ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2020
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
25
3-
сектор
ҳудудларида
ойда
камида
икки
маротаба
сайёр
учрашувларни
ўтказиш
;
5.
“
Туман
(
шаҳар
)-
вилоят
-
республика
”
та
-
мойили
асосида
вертикал
бошқарув
тизимини
ку
-
чайтириш
.
Бунда
вилоят
штаблари
томонидан
ҳудуд
-
ларда
олиб
борилаётган
ишларни
аҳволи
чуқур
таҳлил
қилиб
,
ҳудудий
3-
секторлар
томонидан
аниқланган
муаммоларни
бартараф
этилишини
назорат
қилиш
ва
бу
борада
амалий
ёрдам
кўрсатиш
;
6.
Вазирликнинг
мувофиқлаштирувчи
гуруҳи
томо
-
нидан
мунтазам
равишда
бириктирилган
ҳудудларни
танқидий
ўрганиб
бориш
ва
аниқланган
камчиликларни
биринчи
навбатда
амалий
ёрдам
кўрсатиш
орқали
бартараф
этиш
чораларини
кўриш
;
7.
Сектор
штаблари
биноларидаги
моддий
-
техника
таъминотини
қайта
кўриб
чиқиб
,
мавжуд
камчиликлар
-
ни
ҳудудий
ҳокимликлар
билан
ҳамкорликда
Қорақал
-
поғистон
Республикаси
ички
ишлар
вазири
,
Тошкент
шаҳар
ва
Тошкент
вилояти
ИИББ
ҳамда
вилоятлар
ИИБ
бошлиқлари
кўмагида
бартараф
этиш
.
Хулоса
сифатида
таъкидлаш
керакки
,
Президентимизнинг
секторлар
фаолиятига
оид
янги
қарори
асосида
секторлар
фаолиятини
ташкил
этиш
бўйича
янги
–
адолатли
ва
таъсирчан
тизим
жорий
этилди
.
Бу
тизим
фуқароларнинг
ҳаётий
муаммо
ва
эҳтиёжларини
ҳал
этиш
,
аҳоли
билан
очиқ
,
тўғридан
-
тўғри
мулоқотни
кучайтириш
ҳамда
секторлар
фаолиятини
янада
такомиллаштиришга
хизмат
қилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Шавкат
Мирзиёевнинг
Олий
Мажлисга
Мурожаатномаси
.
http://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-
shavkat-mirziyeevning-oliasy-28-12-2018
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Аҳоли
муаммолари
билан
ишлаш
тизимини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Фармони
.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 18.01.2019
й
., 06/19/5633/2496-
сон
3.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2016
йил
28
декабрдаги
“
Жисмоний
ва
юридик
шахсларнинг
мурожаатлари
билан
ишлаш
тизимини
тубдан
такомиллаштиришга
доир
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
Фармони
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2017
й
., 1-
сон
, 5-
модда
4.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2019
йил
8
январдаги
“
Ҳудудларни
комплекс
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
бўйича
секторлар
фаолиятини
янада
такомиллаштиришга
доир
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
Қарори
.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 09.01.2019
й
., 07/19/4102/2434-
сон
.
5.
Ўзбекистон
Республикаси
Ички
ишлар
вазирлиги
ишчи
гуруҳи
томонидан
тайёрланган
маълумотлар
асосида
.
Б
.
А
.
Норматов
,
ТДЮУ
катта
ўқитувчиси
СОЛИҚ
ТЕКШИРУВЛАРИНИНГ
ТУРЛАРИ
,
ШАКЛЛАРИ
ВА
ТАСНИФИ
Аннотация
:
муаллиф
ушбу
мақолада
солиқ
текшируви
тушунчаси
,
солиқ
текширувларининг
турлари
ва
шакллари
,
солиқ
текширувларининг
таснифи
ҳамда
солиқ
текшируви
бўйича
қонунчилик
нормаларини
таҳлил
қилиб
ёритган
.
Калит
сўзлар
:
солиқ
текшируви
,
солиқ
текшируви
тури
,
солиқ
текшируви
шакли
,
солиқ
текшируви
таснифи
.
Аннотация
:
в
данной
статье
автор
рассматривает
понятие
налоговой
проверки
,
виды
и
формы
налоговых
проверок
,
классификацию
налоговых
проверок
,
а
также
анализ
законодательных
норм
по
проведению
налоговой
проверки
.
