ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
28
Б
.
Т
.
Мусаев
ТДЮУ
“
Халқаро
тижорат
(
хусусий
)
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
ЧЕТ
ЭЛ
ЭЛЕМЕНТИ
БИЛАН
МУРАККАБЛАШГАН
МЕҲНАТ
МУНОСАБАТЛАРИГА
ЭРК
МУХТОРИЯТИ
ТАМОЙИЛИНИ
ТАТБИҚ
ҚИЛИШНИНГ
ЎЗИГА
ХОС
ЖИҲАТЛАРИ
Ўзбекистон
мустақил
давлат
сифатида
халқаро
доирада
ўз
ўрнига
эга
бўлиб
,
кўплаб
хорижий
давлатлар
билан
тенг
ҳуқуқли
ҳамкорлик
муносабатларини
ўрнатиб
келмоқда
.
Бугунги
кунга
келиб
Ўзбекистон
билан
80
дан
ортиқ
давлатлар
дипломатик
муносабатларни
ўрнатганлиги
ҳам
фикримизни
тасдиқлайди
.
Бундан
ташқари
,
Ўзбекистон
Республикаси
томонидан
ҳозирги
кунга
қадар
БМТ
ва
бошқа
нуфузли
халқаро
ташкилотлар
томонидан
қабул
қилинаётган
халқаро
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ратификация
қилиниб
,
ҳаётимизга
жорий
қилинмоқда
.
Натижада
мамлакатимиз
бугунги
кунда
халқаро
майдонда
спорт
,
маърифат
,
маданият
,
ижтимоий
ва
иқтисодий
барқарорлик
соҳасида
кўпгина
чет
эл
мамлакатларининг
эътибори
ва
қизиқишини
уйғотди
.
Ушбу
омиллар
туфайли
ҳозирда
Ўзбекистонга
келиб
меҳнат
фаолиятини
олиб
бораётган
,
шунингдек
хорижий
давлатларда
меҳнат
фаолиятини
олиб
бораётган
фуқароларимизнинг
сони
ортиб
бораётганлигини
ҳам
қайд
этиш
лозим
.
Бу
ўз
навбатида
,
маълум
бир
давлатга
тегишли
бўлган
фуқаролар
ёки
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларни
хорижий
мамлакатларда
меҳнат
ва
тадбиркорлик
фаолиятини
олиб
боришига
олиб
келмоқда
.
Шундай
экан
,
хорижий
мамлакатларда
фуқароларнинг
меҳнат
қилишга
бўлган
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
,
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
меҳнат
муносабатларига
нисбатан
қайси
давлат
ҳуқуқини
қўллаш
ёки
коллизион
нормалар
ёрдамида
мазкур
масалага
ойдинлик
киритиш
масалаларини
назарий
ва
ҳуқуқий
асосларини
таҳлил
этиш
долзарб
аҳамиятга
эга
.
Илмий
адабиётларда
меҳнат
муносабатлари
бугунги
кунда
қоида
тариқасида
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
умумий
масалаларидан
алоҳида
ҳолда
кўриб
чиқилаётганлиги
қайд
этилади
1
.
Ушбу
фикрни
миллий
меҳнат
қонунчилиги
нормаларида
оммавий
ҳуқуқий
нормаларни
акс
эттирилганлиги
билан
,
ушбу
ҳолат
қонунчиликда
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солишга
қаратилган
коллизион
нормалар
назарда
тутилмаганлигида
намоён
бўлади
.
Хорижий
мамлакатлар
тажрибасидан
маълумки
,
уларда
халқаро
меҳнат
муносабатлари
доирасини
тартибга
солувчи
нормаларда
умумий
асосларда
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
асосий
тамойиллари
,
институтлари
ва
умумий
категориялари
кўрсатиб
ўтилади
.
