ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
12
М
.
М
.
Абдуллаева
,
Тошкент
давлат
юридик
университети
Ҳуқуқий
тадқиқотлар
маркази
катта
илмий
ходими
МОДЕРНИЗАЦИЯ
ЖАРАЁНИДА
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИ
КОНСТИТУЦИЯВИЙ
C
УДИНИНГ
ФАОЛИЯТИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
мамлакатни
модернизациялаш
ва
жамиятни
демократлаштириш
шароитида
конституциявий
-
ҳуқуқий
жавобгарликнинг
мазмун
-
моҳияти
ва
ҳуқуқий
табиати
,
конституциявий
жавобгарликни
асоси
сифатида
конституциявий
ҳуқуқбузарликнинг
элементлари
ҳамда
конституциявий
суднинг
ваколатларини
такомиллаштиришга
доир
илмий
асосланган
таклиф
ва
тавсиялар
назарда
тутилган
.
Калит
сўзлар
:
ҳокимиятлар
бўлиниши
,
суд
тизими
,
конституциявий
жавобгарлик
,
конституциявий
назорат
,
конституциявий
одил
судлов
,
Аннотация
:
в
данной
статье
анализируются
кон
-
цепция
и
понятие
конституционной
ответственности
в
условиях
модернизации
государства
и
демократиза
-
ции
общества
,
элементы
конституционного
деликта
в
качестве
основы
конституционной
ответственности
,
а
также
выдвинуты
научно
-
обоснованные
предложения
и
рекомендации
по
совершенствованию
полномочия
Конституционного
суда
Республики
Узбекистан
.
Ключевые
слова
:
разделение
власти
,
судебная
система
,
конституционная
ответственность
,
конститу
-
ционный
надзор
,
конституционное
правосудие
Annotation:
the article analyses the conception and
notion of the constitutional liability in the condition of mod-
ernization of the state and democratization of society, the
elements of constitutional delect as a basis of the constitu-
tional liability, considered scientifically based proposals
and recommendations on improvement of the powers of
Constitutional court .
Key words:
the separation of power,
the judicial sys-
tem, constitutional liability, constitutional control,
constitu-
tional justice
Жаҳондаги
барча
ҳуқуқий
демократик
давлатлар
ҳокимиятлар
бўлиниши
назариясини
эътироф
этишиб
,
уни
давлат
ҳокимиятини
ташкил
этишнинг
асоси
сифатида
қабул
қилишган
.
Ҳокимиятлар
бўлиниши
ўз
мазмунига
кўра
,
ягона
бўлган
давлат
ҳокимиятининг
уч
тармоққа
–
қонун
чиқарувчи
,
ижро
этувчи
ва
суд
ҳокимиятига
бўлинишини
,
ҳар
бир
ҳокимият
тармоғи
бошқаларга
нисбатан
мустақил
ҳолда
фаолият
юритишини
тақозо
этади
.
Айни
пайтда
,
ҳокимиятлар
бўлиниши
,
ҳар
бир
ҳокимият
тармоғи
бошқасининг
ўз
ваколат
доирасидан
чиқмаслигини
,
бошқа
тармоқ
ваколатлари
мувозанатини
ҳам
назорат
қилиб
туради
,
шу
тариқа
ҳокимиятниг
суиистеъмол
қилиниши
олди
олинади
.
Ш
.
Л
.
Монтьеске
таълимотига
биноан
, “
эркин
давлат
–
ҳокимиятлар
бўлиниши
принципига
,
яккаҳокимликка
қарши
тармоқларнинг
ўзаро
бир
-
бирини
тийиб
туришига
,
давлат
ҳокимиятининг
жамиятнинг
турли
қатламлари
ўртасидаги
тақсимланишига
асосланиши
лозим
”. [1, 68-
бет
.]
Конституциямизга
мувофиқ
,
мамлакатимизнинг
стратегик
вазифаси
юртимизда
инсонпарвар
ҳуқуқий
демократик
давлат
қуришдир
.
Бу
вазифани
мамлакатда
ҳокимиятлар
бўлиниши
принципини
таъминламасдан
туриб
бажариб
бўлмайди
.