Ключевые
слова
:
налоговые
проверки
,
виды
налоговых
проверок
,
формы
налоговой
проверки
,
классификация
налоговой
проверки
.
Abstract:
n this article, the author examines the
concept of tax audit, types and forms of tax audits,
classification of tax audits, and analysis of legislative
norms for conducting tax audits.
Keywords:
tax audits, types of tax audits, forms of tax
audits, classification of tax audits.
Мавзунинг
долзарблиги
.
Ўзбекистон
Республикасида
солиқ
ва
солиқ
солиш
қонунчилиги
ҳамда
солиқ
маъмуриятчилигини
такомиллаштириш
борасида
бир
-
қатор
ислоҳотлар
амалга
оширилди
.
Хусусан
,
2019
йил
10
июлдаги
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Солиқ
маъмуриятчилигини
такомиллаштириш
бўйича
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
4389-
сон
қарорига
мувофиқ
Ўзбекистон
Республикаси
Молия
вазирлиги
ва
Давлат
солиқ
қўмитаси
Ахборот
технологиялари
ва
коммуникацияларини
ривожлантириш
вазирлиги
билан
биргаликда
2019
йил
1
декабрга
қадар
бухгалтерия
ҳисобини
амалга
ошириш
ҳамда
солиқ
тўловчилар
ва
солиқ
органлари
ўртасида
реал
вақт
режимида
маълумотлар
алмашиш
имконини
берадиган
,
солиқ
ҳисоботини
топшириш
тизими
билан
интеграция
қилинган
бухгалтерия
ҳисобининг
ягона
ахборот
тизимини
(
Ягона
ахборот
тизими
)
ишлаб
чиқиши
ва
жорий
қилиши
лозимлиги
,
шундан
сўнг
2020
йил
1
январдан
бошлаб
:
Ягона
ахборот
тизимидан
фойдаланувчи
тадбиркорлик
субъектларининг
молиявий
-
хўжалик
фаолияти
ушбу
дастурий
маҳсулотни
қўллаган
даврида
текширилмаслиги
белгиланди
.
Юқоридаги
қарор
билан
тасдиқланган
Солиқ
маъмуриятчилигини
такомиллаштириш
стратегиясига
кўра
солиқ
мажбуриятларини
бажариш
билан
боғлиқ
бўлган
харажатларни
қисқартириш
,
барча
тоифадаги
тадбиркорлик
субъектларига
қулай
шароитларни
таъминлайдиган
транспарент
ва
барқарор
солиқ
тизимини
шакллантириш
ҳамда
солиқ
тўловчилар
фаолиятига
аралашишни
,
шунингдек
,
давлат
солиқ
хизмати
органларида
«
инсон
омили
»
ни
ҳамда
коррупция
ҳолатларининг
салбий
кўринишларини
камайтириш
имконини
берадиган
таваккал
-
таҳлил
ва
масофавий
таҳлилий
ишлар
тизими
асосида
солиқ
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2020
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
26
назорати
тизимини
шакллантириш
асосий
вазифалардан
бири
сифатида
белгиланди
.[1]
Бундан
ташқари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ш
.
Мирзиёев
томонидан
солиқ
қонунчилиги
ва
солиқ
органлари
фаолиятини
такомиллаштиришга
бағишланган
видеоселектор
йиғишларида
солиқ
текширувлари
масалаларига
алоҳида
эътибор
қаратилди
.
Жумладан
, 2019
йил
22
февралдаги
йиғилишда
солиқ
ва
прокуратура
идораси
ходимлари
қулоғига
қуйиб
олсин
:
бу
йил
янги
солиқ
тизимининг
тартиб
-
қоидалари
ва
ҳисоб
-
китоблари
тадбиркорлар
онгида
тўлиқ
шаклланмагунча
,
уларни
жазолашга
,
жаримага
тортишга
умуман
йўл
қўйилмасин
.
Аксинча
,
улар
тадбиркорларга
маслаҳатчи
ва
кўмакчи
бўлиб
,
солиқларни
аниқ
ҳисоблаш
ва
тўлашда
тўғри
йўл
кўрсатиши
керак
,
шунингдек
қанчалик
мураккаб
бўлмасин
,
бошлаган
ислоҳотларимизни
охиригача
етказишимиз
зарур
.
Лекин
тарғибот
-
тушунтириш
ишларини
баҳона
қилиб
,
ўрганишларни
текширувга
айлантиришга
мутлақо
йўл
қўйилмайди
.
