ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
21
6.
Рассказова
Н
.
Ю
.
Доверительное
управление
наследственным
имуществом
,
учреждаемое
нотари
-
усом
//
Закон
. 2007. –
№
2. –
С
.167.
7.
Репин
В
.
С
.
Комментарий
к
Основам
законода
-
тельства
Российской
Федерации
о
нотариате
–
М
.:
Норма
:
Инфра
-
М
, 2001. –
С
.145.
8.
Остапюк
Н
.
И
.
Доверительное
управление
наследственным
имуществом
//
Нотариус
. 2006. –
№
1.
–
С
. 35.
9.
Телюкина
,
М
.
В
.
Наследственное
право
:
Ком
-
ментарий
Гражданского
Кодекса
Российской
Федера
-
ции
:
учеб
.
практ
.
пособие
. –
М
.:
Дело
, 2002. –
С
. 345.
10.
Рассказова
Н
.
Ю
.
Доверительное
управление
наследственным
имуществом
,
учреждаемое
нотари
-
усом
//
Закон
. 2007. –
№
2. –
С
.167.
11.
Шилохвост
О
.
Ю
.
Особенности
доверительного
управления
наследственным
имуществом
//
Юридиче
-
ский
мир
. 2006. –
№
7. –
С
.10.
12.
Шабунина
В
.
Г
.
К
вопросу
о
доверительном
управлении
наследственным
имуществом
//
Нотари
-
альный
вестник
. 2008. –
№
2. –
С
. 19.
13.
Янушкевич
Е
.
А
.
Доверительное
управление
наследственным
имуществом
//
Вестник
Удмуртского
Университета
. 2005. –
№
6. –
С
. 98.
14.
Шагивалеева
И
.
З
.
Некоторые
вопросы
юриди
-
ческой
природы
договора
доверительного
управления
//
Вестник
ОГУ
. 2013. –
№
3. (152). –
С
. 196.
У
.
М
.
Сайдахмедов
,
ЎзР
Судьялар
олий
кенгаши
ҳузуридаги
Судялар
олий
мактаби
“
Иқтисодий
ҳуқуқ
”
кафедраси
ўқитувчиси
ФЕРМЕР
ХЎЖАЛИКЛАРИ
ФАОЛИЯТИНИ
ЯНАДА
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
:
МУАММО
ВА
ЕЧИМЛАР
Аннотация
:
мазкур
мақолада
бугунги
кунда
тадбиркорлик
субъектлари
,
хусусан
,
фермер
ҳамда
деҳқон
хўжаликларига
мамлакатимизда
яратиб
берилаётган
имтиёзлар
,
бу
соҳани
тартибга
солувчи
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
таҳлилига
тўхталиб
,
фермер
ҳамда
деҳқон
хўжаликларининг
давлат
иқтисодиётига
қўшаётган
ҳиссаси
ҳамда
улуши
ҳақида
ёритилган
.
Шунингдек
,
мақолада
фермер
хўжаликлари
томонидан
уларга
яратиб
берилган
имтиёзлардан
қай
даражада
фойдаланаётганликлари
танқидий
таҳлил
қилиниб
,
бу
соҳани
янада
такомиллаштириш
ҳамда
ривожлантириш
юзасидан
таклиф
ва
мулоҳазалар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
томорқа
,
фермер
хўжалиги
,
ислоҳот
,
имтиёз
,
даромад
,
такомиллаштириш
,
таҳлил
.
Аннотация
:
в
данной
статье
освещены
создаваемые
в
стране
льготы
для
субъектов
предпринимательства
,
в
частности
,
для
фермерских
и
дехканских
хозяйств
и
об
анализе
нормативно
-
правовых
актов
,
регулирующих
данную
сферу
,
а
также
вкладе
фермерских
и
дехканских
хозяйств
в
экономику
страны
.
Кроме
того
,
дан
критический
анализ
степени
эффективного
использования
предоставляемых
льгот
фермерскими
хозяйствами
,
а
также
разработаны
предложения
по
улучшению
развития
данной
отрасли
.
Ключевые
слова
:
приусадебный
земельный
участок
,
фермерское
хозяйство
,
реформа
,
льгота
,
доход
,
совершенствование
,
анализ
А
nnotation:
this article highlights the benefits created
in the country for business entities, in particular for farms
and dekhkan farms, and on the analysis of legal acts
regulating this area, as well as on the contribution of farms
and dekhkan farms to the country's economy. In addition,
the article provides a critical analysis of the degree of
effective use of benefits provided by farms, as well as
proposals for improving the development of the industry.