Ўзбекистон
Республикаси
илк
бор
ўзининг
Конституциясини
1992-
йил
8-10-
декабрда
Олий
Кенгашнинг
ўн
биринчи
сессиясида
халқ
вакиллари
муҳокама
қилар
экан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
давлатимиз
бошқарув
шаклини
қуйидагича
таърифлаган
: “
Давлат
ҳокимиятининг
ташкил
этилиши
ва
фаолият
тартиби
ваколатларнинг
тақсимланиш
принципи
асосида
амалга
оширилади
.
Қонун
чиқарувчи
,
ижро
этувчи
ва
суд
ҳокимияти
–
давлатнинг
учта
асосий
таянчидир
.
Лойиҳада
ана
шу
учта
ҳокимият
идораларининг
ўзаро
уйғун
фаолият
воситалари
,
шунингдек
,
бу
идораларнинг
ўзаро
бир
-
бирини
тийиб
туриш
тизимини
вужудга
келтирувчи
қоидалар
мустаҳкамланди
”.
[2, 123-
бет
.]
Ҳокимият
тармоқларининг
ўзаро
бир
-
бирини
тийиб
туриши
механизми
ҳақида
гапирилганда
,
даставвал
қонун
чиқарувчи
ҳокимиятга
нисбатан
қандай
тийиб
туриш
чора
-
воситалари
борлигини
таъкидлаб
ўтиш
лозим
.
Қонун
чиқарувчи
ҳокимиятни
“
тийиб
турувчи
ва
мувозанатда
ушлаб
турувчи
”
ҳуқуқий
чоралар
сифатида
,
энг
аввало
Конституциявий
суд
томонидан
қонун
чиқарувчи
ҳокимият
ҳужжатларини
конституцияга
мувофиқлигини
текшириш
ваколатини
,
яъни
конституциявий
назорат
институти
назарда
тутилади
.
Суд
ҳокимияти
тизимида
ўзига
хос
ва
алоҳида
ўрин
тутувчи
ушбу
суд
,
қонун
чиқарувчи
ҳокимият
ҳужжатларини
конституция
асосида
,
унинг
доирасидан
чиқмаган
ҳолда
ҳужжатлар
қабул
қилинишини
текширади
ва
шу
тариқа
бу
ҳокимиятни
«
тийиб
»
туради
.
Ҳуқуқий
демократик
давлатда
конституциявий
тартибга
эришиш
,
қонунийлик
ва
адолатни
рўёбга
чиқаришда
конституциявий
назорат
органлари
муҳим
аҳамиятга
эга
.
Конституциявий
одил
судлов
органлари
конституциявий
назоратни
амалга
оширишнинг
зарурий
шартидир
.
Конституциявий
жавобгарликни
қўлловчи
конституциявий
назорат
органларининг
қуйидаги
умумий
хусусиятлари
мавжуд
:
биринчидан
,
конституциявий
назорат
ва
у
билан
боғлиқ
судлов
тартиби
демократик
давлатчилик
ва
ҳуқуқий
тизим
ривожида
муайян
босқичида
,
мамлакатда
конституциявий
режимни
таъминлаш
мақсадида
вужудга
келади
;
иккинчидан
,
конституциявий
назорат
функцияси
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
конституциявийлиги
хусусида
қарор
қабул
қила
оладиган
махсус
ваколатли
орган
зиммасига
юклатилади
;
учинчидан
,
мазкур
органнинг
бош
мақсади
конституциявий
нормаларнинг
амалга
оширилиши
устидан
назоратни
таъминлаш
,
Конституцияга
зид
ҳужжатларни
қабул
қилинишига
йўл
қўймасликдан
иборат
;
тўртинчидан
,
конституциявий
назорат
органи
конституцияга
мос
келмайдиган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
аниқлаган
тақдирда
ўз
қарори
билан
уларни
ҳаракатдан
тўхтатади
ёхуд
тегишли
идорага
бундай
ҳужжатларни
конституцияга
мувофиқлаштириш
тўғрисида
тавсия
беради
;
бешинчидан
,
конституциявий
назорат
органи
конституциявий
режимни
бузган
идора
ва
шахсларга
нисбатан
санкция
қўллаши
мумкин
,
ёки
тегишли
орган
олдида
конституциявий
жавобгарлик
масаласини
қўйиш
мумкин
. [3, 31-
бет
.]