Ҳалол
тадбиркор
доимо
давлат
ҳимоясида
,
менинг
ҳимоямда
, —
деди
давлат
раҳбари
[2]
Ш
.
Мирзиёев
.
Шу
билан
бирга
, 2019
йил
5
июлдаги
йиғилишда
2018
йил
29
июнда
“
Ўзбекистон
Республикасининг
солиқ
сиёсатини
такомиллаштириш
концепцияси
тўғрисида
”
Президент
фармони
қабул
қилинган
эди
.
Мазкур
концепция
амалда
татбиқ
этилиши
натижасида
жорий
йилнинг
биринчи
ярмида
давлат
бюджетига
39
триллион
118
миллиард
сўм
ёки
ўтган
йилнинг
шу
даврига
нисбатан
1,6
баробар
кўп
маблағ
тушди
.
Прогноз
8
фоиз
ортиғи
билан
бажарилгани
ҳисобига
,
маҳаллий
ҳокимликлар
ихтиёрида
қўшимча
2,8
триллион
сўм
маблағ
қолдирилди
.
Жисмоний
шахсларнинг
даромад
солиғи
ва
ижтимоий
тўловлар
ставкаси
кескин
камайтирилгани
натижасида
570
мингдан
зиёд
яширин
иш
ўринлари
легаллаштирилди
.
2020
йил
1
январгача
солиқ
текширувларига
мораторий
эълон
қилингани
қайд
этилар
экан
,
Давлат
солиқ
қўмитасига
халқаро
молия
институтлари
билан
ҳамкорликда
,
йил
охирига
қадар
,
солиқ
тўламаслик
хавфини
баҳолаш
имкониятига
эга
электрон
дастур
яратиш
вазифаси
қўйилди
.[3]
Шунинг
билан
бирга
, 2018
йил
28
декабрдаги
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
Олий
Мажлисга
Мурожаатномасида
Ш
.
Мирзиёев
томонидан
фуқароларимиз
солиқдан
қочиш
эмас
,
уни
вақтида
тўлашдан
манфаатдор
бўлиши
кераклиги
, 2019
йилдан
бошлаб
жорий
этилаётган
янги
солиқ
концепциясининг
энг
асосий
ғояси
солиқ
юкини
камайтириш
,
содда
ва
барқарор
солиқ
тизимини
қўллашни
кўзда
тутиши
,
шу
орқали
иқтисодиётимиз
рақобатбардошлигини
ошириш
,
тадбиркор
ва
инвесторлар
учун
ҳар
томонлама
қулай
муҳит
яратишга
эришиш
мумкинлиги
таъкидлаб
ўтилди
.[4]
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
,
солиқ
органлари
ходимларининг
солиқ
тўловчиларнинг
фаолиятига
ноқонуний
аралашиши
,
коррупцияни
олдини
олиш
ҳамда
давлат
томонидан
оқилона
текшириш
сиёсатини
ҳуқуқий
таъминлаш
мақсадида
солиқ
текширувларини
ҳуқуқий
тартибга
солиш
яъни
солиқ
текширувлари
тушунчаси
,
унинг
турлари
,
шакллари
ва
таснифини
тадқиқ
этиш
долзарб
ҳисобланади
.
Солиқ
текшируви
тушунчаси
.
Солиқ
текширувлари
солиқ
назоратининг
асосий
шакли
ва
солиқ
маъмуриятчилигининг
муҳим
бўғини
сифатида
солиқ
органлари
томонидан
бевосита
ва
билвосита
солиқ
тўловчиларнинг
солиқ
мажбуриятларини
бажаришларини
таъминлашга
хизмат
қилади
.
Л
.
В
.
Спиринанинг
фикрига
кўра
солиқ
текширувлари
–
ваколатли
орган
томонидан
солиқ
солиш
объектларида
ҳамда
бухгалтерия
ҳисоботлари
ва
бошқа
ҳужжатларда
солиқ
ва
йиғимларни
тўлаш
тартибининг
ишончлилик
ва
қонунийлигини
ўрнатиш
мақсадида
қўлланиладиган
солиқ
назоратининг
махсус
усуллари
жамланмаси
ҳисобланади
.[5]
В
.
А
.