Keywords
:
farmland, farm, reform, benefit, income,
perfection,
а
nalyze
Ўзбекистон
ўз
мустақиллигини
қўлга
киритган
илк
йилларидан
Ўзбекистон
Республикасининг
Биринчи
Президенти
И
.
Каримов
бошчилигида
фермер
хўжаликларини
қўллаб
-
қувватлашга
ҳамда
фермерлик
ҳаракатини
ривожлантиришга
давлат
сиёсати
даражасида
эътибор
қаратилди
.
Мамлакатимизда
аграр
ва
иқтисодий
муносабатларни
ислоҳ
қилишнинг
ҳуқуқий
асосларини
яратиш
мақсадида
мустақилликнинг
дастлабки
йиллариданоқ
қабул
қилинган
қатор
қонун
ҳужжатлари
қишлоқ
ҳудудларда
янги
ҳуқуқий
муносабатларни
жорий
этиш
ҳамда
фермерликни
ривожлантириш
имконини
яратди
.
Бугунги
кунга
келиб
,
мамлакатимизда
фермер
хўжаликлари
республика
иқтисодиётига
ўзининг
солмоқли
ҳиссасини
қўшмоқда
.
Юртимизда
60
мингдан
ортиқ
фермер
хўжаликларига
тадбиркорлик
фаолияти
субъектлари
орасида
ҳам
катта
аҳамият
берилмоқда
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
22
Бу
соҳани
ривожлантириш
мақсадида
,
мамлакатимизда
2004
йил
26
августда
“
Фермер
хўжалиги
тўғрисида
”
ги
янги
таҳрирдаги
қонун
ва
бир
қанча
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳамда
Ҳукуматнинг
фермер
хўжаликларини
ривожлантиришга
қаратилган
қонун
ости
ҳужжатлари
қабул
қилинди
.
Бу
борада
олиб
борилаётган
ислоҳотларнинг
давоми
ўлароқ
2017
йилнинг
9
октябрида
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгаларининг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қили
,
қишлоқ
хўжалиги
экин
майдонларидан
самарали
фойдаланиш
тизимини
тубдан
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
ПФ
–
5199-
сон
Фармони
қабул
қилинди
.
Ушбу
фармонга
асосан
Ўзбекистон
фермерлари
кенгаши
Ўзбекистон
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгалари
кенгаши
сифатида
қайта
тузилди
. 2017
йилнинг
10
октябрида
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгалари
фаолиятини
янада
ривожлантириш
бўйича
ташкилий
чора
-
тадбирлар
тўғрсида
”
ги
ПҚ
–3318-
сон
қарори
қабул
қилиниб
,
ушбу
қарорга
биноан
Ўзбекистон
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгалари
кенгашининг
асосий
фаолият
йўналишлари
ва
вазифалари
белгилаб
берилди
.
Ўтказилган
ислоҳотлар
натижасида
қишлоқ
хўжалиги
маҳсулотларининг
99
фоизидан
ортиғи
фермер
ва
деҳқон
хўжаликлари
ҳамда
томорқа
ер
майдонларида
етиштирилишига
эришилди
[1].
Бу
эса
мамлакатимизда
кўп
тармоқли
фермер
хўжаликларини
ташкил
этиш
,
уларга
зарур
шарт
-
шароитлар
яратиш
,
фермер
ва
деҳқонларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
юзасидан
барча
зарур
чора
-
тадбирлар
амалга
оширилганидан
дарак
бермоқда
.
Мазкур
ислоҳотлар
давоми
сифатида
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгаларининг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
,
қишлоқ
хўжалиги
экин
майдонларидан
самарали
фойдаланиш
тизимини
тубдан
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
ПФ
–5199-
сонли
Фармони
соҳада
юзага
келган
қатор
камчиликларни
бартараф
қилиш
орқали
“2017–2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
беш
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегияси
”
да
белгиланган
вазифаларни
амалга
ошириш
,
қишлоқ
хўжалиги
ишлаб
чиқарувчиларини
янада
қўллаб
-
қувватлаш
,
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
экин
майдонларидан
фойдаланиш
самарадорлигини
таъминлаш
,
пировард
натижада
ер
эгаларининг
даромадларини
кўпайтиришга
муносабатларини
тубдан
ўзгартириш
мақсадини
кўзлайди
[2].
