ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
66
И.Салимова,
ТДЮУ докторанти
ФРАНЦИЯ ВА ГЕРМАНИЯ СУД ТИЗИМИДА
ТААЛЛУҚЛИЛИККА ОИД НИЗОЛАРНИ ҲАЛ
ЭТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ
Аннотация:
мазкур
мақолада
Франция
ва
Германия суд тизимида низоларнинг тааллуқлилиги
билан боғлиқ зиддиятларни ҳал қилишнинг ўзига хос
жиҳатлари
ўрганилган.Шунингдек,
фуқаролик,
иқтисодий ва маъмурий судларга тааллуқли ўзаро
боғлиқ бўлган талабларни ҳайъатда кўриб чиқиш
амалиётини жорий этиш бўйича таклифлар ишлаб
чиқилган.
Калит сўзлар:
суд тизими, умумий юрисдикция
судлари,
ихтисослашган
суд,
тааллуқлилик,
тааллуқлиликка оид низолар, ўзаро боғлиқ талаблар,
Зиддиятлар бўйича трибунал, Умумий сенат.
Аннотация:
в данной статье рассматриваются
особенности разрешения конфликтов, связанных с
подведомственностью споров в судебной системе
Франции и Германии. В связи с этим разработаны
предложения по внедрению практики рассмотрения в
коллегиальном порядке связанных между собой тре-
бований,
которые
подведомственныгражданским,
экономическим и административнымсудам.
Ключевые слова:
судебная система, суды общей
юрисдикции,
специализированный
суд,подведомственность,
споры
о
подведомственности,
связанные
между
собой
требований, Трибунал по конфликтам, Общий сенат.
Annotation:
this article discusses the features of
resolving conflicts related to the jurisdiction of disputes in
the judicial system of France and Germany. In this regard,
proposals have been developed to implement the practice
of collegially reviewing related requirements that are
subordinate to civil, economic and administrative courts.
Keywords:
judicial system, courts of general jurisdic-
tion, specialized court, jurisdiction, jurisdiction disputes,
related claims, Tribunal of Conflicts, General Senate.
Ўзбекистон Республикаси
Президентининг 2017
йил 21 февралдаги “Ўзбекистон Республикаси суд
тизими тузилмасини тубдан такомиллаштириш ва
фаолияти
самарадорлигини
ошириш
чора-
тадбирлари тўғрисида”ги ПФ
–
4966-
сон Фармонига
кўра, 2017 йил 1 июндан Ўзбекистон Республикаси
Олий суди ва Олий хўжалик суди бирлаштирилиб,
фуқаролик, жиноий, маъмурий ва иқтисодий суд иш
юритуви соҳасида суд ҳокимиятининг ягона олий
органи – Ўзбекистон Республикаси Олий суди
ташкил этилди. Процессуал қонунчиликнинг ҳуқуқий
асослари
такомиллаштирилиб,
янги
таҳрирда
Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал
ва Иқтисодий процессуал кодекслари тасдиқланиб,
Ўзбекистон
Республикасининг
Маъмурий
суд
ишларини юритиш тўғрисидаги кодекси қабул
қилинди.
Ушбу
процессуал
кодекслар
билан
фуқаролик ишлари бўйича суд, иқтисодий ва
маъмурий судлар ваколатига тааллуқли бўлган
низо(иш)лар доираси аниқ белгилаб берилди.Қайд
этишимиз лозимки, миллий ҳуқуқ тизимимизда
муайян ваколатли органлар ўртасида низоларнинг
тааллуқлилигига оид зиддиятлар вужудга келган
тақдирда, ушбу низоларни ҳал этишга ваколатли
бўлган
органни
аниқлаб
берувчи
махсус
тузилма(орган) мавжуд эмас. Бироқ, процессуал
қонунчилигимизда
турли судлар ваколатига тааллуқли
бўлган
ўзаро
боғлиқ
бир
нечта
талаблар
бирлаштирилган тақдирда ушбу талабларни кўришга
ваколатли бўлган суд аниқ белгиланган. Жумладан,
ўзаро боғлиқ бўлиб,
– баъзилари фуқаролик ишлари бўйича судга,
баъзилари эса иқтисодий судга ёки маъмурий судга
тааллуқли бўлган бир нечта талаб бирлаштирилганда,
барча талаблар фуқаролик ишлари бўйича судда
кўрилиши(ЎзР ФПКнинг
27-моддаси
, ЎзР ИПКнинг
25-
моддаси 5 қисми, ЎзР МСИЮтКнинг
26-моддаси
4-
қисми).