Айрим
мамлакатларда
мансабдор
шахсларнинг
конституциявий
-
ҳуқуқий
жавобгарликни
амалга
ошириш
учун
махсус
органлар
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
13
ташкил
этилади
.
Бир
қатор
давлатларда
конституциявий
назорат
институтлари
импечмент
ваколатига
эга
.
Президент
(
давлат
бошлиғи
,
федерация
субъектлари
бошлиғи
(
раҳбарига
)
нисбатан
39
та
давлатнинг
конституциявий
назорат
институтлари
импечмент
ваколатига
эга
.) (
Австрия
,
Озарбайжон
,
Жазоир
,
Арманистон
,
Колумбия
,
Литва
,
Германия
,
Италия
ва
б
.) [4, 132-
бет
.].
Конституциявий
назоратнинг
замонавий
тизимида
конституциявий
одил
судловнинг
уч
асосий
модели
ўз
ифодасини
топган
:
1.
Умумий
суд
тизими
доирасида
конституциявий
назоратнинг
одатда
,
миллий
судлар
инстанциявий
тизимини
бошқарадиган
олий
суд
томонидан
амалга
оширилиши
(
Ирландия
,
Швейцария
,
Норвегия
,
Эстония
,
Монако
,
Малто
,
Кипр
Республикаси
ва
б
.)
2.
Конституциявий
одил
судловнинг
шу
мақсадда
алоҳида
ташкил
этилган
суд
органи
томонидан
амалга
оширилиши
(
Австрия
,
Италия
,
Испания
,
Португалия
,
Франция
,
Белгия
ва
б
.)
3.
Конституциявий
одил
судловнинг
аралаш
модели
[5, 39-
бет
.].
Конституциявий
назорат
институтлари
қай
шаклда
ташкил
этилмасин
,
барчасида
асосий
мақсад
мамлакатнинг
Олий
қонунини
ҳимоя
қилишдан
иборат
.
Ўзбекистон
Республикасида
конституциявий
назорат
ва
конституциявий
-
ҳуқуқий
жавобгарликни
амалга
оширувчи
ягона
орган
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
судидир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
,
“
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
тўғрисида
”
ги
Қонуни
,
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
судининг
регламенти
ва
бошқа
ҳужжатлар
мазкур
орган
фаолиятининг
ҳуқуқий
асосларини
ташкил
этади
.
Асосий
қонунимизнинг
109-
моддасига
мувофиқ
,
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
ваколатлари
қуйидагилар
:
1)
Ўзбекистон
Республикаси
қонунларининг
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлис
палата
қарорларининг
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
фармонларининг
ҳукуматнинг
ва
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
қарорларининг
,
Ўзбекистон
Республикасининг
давлатлараро
шартномавий
ва
бошқа
мажбуриятларининг
Ўзбекистон
Республикаси
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясига
мослигини
аниқлайди
;
2).
Қорақалпоғистон
Республикаси
Конституцияси
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциясига
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
қонунлари
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунларига
мувофиқлиги
тўғрисида
хулоса
беради
;
3)
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
ва
қонун
нормаларига
шарҳ
беради
;
4)
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
ва
қонунлари
билан
берилган
ваколат
доирасида
бошқа
ишларни
ҳам
кўриб
чиқади
.
Конституциявий
суднинг
қарорлари
матбуотда
эълон
қилинган
пайтдан
бошлаб
кучга
киради
.
Улар
қатъий
ва
улар
устидан
шикоят
қилиш
мумкин
эмас
.
“
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциявий
суди
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
1-
моддасига
мувофиқ
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциявий
суди
қонун
чиқарувчи
ва
ижро
этувчи
ҳокимиятларнинг
ҳужжатлари
Конституцияга
қанчалик
мослигига
доир
ишларни
кўрадиган
суд
ҳокимияти
органи
ҳисобланади
.
