ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
49
Ш
.
А
.
Қулматов
,
ЎзР
ИИВ
Академияси
Жиноят
-
процессуал
ҳуқуқи
кафедраси
бошлиғининг
ўринбосари
,
подполковник
,
юридик
фанлар
номзоди
,
доцент
.
СУД
АМАЛИЁТИДА
ПРОЦЕССУАЛ
МАЖБУРИЯТЛАРНИ
САМАРАЛИ
БАЖАРИЛИШИНИ
ТАЪМИНЛАШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
Аннотация
.
Мақолада
суд
амалиётида
процесс
иштирокчилари
томонидан
процессуал
мажбуриятларнинг
бажарилишининг
бугунги
кундаги
ҳолати
ва
жиноят
-
процессуал
кодексни
такомиллаштиришга
оид
айрим
фикр
-
мулоҳозалар
баён
этилган
.
Таянч
(
энг
муҳим
)
сўзлар
:
суд
,
суд
мажлиси
,
тартиб
,
жиноят
процесси
иштирокчилари
,
процессуал
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлар
,
жавобгарлик
.
Аннотация
.
В
статье
раскрываются
некоторые
мнения
,
касающиеся
соверщенствования
уголовно
-
процессуального
кодекса
и
сегоднейщего
состояния
исполнения
процессуальных
обязанностей
участников
процесса
в
судебной
практике
.
Ключевые
слова
:
суд
,
заседания
суда
,
проядок
,
участники
уголовного
процесса
,
процессуальное
права
и
обязанностьи
,
ответственность
.
Annotation.
In article the essence both place of the
procedural rights and duties in criminal procedure is
opened, the necessity of perfection of the procedural
rights and duties is stated.
Key words:
The procedural right, procedural duty, par-
ticipants of process, responsibility.
Ўтган
чорак
аср
давомида
суд
хокимиятини
му
-
стақил
ва
алоҳида
тармоғига
айлантириш
мақсади
,
шунингдек
уни
ўтмишдаги
жазолаш
органидан
инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
муҳофаза
қилувчи
ҳамда
ишончли
ҳимоя
қилувчи
чинакам
мустақил
институтига
айлантириш
бўйича
самарали
ислоҳотлар
амалга
оширилди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2017
йил
21
февралдаги
«
Ўзбекистон
Республикаси
суд
тизими
тузилмасини
тубдан
такомиллаштириш
ва
фа
-
олияти
самарадорлигини
ошириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
»
ги
фармонида
суд
ҳокимиятининг
чинакам
мустақиллигини
таъминлаш
,
судлар
фаолиятини
са
-
марадорлиги
ва
нуфузини
ошириш
,
судлар
тузилмаси
-
ни
ҳамда
судьялик
лавозимларига
номзодларни
тан
-
лаш
ва
тайинлаш
тизимини
янада
такомиллаштириш
юзасидан
тегишли
чора
-
тадбирларни
амалга
ошириш
белгиланди
.
Ушбу
фармон
асосида
Ўзбекистон
Рес
-
публикасининг
Конституцияси
,
қатор
қонунларга
кири
-
тилган
тегишли
ўзгартиришлар
ва
қўшимчалар
асоси
-
да
2017
йил
1
июндан
Қорақалпоғистон
Республикаси
,
вилоятлар
ва
Тошкент
шаҳар
маъмурий
судлар
,
туман
(
шаҳар
)
маъмурий
судлар
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
таркибида
маъмурий
ишлар
бўйича
суд
ҳайъати
ташкил
этилди
[1.]..
Маъмурий
судлар
жиноят
ишлари
бўйича
судлар
-
дан
алоҳида
фаолият
юритиши
,
жиноят
ишлари
бўйи
-
ча
судларга
бир
қанча
енгилликларни
яратди
,
жумла
-
дан
,
мазкур
судлардаги
иш
ҳажми
кескин
камайди
,
натижада
жиноят
ишини
тўла
,
ҳар
томонлама
ва
холи
-
сона
кўриш
имконияти
вужудга
келди
,
бу
ўз
навбатида
судьялар
томонидан
чиқариладиган
процессуал
қарорларининг
(
ҳукм
ва
ажрим
)
қонуний
,
асосли
ва
адолатли
қабул
қилинишини
кафолатлайди
.
Судьялар
томонидан
чиқариладиган
процессуал
қарорлар
ўз
вақтида
қонуний
,
асосли
ва
адолатли
қабул
қилиниши
учун
суд
босқичида
тарафлар
ва
бошқа
шахсларнинг
суд
муҳокамасида
иштирок
этиши
ҳамда
суд
мажлиси
вақтида
тартибга
риоя
этишига
ҳам
боғлиқдир
.