Бугунги
кундаги
меҳнат
қонунчилигида
ва
бошқа
қонун
ҳужжатларида
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солишга
қаратилган
комплекс
коллизион
нормаларни
ўрнатиш
масалалари
билан
боғлиқ
қонунчиликдаги
бўшлиқларни
таҳлил
қилишдан
олдин
,
бир
қатор
назарий
масалаларни
кўриб
чиқиш
мақсадга
мувофиқдир
.
1
Толстых
В
.
Л
.
Коллизионное
регулирование
трудовых
отно
-
шений
//
Трудовое
право
. –
№
4. 2003. –
С
.11.
Гап
шундаки
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
бошқа
оммавий
ҳуқуқий
соҳалардан
ўзининг
ўзига
хос
объекти
билан
бир
қаторда
,
коллизион
-
ҳуқуқий
тартибга
солиш
методининг
мавжудлиги
билан
ҳам
ажралиб
туради
.
Коллизион
-
ҳуқуқий
тартибга
солиш
халқаро
хусусий
ҳуқуқни
ўзига
хослигининг
белгиси
сифатида
қаралади
.
Агар
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
меҳнат
муносабатлари
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
объектлари
доирасига
кирар
экан
,
бундай
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солишга
нисбатан
коллизион
тартибга
солиш
методини
қўллаш
масаласини
ҳам
тан
олмасдан
иложи
йўқ
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
назарий
қарашларида
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
меҳнат
муносабатларини
ҳуқуқий
тартибга
солувчи
бир
қатор
коллизион
тамойиллар
қайд
этилади
.
Жумладан
,
ҳуқуқни
эркин
танлаш
(lex volutatis);
меҳнат
жойи
мамлакати
ҳуқуқини
қўллаш
(lex loci laboris);
байроқ
қонуни
(lex
flagi);
иш
берувчининг
фуқаролик
қонунчилиги
(lex patriae, lex nationalis);
меҳнатга
ёллаш
шартномаси
тузилган
давлат
қонунчилиги
(lex loci
contractus)
ва
бошқалар
2
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
асосий
тамойилларидан
бири
сифатида
тарафларга
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
муносабатларда
ўзларининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
тартибга
солишга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳар
қандай
ҳуқуқни
танлаш
тамойили
,
яъни
эрк
мухторияти
тамойилини
кўрсатиб
ўтиш
мумкин
.
“
Ҳар
қандай
ҳуқуқ
”
деганда
тўғри
маънони
тушунмаслик
лозим
,
бу
ўринда
аниқ
бир
коллизион
нормада
қўлланилиши
мумкин
бўлган
икки
ёки
ундан
ортиқ
давлатнинг
ҳуқуқини
назарда
тутилишини
ва
тарафлар
томонидан
ушбу
норма
доирасидаги
давлатлар
ҳуқуқини
танлаш
имконини
беради
.
Шу
сабабли
,
эрк
мухторияти
тамойили
миллий
ва
хорижий
мамлакатлар
ҳуқуқий
таълимотларида
шартнома
ҳуқуқи
соҳасида
амал
қилувчи
асосий
принциплардан
бири
сифатида
намоён
бўлади
.
Эрк
мухторияти
тамойили
бир
қатор
давлатларнинг
,
хусусан
Австрия
,
Венгрия
,
Германия
,
Польша
,
Туркия
,
Швейцария
давлатларининг
“
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
тўғрисида
”
ги
қонунларида
мустаҳкамланган
3
.
Ушбу
тамойилни
амалдаги
қонун
ҳужжатларида
мустаҳкамламаган
давлатларда
ушбу
тамойил
халқаро
-
ҳуқуқий
одат
сифатида
фойдаланилади
.
Эрк
мухторияти
тамойили
бир
қатор
шартномавий
мажбуриятларни
тартибга
солувчи
халқаро
конвенцияларда
ҳам
мустаҳкамланган
.