Мазкур
фармонда
белгиланган
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгалари
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
механизмини
ва
соҳада
зарурий
норматив
-
ҳуқуқий
базани
яратиш
,
экин
майдонларидан
фойдаланишда
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгаларининг
манфаатдорлиги
ва
масъулиятини
ошириш
ҳамда
бу
борада
парламент
,
вакиллик
ва
жамоатчилик
назоратининг
таъсирчан
тизимини
яратиш
,
шунингдек
ердан
фойдаланиш
самарадорлигини
оширишда
давлат
бошқаруви
органлари
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
ва
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларининг
аниқ
вазифаларини
белгилаш
,
кўп
тармоқли
фермер
хўжаликлари
ривожланишининг
давлат
томонидан
қўллаб
-
қувватланишига
эришиш
,
соҳага
замонавий
бозор
механизмини
жорий
қилиш
, “
Томорқа
–
қўшимча
даромад
манбаи
!”
шиорини
ер
эгаларининг
кундалик
фаолиятига
сингдириш
орқали
қишлоқ
аҳолиси
орасида
кенг
тарғиб
қилиш
,
ер
эгаларининг
ердан
фойдаланиш
самарадолигини
ошириш
борасидаги
билим
ва
малакаларини
янада
ошириш
,
уларни
зарур
маълумот
ва
ахборотлар
билан
таъминлаш
тизимини
ривожлантириш
йўналишлари
,
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгаларининг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
ҳамда
қишлоқ
хўжалиги
экин
майдонларидан
фойдаланиш
самарадорлигини
оширишнинг
етти
устувор
йўналиши
этиб
белгиланди
.
Эндиликда
, 2022
йил
1
январига
қадар
муддатда
кўп
тармоқли
фаолиятни
йўлга
қўймаган
фермер
хўжаликлари
билан
тузилган
ер
ижараси
шартномалари
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
бекор
қилиниши
кўзда
тутилиб
,
ердан
фойдаланиш
самарадорлигини
оширишда
жонбозлик
кўрсатган
,
деҳқончилик
маданиятини
оширишда
муносиб
ҳисса
қўшган
ва
ишлаб
чиқаришда
юксак
натижаларга
эришган
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
раҳбарлари
ва
томорқа
ер
эгаларини
муносиб
тақдирлаш
мақсадида
“
Илғор
фермер
”, “
Меҳнаткаш
деҳқон
”
ва
“
Намунали
томорқачи
”
кўкрак
нишонларини
таъсис
этиш
белгиланди
.
Фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ерларидан
фойдаланиш
самарадорлигини
ошириш
,
соҳага
замонавий
бозор
муносабатларини
жорий
қилиш
,
шу
билан
бирга
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
раҳбарлари
ва
томорқа
ер
эгаларининг
ҳуқуқлар
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоялаш
,
уларнинг
ишлаб
чиқариш
фаолиятини
рағбатлантиришга
қаратилган
мазкур
ислоҳотлар
ўз
пировардида
мамлакатимиз
қишлоқ
хўжалигига
бозор
муносабатларини
жорий
қилиш
,
қишлоқ
хўжалигида
ишлаб
чиқариш
фаолиятини
ривожлантириш
,
шунингдек
қишлоқда
мулкдорлар
синфини
шакллантириш
борасида
ўтган
давр
мобайнида
амалга
оширилган
ислоҳотларнинг
муҳим
бўғини
бўлиб
хизмат
қилади
.
Мисол
учун
,
кўп
тармоқли
фермер
хўжаликларини
ташкил
этиш
ва
ривожлантириш
борасида
тасдиқланган
2018
йилга
мўлжалланган
дастур
бўйича
22
минг
986
лойиҳани
амалга
ошириш
эвазига
21
минг
634
фермер
хўжалигида
83
минг
567
янги
иш
ўрни
ташкил
этиш
белгилаб
олинган
эди
.
Амалда
эса
21
минг
305
лойиҳа
рўёбга
чиқарилган
бўлиб
, 81
минг
493
янги
иш
ўрни
яратилди
.
Йилқичилик
,
паррандачилик
,
узумчиликни
йўлга
қўйиш
ва
доривор
ўсимликлар
етиштириш
бўйича
режалар
тўлиқ
бажарилган
.