Агарда
тарафлардан
бири
суд
мухокамасига
кел
-
маса
ЖПКнинг
410, 411, 412, 413-
моддаларига
муво
-
фиқ
суд
мажлисида
раислик
қилувчи
суд
мухокамасига
келмаган
иштирокчисиз
кўриб
чиқиш
ёки
кейинга
қол
-
дирилиш
масаласи
ҳал
этилади
,
суд
муҳокамаси
кей
-
инга
қолдирилган
тақдирда
эса
,
муҳокамага
келган
бошқа
иштирокчиларнинг
норозилигига
сабаб
бўлади
(
вақти
беҳудага
ўтканлиги
,
йўлга
ҳаражат
қилиб
кел
-
ганлиги
ва
ҳ
.
к
.).
Жиноят
процесси
иштирокчиларининг
суд
мажлиси
вақтида
тартибга
риоя
этмаслиги
муҳокамани
бир
ма
-
ромда
тартиб
билан
кечишига
тўсқинлик
қилиши
мум
-
кин
,
иш
бўйича
хақиқатни
аниқлашга
бироз
бўлсада
қийинчиликлар
туғдиради
,
қолаверса
,
муҳокамада
қат
-
нашувчиларнинг
руҳий
холатига
ҳам
салбий
таъсирини
кўрсатади
.
Суд
мажлисининг
тартиби
Ўзбекистон
Республика
-
си
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
«
Суд
мажлисининг
тартиби
»
деб
номланувчи
424-
моддасида
яъни
«
Судь
-
ялар
кириб
келаётганда
суд
мажлиси
залида
ҳозир
бўлганларнинг
ҳаммаси
ўринларидан
турадилар
.
Суд
процессининг
барча
иштирокчилари
судга
тик
турган
ҳолда
мурожаат
қиладилар
,
кўрсатувлар
берадилар
ва
баёнотлар
қиладилар
.
Ушбу
қоидадан
фақат
раислик
қилувчининг
рухсати
билангина
четга
чиқилиши
мум
-
кин
.
Суд
процессининг
барча
иштирокчилари
,
шунинг
-
дек
суд
залида
ҳозир
бўлган
барча
шахслар
раислик
қилувчининг
суд
мажлисида
белгиланган
тартибга
риоя
қилиш
тўғрисидаги
фармойишларини
сўзсиз
ба
-
жаришлари
лозим
»
деб
белгиланган
.
Бу
билан
қонун
-
шунос
тарафларга
(
процесс
иштирокчиларига
)
ва
бошқа
шахсларга
(
судланувчининг
яқин
қариндошлари
,
танишлари
)
суд
мажлиси
давомида
белгиланган
тар
-
тибга
қатъий
риоя
этиш
мажбуриятини
юклайди
.
Қолаверса
,
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
«
Жиноят
процесси
иштирок
-
чилари
»
деб
номланувчи
иккинчи
бўлим
ва
бобларида
процесс
иштирокчиларида
суд
мажлиси
вақтида
тар
-
тибга
риоя
этиши
шартлиги
тўғрисидаги
мажбурият
мавжуд
,
ЖПКнинг
408-
моддасида
суд
мажлисига
ра
-
ислик
қилувчи
суд
мажлиси
залида
тартибга
риоя
қилинишини
таъминлаши
,
унинг
фармойишилари
та
-
рафлар
ва
барча
ҳозир
бўлганлар
учун
мажбурийлиги
белгиланишидан
ҳам
айни
мажбурият
белгиланганини
пайқаш
қийин
эмас
.
Суд
амалиётида
тарафлардан
судланувчи
,
ҳимоя
-
чи
,
жабрланувчи
,
фуқаровий
даъвогар
,
фуқаровий
жа
-
вобгар
ва
гувоҳларнинг
суд
мажлисига
узрсиз
сабаб
-
ларга
кўра
келмаслик
ёки
суд
мажлиси
ўтказилаётган
вақтда
тартибни
бузиш
ёки
судга
хурматсизлик
қилиш
каби
процессуал
мажбуриятлар
бажарилмаслиги
куза
-
тилади
.
Масалан
:
суд
мажлислар
залида
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексининг
168-
модда
2-
қисм
,
«
б
»
банди
билан
айбланаётган
судланувчи
А
.
унга
маълум
бўлган
иш
ҳолатлар
юзасидан
гапириб
бериши
жараёнида
жабрланувчи
С
.
судланувчи
А
.