– баъзилари маъмурий судга, бошқалари эса
иқтисодий судга тааллуқли бўлган бир нечта талабни
бирлаштиришга йўл қўйилмаслиги мустаҳкамланган
(ЎзР ИПКнинг 25-моддаси 6-қисми, ЎзР МСИЮтКнинг
26-моддаси
5-
қисми).
Кўриб
турганимиздек,
ўзаро
боғлиқ
бирлаштирилган талабларни ҳал этишда устунлик
фуқаролик ишлари бўйича судларга берилган.
Шунингдек, фақатгина иқтисодий ва маъмурий
судларга тааллуқли бўлган ўзаро боғлиқ талаблар бир-
биридан ажратган ҳолда кўрилиши мустаҳкамланган.
Бизнингча,
ўзаро
боғлиқ
бирлаштирилган
талабларнинг бир вақтнинг ўзида фуқаролик ишлари
бўйича суд, иқтисодий суд ва маъмурий суд
ваколатига тегишли бўлган ҳолатда ушбу талабларни
кўрувчи суд аниқлаштирилиши керак. Бир вақтнинг
ўзида учала судга тааллуқли бўлиши мумкин бўлган
ўзаро боғлиқ талабларга мисол қилиб, давлат
органини ҳужжатини ҳақиқий эмас деб топиш,
мансабдор шахсдан етказилган зарарни ундириш ва
ҳуқуқий
таъсир
чорасини
қўллаш
тўғрисидаги
талабларни
келтиришимиз
мумкин.
Процессуал
қонунчиликнинг ҳозирги мазмунидан ушбу ҳолатда
ишлар фуқаролик ишлари бўйича судлар томонидан
кўрилиши лозимлиги англашилади. Бироқ мазкур
хулоса кодекс нормасига шарҳ ҳисобланиб, унинг
турлича талқин этилмаслиги учун ушбу масала
кодексда аниқ белгилаб қўйилиши мақсадга мувофиқ.
Қолаверса, ҳуқуқнинг оммавий ва хусусий ҳуқуққа
бўлиниш принципини ҳисобга олган ҳолда ушбу
ҳолатда фуқаролик ишлари бўйича судга устунлик
берилиши нотўғри.
Фикримизча мазкур ҳолат юқоридаги хусусиятларни
ҳисобга олган ҳолда процессуал қонунчилигимизга бир
вақтнинг ўзида фуқаролик ишлари бўйича суд,
иқтисодий суд ва маъмурий судга тегишли бўлган
ўзаро боғлиқ бўлган бирлаштирилган талабларни
кўришнинг ўзига хос моделини ишлаб чиқиш
заруратини келтириб чиқаради.
Бу борада Франция, қонунчилиги алоҳида ажралиб
турилиши ва жуда мураккаб суд тизимига эга эканлиги
билан эътиборга лойиқ. Чунки, Франция суд тизими
умумий юрисдикция судлари ва маъмурий суд каби
икки бир-биридан мустақил бўлган суд ҳокимияти
органидан иборат.
Францияда умумий юрисдикция судлар (ordinary
courts;
ordre
judiciaire
) тизими кассация суди,
апелляция суди ва биринчи инстанция бўйича турли
тоифадаги ишларни кўрувчи судлардан иборат.
Кассация суди умумий судлар тизимига раҳбарликни
амалга оширади ва олтита палатадан иборат: бешта
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
67
фуқаролик ишлари бўйича ва битта жиноят ишлари
бўйича. Ўз навбатида “фуқаролик” палаталари
фуқаролик ишлари бўйича биринчи, иккинчи ва учинчи
палаталарга, савдо ва молия масалалари бўйича
палатага ва ижтимоий масалалар бўйича палатага
бўлинади [1]. Бундан ташқари, Францияда умумий
юрисдикция
судлари
тизимига
кирувчи:
вояга
етмаганлар ишлари бўйича судлар; савдо (тижорат)
судлари; ижтимоий (меҳнат) судлари; қишлоқ хўжалиги
ерларининг ижараси масалалари бўйича трибуналлар
каби ихтисослашган судлар ҳам фаолият юритади.