Бироқ
,
ўтган
йилда
мазкур
дастур
ижросини
таъминлашда
қатор
камчиликлар
ҳам
қайд
этилган
.
Хусусан
,
ҳудудлардаги
372
фермер
хўжалигида
кўп
тармоқли
фаолият
йўлга
қўйилмаган
.
Уларнинг
асосий
сабабларидан
бири
молиялаштириш
билан
боғлиқ
бўлган
муаммолардир
.
Жумладан
,
Дастурга
кўра
,
тижорат
банклари
томонидан
кўп
тармоқли
фермер
хўжаликларини
ривожлантириш
учун
592
миллиард
619
миллион
сўм
миқдорида
кредит
ажратиш
режалаштирилган
бўлиб
,
аслида
етарлича
маблағ
билан
таъминланмаган
[3].
Шунингдек
,
бугунги
кунда
яна
шундай
муаммолар
борки
,
баъзи
фермер
хўжаликлари
раҳбарларининг
ҳуқуқий
саводхонлиги
етарли
даражада
эмаслиги
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
23
уларнинг
фермер
хўжаликлари
,
ҳусусан
кўп
тармоқли
фермер
хўжаликларига
берилган
имтиёзлардан
бохабар
эмас
.
Мамлакатимизда
кўп
тармоқли
фермер
хўжаликларига
қатор
енгилликлар
берилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодекиснинг
179-
моддасида
солиқлар
ва
бошқа
мажбурий
тўловларни
тўлаганидан
кейин
хусусий
корхона
мулкдори
,
оилавий
корхона
иштирокчиси
ҳамда
фермер
хўжалиги
бошлиғи
ихтиёрида
қоладиган
фойда
суммасига
солиқ
солинмаслиги
қатъий
мустаҳкамланган
.
Бу
эса
фермер
хўжалиги
раҳбари
шу
хўжаликни
юритиш
натижасида
топган
фойдаси
тўлиқ
ўз
тассаруфида
қолишини
англатади
.
Яна
бир
имтиёз
,
мазкур
Кодекснинг
358-
моддасига
кўра
,
кўп
тармоқли
фермер
хўжаликлари
–
ягона
ер
солиғи
тўловчилар
,
кўп
тармоқли
фермер
хўжаликлари
реестрига
киритилган
кундан
бошлаб
қишлоқ
хўжалиги
маҳсулотини
етиштириш
билан
боғлиқ
бўлмаган
бошқа
даромад
турлари
бўйича
ягона
солиқ
тўловини
тўлашдан
беш
йил
муддатга
озод
этилиши
белгиланган
[4].
Бу
нима
дегани
?
Агар
ўз
фаолияти
кўп
тармоқли
шаклда
олиб
бораётган
фермер
хўжаликлари
белгиланган
тартибда
кўп
тармоқли
фермер
хўжаликлари
реестрига
киритилса
,
ягона
солиқ
тўловидан
озод
этилади
,
яъни
бу
фермернинг
молиявий
аҳволини
янада
яхшиланиб
,
қўшимча
даромад
манбаларини
топишга
имконият
яратиб
беради
.
Мисол
учун
кўп
тармоқли
фермер
хўжалиги
ўзи
етиштирган
қишлоқ
хўжалиги
маҳсулоти
қайта
ишлаб
,
уни
тайёр
маҳсулот
сифатида
сотиши
натижасида
қўшимча
даромадга
эга
бўлишига
туртки
бўлади
.
Бугунги
кунда
бу
берилган
имтиёзлардан
баъзи
фермер
хўжаликлари
фойдаланиб
,
ўз
фаолиятларида
қайта
ишлаш
,
сотиш
ҳамда
хизматлар
кўрсатиш
соҳасини
ривожлантирмоқда
.
Маълумки
бугунги
кунда
судларга
мурожаат
этишда
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
“
Давлат
божи
ставкалари
ҳақида
”
ги
қарорига
асосан
белгиланган
тартибда
давлат
божи
тўланиши
лозим
.
