ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
билан
бир
қаторда
унинг
маълумот
даражаси
ҳам
муҳимлигини
,
инсоннинг
маълумот
даражаси
унинг
талаб
,
эҳтиёж
ва
манфаатларини
,
маънавий
-
ахлоқий
ва
маданий
кўринишларини
шакллантиришини
таъкидлайди
[3, 33-
б
].
Ёшлар
содир
этадиган
жиноятларнинг
бошқа
содир
этиладиган
жиноятларга
нисбатан
таъсир
доираси
жиноий
тажовуз
йўналишининг
турларига
кўра
ўзгариб
туриш
хусусиятига
эга
.
Энг
хавфлиси
,
ёшларнинг
жиноят
содир
этишда
уларнинг
бирлашиши
жиноятчиликнинг
кўпайишига
олиб
келиши
мумкин
.
Жиноятчиликнинг
«
ёшариши
»
жиноятларни
содир
этилишида
ёшлар
ва
ўспиринлар
иштирокининг
ортганлигидадир
.
Маълумки
,
ёшлар
томонидан
содир
этиладиган
жиноятлар
иштирокчилик
асосида
,
гуруҳ
бўлиб
содир
этилади
.
Бу
эса
ёшларни
табиатига
хос
ҳолат
ҳисобланади
.
Хулоса
сифатида
таъкидлаш
мумкинки
,
ёшлар
томонидан
жиноят
содир
этишларини
олдини
олишга
қаратилган
кенг
кўламли
профилактик
ишларни
амалга
оширилиши
талаб
этилади
.
Бу
борада
давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органлари
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органлари
,
нодавлат
нотижорат
ташкилотлари
,
корхоналар
,
таълим
муассасалари
ва
бошқа
муассасалар
ёшлар
томонидан
жиноят
содир
этишга
нисбатан
салбий
муносабатни
шакллантириш
бўйича
ўз
ваколатлари
доирасида
ижтимоий
,
ташкилий
-
ҳуқуқий
ҳамда
бошқа
чора
-
тадбирлар
мажмуини
амалга
оширишлари
зарур
.
Буюк
маърифатпарвар
Абдулла
Авлонийнинг
«
Тарбия
биз
учун
ё
ҳаёт
,
ё
мамот
,
ё
нажот
,
ё
ҳалокат
,
ё
саодат
,
ё
фалокат
масаласидир
»,
деган
сўзлари
асримиз
бошида
қанчалар
муҳим
ва
долзарб
бўлганидек
,
ҳозирги
кунда
миллатимиз
учун
ҳам
шунчалик
,
балки
ундан
ҳам
муҳим
ва
долзарбдир
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Шавкат
Мирзиёев
БМТ
Бош
Ассамблеясининг
72-
сессиясида
нутқ
сўзлади
// http: // uza/uz.
2.
Абдулла
А
.
Туркий
гулистон
ёхуд
ахлоқ
. –
Т
.:
Ўқитувчи
, 1992. – 160
б
.
3.
Отажонов
А
.
А
.
Жиноятга
дахлдорлик
:
жиноят
-
ҳуқуқий
ва
криминологик
жиҳатлар
:
юрид
.
фан
.
номз
.
дис
. ....
автореф
.
−Т
., 2009.
−
90
б
.
4.
Холов
А
.
Т
.
Вояга
етмаган
шахсни
жиноят
қилишга
жалб
этишнинг
олдини
олишда
профилактик
чора
-
тадбирларнинг
аҳамияти
//
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академиясининг
ахборотномаси
. –
2018. -
№
2. –
Б
.61-63.
М
.
Т
.
Умматов
,
ЎзР
ИИВ
Академияси
“
Жамоат
тартиби
ва
хавфсизликни
таъминлаш
”
кафедраси
ўқитувчиси
ЖАМОАТ
ТАРТИБИ
ВА
ХАВФСИЗЛИГИНИ
ТАЪМИНЛАШДА
АХБОРОТ
-
ТАҲЛИЛ
ФАОЛИЯТИНИНГ
АҲАМИЯТИ
Аннотация
.
мақолада
ички
ишлар
органларида
ахборот
-
таҳлил
фаолиятининг
ўрни
,
асосий
мақсади
ва
жамоат
тартибини
сақлаш
ва
фуқаролар
хавфсизлигини
таъминлаш
,
жиноятчиликка
қарши
курашишдаги
ўзига
хос
жиҳатлари
ёритилган
.
Таянч
тушунчалар
:
ахборот
,
таҳлилий
фаолият
,
усул
,
услубият
,
ахборот
-
таҳлилий
таъминланиш
,
ички
ишлар
органларининг
ахборот
-
таҳлилий
иши
.
Аннотация
.
в
статье
рассматриваются
понятие
,
сущность
и
содержание
информационно
-
аналитической
деятельности
органов
внутренних
дел
при
осуществлении
охраны
общественного
порядка
,
профилактики
правонарушений
и
борьбы
с
преступностью
в
контексте
проводимой
в
стране
судебно
-
правовой
реформы
.