Маъмурий
суд
(ordre
administratif
)
тизими
маъмурий трибуналлар, маъмурий апелляция суди ва
Давлат
кенгашидан
иборат.
Яъни
Н.Боональ
таъкидлаганидек, француз суд тузилмалари маъмурий
суд ва умумий юрисдикция судларидан иборат иккита
пирамидани ташкил қилади. Маъмурий суд тизимининг
чўққисида Давлат кенгаши турса, умумий юрисдикция
судлари тизимида Кассация суди туради [2].
Бироқ,икки мустақил суд тизимининг мавжудлиги
Францияда улар ўртасида тааллуқлилик(судловлилик)
масалаларида
зиддиятлар
келиб
чиқиши
мумкинлигини истисно этмайди. Шунинг учун ҳам
умумий юрисдикция ва маъмурий суд ўртасида
тааллуқлилик (судловлилик) масалалари билан боғлиқ
зиддиятларни ҳал этишга ихтисослашган, ҳар иккала
суд тизимидан мустақил бўлган суд органи ташкил
этилган. Мазкур орган дастлаб “Судловлилик низолари
бўйича суд (трибунал)” дея номланиб, илк бор 1848
йилдаги Франция Конституциясининг 89-моддасига
мувофиқ таъсис этилган. 1848 йилдаги Франция
Конституциясининг 89-моддасида маъмурий ва суд
ҳокимияти ўртасида тааллуқлилик масалаларига оид
келишмовчиликлар Кассация суди ва Давлат кенгаши
аъзоларидан
тенг
таркибда,
ҳар
уч
йилда
тайинланадиган махсус суд томонидан ҳал этилиши
мустаҳкамланиб, суд раиси этиб Адлия вазири
белгиланган. Адлия вазирининг фикри ишни кўришда
овозлар тенг бўлиб қолганда, ҳал қилув қарорини
чиқаришда ҳал қилувчи овозга эга бўлади. Демак,
Трибуналнинг
мустақиллигини
ва
холислигини
таъминлаш мақсадида трибунал аъзолари ҳар иккала
суд тизимидан тенг таркибда шакллантирилган ва
Адлия вазири ҳар иккала томонлар тенг овоз олганда
ҳал қилув қарорини чиқаришда иштирок этиш ҳуқуқига
эга бўлган.
Ҳозирда ушбу орган вазифасини 1972 йилда қайта
ташкил этилган “Тribunal des conflits” – “Зиддиятлар
бўйича трибунал” (айрим манбаларда [3] “The
Jurisdictional Court”– “Юрисдикция суди”) бажаради.
Гарчи унинг ҳуқуқий мақоми Конституция билан
алоҳида мустаҳкамланмаган бўлсада, Франция суд
тизимида ўзига хос ўринни эгаллайди. Зеро, ушбу
орган А.Соловьев таъкидлаганидек, компетенция
масаласини аниқлашда суд тизимининг икки мустақил
тармоғи кесишувида туради [4].
Кассация суди ёки Давлат Кенгаши Трибуналга
ишни кўришда вужудга келган ҳокимиятлар бўлиниши
билан боғлиқ компетенция масалаларида мурожаат
қилади. Зиддиятлар бўйича трибуналнинг асосий
вазифаси эса умумий юрисдикция судлари ва
маъмурий
судлар
ўртасида
судловлилик
(тааллуқлилик) бўйича келиб чиққан зиддиятларни ҳал
этишдан иборат. Зиддиятларнинг ижобий (“positive
conflict”) ва салбий (“negative conflict”) каби икки тури
фарқланади. Ижобий зиддиятда: ҳар иккала суд
тизими
муайян
ишни
кўриб
чиқишда
ўзини
компетентли деб ҳисобласа, салбий зиддиятда
аксинча, ҳар иккала суд тизими муайян низони кўришга
ўзини ваколатли эмас деб ҳисоблайди [3]. Шунингдек,
ушбу
юрисдикциялардан
бирининг
бошқасининг
фойдасига ўз компетенциясидан воз кечиши, ҳар
иккисининг мазкур ишни кўриб чиқишга ваколатли эмас
деб ҳисоблаши билан бир хил ҳолат (салбий зиддият)
сифатида эътироф этилади [5].
