадларини
амалга
оширади
.
Агар
алданган
тараф
ўз
ихтиёри
билан
қонуний
никоҳ
тузишда
эркини
изҳор
этса
,
алдовчи
(
инсофсиз
)
тараф
ўзининг
фақат
ташқи
қиёфаси
билан
оила
қуриш
ниятида
бўлади
.
Демак
,
бундай
никоҳда
ҳар
икки
тараф
(
эркак
ва
аёл
)
оила
қуришга
турлича
муносабатда
ва
мақсадда
бўладилар
.
Шунинг
учун
ҳам
бундай
никоҳни
сохта
тузилган
никоҳ
деб
санамасдан
,
балки
алдаш
йўли
билан
тузилган
никоҳ
деб
қараш
мақсадга
мувофиқ
деган
фикрни
асосли
деб
ҳисоблайди
.
ОКнинг
49-
моддасидаги
“...
эр
-
хотин
ёки
улардан
бири
оила
қуриш
мақсадини
кўзламай
тузган
никоҳ
ҳақиқий
эмас
деб
топилади
”
деб
кўрсатилиши
орқали
икки
хил
фактга
бир
хилда
ҳуқуқий
баҳо
берилган
.
Ҳолбуки
,
сохта
никоҳ
эр
-
хотиннинг
ҳар
иккаласида
оила
қуриш
нияти
бўлмаганда
вужудга
келади
.
Агар
улардан
бири
оила
қуриш
ниятида
бўлса
,
у
ҳолда
никоҳ
ҳақиқий
,
бундай
никоҳни
сохта
деб
ҳисоблашга
,
агар
инсофли
томон
манфаатлари
талаб
этилган
ҳолдагина
йўл
қўйилмоғи
лозим
.
Акс
ҳолда
бундай
никоҳ
алдаш
йўли
билан
тузилган
никоҳ
ҳисобланиб
,
тегишли
равишда
ҳуқуқий
баҳоланмоғи
лозим
.
Бу
ҳолда
ҳам
никоҳни
ҳақиқий
саналмаслиги
никоҳ
шартларининг
бўлишига
асос
бўладиган
ҳолатлар
деб
қаралиши
ҳақиқий
ҳолатини
акс
эттиради
,
деган
фикрдамиз
.
Шунинг
учун
ҳам
ОКнинг
49-
моддасидан
“...
ёки
улардан
бири
...”
деган
сўзларни
чиқариб
ташлаб
,
ушбу
нормани
қуйидаги
таҳрирда
баён
қилиш
таклиф
қилинамиз
: “
ушбу
кодекснинг
14–16-
моддалари
шартлари
бузилган
тақдирда
,
шунингдек
сохта
никоҳ
,
яъни
эр
-
хотин
оила
қуриш
мадсадини
кўзламай
тузган
ҳолларда
никоҳ
ҳақиқий
эмас
деб
топилади
”.
Бу
ерда
,
сохта
никоҳда
ҳар
икки
тараф
(
эр
-
хотин
)
баробар
,
бир
ниятли
бўлиши
керак
,
деган
фикр
туғилади
.
Бундай
қоиданинг
киритилиши
ОКнинг
54-
моддаси
1-
қисмини
яна
такрорламаслик
учун
ҳам
асос
бўлади
.
Ушбу
фикрни
исботи
сифатида
амалиётда
учраган
қуйидаги
ҳолатни
келтирамиз
.
Никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
ҳақида
даъво
талаби
билан
В
.
С
.
Вьюненко
жавобгар
Н
.
Г
.
Галацкаяга
нисбатан
Тошкент
шаҳар
М
.
Улуғбек
туман
судига
17
январ
2015
йили
мурожаат
этади
.
Даъвогарнинг
даъво
талабларида
ва
суд
мажлисида
берган
баёнида
1935
йилда
туғилгани
,
оилада
ҳеч
кими
йўқлиги
қаровга
муҳтож
бўлиб
туман
ижтимоий
бўлимига
мурожаат
қилиб
,
меҳнат
ҳақини
тўлаш
эвазига
бирор
кишини
ёрдам
кўрсатиб
туришини
сўрагани
,
бу
илтимосга
кўра
жавобгар
Н
.
Г
.
Галицкая
келиб
хизмат
қилиб
тургани
ва
шу
даврда
“
агар
даъвогар
никоҳдан
ўтмаса
унга
қарамаслигини
ва
уйда
хизмат
килмаслигини
”,
шу
сабабли
32
ёшдаги
жавобгар
билан
80
ёшдаги
даъвогар
никоҳдан
ўтганлиги
лекин
эр
-
хотин
бўлиб
яшамаганликларини
ва
аниқланишича
,
уни
фақат
квартирага
эга
бўлиш
ниятида
бўлганлигини
кўрсатади
.