Ключевые
слова
:
информация
,
аналитическая
деятельность
,
метод
,
методология
,
информационно
-
аналитическое
обеспечение
,
сущность
информационно
-
аналитической
работы
органов
внутренних
дел
.
Annotation.
in article the concept, essence and the
maintenance information and analytical activity of internal
affairs are considered at realisation of protection of a pub-
lic order, preventive maintenance of offences and struggle
against criminality in a context of judicial-legal reform car-
ried out in the country.
Keywords:
the information, analytical activity, a meth-
od, methodology, information-analytical maintenance, es-
sence of information-analytical work of law-enforcement
bodies.
Дунёда
ахборот
-
таҳлил
фаолияти
жамиятнинг
барча
соҳаларида
кенг
йўлга
қўйилган
.
Бу
фаолият
бевосита
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
,
жумладан
ички
ишлар
органлари
томонидан
ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
ва
жиноятчиликка
қарши
курашишга
ҳам
тааллуқли
.
Хозирги
кунда
ички
ишлар
органлари
тизимини
янада
такомиллаштириш
,
уларнинг
қуйи
бўғинларини
аҳолига
янада
яқинлаштириш
мақсадида
уларни
мустаҳкамлаш
,
барча
соҳавий
хизматларнинг
вазифаларини
,
функцияларини
аниқ
белгилаш
,
дунёда
содир
бўлаётган
барча
хавф
-
хатарларни
ҳисобга
олган
ҳолда
куч
-
воситаларни
оқилона
тақсимлашга
қаратилган
кенг
қамровли
ишлар
амалга
оширилиб
келинмоқда
.
Амалга
оширилган
чора
-
тадбирлар
ички
ишлар
органлари
ролини
ошириш
,
уларни
ҳар
бир
ходим
томонидан
ўз
хизмат
бурчи
– «
Халқ
манфаатларига
хизмат
қилиш
»
ни
сўзсиз
бажарадиган
ижтимоий
йўналтирилган
профессионал
тузилмага
айлантириш
имконини
берди
.
Шу
сабабли
ички
ишлар
органларида
ахбарот
-
таҳлил
фаолиятини
самарали
ташкил
этиш
борасида
бугунги
кунда
Ички
ишлар
вазирлиги
томонидан
бир
қанча
чора
-
тадбирлар
ишлаб
чиқилди
.
Жумладан
, 2018
йил
23
август
куни
Ўзбекистон
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
Республикаси
Президентининг
«
Ички
ишлар
органлари
бошқарув
,
назорат
ва
шахсий
таркиб
билан
ишлашнинг
самарали
тизимини
жорий
этиш
бўйича
чора
-
тадбирлар
тўғрисидаги
»
ПҚ
-3919-
сонли
қарори
қабул
қилинди
.
Ушбу
қарорга
асосан
ички
ишлар
органлари
фаолиятига
самарали
бошқарув
,
назорат
ва
шахсий
таркиб
билан
ишлаш
тизимини
жорий
этиш
мақсадида
,
шунингдек
,
2017–2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
бешта
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегиясига
мувофиқ
,
ИИОнинг
кундалик
фаолиятини
ташкил
этиш
тизимини
янада
такомиллаштиришнинг
устувор
йўналишлари
ҳисобланиб
:
–
вужудга
келаётган
реал
тезкор
ва
криминоген
вазиятни
ҳисобга
олган
ҳолда
ички
ишлар
органларининг
куч
ва
воситаларини
мувофиқлаштирган
тарзда
тақсимлаш
ва
бошқаришнинг
самарали
механизмини
жорий
этиш
;
–
жамоат
тартибини
сақлаш
,
ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
ва
жиноятчиликка
қарши
курашиш
соҳасида
таҳлилий
ишларни
аниқланаётган
амалий
муаммоларни
тизимли
таҳлил
қилиш
ва
криминоген
вазиятни
прогнозлашга
йўналтириш
мақсадида
тубдан
қайта
кўриб
чиқиш
;
–
лавозимларни
юқори
маънавий
-
ахлоқий
,
ишчанлик
ва
касбий
сифатларга
эга
номзодлар
билан
жамлашни
назарда
тутган
ҳолда
,
ички
ишлар
органларига
хизматга
қабул
қилишнинг
сифат
жиҳатдан
янги
,
соддалаштирилган
тартибини
ўрнатиш
;
–
шахсий
таркиб
билан
тарбиявий
ишларни
олиб
боришнинг
самарали
тизимини
жорий
этиш
,
шу
жумладан
илмий
-
психологик
услубларни
мақсадли
қўллаш
орқали
уларнинг
хизмат
ва
оилавий
-
маиший
муаммоларини
ўрганиш
;
–
қонунийликни
сўзсиз
таъминлаш
,
хизмат
интизомига
қатъий
риоя
қилиш
ва
ходимлар
томонидан
содир
этилган
ҳуқуқбузарликларни
ўз
вақтида
аниқлашга
қаратилган
вазифаларни
бажариш
юзасидан
таъсирчан
идоравий
назоратни
ташкил
қилиш
;
–
иш
юритиш
механизми
ва
ҳужжатлар
айланиши
тартибини
такомиллаштириш
,
ички
ишлар
органлари
тизимининг
барча
бўғинларида
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
ўз
вақтида
,
бир
хилда
ва
тўлиқ
бажарилишини
таъминлаш
.