ни
ёлғон
гапираётганлигига
чидайолмай
,
судга
раислик
қилувчининг
икки
маротаба
тартибга
чақириш
тўғриси
-
да
огоҳлантиришига
қарамасдан
суд
мажлиси
тартиби
-
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
50
га
риоя
этмай
,
судланувчига
баланд
овозда
ўз
эътиро
-
зларини
тўхтовсиз
тарзда
билдирган
ва
суд
мажлисига
раислик
қилувчининг
учинчи
маротаба
огоҳланти
-
ришдан
сўнгина
тартибга
риоя
қила
бошлаган
[2.].
Бошқа
мисол
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
ко
-
дексининг
266-
модда
2-
қисм
билан
айбланаётган
,
эҳтиёт
чораси
сифатида
муносиб
ҳулқ
атворда
бўлиш
тўғрисида
тилхат
қўлланилган
судланувчи
Б
.
нинг
адво
-
кати
қасддан
суд
мажлисига
икки
маротаба
келмаган
-
лиги
туфайли
суд
мажлисини
ўтказиш
кейинга
қолди
-
ришга
сабаб
бўлганлиги
туфайли
вилоят
Адвокатлар
Палатасига
адвокатга
нисбатан
хусусий
ажрим
кири
-
тилган
,
судланувчи
эса
вафот
этган
жабрланувчининг
яқин
қариндошларидан
инсонийлик
фазилатларини
умуман
намоён
этмаганлиги
(
умуман
хабар
олмаган
,
дафн
маросимига
ҳам
моддий
томонидан
ёрдам
бермаган
,
сўрамаган
ҳам
),
судланувчи
ўзини
суд
маж
-
лисига
тайёргарлик
кўриш
босқичида
суд
тартибини
менсимасдан
яъни
судланувчи
одоб
аҳлоқ
нормалари
-
га
зид
равишда
саволларга
кинояли
жавоб
бериб
,
жи
-
ноят
содир
этмаган
шахс
каби
иштирокчиларга
бепи
-
санд
қараб
қўпол
муомалада
бўлгани
боис
унга
нисба
-
тан
терговда
қўлланилган
муносиб
ҳулқ
атворда
бўлиш
тўғрисида
тилхат
тарздаги
эҳтиёт
чорасини
оғирроқ
эҳтиёт
чораси
яъни
қамоққа
олиш
эҳтиёт
чо
-
расига
ўзгартирган
[2.].
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
ко
-
дексининг
«
Суд
мажлисида
тартибни
бузганлик
учун
жавобгарлик
»
деб
номланувчи
272-
моддасида
суд
мажлисида
қатнашаётган
нафақат
тарафлар
,
шу
би
-
лан
бирга
суд
мажлисида
ҳозир
бўлган
ҳар
қандай
процесс
иштирокчиси
ёки
бошқа
шахслар
яъни
судла
-
нувчининг
яқин
қариндошлари
ва
бошқалар
тартибни
бузган
тақдирда
,
раислик
қилувчининг
фармойишлари
-
га
бўйсунмаса
ёки
судни
беҳурмат
қилса
,
дастлаб
суд
мажлиси
раиси
уларни
оғзаки
огоҳлантириши
,
агар
огоҳлантириш
таъсир
қилмаса
,
процесс
иштирокчи
c
и
суднинг
ажримига
мувофиқ
,
бошқа
иштирокчилар
суд
-
нинг
фармойишига
мувофиқ
суд
залидан
чиқариб
юборилиши
ёҳуд
маъмурий
жавобгарликка
тортилиши
белгиланган
.
Суднинг
ажрими
айбловчи
ёки
ҳимоячига
тааллуқли
бўлса
(
прокурор
ёки
адвокат
),
ишни
эшитиш
кейинга
қолдирилиши
,
залдан
чиқариб
юборилган
айбловчи
ёки
ҳимоячининг
ғайриқонуний
хулқ
-
атвори
тўғрисида
суд
хусусий
ажрим
чиқариб
,
уни
тегишлили
-
гига
қараб
,
юқори
турувчи
прокурорга
ёки
Ўзбекистон
Республикаси
Адвокатлар
палатасининг
ҳудудий
бошқармаси
ҳузуридаги
малака
комиссиясига
юбори
-
лади
.
Суд
залидан
судланувчи
чиқариб
юборилган
бўлса
,
ҳукм
унинг
иштирокида
эълон
қилиниши
ёки
эълон
қилингандан
кейин
унга
дарҳол
маълум
қилиниб
,
тилхат
олиниши
лозим
.
Суд
мажлиси
залидан
чиқариб
юборилган
шахс
(
судланувчи
,
айбловчи
ва
ҳимоячи
бундан
мустасно
)
раислик
қилувчи
томонидан
унинг
жойнинг
ўзида
чиқарган
ажримига
асосан
маъмурий
жавобгарликка
тортилиши
мумкин
.