К.Чудиновских Зиддиятлар бўйича трибунални
тааллуқлиликка оид низоларни ҳал этишга жалб
этишнинг қуйидаги йўлларини ажратади. Биринчи
ҳолатда, муайян ишни тааллуқли эмаслиги тўғрисида
ҳам маъмурий суд, ҳам фуқаролик суди томонидан
қарор чиқарилиб, манфаатдор шахснинг суд орқали
ҳимояланиш ҳуқуқи рад этилган бўлса, Трибунал
иккала суд қарорининг бирини ноқонуний деб топиб,
ушбу судга мазкур ишни ўз иш юритишга қабул қилиш
мажбуриятини юклаши лозим. Иккинчи ҳолатда эса
ижро органларининг фикрича, маъмурий судга
тааллуқли бўлган иш фуқаролик суди томонидан
кўрилаётган бўлса, лекин тарафлар ишнинг тааллуқли
эмаслиги тўғрисида эътироз билдирмаган бўлсалар,
ижро органи вакили суддан иш юритишни тугатишни
талаб қилиши лозим. Суд томонидан иш юритиш
тугатилмаган тақдирда, иш тўхтатилиб тааллуқлилик
масаласи Зиддиятлар бўйича трибунал томонидан
кўриб чиқилиши лозим[6]. Кўриб турганимиздек, ҳар
икки ҳолатда ҳам манфаатдор шахсга суд орқали
ҳимояланиш ҳуқуқи рад этилишига олиб келади.
Шунинг учун ҳам зиддиятлар бўйича трибунал мазкур
низони
ҳал
этиш
айнан
қайси
суд
тизими
компетенциясига кириши тўғрисида якуний қарорни
чиқаради.
Ўз
навбатида
С. В. Боботов таъкидлаганидек, ушбу орган икки одил
судлов тизими учун олий инстанция бўлиб ҳам
ҳисобланмайди. У фақат мустақил равишда улар
ўртасидаги қарама-қаршиликларни бартараф этади ва
бу иккала тизимнинг олий суд органлари ўртасидаги
ҳамкорликни уйғунлаштиради [7].
Демак, Зиддиятлар бўйича трибунал низоларни
мазмунан ҳал этмайди, балким унинг фаолияти суд
ҳокимияти органларининг компетенциясини аниқлаш
ва суд ишлари юритишнинг умумий принципларини
белгилаш билан чегараланади [8]. Бироқ, 1932 йил 20
апрелдаги қонун билан ушбу судга турли суднинг бир-
бирига қарама-қарши бўлган қарорлари чиқарилишига
олиб келган тааллуқлилик тўғрисидаги низо бўйича
ишни мазмунан кўришга рухсат берилган. Шунингдек,
1960 йилга қадар Зиддиятлар бўйича трибунал
тааллуқлилик
тўғрисидаги
низони
иккала
суд
тизимининг
олий
органлари
томонидан
кўриб
чиқилгандан кейингина кўриб чиқишга ваколатли
бўлган [6].
Бундан ташқари, Трибунал умумий юрисдикция ва
маъмурий суд инстанцияларида, шунингдек агар
лозим топса Трибуналнинг ўзида ҳам ишларнинг
тааллуқлилигини белгилаш бўйича келишмовчиликлар
юзасидан суд муҳокамаларининг ҳаддан ташқари
узайтирилганлиги
муносабати
билан
етказилган
зарарни қоплаш тўғрисидаги даъволарни ҳам ҳал
қилиши мумкин [9].
Трибунал уч ой ичида низонинг қайси суд органига
тааллуқли эканлиги тўғрисида қарор қабул қилиши
лозим ва ушбу муддат икки ойгача узайтирилиши
мумкин. Судлар ўртасидаги ижобий зиддиятни ҳал
этишда ушбу муддат ўтгандан сўнг бир ой ичида
Трибунал томонидан жавоб берилмаса, ишни кўрган
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
68
дастлабки суд ишни кўришга киришишга ваколатли
ҳисобланади.
Бу борада Франция тажрибасига яқин амалиётни
Германия Федератив Республикасида учратишимиз
мумкин. Германия Федератив Республикаси ҳам
жаҳонда тан олинган мураккаб ихтисослашган суд
тизимига
эга
бўлган
давлатлардан
биридир.