Ички
ишлар
органларида
ахборот
-
таҳлил
фаолиятини
такомиллаштириш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
Ички
ишлар
вазирлиги
Ташкилий
-
инспекторлик
ва
ахборот
-
таҳлил
бош
бошқармаси
,
юридик
таъминлаш
бошқармаси
,
жисмоний
,
юридик
шахсларнинг
мурожаатлари
билан
ишлаш
ва
иш
юритиш
бошқармаси
негизида
Ички
ишлар
вазирлигининг
Ташкилий
департаменти
ташкил
этилди
.
Мамлакатимизда
криминоген
вазиятни
тизимли
таҳлил
ва
прогноз
қилиш
,
ундаги
ўзгаришларга
ўз
вақтида
муносабат
билдириш
,
ички
ишлар
органлари
фаолиятининг
жиноятчилик
ҳолати
ва
унга
қарши
курашиш
натижаларини
ўрганиш
асосида
тегишли
режаларни
тузиб
бу
борадаги
ишларни
ташкиллаштириш
вазифалар
қўйилди
.
Ички
ишлар
органларининг
фаолияти
самарадорлигини
таҳлил
қилиш
ва
баҳолаш
,
уларни
комплекс
текшириш
ва
назорат
қилиш
,
амалий
ва
услубий
ёрдам
кўрсатиш
,
шу
жумладан
иш
натижадорлигини
ошириш
юзасидан
таклифлар
ишлаб
чиқиш
мақсад
қилиб
қўйилди
.
Ички
ишлар
органларида
ахборот
-
таҳлил
фаолиятини
амалга
ошириш
жараёнида
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
,
Олий
Мажлиси
ва
Вазирлар
Маҳкамасининг
ички
ишлар
органлари
фаолиятини
ташкил
этиш
соҳасидаги
қарорларини
ўз
вақтида
,
бир
хилда
ва
тўлиқ
бажарилиши
устидан
таъсирчан
назоратни
амалга
ошириш
белгиланди
.
ИИОнинг
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
ягона
ҳуқуқий
сиёсат
ва
назоратни
ташкил
этиш
,
ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
ва
жиноятчиликка
қарши
курашиш
соҳасидаги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
такомиллаштириш
бўйича
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқиш
тўғрисида
вазифалар
асос
сифатида
олинди
.
Департамент
белгиланган
вазифалар
ижроси
самарадорлини
мустақил
ўрганиш
,
раҳбар
ходимларга
баҳо
бериш
ҳамда
ички
ишлар
органларининг
тезкор
-
хизмат
фаолиятини
такомиллаштириш
бўйича
таклифлар
киритиш
ҳуқуқига
эгалиги
қарорда
алоҳида
кўрсатиб
ўтилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2018
йил
23
августдаги
ПҚ
-3919-
сон
қарорида
мамлакатимизда
вужудга
келаётган
реал
тезкор
ва
криминоген
вазиятни
ҳисобга
олган
ҳолда
ички
ишлар
органларининг
куч
ва
воситаларини
мувофиқлаштирган
тарзда
тақсимлаш
ва
бошқаришнинг
самарали
механизмини
жорий
этиш
,
жамоат
тартибини
сақлаш
,
ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
ва
жиноятчиликка
қарши
курашиш
соҳасида
таҳлилий
ишларни
,
аниқланаётган
амалий
муаммоларни
тизимли
таҳлил
қилиш
ва
криминоген
вазиятни
прогнозлашга
йўналтириш
мақсадида
тубдан
қайта
кўриб
чиқиш
ҳамда
лавозимларни
юқори
маънавий
-
ахлоқий
,
ишчанлик
ва
касбий
сифатларга
эга
номзодлар
билан
жамлашни
назарда
тутган
ҳолда
,
ички
ишлар
органларига
хизматга
қабул
қилишнинг
сифат
жиҳатдан
янги
,
соддалаштирилган
тартибини
ўрнатиш
муаммоларининг
долзарблиги
таъкидлаб
ўтилган
[1].
Дарҳақиқат
айни
пайтда
ички
ишлар
органларнинг
ахборот
-
таҳлил
фаолияти
уларнинг
ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси
,
жиноятларнинг
олдини
олиш
,
тергов
қилиш
жараёнида
ички
ишлар
органларнинг
ахборот
-
таҳлил
фаолияти
кенг
қўлланилмоқда
.