Ажрим
суд
мажлисининг
баённомасига
қайд
этилиши
белги
-
ланган
,
мазкур
нормада
суд
мажлисида
тартибни
буз
-
ган
тарафлар
ёки
бошқа
иштирокчиларга
МЖтКнинг
қайси
моддасига
асосан
жавогарликка
тортилиши
бел
-
гиланмаган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Маъмурий
жавбогарлик
тўғрисидаги
кодекснинг
14-
боби
“
Одил
судловга
тажо
-
вуз
қилувчи
ҳуқуқбузарликлар
учун
маъмурий
жавоб
-
гарлик
”
деб
номланувчи
180-
моддасида
«
Судга
хур
-
матсизлик
қилиш
»
деб
номланади
.
Унга
кўра
гувоҳ
,
жабрланувчи
,
даъвогар
,
жавобгар
,
ишда
қатнашувчи
бошқа
шахсларнинг
судга
келишдан
қасддан
бўйин
товлашида
ёки
мазкур
шахсларнинг
ва
бошқа
фуқаро
-
ларнинг
раислик
қилувчи
фармойишига
бўйсинмасли
-
гида
ёҳуд
суд
мажлиси
пайтида
тартибни
бузишда
ўз
ифодасини
топган
судга
хурматсизлик
учун
энг
кам
иш
ҳақининг
1
бараваридан
3
бараваригача
миқдорда
жа
-
рима
солишга
сабаб
бўлиши
назарда
тутилган
.
Бундан
ташқари
Ўзбекистон
Республикаси
Маъму
-
рий
жавбогарлик
тўғрисидаги
кодекснинг
181-
моддаси
“
Суднинг
хусусий
ажрими
(
қарори
)
бўйича
чоралар
кўрмаслик
”
деб
номланиб
,
унда
«
мансабдор
шахс
то
-
монидан
суд
чиқарган
хусусий
ажримни
(
қарорни
)
кўриб
чиқмаслик
ёҳуд
ажримда
(
қарорда
)
кўрсатилган
қонунни
бузиш
ҳолларини
бартараф
этиш
чораларини
кўрмаслик
,
худди
шунингдек
хусусий
ажримга
(
қарорга
)
ўз
вақтида
жавоб
бермаслиги
»
энг
кам
иш
ҳақининг
3
бараваридан
5
бараваригача
миқдорда
жарима
со
-
лишга
сабаб
бўлиши
белгиланган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
ко
-
дексининг
272-
моддасида
Ўзбекистон
Республикаси
Маъмурий
жавбогарлик
тўғрисидаги
кодекснинг
180,181-
моддаларига
мувофиқ
жавобгарликка
торти
-
лишини
аниқ
кўрсатилиши
мақсадга
мувофиқ
деб
ҳисоблаймиз
.
Шу
боисдан
ЖПКнинг
272-
моддаси
би
-
ринчи
қисмидаги
«…
маъмурий
жавобгарликка
торти
-
лиши
ҳам
мумкинлиги
хусусида
огоҳлантирилади
»
жумлаларини
«
МЖтКнинг
180,
181-
моддаларига
мувофиқ
маъмурий
жавобгарликка
тортилиши
билан
ҳам
огоҳлантирилади
»
деган
жумлалар
билан
ўзгарти
-
рилиши
керак
.
Шунингдек
фикримизча
,
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
272-
моддасида
суд
мажлисида
тартибни
бузган
процесс
иштирокчиси
ёки
бошқа
шахслар
тартиббузарлик
учун
маъмурий
жавоб
-
гарлик
билан
огоҳлантирилиш
жараёнида
тартиббузар
сифатида
,
тартиббузарга
огоҳлантириш
таъсир
қилма
-
гандан
сўнг
тартиббузар
ҳуқуқбузар
сифатида
эътироф
этилишини
кўрсатиб
ўтиш
керак
(
МЖтКнинг
180, 181-
моддаларида
назарда
тутилган
маъмурий
ҳуқуқбузар
-
лик
вужудга
келганлиги
боис
(
судланувчи
,
айбловчи
ва
ҳимоячи
бундан
мустасно
)).
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
,
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
272-
моддасини
Суд
мажлисида
тартибни
бузган
процесс
иштирокчиси
ёки
бошқа
шахсларнинг
жавобгарлиги
деб
номлаш
ва
4-
қисмининг
биринчи
хатбошидаги
«…..
чиқариб
юборилган
шахс
»
жумласини
«….