Ихтисослашган суд тизимига эга дейишимизга сабаб
ГФРда Федерал Конституциявий суддан ташқари
бешта бир-биридан мустақил ўзининг олий органига
эга бўлган умумий (Федерал суд палатаси), маъмурий
(Федерал маъмурий суд), меҳнат (Меҳнат ишлари
бўйича Федерал суд), молиявий (Федерал молия суди)
ва ижтимоий (Ижтимоий ишлар бўйича Федерал суд)
судлар фаолият юритади. Бундан ташқари, ГФР
конституциясида парламент томонидан махсус судлар
ҳам ташкил этилиши назарда тутилган.
Мураккаб
ихтисослашган
суд
тизимига
эга
бўлганлиги сабабли улар ўртасида ягона суд
амалиётини таъминлаш мақсадида 1968 йил қонун
билан Федерация Олий судларининг Умумий (қўшма
ёки бирлаштирилган) сенати таъсис этилган. Умумий
сенат йиғилиши Олий федерал судининг қарори билан
ҳуқуқ тўғрисидаги низо бошқа Олий федерал суддан
ёки Умумий сенат қароридан фарқ қилган ҳолда қабул
қилинган тақдирда чақирилади. Умумий сенат
таркибига Олий федерал суд раислари ва судьялари
киради. Яъни, олий федерал судлардан бири муайян
иш бўйича худди шу даражадаги бошқа суд ёки
мавжуд Умумий сенат қарорига мувофиқ бўлмаган
қарор қабул қилган тақдирда, иш бўйича якуний
қарорни Умумий сенат чиқаради. Хусусан, 2009 йилда
Умумий сенат иш берувчининг банкротлиги туфайли
ходимларга иш ҳақини тўлаш масаласи меҳнат
судлари томонидан кўрилиши тўғрисида якуний
қарорга келган. 2010 йилда эса суд қарорларини ижро
этиш билан боғлиқ масалалар кўрилган бўлиб, Умумий
сенат суд қарорлари расмий эълон қилинган кундан
эътиборан беш ой муддат ичида ижро қилиниши
лозимлигини белгиланган [10].
Кўриб турганимиздек, Францияда “Зиддиятлар
бўйича трибунал” ва ГФРда “Федерация олий
судларининг
умумий
сенати”
каби
мустақил
тузилманинг
суд
ҳокимиятида
мавжудлиги,
биринчидан,
судлар
ўртасида
тааллуқлилик
(судловлилик) бўйича низоларни келиб чиқишини
бартараф этса, иккинчидан, бир нечта суд тизими
мавжудлигига қарамасдан ягона суд амалиётини
таъминлайди, учинчидан, манфаатдор шахсларнинг
одил судловга бўлган ишончини мустаҳкамлашга
хизмат қилади.
Фикримизча,
мамлакатимизда
Ўзбекистон
Республикаси
Хўжалик
суди
ва
Ўзбекистон
Республикаси Олий суди фаолият юритган даврда
Франция ва Германия тажрибасини қўллаш амалиётда
ўзаро боғлиқ бўлган талабларнинг тааллуқлилиги
билан боғлиқ низоларни бартараф этишга хизмат
қилиши
мумкин
эди.
Бироқ
Ўзбекистон
Республикасининг “Судлар тўғрисида”ги Қонунининг
13-
моддасига
асосан
Ўзбекистон
Республикасининг Олий суди
фуқаролик,
жиноий, иқтисодий ва маъмурий суд ишларини юритиш
соҳасида суд ҳокимиятининг олий органи бўлиб
ҳисобланар
экан,
суд
тизимида
тааллуқлилик
тўғрисидаги низоларни ҳал этиш бўйича махсус
органни таъсис этиш мақсадга мувофиқ эмас деб
ҳисоблаймиз. Чунки ҳозирда суд ҳокимияти икки
мустақил
тармоқ:
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий суди ва Ўзбекистон Республикаси
Олий судидан иборат. Ўзбекистон Республикасининг
“Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий суди
тўғрисида” конституциявий Қонуннинг 2-моддасида
Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судининг
мақоми аниқ белгиланган бўлиб, унга мувофиқ
Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий суди
қонун
чиқарувчи
ва
ижро
этувчи
ҳокимият
ҳужжатларининг
Конституцияга
мувофиқлиги
тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш бўйича доимий
фаолият кўрсатувчи суд ҳокимияти органидир. Яъни,
ҳар иккала суд ҳокимияти органи одил судлов
функциясини амалга оширсада, ҳуқуқий мақоми ва
ваколатлар доираси жиҳатидан бир-биридан фарқ
қилади. Демак, моҳиятан улар ўртасида низоларнинг
тааллуқлилигига оид зиддиятлар вужудга келиши
мумкин эмас. Шундай экан, тааллуқлилик низоларини
ҳал қилишга ихтисослашган махсус органни ташкил
этишга зарурат йўқ.