Бу
борада
ИИОнинг
барча
соҳавий
хизматларида
ахборот
-
таҳлил
фаолияти
кенг
йўлга
қўйилган
бўлиб
,
ахборот
-
таҳлил
фаолиятининг
мазмунини
маъмурий
ҳудудда
содир
бўлаётган
ҳодиса
ва
жараёнлар
моҳияти
,
уларнинг
юзага
келиш
сабаблари
ҳамда
криминоген
вазиятнинг
ҳолати
ва
хусусиятига
таъсирини
ўрганиш
,
таҳлил
қилиш
,
ички
ишлар
органлари
фаолиятини
тезкор
вазият
тўғрисидаги
маълумотлар
билан
таъминлаш
ҳамда
шу
асосда
салбий
омилларни
бартараф
этиш
бўйича
ишларнинг
асосий
йўналишлари
сифатида
белгилаш
мумкин
.
Шу
ўринда
ахборот
-
таҳлил
фаолиятининг
йўналишлари
билан
бирга
ахборот
-
таҳлил
фаолиятига
оид
«
ахборот
»,
«
таҳлил
»,
«
фаолият
»,
«
усул
»,
«
услубият
(
методология
)», «
информатика
», «
ахборот
-
таҳлилий
таъминот
услубияти
», «
ахборот
-
таҳлилий
иш
»
каби
асосий
тушунчаларга
тўхталиш
мақсадга
мувофиқ
.
Айрим
манбаларда
ахборот
(
информация
) (
лот
.
informatio –
тушунтириш
,
баён
этиш
деган
маъноларни
англатади
) –
муайян
маълумотлар
ҳамда
билимлар
йиғиндиси
деб
берилган
[2, 177-
бет
].
Таҳлил
эса
,
бир
бутунни
фикран
ёки
амалда
таркибий
қисмларга
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
бўлишга
асосланган
илмий
–
тадқиқот
услуби
ёки
бирор
нарсани
ўрганиш
.
Фаолият
ибораси
иш
,
ғайрат
,
хизмат
маънолари
,
бирор
–
бир
фаолият
(
иш
)
билан
шуғулланишни
англатади
.
Усул
сифатида
асосий
қоидалар
,
қонунлар
,
қабул
қилинган
тартиб
,
бирор
нарсани
юзага
чиқариш
,
амалга
ошириш
йўли
ёки
ҳаракат
тарзи
,
хили
тартиби
,
йўли
маъноларни
билдиради
.
Услуб
(
метод
(
грекча
– methodos –
йўл
,
тадқиқот
,
таълим
бериш
,
баён
қилиш
усули
)),
воқеликни
билиш
ва
амалий
ўзгартириш
операциялари
ва
усуллари
йиғиндиси
;
билиш
ва
амалиётда
маълум
бир
натижаларга
эришиш
усули
;
тадқиқотчи
томонидан
уни
қизиқтираётган
муаммони
ечишда
вазифаларни
қўйишдан
то
натижаларни
баён
қилишгача
бўлган
жараёнда
фойдаланиладиган
воситалар
ва
усуллар
мажмуаси
.
Услубият
(
методология
)
–
бирор
-
бир
фанда
қўлланиладиган
билиш
воситалари
,
услуб
ва
усулларининг
мажмуи
,
билиш
ва
амалий
фаолиятнинг
воситалари
,
шарт
-
шароитлари
ва
ташкил
этиш
тамойилларини
ўрганувчи
билим
соҳаси
деб
белгиланган
.
Ахборот
-
таҳлилий
таъминот
услубияти
–
таҳлилга
асосланган
ҳолда
ахборотни
яратиш
,
қидириш
,
қайта
ишлаш
ва
тарқатиш
тизимида
қўлланиладиган
восита
,
услуб
ва
усуллар
мажмуасидир
.
Ахборот
-
таҳлилий
иш
–
бу
мантиқий
,
стратегик
ва
математик
услублардан
фойдаланилган
ҳолда
муаммоли
вазиятларни
ўрганиш
ва
таҳлил
этиш
ҳамда
уларни
самарали
тарзда
ечиш
бўйича
тавсиялар
бериш
жараёнидир
.
Информатика
–
кенг
маънода
барча
турдаги
ахборотларнинг
,
яъни
жамият
,
табиат
ва
техник
қурилмаларга
оид
маълумотлар
йиғиндисини
жамлаш
,
қайта
ишлаш
,
сақлаш
ва
тарқатишга
оид
билимлар
тизимидир
[3, 48-50
бетлар
].
Ахборот
-
таҳлил
фаолиятининг
асосий
мақсади
,
биринчи
навбатда
,
тегишли
фаолиятнинг
тўғри
ва
самарали
ташкил
этилишига
қаратилган
долзарб
вазифаларни
ҳал
этиш
бўйича
бошқарув
қарорларини
ишлаб
чиқиш
ва
қабул
қилишга
масъул
бўлган
мансабдор
шахсларга
кўмаклашишдан
иборатдир
.
Ахборот
ички
ишлар
органларининг
жамоат
тартибини
сақлаш
ва
фуқаролар
хавфсизлигини
таъминлаш
,
жиноятчиликка
қарши
курашиш
,
айниқса
ҳуқуқбузарликларнинг
профилактикасини
амалга
оширишни
ташкил
этишда
ўта
муҳим
элементга
айланиб
бормоқда
[4, 154-155
бетлар
].