Улар
орасида
1955
йилги
“
Товарларнинг
халқаро
олди
-
сотдисига
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
тўғрисида
”
ги
Гаага
конвенцияси
, 1978
йилги
“
Агентлик
2
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
//
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқулов
ва
бошқ
. –
Т
.:
Иқтисод
ва
ҳуқуқ
дунёси
, 2002. – 448
б
.;
Проблемы
междуна
-
родного
частного
права
. //
Под
ред
.
Н
.
И
.
Марышевой
. –
М
.:
2000. – 218
с
.;
Богуславский
М
.
М
.
Международное
частное
право
:
Учебник
. 6-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
.:
Норма
:
ИНФРА
-
–
М
, 2012. – 704
с
.;
Скачкова
Г
.
С
.
Труд
иностранцев
в
России
:
правовое
регулирование
:
Научно
-
практическое
пособое
.
М
.,
2006.
Киселев
И
.
Я
.
Труд
с
иностранным
участием
(
правовые
аспекты
).
М
., 2003.;
Ерпылева
Н
.
Ю
.,
Гетьман
-
Павлова
И
.
В
.
Проблемы
кодификации
российского
законодательства
по
международному
частному
праву
/
Адвокат
, 2008. –
№
1. –
С
.24.;
Федосеева
Г
.
Ю
.
Международное
частное
право
.
Учебник
, Eckmo Education, –
М
., 2005. –
С
.239;
Лунц
Л
.
А
.
Курс
международного
частного
права
:
В
3-
х
т
. –
М
.:
Спарк
, 2002. –
1007
с
.
3
Международное
частное
право
.
Иностранное
законодательство
.
Сост
.
Жильцов
А
.
Н
.,
Муранов
А
.
И
. –
М
., 2000. –
С
.321-322.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
29
келишувларига
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
тўғрисида
”
ги
Гаага
конвенцияси
, 1980
йилги
“
Шартнома
мажбуриятларига
қўлланиладиган
ҳуқуқ
тўғрисида
”
ги
Рим
конвенцияси
, 1994
йилги
“
Халқаро
шартномаларга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
тўғрисида
”
ги
Америка
давлатлари
ўртасидаги
конвенция
ва
бошқаларни
алоҳида
кўрсатиб
ўтиш
лозим
.
Ўзбекистон
Республикаси
ҳуқуқида
эрк
мухторияти
тамойили
умумий
тан
олинган
коллизион
принцип
саналиб
,
у
тарафларга
халқаро
шартномаларда
қўлланиладиган
ҳуқуқ
тўғрисида
келишувни
назарда
тутишга
қаратилган
.
Тарафлар
томонидан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
тамойили
хусусий
-
ҳуқуқий
муносабатларини
тавсифлашда
фойдаланиладиган
энг
муҳим
институтлардан
бири
саналади
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатларида
ушбу
тамойилни
қўлланилиш
доираси
фақатгина
халқаро
характердаги
фуқаролик
-
ҳуқуқий
битимлар
билан
чекланиб
қолмайди
.
Ушбу
тамойил
Оила
кодексининг
халқаро
ҳуқуқий
характердаги
тегишли
муносабатларини
тартибга
солишга
қаратилган
нормаларида
ҳам
белгилаб
қўйилган
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқда
меҳнат
муносабатларига
нисбатан
тарафларнинг
эрк
мухторияти
тамойилини
қўллаш
масаласини
кўриб
чиқишда
,
қуйидаги
икки
жиҳатга
алоҳида
эътибор
қаратиш
лозим
:
1)
умуман
олганда
халқаро
характердаги
меҳнат
муносабатларига
нисбатан
ушбу
тамойилни
қўллаш
имкониятини
мавжудлиги
;
2)
ушбу
тамойилни
ҳаракатланиш
доираси
ва
ҳажмини
аниқлаш
.