Тимошенконинг
таъкидига
кўра
солиқ
текширувлари
–
солиқ
тўловчини
давлат
рўйхатидан
ўтказиш
ва
ҳисобга
олиш
жараёнини
,
солиқ
тўловчилардан
ҳисоботлар
ва
бюджетга
тушумларини
,
солиқ
солиш
объектларини
солиқ
тўловчиларнинг
бошқа
молия
-
жўжалик
фаолиятини
текшириш
каби
молия
текширувларининг
таркибий
қисми
ҳисобланади
.[6]
М
.
А
.
Дудкиннинг
фикрига
кўра
солиқ
текширувлари
солиқ
ва
йиғимларнинг
тўғри
ҳисобланиши
ҳамда
тўлиқ
ва
ўз
вақтида
тўланишини
назорат
қилиш
бўйича
солиқ
органининг
процессуал
ҳаракати
.
Бу
солиқ
назорати
натижасида
олинган
фактик
ҳолатларни
ва
солиқ
органларига
топширилган
солиқ
декларацияларини
солиштириш
орқали
амалга
оширилади
.[7]
Бизнинг
фикримизча
,
солиқ
текширувлари
–
солиқ
органларининг
махсус
ваколатли
ходимлари
томонидан
солиқ
ва
йиғимларнинг
бюджетга
ўз
вақтида
ва
тўлиқ
тушишини
таъминлашга
қаратилган
маъмурий
,
профилактик
ва
информацион
чора
-
тадбирлари
йиғиндиси
.
Солиқ
текширувларининг
тури
,
шакли
ва
таснифи
.
Солиқ
текширувлари
тури
бу
унинг
бир
-
биридан
фарқ
қилувчи
усул
ва
ҳаракатлари
жамланмасини
ташкил
этувчи
йўналиши
ҳисобланади
.
Солиқ
текшируви
шакли
эса
солиқ
турининг
ичида
текшириш
предметига
нисбатан
қандай
усулни
танлашни
англатади
.
Солиқ
текширувининг
таснифи
эса
ушбу
икки
тушунчаларнинг
турли
мезонлар
сифатила
таҳлил
қилиниши
ҳисобланади
.
С
.
А
.
Шорников
солиқ
текширувларини
иккига
бўлади
:
камерал
ва
сайёр
текширув
.
Шунингдек
,
у
солиқ
текширувларининг
таснифини
қуйидаги
асосларда
мезонлайди
:
а
)
текширув
объектига
нисбатан
:
солиқ
тўловчиларнинг
молия
-
хўжалик
фаолияти
масалаларининг
қамрови
даражаси
;
солиқ
ҳуқуқий
муносабат
иштирокчиларининг
туркуми
ва
текширилувчи
шахснинг
статуси
бўйича
;
б
)
текширув
субъектига
нисбатан
:
текширув
иштирокчиларининг
таркиби
ва
такрорланиш
белгиси
бўйича
;
в
)
текширувларни
ўтказиш
ва
тайёрлаш
усулига
нисбатан
:
текшириш
усули
ва
текшириш
режасига
қараб
.[8]
Л
.
И
.
Кофлер
ва
Ю
.
П
.
Кашириналарнинг
қайд
этишича
текширилаётган
ҳужжатларнинг
ҳажми
ва
текширув
ўтказиладиган
жойга
қараб
солиқ
текширувлари
иккига
бўлинади
:
камерал
ва
сайёр
текширувлар
.[9]
Текширилаётган
масалаларнинг
ҳажмига
қараб
солиқ
текширувлари
учга
бўлинади
:
комплекс
,
мақсадли
ва
тематик
солиқ
текширувлари
.
Комплекс
солиқ
текширув
–
маълум
вақт
оралиғида
солиқ
қонунчилигига
риоя
элиши
бўйича
ташкилотларни
молия
-
хўжалик
фаолиятини
текшириш
ҳисобланади
.
Мақсадли
солиқ
текшируви
–
маълум
йўналишда
солиқ
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2020
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
27
қонунчилигига
риоя
этилиши
бўйича
ташкилотларни
молия
-
хўжалик
фаолиятини
текшириш
ҳисобланади
.
Тематик
солиқ
текширув
–
алоҳида
масала
бўйича
ташкилотнинг
молия
-
хўжалик
фаолиятини
текшириш
.
Солиқ
текширувларини
ташкил
этиш
усулига
қараб
режали
ва
тасодифий
текширувларга
бўлинади
.
Текширилаётган
хужжатларнинг
ҳажмига
қараб
солиқ
текширувлари
ёппасига
ва
танловлига
бўлинади
.