Бироқ
шу
ўринда
ҳар
қандай
ахборот
ҳам
ички
ишлар
органларининг
диққатини
тортувчи
объект
бўла
олмаслигини
таъкидлаб
ўтиш
муҳимдир
.
Ички
ишлар
органларига
келиб
тушадиган
ахборотлар
муайян
талабларга
жавоб
бериши
зарур
.
Уларни
йиғиш
аниқ
бир
мақсадни
кўзлаб
,
маълум
бир
мантиқ
асосида
амалга
оширилиши
лозим
.
Бундай
ахборотларга
қуйидагиларни
киритиш
мумкин
:
ички
ишлар
органларининг
ҳамда
унинг
ташқи
таъсир
объектларининг
ҳолати
ва
фаолиятини
белгиловчи
ахборотлар
;
ички
ишлар
органлари
тизимининг
фаолиятини
белгиловчи
ташқи
муҳитнинг
ҳолати
ва
таъсирини
ифодаловчи
ахборотлар
.
Ушбу
таърифнинг
энг
умумий
хусусиятга
эгалигини
сезиш
қийин
эмас
.
Бироқ
ички
ишлар
органларини
бошқариш
жараёнида
фойдаланиладиган
барча
турдаги
ахборот
мажмуи
бўлмиш
ахборот
тизимини
кўриб
чиқиш
ва
таснифлаш
орқали
ушбу
таърифни
аниқ
мазмун
билан
тўлдириш
мумкин
.
Ички
ишлар
органларида
ахборот
-
таҳлил
тергов
,
тезкор
-
қидирув
,
маъмурий
фаолиятда
муҳим
аҳамиятга
эга
.
Жамиятни
бошқариш
учун
барча
соҳаларда
ахборот
-
таҳлил
ишларини
тўғри
йўлга
қўйиш
лозим
.
Маълумки
,
ички
ишлар
органлари
олдига
асосан
жамиятдаги
ҳуқуқбузарликлар
,
жиноятларнинг
олдини
олишга
қаратилган
барча
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
идоралар
ва
бошқа
нодавлат
,
нотижорат
ташкилотлар
билан
ҳамкорликда
чора
-
тадбирларни
ишлаб
чиқиб
,
амалга
ошириш
мажбурияти
юклатилган
.
Таъкидлаш
жоизки
мамлакатимизда
айни
пайтда
жамоат
тартиби
ва
хавфсизликни
таъминлашда
ички
ишлар
органлари
томонидан
комплекс
ахборот
-
таҳлил
ишларини
олиб
боришга
тўғри
келмоқда
.
Хусусан
,
ҳар
бир
аҳоли
яшаш
жойларида
географик
,
демографик
,
ижтимоий
-
сиёсий
ҳолатлар
,
криминоген
вазият
аҳволи
тўлиқ
ўрганилиб
,
кейин
бошқарув
қарорларини
қабул
қилишга
киришилмоқда
.
Ахборот
-
таҳлил
фаолиятининг
ички
ишлар
органларидаги
объекти
–
жамиятдаги
муносабатлар
ҳисобланиб
уни
мунтазам
таҳлил
этиб
борилади
.
Предмети
сифатида
ички
ишлар
органлари
ахборот
-
таҳлил
фаолиятини
ҳуқуқий
-
ташкилий
факторларини
ўрганиш
асоси
ҳисобланади
[5, 70-72
бетлар
].
Ахборот
-
таҳлил
фаолиятини
амалга
оширишдан
мақсад
–
ички
ишлар
органларида
жиноятчилик
,
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
ҳамда
жамоат
тартиби
хавфсизлигини
таъминлаш
мақсадида
куч
ва
воситаларни
тўғри
тақсимлаш
,
самарали
фойдаланиш
борасида
тўғри
ва
ўз
вақтида
бошқарув
қарорларини
қабул
қилишдан
иборат
.
Ички
ишлар
органларида
ахборот
-
таҳлил
фаолиятини
амалга
ошириш
мақсадида
қўйидаги
вазифаларнинг
бажарилиши
лозим
.
Улар
қаторида
ички
ишлар
органларида
олинадиган
маълумотларни
тизимли
сифатли
олинишини
ташкил
этиш
,
ахборотни
қайси
манбалардан
олинганини
кўриб
чиқиш
ва
таҳлил
қилиш
,
олинган
ахборот
маълумотларни
мазмунли
таҳлил
этиш
ва
тўғри
ҳал
этиш
борасида
қарорлар
қабул
этиш
,
маълумотлар
олинадиган
манбаларни
аниқлаш
ва
тўғри
таҳлил
этиш
чораларини
кўриш
ҳамда
ахборот
-
таҳлил
фаолияти
самарадорлигини
ошириш
борасида
чора
-
тадбирларни
белгилаб
бориш
керак
.
Ички
ишлар
органларида
ахборот
-
таҳлил
фаолияти
бутун
бошқарувнинг
асоси
ҳисобланади
.