Солиқ
кодексининг
329-
моддасига
асосан
Ўзбекистон
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгалари
кенгаши
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
,
вилоятлар
ва
туманлар
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгалари
кенгашлари
–
фермер
,
деҳқон
хўжаликларининг
ва
томорқа
ер
эгаларининг
манфаатларини
кўзлаб
қилинган
даъволар
юзасидан
,
давлат
ва
хўжалик
бошқаруви
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларининг
қарорлари
,
улар
мансабдор
шахсларининг
ҳаракатлари
(
ҳаракатсизлиги
)
устидан
қилинган
шикоятлар
юзасидан
умумий
юрисдикция
судларида
,
ушбу
кодексининг
, 330-
моддасига
асосан
,
Ўзбекистон
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгалари
кенгаши
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
,
вилоятлар
ва
туманлар
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгалари
кенгашлари
–
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгаларининг
манфаатларини
кўзлаб
қилинган
даъволар
юзасидан
,
иқтисодий
судларда
,
мазкур
кодексининг
331-
моддасига
асосан
,
фермер
хўжалигида
фаолиятни
давом
эттираётган
меросхўрлар
–
уларга
фермер
хўжалигининг
мол
-
мулки
бўйича
меросга
бўлган
ҳуқуқи
тўғрисида
гувоҳнома
берганлик
учун
нотариал
ҳаракатлар
амалга
оширилганда
давлат
божини
тўлашдан
озод
қилиниши
белгиланган
.
Лекин
,
амалиёт
шуни
кўрсатмоқдаки
,
фермерлар
бу
каби
имтиёзлардан
тўлиқ
фойдалана
олмаяпти
.
Бу
шундан
далолат
берадики
,
фермер
хўжаликлари
раҳбарларини
янада
ҳуқуқий
саводхонлигини
ошириш
,
уларнинг
бу
соҳада
хориж
тажрибасини
ўзлаштириш
кўникмаларини
ривожлантириш
куннинг
долзарб
масалаларидан
.
Юқоридагилардан
хулоса
қилиб
,
қуйидаги
таклифларни
илгари
сурмоқчимиз
:
Биринчидан
,
Фермер
хўжаликларига
бугунги
кунда
инвестиция
жалб
қилишни
,
яъни
тўғридан
-
тўғри
хусусий
хорижий
инвестицияларни
жалб
қилиш
мақсадга
мувофиқдир
.
Мамлакатимизда
йилдан
-
йилга
хорижий
инвестицияларни
жалб
этишга
кенг
эътибор
қаратилмоқда
.
Лекин
,
фермер
хўжаликларига
хорижий
инвестицияларни
жалб
этиш
статистик
маълумотларга
кўра
2-5
фоизни
ташкил
этмоқда
.
Иккинчидан
,
Фермер
хўжаликларини
ташкил
этиш
ва
фаолият
юритиши
учун
ўрнатилган
талаблар
,
солиқ
имтиёзлари
,
афзалликларни
ривожланган
хорижий
мамлакатларнинг
тажрибаси
ўрганиш
ва
таҳлил
қилиш
ҳамда
уларни
жорий
этишни
йўлга
қўйиш
.
Бу
каби
масалаларга
фермер
хўжаликларига
узоқ
муддатга
ерларни
ижарага
бериш
,
кредит
(
лизинг
)
ва
ссудалар
ажратиш
,
ер
ижара
шартномасини
бекор
қилишдан
уларнинг
банкротлик
ҳолатларигача
бўлган
жараённи
яна
соддалаштириш
тажрибасини
ўрганиш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
Учинчидан
,
бугунги
кунда
кенг
эътибор
қаратилаётган
ҳамда
ташкил
этилаётган
кластер
тизимининг
ташкил
этиш
,
қайта
ташкил
этиш
,
тугатиш
,
ҳуқуқий
мақомини
ва
шу
каби
масалаларни
белгилаб
берувчи
норматив
-
ҳуқуқий
асосларини
ишлаб
чиқиш
ва
қабул
қилиш
.