Шунингдек,
бизнинг
фикримизча
фуқаролик,
иқтисодий ва маъмурий судлар ўртасида тааллуқлилик
тўғрисидаги низоларни ҳал этишга ихтисослашган
тузилмани Ўзбекистон Республикаси Олий суди
таркибида ҳам таъсис этиш мақсадга мувофиқ эмас.
Чунки, бу биринчидан, манфаатдор шахслар учун
ноқулайликлар
туғдириб,
ортиқча
сарсонгарчиликларни келтириб чиқарса, иккинчидан,
ишни кўриш билан боғлиқ процессуал муддатларнинг
ҳаддан ташқари узайишига олиб келади. Бироқ, бу
ўзаро боғлиқ талаблар бир вақтнинг ўзида фуқаролик,
иқтисодий ва маъмурий судларга тааллуқли бўлган
тақдирда ушбу низоларни кўриб чиқишнинг махсус
процессуал механизмини ишлаб чиқишни тақозо
этади.
Демак,
ўзаро боғлиқ талаблар бир вақтнинг
ўзида фуқаролик, иқтисодий ва маъмурий судларга
тааллуқли бўлган тақдирда ушбу низолар ҳар уччала
суднинг судьялари иштирокида ҳайъатда кўриб
чиқилиши
амалиёти
жорий
этилиши
мақсадга
мувофиқ. Бунда аризани ўз иш юритувига қабул қилиб
олган судья ишни бошқа судьялар иштирокида
ҳайъатда кўриб чиқиш тўғрисида ажрим чиқариши
лозим ва ажрим нусхаси процессуал муддатларга риоя
қилган ҳолда тегишли судларга юборилиши лозим.
Ишни суд муҳокамасига тайёрлаш аризани ўз иш
юритувига қабул қилиб олган судья томонидан амалга
оширилиши лозим. Муайян процессуал ҳаракатлар
амалга оширилгандан сўнг судья тегишли судьяларни
суд муҳокамаси вақти ва жойи тўғрисида хабардор
қилиб ишни уччала суднинг судьяси иштирокида
ҳайъатда кўриб чиқилишини таъминлайди.
Хулоса ўрнида айтишимиз лозимки, фуқаролик,
иқтисодий ва маъмурий судларга тааллуқли ўзаро
боғлиқ бўлган талабларнинг ҳайъатда кўриб чиқиш
амалиётининг жорий этилиши ушбу арз қилинган
талаблар бўйича якдил якуний қарорнинг қабул
қилинишига, манфаатдор шахсларнинг ҳуқуқлари ва
қонун билан қўриқланадиган манфаатларининг ўз
вақтида
ишончли
ҳимоя
қилинишига,
ортиқча
сарсонгарчиликка
чек
қўйилишига,
шунингдек
фуқароларимизнинг одил судловга бўлган ишончини
ортиши ҳамда адолатни қарор топишига хизмат
қилади.
ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
2019
№4 ♦ ЎЗБЕКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ ♦ UZBEK LAW REVIEW ♦ ОБЗОР ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА УЗБЕКИСТАНА
69
Адабиётлар рўйхати:
1.
Борискова И.В. Судебная система Франции //
Территория
науки.
–
2015.
–
№
5.
https://cyberleninka.ru/article/n/sudebnaya-sistema-
frantsii-1
.
2.
Бонналь Н. Французские судебные учреждения
// Судебная система и судебные учреждения / Под ред.
П. Трюша / Посольство Франции в России. – М.: Гнозис
/Логос. –2003. – С. 45.
3.
https://en.wikipedia.org/wiki/Judiciary_of_France
.
4.
Соловьев А.Правовой статус отдельных орга-
нов судебной властиФранцузской Республики, обла-
дающих особой компетенцией.// Власть. – 2014. – №1.
–С.112.
5.
Судебные системы европейских стран. Спра-
вочник 1 Перевод с франц. Д.И. Васильева и с англ.
О.Ю. Кобякова.- М.: Междунар. отношения, – 2002. -
280 с.
6.
Чудиновских К.А. Подведомственность в систе-
ме гражданского и арбитражного процессуального
права. Монография. - СПб.: Юридический центр-
Пресс, – 2004. – С. 88-89.