Ахборот
-
таҳлил
асосида
ҳар
бир
ички
ишлар
органлари
томонидан
доимий
равишда
ҳуқуқбузарликлар
,
жиноятлар
,
ҳодисалар
бевосита
суткалик
,
ойлик
,
чораклик
,
йиллик
таҳлил
этиб
борилади
.
Шу
асосида
тегишли
чора
-
тадбирлар
белгиланиб
,
бошқарув
қарорлари
қабул
қилинади
.
Барча
олинган
маълумотлар
асосида
ички
ишлар
органлари
соҳавий
хизматлари
таҳлил
этилиб
,
жиноятлар
ва
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
,
жамоат
тартиби
ва
хавфсизликни
таъминлашда
куч
воситаларни
жалб
этиш
тўғрисида
бошқарув
қарорларини
қабул
қилишади
.
Ҳар
бир
жамиятда
ахборот
манбалари
доимий
равишда
ривожланиб
,
мунтазам
янгиланиб
боради
.
Ички
ишлар
органларига
кечаю
-
кундуз
ҳар
хил
маълумотлар
келиб
тушади
ва
жамланиб
борилади
.
Шу
боис
ҳар
бир
келиб
тушган
хабар
,
маълумотларни
тўлиқ
текшириб
,
тўғрилигига
ишонч
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
64
ҳосил
этилгач
,
таҳлил
этишга
тўғри
келади
ва
жуда
кўплаб
вақт
,
куч
сарф
этилиши
талаб
этилади
.
Чунки
хабар
тўлиқ
текширилмаса
нотўғри
қарор
қабул
қилинишига
олиб
келинади
ва
бу
ички
ишлар
органларининг
бошлиқлари
ноқулай
ҳолатга
тушишига
олиб
келади
.
Ички
ишлар
органларида
асосан
хабар
,
маълумотлар
навбатчилик
қисмига
келиб
тушади
ва
шу
жойда
ўрганилиб
,
таҳлил
этилиб
,
раҳбарга
маълумот
берилади
.
Шу
асосда
бошқарув
қарорлари
қабул
қилинади
.
Ахборот
маълумотларни
текшириб
таҳлил
этиш
учун
қўйидаги
ишлар
амалга
оширилади
:
ахборот
келиб
тушган
объектнинг
мазмуни
тўғрисида
,
келиб
тушган
хабар
,
маълумотни
текшириш
учун
қабул
қилиб
,
уни
текширишга
топшириқлар
ишлаб
чиқиш
ҳолати
,
текшириш
учун
ички
ишлар
органларининг
ўзида
гуруҳлар
тузиб
топшириқ
бериш
жараёни
.
Ички
ишлар
органларига
келиб
тушаётган
хабар
ва
маълумотларни
қўйидагиларга
бўлиш
мумкин
:
биринчидан
,
ички
ишлар
органлари
бошқарувига
бевосита
боғлиқ
маълумотлар
,
хабарлар
;
иккинчидан
,
ички
ишлар
органлари
бошқарув
аппаратининг
вазифаларини
амалга
ошириш
билан
боғлиқ
маълумотлар
;
учинчидан
,
ички
ишлар
органлари
вазифаларини
чегаралаш
ва
фаолиятлари
билан
боғлиқ
маълумотлар
(
бунга
асосан
қонунлар
,
Президент
фармонлари
,
қарорлари
,
ҳукумат
қарорлари
киради
).
Ички
ишлар
органлари
фаолиятидаги
ҳуқуқ
-
тартибот
йўналишини
бевосита
қуйдагилар
кўрсатади
:
–
географик
маълумотлар
(
асосан
ҳудуд
чегаралари
,
рельефе
,
иқлими
шароити
ва
бошқ
.)
маъмурий
-
ҳудудий
томондан
жамоат
тартибини
сақлаш
тўғрисидаги
маълумотлар
;
–
ҳудуддаги
сиёсий
-
иқтисодий
ҳолат
тўғрисидаги
маълумотлар
;
–
ҳудуддаги
саноат
корхоналари
,
ишлаб
чиқариш
объектлари
,
қурилиш
,
алоқа
,
соғлиқни
сақлаш
,
маданият
,
савдо
,
таълим
объектлари
ҳолати
тўғрисидаги
маълумотлар
;
–
аҳоли
сони
,
иш
билан
бандлиги
,
маълумот
даражаси
,
ёши
,
аҳолининг
келиб
кетиш
ҳолати
,
муқаддам
судланган
шахслар
,
гиёҳвандлар
,
руҳий
касаллар
,
спиртли
ичимликларга
ружу
қўйган
шахслар
ва
ўз
жонига
қасд
этишлар
тўғрисидаги
маълумотлар
.
Ушбу
маълумотлар
асосан
статистик
маълумотлардан
олинади
.