Ёппасига
текширув
–
ташкилотнинг
барча
ҳужжатларини
текшириш
.
Танловли
текшириш
–
ташкилот
ҳужжатларининг
бир
қисмини
текшириш
.
А
.
С
.
Селивановнинг
фикрига
кўра
камерал
ва
сайёр
солиқ
текширувлари
солиқ
текширувларининг
тури
ҳисобланмайди
,
балки
солиқ
назоратининг
мустақил
шакли
ҳисобланади
.
Чунки
,
уларни
регламентлаш
тартиби
бир
-
биридан
сезиларли
даражада
фарқ
қилади
ва
турли
хил
ҳуқуқий
тартибга
солишга
асосланади
.[10]
Концептуал
қоидадан
келиб
чиқиб
,
шуни
ҳулоса
қилиш
мумкинки
,
солиқ
назорати
солиқ
текширувлари
ҳисобланади
,
демак
камерал
солиқ
текшируви
солиқ
текширувининг
бир
тури
ҳисобланади
.
Мутахассисларнинг
фикрича
,
“
сайёр
”
ёки
“
ҳужжатли
”
солиқ
текширувлари
синоним
ҳисобланади
.
Чунки
,
сайёр
солиқ
текширувлари
солиқ
тўловчининг
ҳудудида
ўтказиладиган
текширув
.
Ҳужжатли
солиқ
текшируви
эса
солиқ
тўловчининг
дастлабки
бухгалтерия
ва
ҳисоб
ҳужжатларини
текшириш
ҳисобланади
.
Солиқ
текширувлари
текширув
ўтказиш
жойи
ва
текшириладиган
ҳужжатнинг
ҳажмига
қараб
:
камерал
ва
сайёр
;
текшириладиган
масалаларнинг
ҳажмига
қараб
:
комплекс
,
мавзули
ва
мақсадли
;
солиқ
текширувларини
ташкил
этиш
усулига
қараб
:
режали
ва
тасодифий
;
ҳужжатнинг
ҳажмига
қараб
:
ёппаси
ва
танловлига
бўлинади
.[11]
Н
.
Н
.
Быкованинг
қайд
этишича
солиқ
назорати
(
солиқ
текшируви
)
нинг
турларига
,
хусусан
текширувнинг
амалга
ошириш
жойига
қараб
:
камерал
(
солиқ
органи
ҳудудида
)
ва
сайёр
(
солиқ
тўловчининг
ҳудудида
);
манбасига
кўра
:
ҳужжатли
(
ҳужжатда
кўрсатилган
маълумотларга
асосланиб
)
ва
фактик
(
гувоҳларнинг
кўрсатуви
,
кўздан
кечириш
,
тафтиш
,
назорат
ҳариди
ва
бошқа
);
навбати
бўйича
:
дастлабки
ва
қайта
;
режалаштириш
даражасига
кўра
:
режали
(
график
бўйича
олдиндан
режалаштириш
)
ва
тўсатдан
(
режадан
ташқари
заруратдан
келиб
чиқиб
);
мажбурийлигига
кўра
:
мажбурий
(
масалан
,
юридик
шахс
тугатилаётганда
)
ва
ташаббус
тартибида
;
текширалидан
ҳужжатнинг
ҳажмига
қараб
:
ёппасига
(
дастлабки
ҳужжатлар
ва
регисртлар
бутун
фаолият
давр
текширилади
)
ва
танлов
(
муайян
вақтдаги
ҳужжатлар
текширилади
);
амалга
ошириш
вақтига
кўра
:
дастлабки
,
жорий
ва
ўткан
текширувларга
бўлинади
.[12]
Т
.
Ю
.
Курбатовнинг
назарида
солиқ
текширувлари
текшириш
жойига
қараб
:
камерал
ва
сайёр
текширувлар
;
текшириладиган
масалаларнинг
ҳажмига
қараб
:
комплекс
,
мавзули
,
мақсадли
;
солиқ
текширувларини
ташкил
этишнинг
усулига
қараб
:
режали
ва
тўсатдан
;
текшириладиган
ҳужжатларнинг
ҳажмига
қараб
:
ёппасига
ва
танловли
текширувларга
бўлинади
.
Шунингдек
,
солиқ
кодекси
назорат
ва
қайта
солиқ
текширувларини
ҳам
назарда
тутади
.[13]
М
.
Н
.