Жавобгар
Н
.
Г
.
Галицкая
даъвогарнинг
талабларига
қўшилишини
ва
ўзи
ёлғиз
бўлганлиги
учун
квартирадан
фойдаланиши
ва
уни
кейинчалик
эгаллаш
мақсадида
сохта
никоҳдан
ўтганлигига
иқрор
бўлади
.
Суд
юқоридаги
ҳолатларни
ҳисобга
олган
ҳолда
тузилган
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
ҳақида
ҳал
қилув
қарор
чиқаради
[8].
Назаримизда
,
бу
ерда
сохта
никоҳ
тузиш
ҳақида
гап
кетмасдан
,
балки
80
ёшли
қариянинг
уйига
нисбатан
мулк
ҳуқуқини
қўлга
киритиш
мақсадида
уни
алдаш
йўли
билан
никоҳдан
ўтиб
даъвогарнинг
розилигига
эришиш
мақсади
бўлган
.
Бу
фуқаролик
ишида
эр
-
хотиннинг
оила
қурмаслиги
тўғрисида
сўз
бормасдан
,
балки
алдаш
туфайли
никоҳ
тузишга
эришганлиги
кўринади
.
Бундай
ҳаракатлар
никоҳ
тузиш
шартларининг
бузилишга
тўғри
келади
,
деган
фикрдамиз
.
Сохта
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
учун
никоҳланувчиларнинг
мақсади
,
нияти
,
фикри
аввалидан
оила
қуриш
мақсадини
кўзламаслигига
эътибор
бериш
лозим
.
Амалиётда
вақтинча
,
қисқа
муддат
эр
-
хотин
бўлиб
яшаб
шаҳвоний
нафсларини
қондириб
,
ўзларининг
ниятларига
эришганларидан
сўнг
дарҳол
никоҳдан
ажралиш
ҳақида
судга
даъво
талаблари
билан
мурожаат
қилувчилар
ҳам
учрамоқда
.
Сохта
никоҳ
тузиш
тарафларни
қанчалик
маънавий
тубанлигидан
далолат
беришига
қарамасдан
,
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
тўғрисидаги
процессуал
ҳаракатлар
жуда
ҳам
осонлик
билан
кечиши
ва
уларни
давлат
,
жамоатчилик
олдида
ҳеч
қандай
жавобгарлиги
йўқлиги
ҳақида
юридик
адабиётларда
қатор
фикрлар
билдирилиб
,
бундай
шахсларга
нисбатан
қонуний
чоралар
кўриш
лозимлигини
таъкидлаб
ўтилади
[9,
128-
бет
].
Амалиётга
назар
солсак
,
шундай
ҳолатни
кўришимиз
мумкинки
,
Тошкент
шаҳар
Ҳамза
туман
судига
2003
йил
3
март
куни
С
.
И
.
Шушкованинг
даъво
аризаси
бўйича
даъвогар
А
.
Нурметовга
нисбатан
“
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
ҳақида
”
ги
талаблари
юзасидан
суд
муҳокамасидаги
баёнида
қуйидагилар
аниқланди
:
даъвогар
С
.
И
.
Шушкова
2002
йилнинг
октябрида
жавобгар
А
.
Нурметов
билан
танишиб
, 2002
йил
30
октябрда
никоҳдан
ўтганликларини
ва
бунга
асос
тариқасида
жавобгар
ўзига
қарашли
квартирани
жавобгарга
сотишини
ва
шу
давр
ичида
уйга
рўйхатга
киритиши
ва
бунинг
эвазига
50.000
сўм
олганлиги
,
кейинчалик
эса
жавобгар
уй
рўйхатига
киргандан
сўнг
даъвогарни
уйидан
чиқариб
юборганлигини
ва
улар
эр
-
хотин
бўлиб
яшамаётганликларини
,
тузилган
никоҳ
сохта
эканлигини
кўрсатган
.
Жавобгар
А
.
Нурметов
даъвога
иқрор
эканлиги
ва
даъвогар
билан
оила
қуришга
рози
эканлигини
билдирган
.
Суд
тўплаган
далиллар
,
тарафларнинг
баёнотларини
тўғри
баҳолаб
,
никоҳдан
ўтишдан
мақсад
,
жавобгарнинг
квартира
рўйхатига
кириш
ва
кейинчалик
уни
жавобгар
номига
ўтказишини
мақсад
қилганлигини
аниқлайди
.