Шу
ўринда
айтиш
жоизки
ички
ишлар
органларидаги
ташқи
маълумотлар
объектини
қуйдагилар
ташкил
этади
:
ҳуқуқбузарликларнинг
келиб
чиқиш
сабабларини
аниқлаш
,
ҳуқуқ
-
тартиботни
бузувчи
шахслар
,
жазони
ўтаётган
шахслар
тўғрисидаги
ташқи
томондан
келадиган
маълумотлар
,
ҳуқуқбузарлик
жиноятлар
тўғрисидаги
маълумотлар
динамикаси
,
ҳолати
,
географик
жойи
,
келиб
чиқиш
сабаблари
,
жиноят
объектлари
тўғрисида
маълумотлар
,
жиноят
қилган
шахслар
тўғрисидаги
маълумотлар
(
ёши
,
жинси
,
иш
жойи
,
яшаш
аҳволи
,
маълумоти
,
судланганлиги
,
жамоат
тартибини
бузганлиги
)
ҳақидаги
маълумотлар
.
Мазкур
маълумотларни
олишда
асосан
ички
ишлар
органлари
манба
ҳисобланади
,
чунки
ички
ишлар
органларида
доимий
равишда
ҳисоб
-
китоб
,
рўйхатга
олиш
ишлари
олиб
берилади
ва
бу
борада
маълумотлар
базаси
яратилган
.
Шахсни
ўрганиш
тўғрисидаги
маълумотларга
қўшимча
равишда
яшаш
,
иш
ва
ўқиш
жойидан
суриштирилиб
маълумотлар
олинади
.
Ички
ишлар
органлари
жамоат
тартиби
ва
хавфсизлигига
бевосита
таъсир
этувчи
ва
ҳамкорликда
ишлар
олиб
борувчи
ҳуқуқни
муҳофаза
қулувчи
бошқа
идоралар
томонидан
келадиган
маълумотларни
ҳам
таҳлил
этади
.
Хусусан
,
прокуратура
,
суд
,
давлат
хавфсизлик
хизмати
,
божхона
,
солиқ
адлия
идораларидан
тегишли
маълумотлар
,
хабарлар
келиб
тушади
.
Шу
билан
бирга
,
жамоат
тартиби
хавфсизлигига
тааллуқли
хабар
,
маълумотлар
ҳарбий
қисмлардан
,
миллий
гвардия
қисмларидан
келиб
тушади
ва
таҳлил
этилади
.
Аксарият
маълумот
ва
хабарлар
йўналтирувчи
,
илмий
-
методик
характерида
ҳам
бўлиши
мумкин
.
Шунингдек
,
илмий
адабиётлардан
олинадиган
хабар
ва
маълумотларни
ҳар
томонлама
текшириш
талаб
этилади
.
Ҳар
бир
хабар
ва
маълумотни
текшириш
жараёнида
ички
ишлар
органларида
турли
баённома
,
актлар
тузилади
ва
бу
маълумотномада
акс
эттирилади
ҳамда
ҳал
этилади
.
Ички
ишлар
органларига
келиб
тушган
хабар
,
маълумотларни
текшириш
жараёнида
бир
қанча
усуллардан
фойдаланилади
.
Асосан
математик
назарияга
асосланган
жуда
кўплаб
хабар
,
маълумотлар
асосан
ички
ишлар
органларига
фош
этилмаган
жиноий
ҳодисалар
тўғрисида
келиб
тушади
.
Шу
сабабли
воқеа
-
ҳодисаларнинг
содир
этилгани
,
қандай
,
ким
содир
этганлигини
аниқлаш
ҳақида
жуда
кўплаб
маълумотлар
тўплашга
тўғри
келади
.
Маълумотнинг
қимматлиги
асосан
қўйилган
вазифанинг
ечимини
топишга
қаратилган
хабар
ҳисобланади
.
Ҳар
бир
ички
ишлар
органларига
келиб
тушган
маълумот
ва
хабарлар
асосан
тўлиқлиги
ва
аниқлиги
билан
баҳоланади
.
Келиб
тушган
хабар
,
маълумотнинг
тўғрилиги
,
уни
ҳал
этишда
асосий
роль
ўйнайди
.
Шунга
кўра
ички
ишлар
органларидаги
ходимлар
тўғри
қарор
қабул
қилишади
ва
ўз
масалани
вақтида
ҳал
этади
.
Демак
,
ички
ишлар
органларига
келиб
тушадиган
ҳар
қандай
хабар
,
маълумотларнинг
ҳар
томонлама
тўлиқ
бўлиши
бевосита
унинг
ўз
вақтида
ҳал
этилишида
муҳим
роль
ўйнайди
ва
бу
ички
ишлар
органларида
ахборот
-
таҳлил
фаолиятини
олиб
боришда
асосий
манба
ҳисобланади
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
ички
ишлар
органлари
амалий
фаолиятининг
муҳим
йўналишларидан
бирини
ахборот
-
таҳлил
фаолияти
ташкил
этади
.