Қайд
этиш
жоизки
,
Конституциявий
суд
ўз
фаолиятида
кучга
кирган
ҳуқуқий
ҳужжатларни
Конституцияга
мувофиқлигини
текширади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
юқорида
кўрсатилган
ваколатлардан
ташқари
,
бошқа
ваколатларга
ҳам
эга
.
Конституциявий
суднинг
ваколатларини
шартли
равишда
икки
гуруҳга
бўлиш
мумкин
:
1)
Конституцияда
назарда
тутилган
ваколатлар
;
2)
Қонунда
назарда
тутилган
ваколатлар
[6, 450-
бет
.].
Конституцияда
назарда
тутилган
ваколатлар
жумласига
,
Конституциянинг
83-
моддасида
мустаҳкамланган
Конституциявий
судининг
қонунчилик
ташаббуси
ҳуқуқи
ҳамда
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
95-
моддада
назарда
тутилган
ҳолларда
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатини
тарқатиб
юбориш
тўғрисида
қарор
қабул
қилишда
унга
маслаҳат
бериш
ваколати
киради
.
Конституциявий
суднинг
бошқа
қонунларда
назарда
тутилган
ваколати
жумласига
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
13-
моддаси
3-
қисмига
кўра
,
Ўзбекистон
Республикасининг
бош
прокурорининг
буйруқлари
ва
бошқа
ҳужжатлари
(
индивидуал
хусусиятга
эга
бўлган
ҳужжатлар
бундан
мустасно
)
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
ва
қонунларига
зид
бўлса
,
уларнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
судининг
қарори
асосида
бекор
қилинишини
киритиш
мумкин
.
Давлатчиликда
демократик
тарзда
изчил
такомиллаштиришнинг
ҳамда
модернизациянинг
норматив
-
ҳуқуқий
асосини
Конституция
ташкил
этади
.
Конституциявий
суд
қонун
чиқарувчи
ва
ижро
этувчи
ҳужжатларни
Конституцияга
мослигига
доир
ишларни
кўради
ва
ушбу
тартиб
бузилган
ҳолларда
конституциявий
жавобгарлик
чораларини
қўллайди
.
Шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳузуридаги
Амалдаги
қонун
ҳужжатлари
мониторинги
институти
фаолиятини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Фармонида
Амалдаги
қонун
ҳужжатлари
мониторинги
институтининг
мамлакатни
ислоҳ
этиш
ва
модернизация
қилишнинг
ҳуқуқий
базаси
такомиллаштирилишини
тизимли
таҳлил
қилиш
,
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
билан
мустаҳкам
ҳамкорликда
қонун
ҳужжатлари
лойиҳаларини
кўриб
чиқиш
ҳамда
уларнинг
ўтиши
юзасидан
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартиб
ва
таомилларга
риоя
этиш
бўйича
таклифлар
тайёрлаш
фаолиятини
амалга
ошириши
қайд
этиб
ўтилган
.
Конституциявий
суд
томонидан
инсон
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
ҳимоя
қилиш
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлиб
,
бу
умумий
юрисдикция
судларининг
,
худди
шунингдек
,
хўжалик
судларининг
сўровлари
бўйича
қонунларни
Конституцияга
мослигини
текшириш
йўли
билан
амалга
оширилади
.
Фуқаро
ҳуқуқларининг
бузилишининг
муайян
ҳодисаси
билан
боғлиқ
бўлган
бу
тартиб
-
таомил
фуқаровий
,
маъмурий
ва
жиноят
ишларини
кўриб
чиқиш
жараёнида
қонуннинг
Конституцияга
мос
эмаслиги
аниқланган
тақдирда
,
Олий
суд
Раиси
ёки
Олий
хўжалик
суди
Раиси
томонидан
Конституциявий
судда
қўзғатилиши
мумкин
.