Садчиков
ҳам
молиқ
текширувларининг
икки
шакли
:
камерал
ва
сайёр
текширувлар
мавжудлигини
таъкидлайди
.[14]
Бизнинг
фикримизча
солиқ
текширувининг
тури
–
амалга
ошириш
жойи
,
усули
ва
текшириш
объектига
нисбатан
амалга
ошириладиган
бир
-
биридан
фарқли
белгиларга
эга
бўлган
бир
-
хил
йўналишдаги
чора
-
ҳаракатлар
йиғиндиси
ҳисобланади
.
Солиқ
текширувларининг
турлари
сифатида
камерал
ва
сайёр
текширувларни
келтириб
ўтиш
лозим
.
Аммо
,
янги
таҳрирдаги
2019
йил
30
декабрдаги
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодексининг
137-
моддасига
кўра
солиқ
текширувларининг
турлари
3
га
бўлинади
:
камерал
солиқ
текшируви
,
сайёр
солиқ
текшируви
ва
солиқ
аудити
.[15]
Шунингдек
,
бизнинг
фикримизча
,
солиқ
текширувларини
ўтказиш
даврийлигига
қараб
режали
ва
режадан
ташқари
;
мувофиқлаштирувчи
органнинг
иштирокига
қараб
:
рухсат
сўраб
ва
хабардор
қилиш
тартибида
;
ташаббус
субъектига
қараб
:
мажбурий
ва
ихтиёрий
турларга
бўлиш
мумкин
.
Солиқ
текширувининг
шакли
–
солиқ
текшируви
ўтказиладиган
объектга
нисбатан
унинг
қайси
турдаги
фаолият
йўналишини
қамраб
олишини
ифодаловчи
кўрсаткичлар
жамланмаси
.
Хусусан
,
юридик
адабиётларда
солиқ
текширувининг
шакли
сифатида
2
тоифани
ажратишади
:
биринчи
тоифа
–
молия
хўжалик
фаолияти
билан
боғлиқ
текшириш
(
тафтиш
)
иккинчи
тоифа
–
молия
-
хўжалик
фаолияти
билан
боғлиқ
бўлмаган
текшириш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
2007
йил
25
декабрда
қабул
қилинган
Солиқ
кодексининг
85-
моддасига
кўра
солиқ
тўловчининг
молия
-
хўжалик
фаолияти
текшируви
(
тафтиши
)
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
риоя
этилиши
устидан
назоратни
амалга
ошириш
мақсадида
солиқ
тўловчининг
бухгалтерия
,
молия
,
статистика
,
банк
ҳужжатлари
ҳамда
бошқа
ҳужжатларини
ўрганиш
ва
таққослашдир
.
Қисқа
муддатли
текширув
солиқ
тўловчининг
молия
-
хўжалик
фаолиятини
текшириш
билан
боғлиқ
бўлмаган
,
унинг
айрим
операцияларининг
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
мувофиқлиги
текширувидир
.[16]
Солиқ
текширувининг
таснифи
–
солиқ
текшируви
субъекти
томонидан
солиқ
текшируви
объектига
нисбатан
текширув
билан
боғлиқ
ҳаракат
ва
чораларини
турли
мезонлар
билан
гуруҳлаш
ҳисобланади
.
Масалан
,
солиқ
текшируви
таснифи
:
солиқ
текшируви
вақти
,
жойи
,
усули
,
даври
ва
ҳажмига
қараб
гуруҳланади
.
Статистика
.
Ўзбекистон
Республикасида
ўтказилган
солиқ
текширувларининг
динамикаси
кўра
2012
йилда
рўйхатдан
ўткан
юридик
шахслар
сони
551.900
та
ва
ўтказилган
солиқ
текширувлари
сони
19.563
та
, 2013
йилда
рўйхатдан
ўткан
юридик
шахслар
сони
554.400
та
ва
ўтказилган
солиқ
текширувлари
сони
19.103
та
,
2014
йилда
рўйхатдан
ўткан
юридик
шахслар
сони
56.0500
та
ва
ўтказилган
солиқ
текширувлари
сони
18.115
та
, 2015
йилда
рўйхатдан
ўткан
юридик
шахслар
сони
58.6800
та
ва
ўтказилган
солиқ
текширувлари
сони
16.861
та
, 2016
йилда
рўйхатдан
ўткан
юридик
шахслар
сони
616.700
та
ва
ўтказилган
солиқ
текширувлари
сони
18.524
тани
ташкил
қилади
.[17]
Албатта
,
ушбу
динамикада
текширувлар
сони
пасайиб
бормоқда
ва
текшириш
тушунчаси
сайёр
текширувларни
англатмоқда
.