Шу
боис
хизмат
кўрсатилаётган
ҳудудда
жамоат
тартибини
сақлаш
ва
жиноятчиликка
қарши
кураш
вазифаларининг
муваффақиятли
таъминланиши
кўп
жиҳатдан
ахборот
-
таҳлил
фаолиятининг
қай
даражада
йўлга
қўйилганлигига
ҳам
боғлиқ
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
база
-
си
, 24.08.2018
й
., 07/18/3919/1787-
сон
2.
Балмасова
Н
.
М
.
Системный
подход
и
оценка
информационно
-
аналитического
обеспечения
управ
-
ления
органами
внутренних
дел
//
Право
и
образование
.
2009. –
№
3. –
С
. 171 – 177.
3.
Талхигова
Л
.
А
.
Совершенствование
информа
-
ционно
-
аналитической
работы
в
ОВД
//
Административное
право
и
процесс
. 2011. –
№
1. –
С
.
48 – 50.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
65
4.
Исаев
И
.
Х
.
Особенности
процесса
аналитиче
-
ского
обеспечения
правоохранительной
деятельности
органов
внутренних
дел
на
районном
//
Закон
и
право
.
2015. –
№
12. –
С
. 154 – 155.
5.
Белоглазов
Е
.
Г
.
Информационные
технологии
аналитического
обеспечения
борьбы
с
преступностью
//
Вестник
Московского
университета
МВД
России
.
2006. –
№
1. –
С
.70 – 72.
Л
.
Ю
.
Югай
,
докторант
Академии
МВД
РУз
СРАВНИТЕЛЬНО
-
ПРАВОВОЙ
АНАЛИЗ
РЕГЛАМЕНТАЦИИ
ДАКТИЛОСКОПИЧЕСКОЙ
РЕГИСТРАЦИИ
В
РЕСПУБЛИКЕ
УЗБЕКИСТАН
Аннотация
:
в
статье
раскрываются
возможности
и
место
дактилоскопической
идентификации
как
одного
из
основных
видов
биометрической
регистрации
лич
-
ности
.
Проводится
сравнительный
анализ
законода
-
тельных
актов
,
затрагивающих
дактилоскопическую
регистрацию
в
Республике
Узбекистан
и
за
рубежом
.
На
основе
комплексного
подхода
рассматриваются
проблемы
законодательного
регулирования
дактило
-
скопической
регистрации
,
международного
обмена
дактилоскопической
информации
.
Формулируются
предложения
по
разработке
Закона
«
О
дактилоскопи
-
ческой
регистрации
»
с
учетом
зарубежного
опыта
.
Ключевые
слова
:
дактилоскопическая
регистра
-
ция
,
биометрический
паспорт
,
отпечатки
пальцев
,
па
-
пиллярные
линии
,
профилактика
правонарушений
,
правовое
обеспечение
.
Аннотация
:
мақолада
шахсни
биометрик
рўйхатга
олишнинг
асосий
турларидан
бири
сифатида
дактилоскопик
идентификациянинг
имкониятлари
ва
ўрни
очиб
берилган
.
Шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
ва
хорижда
дактилоскопик
рўйхатга
олишга
тегишли
қонунчилик
ҳужжатлари
қиёсий
таҳлил
қилинган
.
Комплекс
ёндашув
асосида
дактилоскопик
рўйхатга
олиш
муаммоларини
қонун
юзасидан
тартибга
солиш
,
халқаро
дактилоскопик
маълумотлар
алмашинуви
ёритилган
ҳамда
хорижий
тажрибани
ҳисобга
олган
ҳолда
“
Дактилоскопик
рўйхатга
олиш
тўғрисида
”
ги
Қонунни
ишлаб
чиқиш
юзасидан
таклифлар
берилган
.
Калит
сўзлар
:
дактилоскопик
рўйхатга
олиш
,
биометрик
паспорт
,
бармоқ
излари
,
папилляр
чизиқлар
,
ҳуқуқбузарлик
профилактикаси
,
ҳуқуқий
таъминлаш
.
Annotation:
The article reveals the possibilities and
place of fingerprint identification as one of the main types
of biometric registration of a person. It covers a compara-
tive analysis of legislative acts affecting fingerprint regis-
tration in the Republic of Uzbekistan and abroad. On the
basis of an integrated approach, the problems of legisla-
tive regulation of dactyloscopic registration, international
exchange of dactyloscopic information are analyzed. For-
mulated proposals for the development of the Law "On
Dactyloscopic Registration" taking into account interna-
tional experience.
Keywords:
dactyloscopic registration, biometric pass-
port, fingerprints, papillary lines, crime prevention, legal
support.
В
Послании
Президента
Республики
Узбекистан
Ш
.
М
.
Мирзиеева
Олий
Мажлису
особо
подчеркивается
о
необходимости
широкого
внедрения
в
сферу
профи
-
лактики
и
борьбы
с
преступностью
и
правонарушения
-
ми
научного
подхода
и
информационно
-
коммуникационных
технологий
[1].
Кроме
того
,
ряд
известных
ученых
–
криминалистов
подчеркивают
необходимость
широкого
внедрения
современных
научно
-
технических
средств
и
информа
-