Давлат
ҳокимияти
тизимини
изчиллик
билан
такомиллаштириш
ва
мазкур
ҳокимиятни
мунтазам
ўзгараётган
ижтимоий
муносабатлар
билан
уйғунлашиб
бориши
келгусида
Ўзбекистон
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
14
Республикаси
Конституциявий
суди
фаолиятини
янада
такомиллаштириш
долзарблигини
белгилаб
беради
.
Зеро
,
Б
.
Мирбабаев
таъкидлаганларидек
, “
Ҳозирги
модернизация
жараёнлари
нафақат
умумий
юрисдикция
судлари
ва
хўжалик
судларига
таалуқли
,
балки
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
судининг
ҳуқуқий
ҳолатини
ҳамда
инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
ҳимоя
қилиш
соҳасида
конституциявий
одил
судловни
такомиллаштиришни
ҳам
назарда
тутади
”. [7, 21-
бет
.]
Шундан
келиб
чиқиб
,
Ўзбекистон
Республикасида
конституциявий
назорат
Конституциявий
суд
фаолиятини
такомиллаштириш
лозимлигини
мақсадга
мувофиқ
деб
билдик
ва
уни
қуйидагича
асослаймиз
:
Сиёсий
-
ҳуқуқий
тадқиқотларга
мувофиқ
,
конституциявий
судга
ҳокимият
тармоқлари
ўртасида
юзага
келган
тенгликнинг
,
мувозанатнинг
кафили
сифатида
,
ўз
ваколатларини
амалга
ошириш
жараёнида
қонун
чиқарувчи
ва
ижро
этувчи
ҳокимиятлар
ўртасида
низо
келиб
чиққан
тақдирда
уларни
келиштириб
қўювчи
ҳакам
ёки
воситачи
сифатида
қаралади
.
Кўплаб
ривожланган
демократик
давлатларнинг
конституциявий
судлари
(
Қозоғистон
,
Австрия
,
Польша
)
давлат
органларининг
ваколатига
доир
низоларни
кўриб
чиқиш
ҳуқуқига
эга
.
Шу
боис
,
гарчанд
,
ҳозирги
кунга
қадар
ҳокимият
тармоқлари
ўртасида
ихтилофлар
юз
бермаган
бўлсада
,
Конституциявий
судга
давлат
органлари
ўртасид
a
вужудга
келадиган
низоларни
кўриб
чиқиш
ваколатини
бериш
лозим
.
Айрим
мамлакатларда
мансабдор
шахсларнинг
конституциявий
-
ҳуқуқий
жавобгарлигини
амалга
ошириш
учун
махсус
органлар
ташкил
этилади
.
Масалан
,
1982-
йили
Польшада
Конституциявий
трибунал
ва
Давлат
трибунали
таъсис
этилган
.
“
давлат
трибунали
давлатнинг
олий
мансабдор
шахслари
содир
этган
ҳуқуқбузарликлар
ҳақидаги
ишларни
кўриб
чиқади
.
Мамлакат
Президенти
,
Вазирлар
Кенгаши
раиси
ва
аъзолари
,
депутатлар
ва
сенаторлар
шундай
шахслар
жумласига
киради
. [8, 47-
бет
.]
Конституциявий
жавобгарлик
бир
қатор
давлатларда
конституциявий
суд
томонидан
амалга
оширилади
.
Чехия
Республикаси
Конституциясининг
87-
моддасига
мувофиқ
,
Конституциявий
суд
бевосита
конституциявий
жавобгарликка
оид
масалаларни
кўради
. [9, 128-
бет
.]
Иккинчидан
,
судларнинг
ваколатлари
доирасига
давлат
органлари
ҳуқуқий
актларининг
конституция
ва
қонунларга
мослиги
устидан
назорат
қилиш
ваколати
кирар
экан
,
бу
масала
билан
ҳам
конституциявий
суд
ҳам
умумий
юрисдикция
судлари
ҳам
хўжалик
судлари
шуғулланмоқда
.