Ушбу
ҳолатлар
бўйича
,
суд
тузилган
никоҳни
ҳақиқий
эмас
,
деб
уни
сохта
эканлиги
тўғрисида
асосли
ҳал
қилув
қарори
чиқаради
[10].
Сохта
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
туфайли
иккинчи
виждонли
-
инсофли
тараф
кўрган
маънавий
зарарни
ундириш
учун
ФКнинг
1021-1022-
моддалари
тегишли
нормалари
асосида
даъво
талаби
билан
судга
мурожаат
этиш
ҳуқуқидан
фойдаланишлари
керак
.
В
.
А
.
Рясенцев
сохта
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топилишини
тамагирлик
,
ғараз
ниятда
тузилган
никоҳдан
фарқлаш
лозимлиги
тўғрисидаги
айрим
фикр
-
мулоҳазалар
билдирган
.
Ғараз
ниятда
тузилган
никоҳдаги
шахслар
оилавий
-
ҳуқуқий
муносабатларда
иштирок
этиб
,
ҳуқуқ
ва
бурчга
эга
бўлиб
никоҳ
муносабатларига
киришадилар
.
Бироқ
,
бундай
никоҳни
тузишга
улардан
бири
ёки
ҳар
иккаласининг
ўртасида
муҳаббат
,
ҳурмат
ёки
дўстлик
ришталари
эмас
,
балки
манфаатпарастлик
каби
иллатлар
билан
узвий
боғлиқ
бўлади
.
Бундай
тузилган
никоҳлар
сохта
тузилган
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
48
никоҳ
эмас
,
балки
никоҳ
тузишга
монелик
қиладиган
шартлар
доирасида
тузилган
никоҳ
деб
ҳисобланади
.
Фикримизча
,
ғараз
ниятда
тузилган
никоҳни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
учун
ҳуқуқий
қиёслаш
асосида
ҳал
этилиши
мақсадга
мувофиқ
,
деб
ҳисоблаш
билан
бир
қаторда
никоҳ
тузишга
монелик
қиладиган
шартлар
қаторига
киритиш
мақсадга
мувофиқдир
,
деб
ҳисоблаймиз
.
Оила
кодексининг
54-
моддаси
1-
қисмида
“
эр
-
хотин
”
сохта
никоҳ
қайд
қилдирган
ва
оила
қурмаган
бўлсалар
,
никоҳ
ҳақиқий
эмас
деб
топилиши
мумкин
,
деган
норма
ифодаланган
.
Бу
билан
суд
никоҳни
сохта
деб
топмаслиги
ҳам
мумкин
эканда
,
деган
хулоса
келиб
чиқмайдими
?
Фикримизча
,
бундай
ҳолларда
“
мумкин
”
сўзи
ўрнига
“
шарт
”, “
мажбур
”, “
лозим
”
деган
сўзлар
билан
алмаштириш
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
,
чунки
ҳуқуқий
норманинг
мазмуни
шу
сўзларнинг
киритилишини
тақозо
этади
.
Агар
суд
ишни
кўриш
жараёнида
тўпланган
далиллар
ва
тарафларнинг
баёнотларига
асосланган
ҳолда
никоҳни
сохталиги
тўғрисида
шубҳага
борса
,
бу
ҳақда
никоҳни
ҳақиқий
эмас
,
деб
топилиш
жараёнида
асослаб
кўрсатиши
лозим
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Оила
кодексига
шарҳлар
. –
Тошкент
:
Адолат
. 2000. – 43
б
.
2.
Кротов
М
.
В
.
Недействительность
брака
. –
М
.:
Юриздат
, 1995. – 233
с
.
3.
Гражданское
право
.
Ч
.3./
Под
.
ред
.
А
.
П
.
Сергеева
,
Ю
.
К
.
Толстого
. –
М
.:
Проспект
, 1999. – 334
с
.
4.
Пчелинцева
Л
.
М
.
Семейное
право
России
. –
М
.:
Норма
, 2008. – 77
с
.
5.
Комментарий
к
Семейному
Кодексу
Российской
Федерации
. –
М
.: 1997. – 67
с
.
6.
Муаллифлар
жамоаси
.
Хотин
-
қизлар
ва
болаларнинг
ҳуқуқларига
доир
қонун
кафолатлари
. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 2000. – 134
б
.
7.
Тошкент
шаҳар
Шайхонтохур
туман
судининг
2005
йилги
архив
материалларидан
.