Агар
1998
йилдан
бошлаб
солиқ
текширувларини
амалга
ошириш
даврийлиги
йилда
бир
маротаба
қилиб
белгиланган
бўлса
, 2005
йилдан
бошлаб
режали
текширувларнинг
даврийлиги
микрофирма
ва
кичик
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2020
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
28
корхоналар
учун
тўрт
йилда
бир
маротабага
,
бошқа
хўжалик
субъектлари
учун
уч
йилда
бир
маротабагача
қисқартирилди
.
Пировардида
давлат
солиқ
хизмати
органлари
томонидан
амалга
ошириладиган
режали
текширувлари
сони
2015
йилда
2001
йилдагига
нисбатан
3.7
баробар
камайиб
,
фаолият
кўрсатаётган
хўжалик
юритувчи
субъектларни
режали
солиқ
текширувларига
жалб
қилиш
даражаси
15.9
фоиздан
2.7
фоизга
ёки
5.9
баробар
камайиши
таъминланди
.[18]
Чет
эл
элементи
.
Солиқ
текширувлари
деганда
қоида
тариқасида
давлат
ички
ҳудудида
амалга
ошириладиган
чора
-
тадбирлар
тушунилади
.
Аммо
,
солиқ
текширувлари
ҳалқаро
ҳуқуқ
элементларини
ҳам
қамраб
олиши
мумкин
.
Бу
борада
Е
.
Д
.
Кастанова
,
солиқ
маъмуриятчилиги
бўйича
халқаро
ҳамкорликда
солиқ
маълумотларини
алмашиш
;
солиқларни
йиғишга
ёрдам
бериш
;
бирвақтда
солиқ
текширувларини
ўтказиш
;
ҳамкорликда
солиқ
текширувларини
ўтказиш
ва
хорижда
солиқ
текширувини
ўтказиш
каби
усуллардан
фойдаланилишини
таъкидлайди
.[19]
Хулоса
.
Солиқ
текширувларининг
турлари
,
шакллари
ва
таснифи
бўйича
олимларнинг
фикрлари
ва
қонунчилик
ҳужжатларининг
мазмунидан
келиб
чиқиб
,
қуйидаги
таклиф
ва
тавсияларни
келтириб
ўтамиз
:
биринчидан
,
солиқ
текшируви
–
солиқ
органларининг
махсус
ваколатли
ходимлари
томонидан
солиқ
ва
йиғимларнинг
бюджетга
ўз
вақтида
ва
тўлиқ
тушишини
таъминлашга
қаратилган
маъмурий
,
профилактик
ва
информацион
чора
-
тадбирлари
йиғиндиси
;
иккинчидан
,
солиқ
текшируви
тури
–
унинг
бир
-
биридан
фарқ
қилувчи
усул
ва
ҳаракатлари
жамланмасини
ташкил
этувчи
йўналиши
ҳисобланади
,
қоида
тариқасида
камерал
ва
сайёр
текширувларга
бўлинади
;
учинчидан
,
солиқ
текшируви
шакли
–
солиқ
текшируви
ўтказиладиган
объектга
нисбатан
унинг
қайси
турдаги
фаолият
йўналишини
қамраб
олишини
ифодаловчи
кўрсаткичлар
жамланмаси
ҳисобланади
,
қоида
тариқасида
молия
-
хўжалик
фаолияти
билан
боғлиқ
ва
ушбу
фаолият
билан
боғлиқ
бўлмаган
текшириш
шаклларига
бўлинади
.
тўртинчидан
,
солиқ
текширувининг
таснифи
–
солиқ
текшируви
субъекти
томонидан
солиқ
текшируви
объектига
нисбатан
текширув
билан
боғлиқ
ҳаракат
ва
чораларини
турли
мезонлар
билан
ғуруҳлаш
ҳисобланади
.
Масалан
,
солиқ
текшируви
таснифи
:
солиқ
текшируви
вақти
,
жойи
,
усули
,
даври
ва
ҳажмига
қараб
гуруҳланади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 11.07.2019
й
., 07/19/4389/3409-
сон
2.