Шу
боис
,
Ўзбекистон
Республикаси
конституциявий
суди
томонидан
амалга
ошириладиган
назоратнинг
аниқ
чегараларини
белгилаш
,
унинг
ҳуқуқий
оқибатларини
акс
эттириш
ва
буни
қонун
ҳужжатларида
мустаҳкамлаш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Шунингдек
,
бугунги
кунда
амалга
оширилаётган
ислоҳотларнинг
туб
мазмуни
инсон
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
таъминлашга
қаратилган
экан
,
Олий
Мажлиснинг
инсон
ҳуқуқлари
бўйича
вакили
(
Омбудсман
)
га
Ўзбекистон
Республикаси
конституциявий
суди
муҳокамасига
масалалар
киритиш
ҳуқуқини
бериш
мақсадга
мувофиқдир
.
Бундай
амалиёт
Испания
,
Россия
Федерацияси
,
Венгрия
,
Болгария
,
Украина
ва
бошқа
давлатларда
кенг
тарқалган
.
Ўзбекистон
Республикаси
конституциявий
судига
фуқаролар
мурожаат
қилиш
ҳуқуқига
эга
,
аммо
масалалар
киритиш
ҳуқуқига
эга
эмас
.
Шу
ўринда
Конституциявий
судга
мурожаат
қилиш
ва
масала
киритиш
ҳуқуқи
борасида
тўхталиб
ўтсак
.
“
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
17-
моддасига
мувофиқ
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
,
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатасининг
Спикери
,
Олий
Мажлис
Се
-
натининг
Раиси
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
,
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатаси
депутатлари
умумий
сонининг
камида
тўртдан
бир
қисмидан
иборат
депутатлар
гуруҳи
,
Олий
Мажлис
Сенати
аъзолари
умумий
сонининг
камида
тўртдан
бир
қисмидан
иборат
сенаторлар
гуруҳи
,
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
Олий
судининг
раиси
,
Олий
хўжалик
суди
-
нинг
раиси
ва
Бош
прокурори
Конституциявий
судда
кўриб
чиқиш
учун
масалалар
киритиш
ҳуқуқига
эга
.
Масала
Конституциявий
суднинг
камида
уч
судьяси
ташаббуси
билан
ҳам
киритилиши
мумкин
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
судига
фуқаронинг
мурожаати
эса
бевосита
“
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
судида
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаатларни
кўриб
чиқиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
низомга
мувофиқ
,
мурожаатларни
(
ариза
,
шикоят
,
таклифлар
)
кўриб
чиқиш
тартибини
белгилай
-
ди
.
Агар
жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаат
-
лари
қуйидаги
мазмундаги
:
–
ўзларининг
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясида
белгиланган
ҳуқуқлари
,
эркинликлари
ва
қонуний
манфаатлари
Конституцияга
мос
бўлмаган
қонунлар
ёки
Олий
Мажлис
палаталари
қабул
қилган
қарорлар
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
фармонлари
,
Вазирлар
Маҳкамаси
ва
маҳаллий
далвт
ҳокимияти
органларининг
қарорлари
қабул
қилинганлиги
натижасида
,
шунингдек
Ўзбекистон
Республикасининг
давлатлараро
шартномалар
билан
олган
ёки
бошқа
мажбуриятлари
туфайли
бузилганлиги
ҳақидаги
;
–
Қорақалпоғистон
Республикаси
Конституцияси
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциясига
ёки
Қорақалпоғистон
Республикаси
қонунлари
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунларига
мувофиқ
эмаслиги
тўғрисидаги
;
–
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
ва
қонунларининг
нормаларига
шарҳ
бериш
ҳақидаги
мурожаатлари
бевосита
Конституциявий
судда
ўрганиб
чиқилади
.
Агар
мурожаатлар
юқорида
келтириб
ўтилган
масалалардан
бирортасига
тегишли
бўлса
,
улар
Конституциявий
суд
раиси
ёки
унинг
ўринбосари
топшириғига
мувофиқ
,
масалани
Конституциявий
суд
мажлисида
кўриб
чиқиш
учун
тайёрлаш
мақсадида
,
Конституциявий
суднинг
судьялари
томонидан
ўрганиб
чиқилади
.
Судьянинг
мазкур
ишга
доир
хулосаси
,
Конституциявий
суднинг
бошқа
икки
ёки
ундан
ортиқ
судьялари
томонидан
маъқулланган
тақдирда
“
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
19-
моддасига
мувофиқ
Конституциявий
суд
мажлисида
кўриб
чиқиши
учун
киритилиши
мумкин
.