8.
Тошкент
шаҳар
М
.
Улуғбек
туман
судининг
2015
йилги
архив
материалларидан
.
9.
Юркевич
Н
.
Г
.
Заключение
брака
по
советскому
праву
. –
Минск
: 1995. – 128
с
.
10.
Тошкент
шаҳар
Ҳамза
туман
судининг
2003
йилги
архив
материалларидан
.
М
.
С
.
Болтаев
,
ТДЮУ
“
Бизнес
ҳуқуқи
”
кафедраси
катта
ўқитувчиси
,
ю
.
ф
.
н
.
Ш
.
А
.
Исмоилов
,
ТДЮУ
докторанти
БИЗНЕС
ВА
МЕҲНАТ
:
ЎЗАРО
МУНОСАБАТЛАР
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
мақолада
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодексини
янги
таҳрирда
қабул
қилиш
зарурати
ҳамда
унинг
мамлакатимизда
тадбиркорлик
ва
инвестиция
фаолиятини
ривожлантиришга
таъсири
кўриб
чиқилади
.
Меҳнат
кодексининг
янги
таҳрири
амалдаги
таҳририни
қанчалик
ўзгартириши
юзасидан
мунозарали
саволлар
таҳлил
қилинади
.
Хусусан
,
ижтимоий
-
меҳнат
соҳасида
ходимлар
,
бизнес
вакиллари
ва
давлат
ўртасидаги
ўзаро
зиддиятли
муносабатларга
нисбатан
турли
хил
ечимлар
таклиф
этилади
.
Янги
таҳрирдаги
Меҳнат
кодексини
қабул
қилиш
юзасидан
ягона
ёндашув
йўқлиги
сабабли
аввало
унинг
концепциясини
ишлаб
чиқиш
лозимлиги
асослантирилади
.
Мазкур
Кодекс
концепциясининг
асосини
ташкил
қилиши
мумкин
бўлган
энг
муҳим
ғоялар
таҳлил
этилади
.
Меҳнат
кодексини
такомиллаштиришга
доир
миллий
ҳуқуқшунос
олимларнинг
қарашлари
ўрганилади
.
Шунингдек
,
айрим
хорижий
давлатларда
(
Грузия
,
Қозоғистон
,
Тожикистон
)
қабул
қилинган
янги
таҳрирдаги
Меҳнат
кодексларининг
иқтисодиётга
таъсири
ўрганилиб
,
мазкур
қонун
ҳужжатининг
тадбиркорликни
ривожлантиришдаги
ўрни
илмий
башорат
қилинади
.
Калит
сўзлар
:
меҳнат
муносабатлари
,
кодекс
,
меҳнат
кодекси
,
янги
таҳрир
,
концепция
,
бизнес
,
тадбиркорлик
,
инвестиция
,
давлат
дастури
,
такомиллаштириш
.
Аннотация
:
в
статье
рассматривается
необходимость
принятия
Трудового
кодекса
Республики
Узбекистан
в
новой
редакции
и
его
влияние
на
развитие
предпринимательской
и
инвестиционной
деятельности
в
стране
.
Анализируются
дискуссионные
вопросы
о
том
,
в
какой
степени
новая
редакция
Трудового
кодекса
изменит
текущую
редакцию
.
В
частности
,
предлагаются
различные
решения
в
отношении
разного
рода
спорных
ситуаций
между
работниками
,
представителями
бизнеса
и
государством
,
возникающими
в
сфере
социально
-
трудовых
отношений
.
Обосновывается
необходимость
,
прежде
всего
,
разработки
концепцию
Трудового
кодекса
в
новой
редакции
,
поскольку
отсутствует
единый
подход
к
его
пониманию
и
принятию
.
Анализируются
наиболее
важные
идеи
,
которые
могут
составить
основу
Концепции
данного
Кодекса
.
Изучаются
мнения
ученых
касательно
улучшения
кодекса
.
Кроме
того
,
прогнозируется
влияние
принятия
нового
Трудового
кодекса
на
экономику
,
на
базе
анализа
роли
и
значения
нового
Трудового
кодекса
,
принятого
в
некоторых
зарубежных
странах
(
Грузия
,
Казахстан
,
Таджикистан
),
в
развитии
предпринимательства
.
Ключевые
слова
:
трудовые
отношения
,
кодекс
,
трудовой
кодекс
,
новая
редакция
,
концепция
,
бизнес
,
предпринимательство
,
инвестиции
,
государственная
программа
,
совершенствование
.