Шавкат
Мирзиёев
раислигида
солиқ
сиёсатини
такомиллаштириш
концепцияси
бўйича
олиб
борилаётган
ишлар
бўйича
видеоселектор
йиғилиши
ўтказилди
.22.02.2019.
https://president.uz/uz/lists/view/2390
3.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Шавкат
Мирзиёев
раислигида
5
июль
куни
биринчи
ярим
йилликда
давлат
бюджетига
тушумлар
натижадорлигини
таҳлил
қилиш
ва
янги
вазифаларни
белгилаш
масалаларига
бағишланган
видеоселектор
йиғилиши
ўтказилди
. 05.07.2019
https://president.uz/uz/lists/view/2698
4.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Шавкат
Мирзиёевнинг
Олий
Мажлисга
Мурожаатномаси
.
28.12.2018. https://president.uz/uz/lists/view/2228
5.
Л
.
В
.
Спирина
.
Налоговые
проверки
:
учеб
-
практические
пособие
.
М
.,2007.-
С
.6-7
6.
В
.
А
.
Тимошенко
,
Л
.
В
.
Спирина
.
Проверки
налого
-
вых
органов
:
учеб
-
практические
пособие
.
М
.,
“
Дашков
”,2009.-
С
.15
7.
М
.
А
.
Дудкин
.
Налоговые
проверки
как
одна
из
основных
форм
налогового
контроля
//
Российское
право
на
современном
этапе
:
материалы
науч
.-
прак
.
конф
.
студентов
и
молодых
учёных
:
у
10-
летию
юридического
факультета
РГЭУ
«
РИНХ
» (28
апреля
2006
г
.) 2006.
8.
С
.
А
.
Шорников
.
Теоретико
-
правовые
основы
осуществления
налоговых
проверок
в
Российской
Фе
-
дерации
.
Автореферат
.
Дисс
.
Канд
.
юр
.
наук
.-
М
.2008.-
С
.18
9.
Л
.
И
.
Кофлер
,
Ю
.
П
.
Каширина
.
Налоговые
про
-
верки
:
виды
,
порядок
проведения
и
оформления
ре
-
зультатов
.
Статья
.
Воронежский
экономико
-
правовой
институт
.
Территория
науки
.2017.
№
1.-
С
.165-169
10.
А
.
С
.
Селиванов
.
Финансово
-
правовое
регулиро
-
вание
форм
налогового
контроля
в
Российской
Феде
-
рации
.--
С
.10
11.
А
.
С
.
Селиванов
.
Финансово
-
правовое
регулиро
-
вание
форм
налогового
контроля
в
Российской
Феде
-
рации
–
С
.64-67
12.
Н
.
Н
.
Быкова
.
Классификация
форми
методов
налогового
контроля
в
Российской
Федерации
.
Статья
.
Карельский
журнал
.2017,
Т
.6 .
№
4 (21) -
С
.143-144
13.
Т
.
Ю
.
Курбатов
.
Правовые
формы
и
методы
налогового
контроля
.
Диссертация
.
канд
.
юр
.
наук
.
Москва
-2015, -
С
.66-67
14.
М
.
Н
.
Садчиков
.
Камеральные
и
выездные
нало
-
говые
проверки
как
формы
налогового
контроля
.
Авто
-
реферат
.
Дисс
.
канд
.
юр
.
наук
.
Саратов
.2010,-
С
.18
15.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
база
-
си
, 31.12.2019
й
., 02/19/
СК
/4256-
сон
16.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2007
й
., 52 (I)-
сон
;
17.
Ж
.
Ж
.
Урмонов
.
Тадбиркорлик
субъектларини
солиққа
тортиш
механизмини
такомиллаштириш
масалалари
:
Монография
,
Т
.: “Iqtisod - Moliya”,- 2018. -
Б
.170.
18.
Қ
.
Т
.
Базаров
,
У
.
Қ
.
Бахтияров
.
Мустақиллик
йилларида
миллий
солиқ
тизимининг
ривожланиши
.
Мақола
.
Мустақиллик
йилларида
Ўзбекистон
молия
-
банк
тизимининг
ривожланиши
мавзусидаги
республика
илмий
-
амалий
анжумани
материаллари
тўплами
.
Тошкент
2016 -
Б
.40.
19.
Е
.
Д
.
Кастанова
.
Правовые
основы
международ
-
ного
сотрудничества
в
области
избежания
двойного
налогообложения
уклонения
от
уплаты
налогов
.
Дис
-
сертация
канд
.
юр
.
наук
.
М
.2014,-
С
.84.