Мазкур
ҳолатда
фуқаронинг
Конституциявий
судга
бевосита
эмас
,
билвосита
(
Конституциявий
суднинг
камида
уч
судьяси
ташаббуси
билан
)
масала
киритиши
акс
этган
.
Олий
Мажлиснинг
инсон
ҳуқуқлари
бўйича
вакили
дав
-
лат
органлари
,
корхоналар
,
муассасалар
,
ташкилотлар
ва
мансабдор
шахслар
томонидан
инсон
ҳуқуқлари
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
15
ҳамда
эркинликлари
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
риоя
этилиши
устидан
парламент
назоратини
амалга
ошириши
қонунчилигимизда
акс
этган
.
Албатта
,
ҳар
қандай
назоратнинг
натижаси
унинг
мантиқий
якуни
бўлади
.
Олий
Мажлиснинг
инсон
ҳуқуқлари
бўйича
вакили
жисмоний
ва
юридик
шахслардан
келаётган
мурожаатлар
орқали
ҳамда
ўзи
амалга
ошираётган
назорат
орқали
реал
ҳаётнинг
қаерида
,
қандай
муаммолар
борлигини
ва
қайси
жабҳада
қонунчиликни
такомиллаштириш
лозимлигини
аниқлашда
кўмаклашади
.
Шу
боис
Олий
Мажлиснинг
инсон
ҳуқуқлари
бўйича
вакилига
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
муҳокамасига
масалалар
киритиш
ҳуқуқини
бериш
фуқаро
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
тўлиқ
рўёбга
чиқариш
имконини
беради
.
Хорижий
амалиётда
конституциявий
судларнинг
инсон
ҳуқуқларинини
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
функцияси
тобора
кучайиб
бораётганлиги
,
конституциявий
одил
судловнинг
таъсирчан
ва
самарадорлиги
кенгаяётганлиги
кузатилмоқда
,
бу
эса
ўз
навбатида
суд
ҳимоясига
бўлган
конституциявий
ҳуқуқларни
амалга
оширишга
ижобий
таъсир
ўтказади
.
Хулоса
ўрнида
таъкидлаш
лозимки
,
конституциявий
одил
судлов
–
демократик
давлатчиликнинг
муҳим
сифат
белгисидир
.
Конституциявий
одил
судлов
конституциявий
назоратнинг
муҳим
шакли
,
демократик
давлатнинг
зарурий
институти
бўлиб
,
Конституция
ва
қонунларнинг
устунлигини
кафолатловчи
ишончли
гаров
сифатида
намоён
бўлмоқда
.
Адабиётлар
рўйхати
1.
Азаркин
Н
.
М
.
Монтескье
. –
М
.:
Юридическая
ли
-
тература
, 1988.-
С
.68
2.
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
:
миллий
истиқлол
,
иқтисод
,
сиёсат
,
мафкура
. –
Т
.,
Ўзбекистон
, 1993. –
Б
.123.
3.
Х
.
Т
.
Одилқориев
.
Конституциявий
одил
судлов
–
ҳуқуқий
модернизациялашнинг
муҳим
омили
.
//
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
судининг
Ахборотномаси
. 2008-
йил
. 16-
сон
. –
Б
. 31.
4.
Richard.A.P. The History, Scope, and Form of Im-
peachment. Harvard University Press (June2012).P.95-
132.
5.
Исмаилов
Б
,
Хорижий
давлатларнинг
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
конституциявий
одил
судловнинг
асосий
моделлари
.
//
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
судининг
Ахборотномаси
. 2008-
йил
.
16-
сон
. –
Б
. 39.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясига
шарҳ
.
Муаллифлар
жамоаси
. –T.:
Ўзбекистон
. 2013. –
Б
. 450.
7.
Мирбобоев
Б
.
Инсон
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
ҳимоя
қилувчи
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
конституциявийлиги
устидан
суд
назорати
//
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
судининг
Ахборотномаси
.– 2006.–14
сон
–
Б
.21.9.