чиқариб
юборилган
ҳуқуқбузар
»
деган
сўзлар
билан
алмашти
-
риш
зарур
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
ко
-
дексининг
473-
моддасида
суд
мажлиси
залида
ҳозир
бўлганларнинг
ҳаммаси
,
шу
жумладан
суд
таркиби
ҳам
ҳукмни
тик
туриб
эшитиши
белгиланган
бўлсада
,
лекин
суд
залидан
судланувчи
чиқариб
юборилган
бўлса
,
ҳукм
унинг
иштирокида
эълон
қилиниши
ёки
эълон
қилингандан
кейин
унга
дарҳол
маълум
қилиниб
,
тил
-
хат
олиниши
ҳақида
сўз
юритилмаган
.
Шунинг
учун
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодек
-
сининг
272-
моддасидаги
қоидани
473-
модда
1-
қисмининг
2-
бандига
«
Агарда
судланувчи
суд
залидан
чиқариб
юборилган
бўлса
,
ҳукм
унинг
иштирокида
ҳук
-
мнинг
қарор
қисми
эълон
қилинади
ёки
эълон
қилин
-
гандан
кейин
унга
дарҳол
маълум
қилиниб
,
уч
сутка
-
дан
кечиктирилмай
,
ҳажми
катта
бўлган
тақдирда
эса
ўн
суткадан
кечиктирмай
унинг
нусхаси
маҳкумга
тил
-
хат
орқали
топширилади
»
деб
тўлдириш
мақсадга
мувофиқдир
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
51
Ушбу
бобда
судда
иштирок
этаётган
тарафларнинг
ёки
бошқа
иштирокчилар
томонидан
процессуал
маж
-
буриятларни
бажармаганлик
учун
жавобгарликка
тор
-
тиш
тартиби
ҳам
бошқача
,
масалан
:
жиноий
жавобгар
-
ликка
тортиш
масаласи
Ўзбекистон
Республикаси
Жи
-
ноят
-
процессуал
кодексининг
«
Суд
мажлисида
про
-
цессуал
мажбуриятларни
бузганлик
учун
жавобгарлик
-
ни
юклашга
қаратилган
суд
ҳаракатлари
»
деб
номла
-
нувчи
273-
моддасида
агар
процесс
иштирокчисининг
одил
судловга
қарши
жиноят
содир
этганлик
учун
жи
-
ноий
жавобгарликка
тортилишига
асослар
суд
муҳока
-
масида
ёки
иш
апелляция
,
кассация
ёҳуд
назорат
тар
-
тибида
кўриб
чиқилаётганда
аниқланган
бўлса
,
унда
суд
жиноят
ишини
қўзғатиш
тўғрисидаги
масалани
ҳал
қилиш
учун
тегишли
материалларни
илова
қилган
ҳол
-
да
бу
ҳақда
прокурорга
хабар
бериши
белгиланган
.
Маъмурий
ёки
пул
ундирув
билан
боғлиқ
масалани
ҳал
этиш
тартиби
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
«
Пул
ундириш
ва
жарима
со
-
лиш
тўғрисидаги
масалани
суд
томонидан
ҳал
қилиш
тартиби
»
деб
номланувчи
274-
моддасида
суд
мажли
-
сига
тартибни
бузган
шахсга
жарима
солиш
жиноят
ишини
кўриш
қайси
судга
тааллуқли
бўлса
,
шу
суд
то
-
монидан
амалга
оширилиши
,
процессуал
мажбурият
-
ларни
ёки
тартибни
бузишга
бевосита
суд
мажлисида
йўл
қўйилган
бўлса
,
жарима
солиш
ҳақидаги
ажрим
ишни
кўраётган
суд
томонидан
шу
мажлиснинг
ўзида
чиқарилиши
,
суд
мажлисида
суриштирувчи
,
терговчи
ёки
прокурор
томонидан
тартиббузарлик
тўғрисида
тузилган
баённома
ва
унга
илова
қилинган
материал
-
лар
ёҳуд
суд
мажлиси
баённомасидан
олинган
теги
-
шли
кўчирма
ўқиб
эшиттирилиши
,
шундан
сўнг
жавоб
-
гарликка
тортилаётган
шахснинг
изоҳлари
,
суд
мажли
-
сида
прокурор
қатнашаётган
бўлса
,
унинг
фикри
эши
-
тилиши
ва
ажрим
чиқарилиши
,
ёҳуд
суд
мажлиси
за
-
лида
тартибни
бузган
шахсга
жарима
солиш
тўғриси
-
даги
ажримни
чиқарган
суд
бу
ажримнинг
ижросини
уч
ойгача
муддатга
кечиктиришга
ёки
ижронинг
бўлиб
-
бўлиб
бажарилишига
рухсат
беришга
ҳақли
эканлиги
белгиланган
.
