ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
келиб
чиқиб
ўзгариши
ҳам
мумкин
.
Шунингдек
,
экспертиза
объекти
саноат
аҳамиятига
эга
бўлган
ва
турли
гуруҳдаги
ҳар
қандай
халқ
истеъмоли
товарлари
,
шу
жумладан
илгари
фойдаланишда
бўлган
товарлар
ҳам
бўлиши
мумкин
.
Масалан
:
мебель
,
кийим
,
(
газлама
,
трикотаж
),
хўжалик
товарлари
,
маиший
техника
,
ташкилий
техника
,
технологик
линиялар
,
темир
йўл
вагонлари
ва
бошқа
ашёлар
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
қуйидаги
ҳолатларга
алоҳида
аҳамият
бериш
лозим
,
деб
уйлаймиз
.
Жумладан
,
порахўрлик
билан
боғлиқ
жиноят
ишларини
тергов
қилишда
экспертиза
тадқиқоти
ўтказиш
учун
воқеа
жойидан
ёки
пора
олувчидан
олинган
излар
,
буюмлар
,
овоз
ёзилган
тасмаларни
процессуал
нормаларга
қатъий
риоя
қилган
ҳолда
эҳтиёткорлик
билан
экспертга
тақдим
қилиш
керак
.
Акс
ҳолда
,
иш
бўйича
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлган
далилий
ашё
нобуд
бўлиши
мумкин
.
Р
.
С
.
Алтиев
,
ТДЮУ
ўқитувчиси
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИНИНГ
МАНФААТЛАРИГА
ХИЛОФ
РАВИШДА
БИТИМЛАР
ТУЗГАНЛИК
УЧУН
ЖИНОИЙ
ЖАВОБГАРЛИКНИНГ
АЙРИМ
ЖИҲАТЛАРИ
Аннотация
:
мақолада
муаллиф
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
,
бу
турдаги
қилмишлар
учун
жиноий
жавобгарлик
белгиланишининг
ривожланиш
тарихи
,
юридик
таркиби
ҳамда
хорижий
давлатлар
жиноят
қонунчилиги
билан
қиёсий
таҳлилни
келтирган
.
Калит
сўзлар
:
давлат
манфаатларига
хилоф
,
битимлар
тузиш
,
мулк
,
наф
келтирмаслиги
аён
бўлган
битим
,
жиноий
жавобгарлик
.
Аннотация
:
в
данной
статье
автор
анализирует
норму
уголовного
кодекса
Республики
Узбекистан
предусматривает
ответственность
за
заключение
сделки
вопреки
интересам
Республики
Узбекистан
.
В
статье
также
освещены
история
развития
установления
уголовной
ответственности
,
состав
преступления
и
дан
сравнительный
анализ
законодательства
зарубежных
стран
.
Ключевые
слова
:
заключение
сделки
,
вопреки
интересам
государства
,
собственность
,
заведомо
невыгодные
сделки
,
уголовная
ответственность
.
Abstract:
In this article the author analyzes the
provisions of the Criminal Code of the Republic of
Uzbekistan provides for liability for the deal against the
interests of the Republic of Uzbekistan. The article also
highlights the history of the establishment of criminal
responsibility of the crime and the comparative analysis of
foreign law.
Keywords:
Transaction, contrary to the interests of
state, the property, obviously unfavorable deal, the
criminal liability.
Ўзбекистон
мустақиллигининг
дастлабки
даврида
иқтисодиётдаги
марказлаштирилган
маъмурий
буйруқбозлик
тизимидан
воз
кечиб
,
барча
мулк
шакллари
тенг
бўлган
ва
эркин
муносабатларга
асосланган
бозор
иқтисодиётига
босқичма
-
босқич
ўтиш
йўлини
танлади
.
Эндиликда
давлат
фуқаролар
ҳамда
юридик
шахслар
билан
шартномавий
ҳуқуқий
муносабатларда
тенг
ҳуқуқли
субъект
сифатида
қатнашмоқда
.
Давлат
органлари
,
давлат
иштирокидаги
ташкилотлар
мансабдор
шахслари
шартномавий
муносабатларда
давлат
номидан
иш
юритади
.
Яъни
давлат
ўз
функцияларини
сайланган
ёки
тайинланган
мансабдор
шахслар
орқали
бажаради
.
Мансабдор
шахслар
ўз
вазифаларини
бажариш
жараёнида
уларнинг
ўз
вазифаларини
виждонан
бажариши
,
мансабдор
шахслар
масъулиятини
ошириш
мақсадида
,
жавобгарлик
масалалари
жиноят
қонунининг
қонунийлик
,
айб
учун
жавобгарлик
,
жавобгарликнинг
муқаррарлиги
пинциплари
асосида
белгиланиши
лозим
.