Ҳуқуқий
докторинада
нафақат
тарафларнинг
эрк
мухториятини
чегаралаш
масаласида
,
балки
умуман
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солишга
нисбатан
мазкур
тамойилни
қўллашни
мақсадга
мувофиқлиги
ҳақида
ягона
ёндашув
мавжуд
эмас
.
Меҳнат
муносабатларига
нисбатан
эрк
мухторияти
тамойилини
қўллашга
қарши
бўлганлардан
бири
сифатида
И
.
Сасини
кўрсатиш
мумкин
.
Унинг
фикрича
,
халқаро
меҳнат
муносабатларида
хусусий
-
ҳуқуқий
табиат
мавжуд
эмас
,
шу
боис
бир
корхонада
меҳнат
қилаётган
барча
ходимларнинг
меҳнат
муносабатлари
ягона
давлат
ҳуқуқи
нормалари
билан
тартибга
солиниши
зарур
1
.
Унинг
фикрича
,
эрк
мухториятини
қўлланилиши
натижасида
миллий
қонунчилик
ҳужжатлари
ва
халқаро
шартномаларнинг
нормаларига
мувофиқ
меҳнат
фаолиятини
амалга
ошираётган
барча
ходимларнинг
тенг
ҳуқуқлилик
тамойилини
бузилишига
олиб
келади
.
Унинг
фикрича
,
меҳнат
шартномаси
қоида
тариқасида
иш
берувчи
томонидан
намунавий
шаклда
ишлаб
чиқилади
ва
тақдим
этилади
.
Бундай
шартномаларнинг
бирор
-
бир
бандидаги
шартларни
алоҳида
тарзда
,
танлов
асосида
ўзгартирилиши
худди
шундай
намунавий
шартномалар
асосида
меҳнат
қилаётган
ходимларга
нисбатан
нотенгликни
вужудга
келтиради
.
Буларнинг
барчаси
,
охир
оқибат
,
ходимларнинг
иш
берувчи
олдида
тенглиги
тамойилига
зиддир
2
.
Халқаро
меҳнат
муносабатларига
нисбатан
эрк
мухторияти
тамойилини
қўллаш
тарафдорлари
ўз
фикрларининг
асоси
сифатида
иш
берувчи
манфаатдор
бўлиб
,
унинг
ташаббуси
билан
ишга
таклиф
қилинган
юқори
малакали
мутахассисларнинг
меҳнат
шартномаларини
кўрсатиб
ўтишади
.
Ушбу
ҳолатда
ходимнинг
ўзи
меҳнат
шартномасига
нисбатан
1
Szaszy. International Labor Law. Budapest, 1968. – P. 14.
2
Ўша
жойда
.
қўлланиладиган
ҳуқуққа
нисбатан
манфаатдор
сифатида
намоён
бўлади
.
Мазкур
ҳолатда
ходим
томонидан
ўз
фуқароси
саналган
давлатнинг
ҳуқуқини
танлаш
имконияти
мавжуд
бўлади
.
Айрим
хорижий
давлатларда
,
хусусан
Австралия
,
Буюк
Британия
,
Канада
,
ГФР
ва
Чехия
каби
давлатларда
меҳнат
шартномасини
фуқаролик
ҳуқуқининг
бир
институти
сифатида
кўрилади
.
Шу
сабабли
,
ушбу
давлатларнинг
қонун
ҳужжатларида
меҳнат
шартномасини
тузиш
вақтида
унга
нисбатан
эрк
мухторияти
тамойилини
қўллаш
мумкинлиги
белгиланган
3
.
Бир
қатор
давлатларнинг
ҳуқуқи
нафақат
халқаро
характердаги
меҳнат
муносабатларига
нисбатан
эрк
мухторияти
тамойилини
татбиқ
қилишни
чекламайди
,
шу
билан
бирга
тарафларнинг
қўлланиладиган
ҳуқуқни
танлаш
имкониятини
ҳам
яратади
.