Тўртинчидан
,
таҳлилларга
кўра
судларга
келиб
тушган
шикоятларни
кўришда
ҳокимликлар
томонидан
аксарият
ҳолларда
Ўзбекистон
Республикасининг
Ер
,
Уй
-
жой
,
Фуқаролик
кодекслари
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Маҳаллий
давлат
ҳокимияти
тўғрисида
”
ги
,
“
Фермер
хўжалиги
тўғрисида
”
ги
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2006
йил
29
майдаги
“
Давлат
ва
жамоат
эҳтиёжлари
учун
ер
участкаларининг
олиб
қўйилиши
муносабати
билан
фуқароларга
ва
юридик
шахсларга
етказилган
зарарларни
қоплаш
тартиби
тўғрисида
низомни
тасдиқлаш
ҳақида
” 97-
сонли
, 2013
йил
31
январдаги
“
Фермер
хўжалиги
ер
майдонини
мақбуллаштириш
ва
уни
тугатиш
тартиби
тўғрисидаги
низомни
тасдиқлаш
ҳақида
” 22-
сонли
, 2016
йил
9
мартдаги
“
Шаҳарсозлик
фаолияти
ва
қишлоқ
хўжалигидан
бошқа
эҳтиёжлар
учун
ер
участкалари
беришнинг
,
бино
ва
иншоотларнинг
ташқи
кўринишини
ўзгартиришни
(
фасадини
таъмирлашни
)
келишишнинг
,
шунингдек
объектни
қайта
ихтисослаштириш
ва
реконструкция
қилишга
,
турар
жойни
нотурар
жой
тоифасига
ўтказишга
рухсатномалар
беришнинг
умумий
белгиланган
тартибини
янада
соддалаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
” 70-
сонли
, 2019
йил
9
январдаги
“
Фермер
хўжаликлари
ва
бошқа
қишлоқ
хўжалиги
корхоналари
ер
майдонларини
мақбуллаштириш
ҳамда
қишлоқ
хўжалиги
экин
ерларидан
самарали
фойдаланишга
доир
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
14-
сонли
қарорлари
талаблари
бузилаётганлиги
аниқланди
.
Бу
эса
ўз
-
ўзидан
судларда
иш
ҳажмининг
ошиши
,
жисмоний
ва
юридик
шахслар
томонидан
асосли
шикоятларнинг
қўпайишигига
сабаб
бўлмоқда
.
Хусусан
,
Олий
суд
расмий
маълумотларига
кўра
туман
ҳокимларининг
қарорларни
ҳақиқий
эмас
деб
топиш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
24
тўғрисида
2017
йилнинг
иккинчи
яримида
524
та
иш
кўрилган
бўлиб
,
шундан
227
таси
ёки
43,3
фоизи
қаноатлантирилган
, 218
таси
ёки
41,6
фоизи
рад
қилинган
,
41
таси
ёки
7,8
фоизи
кўрмасдан
қолдирилган
ва
38
таси
ёки
7,3
фоизи
бўйича
иш
юритиш
тугатилган
. 2018
йилда
эса
ушбу
тоифада
1
554
та
иш
кўрилган
бўлиб
,
шундан
685
таси
ёки
44,1
фоизи
қаноатлантирилган
, 636
таси
ёки
40,9
фоизи
рад
қилинган
, 111
таси
ёки
7,1
фоизи
кўрмасдан
қолдирилган
ва
122
таси
ёки
7,9
фоизи
бўйича
иш
юритиш
тугатилган
.
Демак
,
фермер
ва
деҳқон
ҳўжаликларига
ер
участкаларини
узоқ
мудддатга
ижарага
бериш
тартибини
янада
соддалаштириш
,
бу
борада
маҳаллий
ҳокимият
органлари
ваколатларини
қисқартириш
,
улардан
бу
ваколатларни
фақатгина
ер
участкаларини
ажратишда
ваколатли
органга
хулоса
тақдим
этиш
мажбуриятини
юклаш
;
Фермер
ва
деҳқон
ҳўжаликларига
ер
учаскаталарини
узоқ
муддатга
ижарага
бериш
шартномасини
бекор
қилишда
тегишли
тартибда
маҳаллий
ҳокимият
ваколатларини
чеклаш
ва
шартномани
бекор
қилишда
тегишли
тугатиш
комиссиясининг
хулосасини
олиш
;
Фермер
ва
деҳқон
ҳўжаликларига
ер
учаскаталарини
узоқ
муддатга
ижарага
бериш
шартномасини
бекор
қилинганда
,
яъни
уларнинг
ер
участкалари
тегишли
тартибда
янги
ташкил
этилган
фермер
хўжалиги
,
кластер
ёки
бошқа
ташкилий
-
ҳуқуқий
шаклдаги
тадбиркорлик
субъектларига
берилганда
уларнинг
дебитор
ва
кредитор
,
шунингдек
солиқ
ва
бошқа
мажбурий
тўловлардан
бўлган
қарздорликларини
амалдаги
қонунчилик
талабларига
риоя
этган
ҳолда
ўтказиш
ҳамда
буни
туман
(
шаҳар
)
ҳокимининг
қарорида
алоҳида
кўрсатиб
ўтиш
;
Тегишли
тартибда
ер
ижара
шартномалари
бекор
қилинган
фермер
ва
деҳқон
хўжаликларини
давлат
рўйхатидан
чиқаришни
туман
қарорининг
қарорида
кўрсатиш
(
Уларнинг
мансабдор
шахслари
(
раҳбарлари
)
томонидан
қассдан
ёки
олдиндан
тил
бириктирган
ҳолда
ер
ижара
шартномасини
бекор
қилиш
бундан
мустасно
).