Ушбу
қоида
нафақат
суд
мажлисида
про
-
цесс
иштирокчилари
томонидан
процессуал
мажбури
-
ятларни
бажармаганлик
учун
жавобгарлик
масаласи
ҳал
этилиши
,
балки
суриштирув
ёки
дастлабки
тергов
босқичида
ҳам
процессуал
мажбуриятларни
бажарма
-
ганлик
учун
жавобгарликка
тортиш
масаласи
суд
маж
-
лисида
жиноят
иши
билан
бирга
кўриб
чиқилиши
ижо
-
бий
ҳолатдир
.
Мисол
учун
,
айбланувчи
томонидан
га
-
ров
тўғрисида
эҳтиёт
чораси
билан
боғлиқ
мажбурият
бузилиши
натижасида
айбланувчига
нисбатан
оғир
эҳтиёт
чораси
(
уй
қамоғи
ёки
қамоқ
)
қўлланилганда
гаров
нарсаси
суднинг
ажрими
билан
давлат
фойдаси
-
га
ўтказилади
.
Лекин
ушбу
моддага
таржимон
,
мута
-
хассис
ва
кафилга
пул
ундириш
масаласини
кири
-
тилганлиги
бироз
мантиқсиздир
.
Чунки
пул
ўндириш
масаласи
бевосита
процессуал
чиқимлар
билан
боғлиқдир
.
Процессуал
чиқимлар
эса
ЖПКнинг
«
Про
-
цессуал
муддатлар
ва
чиқимлар
»
деб
номланувчи
39
бобида
белгиланган
қоидалар
билан
тартибга
солин
-
ган
.
Шу
боис
ЖПКнинг
274-
моддасини
«
Жарима
солиш
тўғрисидаги
масалани
суд
томонидан
ҳал
қилиш
тар
-
тиби
»
деб
номлаш
ва
ушбу
модда
матнлардаги
«
тар
-
жимон
,
мутахассис
ва
кафилга
пул
ундириш
»
жумла
-
ларини
чиқариб
ташлаш
мақсадга
мувофиқдир
.
Процесс
иштирокчиларини
яъни
судда
тараф
ҳисо
-
бланган
судланувчи
,
жабрланувчи
ва
гувоҳнинг
узрсиз
сабабларга
кўра
суд
мажлисига
келиш
мажбуриятини
бажармаслиги
,
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
262-
моддага
мувофиқ
мажбу
-
рий
келтириш
учун
асос
бўлади
.
Россия
Федерацияси
Жиноят
-
процессуал
кодекси
-
нинг
«
Пул
жаримаси
»
деб
номланувчи
117-
моддасида
суд
томонидан
процессуал
мажбуриятларни
бажарма
-
ган
процесс
иштирокчиларига
нисбатан
икки
юз
эллик
рубль
миқдорда
жарима
солиниши
, «
Пул
жаримасини
ундириш
ва
гаровни
давлат
фойдасига
ўтказиш
тарти
-
би
»
деб
номланувчи
118-
моддасида
эса
агарда
про
-
цессуал
мажбуриятлар
судгача
бўлган
босқичда
бажа
-
рилмаган
бўлса
,
бу
ҳақда
суриштирувчи
,
терговчи
ва
прокурор
баённома
тузиб
, 5
кун
ичида
ҳудудий
судга
юбориши
,
суд
процессуал
мажбуриятларни
бажарма
-
ган
процесс
иштирокчисини
суд
мажлисига
чақириб
масала
юзасидан
қарор
қабул
қилади
.
Аммо
,
тартибу
-
зарнинг
келмаганлиги
баённомани
кўриб
чиқишга
мо
-
нелик
қилмаслиги
,
суд
баённомани
кўриб
чиқиш
натижасида
жарима
ундириш
ёки
ундирмаслик
бўйича
қарор
чиқариши
белгиланган
.
Шу
боис
ЖПКнинг
274-
моддасининг
3-
қисмига
«...
унинг
фикри
эшитилади
ва
»
деган
сўзлардан
кейин
«
суд
мажлиси
раиси
процесс
иштирокчиси
ёки
бошқа
шахсга
жарима
солиш
ёки
солмаслик
тўғрисида
ажрим
чиқаради
.
Жарима
энг
кам
иш
ҳақининг
бир
бараваридан
уч
бараваригача
миқдорда
белгиланади
»
деб
тўлдириш
мақсадга
мувофиқдир
.