Бундай
давлатлар
доирасига
Канада
,
ГФР
ва
Буюк
Британияни
келтириб
ўтиш
мумкин
4
.
АҚШда
қўлланиладиган
ҳуқуққа
нисбатан
эрк
мухторияти
тамойили
фақатгина
меҳнат
шартномаси
ва
қўлланиладиган
ҳуқуқ
ўртасида
ўзаро
узвий
боғлиқлик
бўлгандагина
амалга
ошириш
мумкинлиги
белгиланган
.
Швейцария
қонуни
тарафларга
меҳнат
шартномасини
ходимнинг
ишда
бўлган
жойи
мамлакати
қонуни
ёки
асосий
меҳнат
фаолияти
амалга
ошириладиган
,
яшаш
жойи
ёхуд
ишга
таклиф
қилган
давлатнинг
жойи
қонуни
ҳисобланган
давлат
қонунига
бўйсундириш
имкониятини
беради
.
Эрк
мухторияти
тамойилидан
фойдаланишдаги
ҳимоявий
восита
сифатида
ходимнинг
меҳнат
фаолиятини
амалга
ошираётган
давлатнинг
ҳуқуқи
билан
унга
берилган
ҳуқуқлар
ва
эркинликлардан
фойдаланишдан
маҳрум
қилмасликни
белгилаб
қўйилганлигидир
.
1980
йилги
“
Шартнома
мажбуриятларига
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
тўғрисида
”
ги
Конвенцияда
ҳам
меҳнат
муносабатларини
коллизион
нормалар
билан
тартибга
солиш
имкониятини
беради
.
Қайд
этиш
лозимки
,
мазкур
Конвенцияда
фақатгина
индивидуал
меҳнат
муносабатлари
ҳақида
сўз
юритилади
,
лекин
конвенцияда
индивидуал
меҳнат
шартномаси
деганда
нимани
тушунилиши
ҳақида
аниқ
бир
фикр
юритилмаган
.
Мазкур
Конвенцияда
меҳнат
муносабатларига
нисбатан
бошланғич
асосий
коллизион
норма
сифатида
эрк
мухторияти
тамойилини
мустаҳкамлаб
қўйган
.
Шу
билан
бирга
,
Конвенциянинг
6-
моддаси
, 2-
бандига
мувофиқ
индивидуал
меҳнат
шартномаси
тузилган
ходимга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
мавжуд
бўлмаган
ҳолатларда
,
тарафлар
томонидан
қўлланилиши
белгиланган
ҳуқуқ
амалда
ходим
меҳнат
қилаётган
давлатнинг
императив
нормалари
билан
ходимга
тақдим
этилган
ҳимоядан
маҳрум
қилмаслиги
лозим
.
Ушбу
Конвенция
қоидаларига
мувофиқ
тарафлар
ўртасида
келишув
мавжуд
бўлмаса
,
индивидуал
меҳнат
шартномасига
нисбатан
ходим
бошқа
давлатда
вақтинчалик
меҳнат
қилаётган
бўлса
-
да
,
шартномага
мувофиқ
ходим
одатда
ўз
ишини
бажараётган
давлатнинг
ҳуқуқига
ёки
агар
бундай
давлат
мавжуд
бўлмаса
ходимни
ёллаган
корхона
жойлашган
давлатнинг
ҳуқуқига
бўйсунади
.
Агар
меҳнат
шартномаси
бошқа
давлат
билан
энг
кўп
узвий
боғланган
бўлса
,
унга
нисбатан
ўша
давлатнинг
ҳуқуқини
қўллаш
талаб
қилинади
.
3
Международное
частное
право
.
Иностранное
законодательство
.
–
М
.: «
Статут
», 2000. –
С
. 322-323.
4
Международное
частное
право
.
Иностранное
законодательство
.
Сост
.
Жильцов
А
.
Н
.,
Муранов
А
.