Бугунги
кунда
судлар
амалиётида
шундай
ҳолатлар
учрамоқдаки
,
тегишли
тартибда
туман
ҳокимининг
қарори
билан
ер
майдонлари
туман
заҳирасига
олинган
фермер
хўжаликлари
амалда
фаолият
юритаётан
тадбиркорлик
субъекти
сифатида
солиқ
органлари
базасида
қайд
этилиб
,
уларга
солиқ
ва
бошқа
мажбурий
тўловлар
ҳисобланиб
борилади
,
натижада
судларга
солиқ
органлари
томонидан
даъво
тартибида
боқимонда
қарздорлик
ундириш
ҳамда
ундирувни
унинг
мол
-
мулкига
қаратиш
талаби
билан
мурожаат
қилинади
.
Судлар
томонидан
даъво
талаби
қаноатлантирилган
тақдирда
белгиланган
муддатларда
ижро
варақа
(
даъво
талабида
қўрсатилган
қарздорлик
,
олдиндан
тўлаб
чиқилган
почта
харажати
ҳамда
суд
харажатлари
(
давлат
божи
,
ВКА
харажатлари
каби
)
ундириш
)
берилиб
,
ундирув
ҳаракатлари
бошланади
.
Бу
жараён
тегишли
тартибда
бир
неча
босқичлардан
иборат
.
Ижро
ҳаракатлари
давомида
давлат
ижрочиси
томонидан
ундирув
фермер
хўжалигининг
мол
-
мулкига
,
мол
-
мулки
мавжуд
бўлмаса
,
тегишли
тартибда
аризага
биноан
суд
томонида
ижро
этиш
усули
ва
тартиби
ўзгартирилган
тақдирда
ундирув
фермер
хўжалиги
раҳбарининг
мол
-
мулкига
қаратилганда
жисмоний
шахслардан
кўплаб
эътироз
ва
шикоятлар
бўлади
.
Шу
сабабли
бундай
ҳолатларги
чек
қўйиш
ва
олдини
олишда
бу
жараённи
янада
соддалаштиришни
тақозо
этади
.
Бешинчидан
,
фермер
ва
деҳқон
хўжаликларига
ер
участкаларини
узоқ
муддатга
ижарага
бериш
,
ижара
шартномасини
бекор
қилиш
низо
вужудга
келган
тақдирда
ушбу
низоларни
аввал
медиация
тартибида
ишларни
кўришни
амалиётини
жорий
қилиш
лозим
,
бунда
судга
фақатгина
низо
бўлгандагина
ва
низо
суд
тартибида
ҳал
этилиши
лозим
деб
топилгандагина
судга
мурожаат
этиш
тартиби
ва
амалиётини
жорий
этиш
,
бевосита
туман
(
шаҳар
)
ҳокимликларининг
бевосита
масалани
“
Шу
ерда
,
ҳозир
”
тамойили
асосида
келишув
асосида
ҳал
этилишига
кўмаклашади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгаларининг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қили
,
қишлоқ
хўжалиги
экин
майдонларидан
самарали
фойдаланиш
тизимини
тубдан
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
ПФ
-
5199-
сон
Фармони
. http://www.lex.uz/docs/3371644
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ва
томорқа
ер
эгаларининг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қили
,
қишлоқ
хўжалиги
экин
майдонларидан
самарали
фойдаланиш
тизимини
тубдан
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
ПФ
-
5199-
сон
Фармони
. http://www.lex.uz/docs/3371644
3.
Мусаев
А
.
Кўп
тармоқли
фермер
хўжаликларини
ташкил
этишда
қандай
муаммолар
бор
?
сарлавҳали
мақола
4.
Шоева
С
.
ЎзА
.
Фермерлар
имтиёзлардан
хабардорми
?
сарлавҳали
мақола
.