Мазкур
масаланинг
иккинчи
томони
бугунги
кунда
судялар
томонидан
чиқарилаётган
процессуал
қарор
-
ларнинг
қонуний
,
асосли
ва
адолатлилик
масаласига
бағишланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мир
-
зиёев
«
Суд
органлари
тизимида
одил
судловни
таъминлаш
борасидаги
ишларнинг
аҳволи
,
муаммола
-
ри
ва
истиқболдаги
вазифалар
»
га
бағишланган
ви
-
деоселектор
йиғилишида
суд
идоралари
фаолиятини
қайта
кўриб
чиқиш
энг
асосий
устувор
вазифалардан
бири
эканлигини
,
кейинги
пайтда
мамлакатимиз
фуқаролари
томонидан
Ўзбекистон
Республикаси
Пре
-
зидентининг
Халқ
қабулхоналари
ва
виртуал
қабулхо
-
насига
бўлаётган
мурожаатларнинг
катта
қисми
айнан
суд
идоралари
ва
судьялар
фаолияти
билан
боғлиқ
экани
бу
йўналишда
кўплаб
муаммолар
мавжудлигини
таъкидлаб
ўтди
[3.].
2017
йилнинг
6
ойи
давомида
судьяларнинг
7
нафари
пора
олганлиги
туфайли
жиноий
жавобгарлик
-
ка
, 117
нафари
интизомий
жавобгарликка
тортилган
.
2016
йил
давомида
34%
судьяга
нисбатан
нотўғри
процессуал
қарор
қабул
қилганлиги
учун
юқори
судлар
томонидан
хусусий
ажрим
чиқарилган
бўлса
, 2017
йилнинг
5
ойда
эса
44%
яъни
ҳали
йил
якун
бўлмасдан
туриб
нотўғри
процессуал
қарор
қабул
қилганлиги
учун
юқори
судлар
томонидан
чиқарилган
хусусий
ажрим
-
лар
10%
га
ошганлигини
кузатиш
мумкин
. 2016
йил
да
-
вомида
3700
та
суд
хукмлари
юқори
инстанция
судла
-
ри
томонидан
қайта
кўриб
чиқилиб
бекор
бўлган
,
шундан
1362
та
жиноят
ишларида
судланувчиларга
нисбатан
тайинланган
жазо
миқдори
камайтирилган
,
масалан
: 2017
йилнинг
5
ойи
давомида
судланувчини
оқлаш
учун
асослар
етарли
бўлган
тақдирда
ҳам
оқлов
хукми
чиқарилмаган
(
Ширин
шаҳар
жиноят
ишлари
бўйича
судьяси
томонидан
)
ёки
жарима
жазоси
Жино
-
ят
кодексида
энг
кам
иш
ҳақининг
20
бараваридан
600
бараваригача
белгиланган
бўлсада
,
жаримани
700
баравар
миқдорда
белгилаган
(
Яккасарой
тумани
жи
-
ноят
ишлари
бўйича
судьяси
), 3
маротаба
муқаддам
судланган
судланувчига
нисбатан
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазоси
тайинланиши
зарур
бўлган
бўлсада
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
52
лекин
унга
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
боғлиқ
бўлмаган
жазо
тайинланган
ва
ҳ
.
қ
[3.].
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мир
-
зиёев
суд
идораларининг
фаолияти
,
ундаги
муаммо
-
лари
ва
камчиликларига
тўхталар
эканлар
,
куюниб
«
Адолат
ва
маънавият
ўзаро
чамбарчас
боғлиқ
тушун
-
чалар
,
маънавият
бўлмаган
жойда
ҳеч
қачон
адолат
бўлмайди
,
шунинг
учун
ҳам
судьялар
,
юрист
кадрлар
-
ни
тайёрлаш
ва
судьялик
лавозимига
тайинлашда
бу
масалага
алоҳида
эътибор
қаратиш
лозим
,
айнан
маънавий
фазилатларнинг
етишмаслиги
туфайли
ай
-
рим
судьялар
ўртасида
қонунга
зид
ҳаракатлар
содир
этиш
,
нопоклик
,
таъмагирлик
,
одамларнинг
дарду
та
-
швишиларига
лоқайд
қараш
,
адолат
мезонларига
хи
-
лоф
равишда
қарорлар
қабул
қилиш
ҳолатлари
учрай
-
ди
»
деб
таъкидладилар
.
Шу
боис
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мирзиёев
таъбири
билан
айтганда
судьялар
томо
-
нидан
чиқариладиган
процессуал
қарорлар
қонуний
,
асосли
ва
адолатли
бўлиши
учун
энг
аввало
адолатли
ва
кучли
судьялар
корпусини
яратиш
,
судьяларнинг
онгида
фақат
адолат
,
дилида
поклик
,
тилида
ҳақиқат
устувор
бўлиши
керак
,
судья
–
бу
адолат
посбони
бўл
-
моғи
керак
.