И
. –
М
., 2000. –
С
.322-323.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
30
Ушбу
ҳолатда
энг
кўп
узвий
боғланган
бўлиш
қоидаси
мавжуд
барча
ҳолатларни
инобатга
олган
ҳолда
ҳар
бир
алоҳида
ҳолатдан
келиб
чиққан
ҳолда
амалга
оширилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
кодекси
нормаларига
эътибор
қаратадиган
бўлсак
,
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солишга
қаратилган
нормалар
алоҳида
махсус
модда
тариқасида
баён
қилинмаган
.
Меҳнат
кодексининг
Ўзбекистон
Республикасининг
фуқароси
бўлмаган
шахсларга
нисбатан
меҳнат
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларининг
қўлланилиши
номли
11-
моддасида
меҳнат
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатлари
иш
берувчи
билан
тузилган
меҳнат
шартномаси
бўйича
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
ишлаётган
чет
эл
фуқаролари
ҳамда
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларга
ҳам
татбиқ
этилади
,
деб
белгилаб
қўйилган
1
.
Ушбу
нормадан
келиб
чиқадики
,
Ўзбекистон
Республикасида
меҳнат
қилаётган
чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларнинг
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солиш
ҳеч
қандай
истисноларсиз
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
ҳал
қилинади
,
деган
бир
томонлама
коллизион
норма
баён
қилинган
.
Шу
билан
бирга
,
ушбу
кодекснинг
12-
моддасида
чет
эллик
юридик
ва
жисмоний
шахсларга
тўлиқ
ёки
қисман
тегишли
бўлган
ва
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
жойлашган
корхоналарда
Ўзбекистон
Республикасининг
меҳнат
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатлари
қўлланилади
,
деган
қоидани
ўрнатилганлиги
Ўзбекистон
ҳудудидаги
барча
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солиш
Ўзбекистон
ҳуқуқига
бўйсундирилганлигини
англатади
.
Мазкур
норма
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
чет
эллик
фуқаролар
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларга
нисбатан
миллий
тартиб
қоидалари
қўлланилишини
назарда
тутмоқда
.
Мазкур
норма
ўз
вақтида
тўғридан
-
тўғри
чет
эллик
фуқаро
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларга
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
меҳнат
қилиш
ҳуқуқларини
тақдим
этмайди
.
Мазкур
муносабатлар
қонун
ости
ҳужжатларида
батафсил
белгилаб
берилган
бўлиб
,
ушбу
ҳужжатлар
сирасига
Ўзбекистон
Республикасида
ушбу
масалага
Вазирлар
Маҳкамасининг
1995
йил
19
октябрдаги
408-
сонли
“
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароларининг
чет
элдаги
ҳамда
хорижий
фуқароларнинг
республикадаги
меҳнат
фаолияти
тўғрисида
”
ги
ва
2003
йил
12
ноябрдаги
“
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароларининг
чет
эллардаги
меҳнат
фаолиятини
ташкил
этилишини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Қарорларини
кўрсатиб
ўтиш
лозим
.
Юқоридаги
ҳолатларнинг
Ўзбекистон
Респуликаси
қонунчилигига
татбиқ
қилиш
нуқтаи
назаридан
кўриб
чиқадиган
бўлсак
,
сўнгги
қайд
этилган
ҳолат
ходимларнинг
ҳуқуқларини
янада
кенгроқ
ҳимоя
қилишга
қаратилганлиги
билан
тавсифланади
.
Шундай
қилиб
,
Ўзбекистоннинг
амалдаги
қонун
ҳужжатларига
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солишда
эрк
мухторияти
тамойилини
мустаҳкамловчи
нормани
киритиш
мақсадга
мувофиқ
деб
ҳисоблаймиз
.
Ушбу
тамойилни
ўрнатишда
қуйидаги
ҳолатларни
инобатга
олиш
мақсадга
мувофиқ
:
1
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодекси
.
Расмий
нашр
. –
Т
., 2011. –276-
б
.