7.
Боботов С.В. Правосудие во Франции. М., –
1994. -
95 стр.
8.
Рену Т.С., Константе Х.М. Специальные консти-
туционные суды // Судебная система и судебные
учреждения / Под ред. П. Трюша / Посольство Фран-
ции в России. – М.: Гнозис/Логос, – 2003. – С. 44.
9.
Официальный сайт Трибунала по конфликтам.
Информация
по
состоянию
на
31.07.2019г.\\
http://www.tribunal-conflits.fr
10. https://studref.com/403548/pravo/obedinennyy_s
enat_vysshih_federalnyh_sudov
Ш.А.Исмоилов,
ТДЮУ докторанти
ЎН САККИЗ ЁШГА ТЎЛМАГАН ШАХСЛАР
МЕҲНАТИНИ ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ
ХУСУСИЯТЛАРИ
Аннотация:
мазкур
мақолада
Ўзбекистон
Республикаси Меҳнат кодексининг янги таҳририда ўн
саккиз ёшга тўлмаган шахслармеҳнатини ҳуқуқий
тартибга солишнинг хусусиятларини белгилаш билан
боғлиқ муаллифнинг фикр-мулоҳазалари, таклифлари
ўрин олган.
Калит сўзлар:
айрим тоифадаги ходимлар, ўн
саккиз
ёшга
тўлмаган
ходимлар,имтиёзлар,
кафолатлар, чекловлар, тақиқлар, махсус нормалар.
Аннотация:
в даннойстатье приведены мнения и
предложения автора по определению особенностей
правового регулирования труда лиц до восемнадцати
лет в новой редакции Трудового кодекса Республики
Узбекистан.
Ключевые слова:
отдельные категории работни-
ков, работники в возрасте до восемнадцати лет, льго-
ты, гарантии, ограничения, запрет, специальные нор-
мы.
Annotation:
the offers and opinions on defining the
legal features of labor regulations of workers under age
eighteenyearsin the new edition of Labor Code of the Re-
public of Uzbekistan were introduced.
Keywords
: individual categories workers, workers un-
der the age of eighteen years, privileges, guarantees, limi-
tations, interdict, special norms.
Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар меҳнатини
ҳуқуқий тартибга солишнинг хусусиятлари уларнинг
вояга етмаганлик билан боғлиқ жисмоний ҳолати,
касбий малака ва кўникмаларининг зарур даражасига
эга эмаслиги каби омиллар билан боғлиқ. Ўн саккиз
ёшга тўлмаган шахслар меҳнатини тартибга солиш
хусусиятлари вояга етмаганларни меҳнат ҳуқуқининг
субъекти сифатида эътироф этиш, уларни ишга қабул
қилиш ва ишдан бўшатиш тартиби, иш вақти ва дам
олиш вақти, меҳнатга ҳақ тўлаш, меҳнат муҳофазаси,
моддий жавобгарлик каби институтларда намоён
бўлади.
Ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларни меҳнат
ҳуқуқининг субъекти сифатида тан олиш бўйича ўзига
хослик мавжуд. Бундай ўзига хослик уларнинг
фуқаролик ва меҳнат ҳуқуқий лаёқати вужудга келиш
ўртасидаги
фарқлар
мавжудлиги
билан
тушунтирилади. Ҳуқуқшунос олим А.Иноятовнинг
таъкидлашича, ҳар бир ҳуқуқ соҳасининг меҳнатга оид
ҳуқуқий лаёқат ва ҳуқуқий муомала лаёқатига эга
бўлган ўзига хос субъектлари мавжуд. Меҳнатга оид
ҳуқуқий
лаёқат
деганда,
меҳнат
қонунчилиги
нормаларига
биноан
субъектив
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларга
эга
бўла
олиш
қобилияти
тушунилади. Меҳнатга оид ҳуқуқий муомала лаёқати
тушунчаси негизида қонунчиликка мувофиқ ҳуқуқ ва
мажбуриятларни муайян хатти-ҳаракатлар орқали
амалга ошириш қобилияти, имконияти тушунчаси
ётади. Меҳнат қонунчилигига кўра умумий ҳуқуқий
лаёқат ва ҳуқуқий муомала лаёқати бир вақтда, яъни
фуқаро 16 ёшга тўлган вақтда вужудга келади ва айни