Шундагина
халқ
суд
идораларидан
рози
бўлади
ва
инсон
манфаатлари
таъминланади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
«
Судлар
тўғрисида
»
ги
қонун
. 2000
йил
14
декабрь
.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2017
йил
21
февралдаги
«
Ўзбекистон
Республикаси
суд
тизими
тузилмасини
тубдан
такомиллаштириш
ва
фаолияти
самарадорлигини
ошириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
»
ги
фармони
.
3.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
М
.
Мирзиёевнинг
2017
йил
13
июнь
куни
А
.
Навойи
номли
Симпозимлар
саройи
маърифат
марказида
«
Суд
органлари
тизимида
одил
судловни
таъминлаш
борасидаги
ишларнинг
аҳволи
,
муаммолари
ва
истиқболдаги
вазифалар
»
га
бағишланган
видеоселектор
йиғилишида
сўзлаган
нутқи
.
4.
Жиззах
шаҳар
жиноят
ишлари
бўйича
судида
суд
мажлиси
жараёнида
кўрилган
жиноят
ишларининг
муҳокамаси
. 2017
йил
24
апрель
.
Жиззах
шаҳри
.
А
.
К
.
Расулев
,
и
.
о
.
доцента
кафедры
«
Профилактика
правонаруше
-
ний
»
Академии
МВД
Республики
Узбекистан
,
д
.
ю
.
н
.
ВЛИЯНИЕ
СЕТИ
ИНТЕРНЕТ
НА
ФОРМИРОВАНИЕ
ЛИЧНОСТИ
МОЛОДЫХ
ХАКЕРОВ
Аннотация
:
Мақолада
статистик
маълумотлар
асосида
Интернет
тармоғининг
хакер
шахсини
шаклланишига
таъсири
таҳлил
қилинган
,
тегишли
хулосалар
қилинган
ва
таклифлар
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
хакер
,
Интернет
,
жиноятчи
шахси
,
болалар
,
ёш
.
Аннотация
:
В
статье
были
на
основании
статистических
данных
было
проанализировано
влияние
сети
Интернет
на
формирование
личности
хакера
,
были
сделаны
соответствующие
выводы
и
разработаны
предложения
.
Ключевые
слова
:
хакер
,
Интернет
,
личность
пре
-
ступника
,
дети
,
возраст
.
Annotation
: Article analysed influence of the Internet
on formation of the identity of the hacker on the basis of
statistical data, drawn the corresponding conclusions and
developed offers.
Key words
: hacker, Internet, identity of the criminal,
children, age.
В
юридической
литературе
вопрос
личности
пре
-
ступника
,
совершившего
преступления
в
сфере
ин
-
формационных
технологий
и
безопасности
,
иначе
го
-
воря
,
киберпреступника
,
рассматривается
,
в
основном
,
через
призму
обособленной
группы
лиц
,
именуемых
«
хакерами
».
Традиционно
хакеры
рассматриваются
как
группа
профессионалов
высокого
класса
,
которые
используют
свои
интеллектуальные
способности
для
разработки
способов
и
методов
осуществления
проти
-
воправных
посягательств
на
информационно
-
коммуникационные
ресурсы
и
сети
.
Преимущественно
эти
взломы
наносят
ущерб
системе
защиты
и
безопас
-
ности
информационных
технологий
.
Поэтому
часто
хакеров
называют
компьютерными
хулиганами
.
Тен
-
денция
развития
компьютерной
преступности
показы
-
вает
,
что
сеть
Интернет
является
потенциальной
сре
-
дой
для
формирования
личности
юных
хакеров
.
По
статистике
в
2018
году
больше
чем
у
3,580
мил
-
лиардов
человек
во
всем
мире
есть
доступ
к
Интерне
-
ту
,
то
есть
средний
глобальный
уровень
проникнове
-
ния
составляет
47,1
процентов
.
По
состоянию
на
но
-
ябрь
месяц
2018
года
количество
пользователей
со
-
циальных
сетей
составил
2,46
миллиардов
человек
,
то
есть
68,71 %
от
всех
пользователей
сети
Интернет
в
мире
[12].
Большинство
пользователей
приходится
на
разви
-
вающиеся
страны
–
в
них
насчитывается
2,5
миллиар
-
да
пользователей
,
а
в
развитых
странах
– 1
миллиард
.
В
процентном
отношении
наибольшее
проникновение
интернета
остается
в
развитых
странах
– 81%,
по
сравнению
с
40%
в
развивающихся
странах
и
15%
в
наименее
развитых
странах
.
В
Европе
76%
населения
имеют
возможность
выходить
в
онлайн
.
На
втором
месте
находятся
страны
СНГ
– 67,7%,
на
третьем
-
государства
Северной
и
Южной
Америки
с
показате
-
лем
в
65,9%.
Самый
низкий
показатель
в
Африке
–
всего
21,8% [5].