Биринчи
,
тарафлар
томонидан
қўлланиладиган
ҳуқуқни
танлаш
масалалари
фақатгина
ёзма
шаклдаги
шартномада
белгилаб
қўйилган
бўлиши
лозим
;
Иккинчи
,
тарафлар
томонидан
қўлланиладиган
ҳуқуқни
белгиланиши
ходим
меҳнат
қилаётган
давлатнинг
императив
нормалари
билан
ўрнатилган
ходимнинг
меҳнат
муҳофазаси
ва
ҳуқуқларини
кафолатлашга
оид
имкониятлардан
маҳрум
қилмаслиги
лозим
;
Учинчи
,
агар
меҳнат
шартномасининг
барча
ҳолатлари
меҳнат
шартномасининг
бир
давлат
ҳуқуқи
билан
энг
кўп
узвий
боғлашга
қаратилган
бўлса
,
тарафлар
томонидан
бошқа
давлат
ҳуқуқини
танланиши
меҳнат
шартномаси
энг
кўп
узвий
боғланган
давлатнинг
императив
нормаларини
ҳаракатланишига
тўсқинлик
қилмаслиги
лозим
.
Аннотация
:
ушбу
мақолада
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
меҳнат
муносабатларини
коллизион
-
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
айрим
жиҳатлари
ёритилган
.
Муаллиф
бунда
асосий
эътиборни
,
халқаро
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солувчи
коллизион
нормаларнинг
аҳамияти
,
уларнинг
турлари
,
коллизион
-
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
усули
сифатида
эрк
мухторияти
тамойилига
қаратган
.
Калит
сўзлар
:
коллизион
норма
,
эрк
мухторияти
тамойили
,
ҳуқуқни
эркин
танлаш
(lex volutatis);
меҳнат
жойи
мамлакати
ҳуқуқи
(lex loci laboris);
байроқ
қонуни
(lex flagi)
ва
бошқалар
.
Аннотация
:
в
настоящей
статье
освещены
и
про
-
анализированы
различные
аспекты
коллизионно
-
правового
регулирования
трудовых
отношений
с
осложненным
иностранным
элементом
;
Автором
уделяется
внимание
на
виды
и
значение
коллизионных
норм
,
регулирующих
международные
трудовые
отношения
,
а
также
принцип
автономной
воли
,
как
метод
коллизионно
-
правового
регулирования
трудовых
отношений
.
Ключевые
слова
:
коллизионная
норма
,
принцип
автономной
воли
,
свободный
выбор
прав
, (lex
volutatis);
закон
места
работы
(lex loci laboris);
закон
флага
(lex flagi)
и
др
.
Annotation:
In this article it is revealed and analysed
various aspects of collision-legal regulation of labor rela-
tions complicated by a foreign element. The author pays
attention to the types and profile of conflict rules governing
international labor relations, as well as the principle of
autonomous as a method of collision-legal regulation of
labor relations.
Key words:
conflict rule, the principle of autonomous
will, the rights of free choice, the law of the place of work,
the law of flag etc.
Фойдаланилган
адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодекси
:
Рас
-
мий
нашр
–
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
. –
Т
.:
Адолат
, 2011. – 276
б
.
2.
Толстых
В
.
Л
.
Коллизионное
регулирование
трудовых
отношений
//
Трудовое
право
.
№
4. 2003. –
С
.11.
3.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
//
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқулов
ва
бошқ
. –
Т
.:
Иқтисод
ва
ҳуқуқ
дунёси
, 2002. – 448
б
.
4.
Проблемы
международного
частного
права
. //
Под
ред
.
Н
.
И
.
Марышевой
. –
М
.: 2000. – 218
с
.
5.
Богуславский
М
.
М
.
Международное
частное
право
:
Учебник
. 6-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
.:
Норма
:
ИНФРА
-
М
,
2012. – 704
с
.