8.
Ҳуқуқ
ва
бурч
. 2012-
йил
6-
сон
–
Б
. 47.
9.
Чехия
Республикаси
Конституцияси
//–
Масъул
муҳаррир
: –
Саидов
A.X. –
Т
.:
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Ўзбекистон
Республикаси
Миллий
маркази
. 2012. –
Б
:128.
Х
.
А
.
Абдурахманов
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИ
САЙЛОВ
ҚОНУНЧИЛИГИНИНГ
ТАКОМИЛЛАШИШ
ДИНАМИКАСИ
Аннотация
:
мазкур
мақола
Ўзбекистон
Республиксининг
сайлов
тизими
ва
қонунчилигининг
шакллантирилиши
,
унинг
босқичлари
,
сайлов
жараёнининг
такомиллаштирилиб
бориши
ёритилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясига
ва
мамлакат
қонунчилигига
киритилган
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
миллий
сайлов
тизимининг
демократик
ҳуқуқий
давлат
ва
фуқаролик
жамияти
барпо
этиш
йўлида
амалга
оширилаётган
ислоҳотлар
тизимли
равишда
таҳлил
қилинган
.
Таянч
сўзлар
:
сайлов
ҳуқуқи
,
сайлов
қонунчилиги
тизими
,
сайлов
жараёнлари
,
фуқаролик
жамияти
институтлари
,
қонунчилик
ҳужжатлари
,
сайлов
қонунчилигини
тизимлаштириш
,
кўппартиявийлик
,
миллий
сайлов
қонунчилиги
босқичлари
,
Марказий
сайлов
комиссияси
,
сайловларни
ташкил
этиш
,
сиёсий
партия
,
партиялар
фаолиятини
молиялаштириш
,
икки
палатали
парламент
,
Ўзбекистон
экологик
ҳаракати
,
п
a
ртиял
a
р
a
ро
р
a
қоб
a
т
.
Аннотация
:
в
статье
речь
идет
о
формировании
избирательной
системы
законодательства
Республики
Узбекистан
,
его
этапах
,
совершенствование
выборного
процесса
.
Освещены
изменения
и
дополнения
,
внесенные
в
Конституцию
Республики
Узбекистан
,
а
также
в
национальное
законодательство
,
роль
избирательной
системы
в
построении
демократического
государства
,
и
анализируются
системные
реформы
,
направленные
на
создание
гражданского
общества
.
Ключевые
слова
:
избирательное
право
,
система
избирательного
законодательства
,
избирательный
процесс
,
институты
гражданского
общества
,
законодательство
,
систематизация
избирательного
права
,
многопартийность
,
этапы
развития
,
организация
выборов
,
Центральная
избирательная
комиссия
,
финансирование
политических
партий
,
двухпалатный
парламент
,
Экологическое
движение
Узбекистана
,
межпартийная
конкуренция
.
Annotation:
in this article we are talking about the
formation of the electoral system of the Republic of Uzbek-
istan, it’s stages, reflected in the improvement of the dy-
namics of the election. It is lit modification and additions in
the Constitution of the Republic of Uzbekistan, and also in
the national legislation of an electoral system of the coun-
try, in a way of creation of the democratic state and the
analysis of the reforms which are carried out on a system-
atic basis to ways of creation of civil society are made.
Key words:
right to vote, the system of electoral law,
the electoral process, civil society, legislation, ordering the
electoral law, multiparty system, the national stages of the
electoral law, the organization of elections, The Central
election commission, the funding of political parties, two-
chamber parliament, the Ecological movement of
Uzbekistan, party competition.
Демократик
ҳуқуқий
давлатни
барпо
этиш
ва
фуқаролик
жамиятини
шакллантиришда
сайлаш
ҳуқуқини
таъминлаш
,
сайлов
тизими
ҳамда
сайлов
қонунчилигининг
аҳамияти
беқиёсдир
.
Шу
сабабли
мамлакатимиз
мустақиллигининг
дастлабки
кунлариданоқ
демократик
принципларга
асосланган