Давлатимиз
мустақилликка
эришиши
муносабати
билан
1994
йил
22
сентябрда
қабул
қилинган
Жиноят
кодексида
илк
бор
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
учун
жавобгарлик
белгиланган
бўлиб
,
мазкур
норма
икки
қисмдан
иборат
бўлган
.
Мазкур
норманинг
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
биринчи
қисмида
давлат
органининг
,
мулкчилик
шаклидан
қатъи
назар
,
корхона
,
муассаса
,
ташкилотнинг
,
жамоат
бирлашмасининг
мансабдор
шахси
томонидан
наф
келтирмаслиги
аён
бўлган
битимни
тузиш
республика
манфаатларига
кўп
миқдорда
зарар
етказилишига
сабаб
бўлувчи
қилмишлар
учун
жавобгарлик
белгиланган
эди
.
Мазкур
норма
иккинчи
қисмида
ушбу
ҳаракатларни
такроран
,
бир
гуруҳ
шахслар
томонидан
олдиндан
тил
бириктириб
ва
жуда
кўп
миқдорда
зарар
етказган
ҳолда
содир
этилганлик
учун
жавобгарлик
белгиланган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
ва
қонун
ҳужжатларида
Ўзбекистон
иқтисодиётининг
негизини
хилма
-
хил
шакллардаги
мулк
ташкил
этиши
,
давлат
истеъмолчиларнинг
ҳуқуқи
устунлигини
ҳисобга
олиб
,
иқтисодий
фаолият
,
тадбиркорлик
ва
меҳнат
қилиш
эркинлиги
,
барча
мулк
шаклларининг
тенг
ҳуқуқлилиги
ва
ҳуқуқий
жиҳатдан
бир
хилда
муҳофаза
этилиши
кафолатлаб
қуйилган
.
Сўнгги
йилларда
иқтисодиёт
асосларига
қарши
жиноятлар
динамикасида
сезиларли
ўсиш
кузатилмоқда
.
Иқтисодиёт
асосларига
қарши
жиноятидан
азият
чекмаган
бирор
-
бир
давлат
ёки
жамият
йўқ
.
Шу
сабабли
,
бу
борадаги
кураш
масалалари
халқаро
ҳужжатлар
ҳамда
миллий
қонунчилик
асосида
тартибга
солинади
.
Қилмиш
иқтисодиёт
асосларига
қарши
жиноятлар
рўйхатига
киритилишида
ягона
мезон
бўлмасада
,
баъзи
умумий
жиҳатлар
мавжуд
.
Масалан
,
зарар
етказилиши
,
битим
(
шартнома
)
интизоми
,
мулк
ҳуқуқи
кафолати
,
иқтисодий
ресурсларни
шакллантиришнинг
республикада
белгилаб
қўйилган
тартиби
,
корхоналар
ёки
тадбиркорлик
билан
шуғулланувчи
бошқа
тузилмаларнинг
қонунда
,
ўз
Уставида
белгиланган
фаолиятини
таъминловчи
ижтимоий
муносабатлар
ва
бошқалар
.
2001
йил
29
августдаги
“
Жиноий
жазоларнинг
либераллаштирилиши
муносабати
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
,
Жиноят
-
процессуал
кодекслари
ҳамда
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодексига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
ҳақида
”
ги
Қонуни
асосида
жиноят
қонунидан
мол
-
мулкни
мусодара
қилиш
жазоси
чиқариб
ташланганлиги
,
мазкур
норманинг
биринчива
иккинчиқисмларининг
санкцияларидаги
тегишинча
“
мол
-
мулк
мусодара
қилиниб
ёки
мусодара
қилинмай
”
ҳамда
“
мол
-
мулк
мусодара
қилиниб
”
деган
сўзлар
чиқариб
ташланган
.
Шунингдек
, “
Етказилган
моддий
зарар
уч
карра
миқдорида
қопланган
тақдирда
қамоқ
ва
озодликдан
маҳрум
қилиш
тариқасидаги
жазо
қўлланилмайди
”
деган
мазмундаги
рағбатлантирувчи
учинчи
қисм
билан
тўлдирилган
.
Норманинг
мазкур
матни
2016
йил
25
апрель
ойига
қадар
амалда
бўлган
. 2016
йил
25
апрелдаги
“
Ўзбекистон
Республикасининг
айрим
қонун
ҳужжатларига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
”
ги
Қонуни
асосида
Жиноят
қонунининг
175-
моддаси
матни
янги
таҳриридаэълон
қилинди
.
Эндиликда
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
учун
жавобгарлик
белгиланган
норма
тўрт
қисмдан
иборат
бўлиб
,
норманинг
биринчи
қисмида
“
Наф
келтирмаслиги
аён
бўлган
битимни
тузиш
,
шу
жумладан
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудига
илгари
фойдаланилган
,
жисман
ишлатиб
бўлинган
,
маънавий
эскирган
ёки
замон
талабларига
жавоб
бермайдиган
асбоб
-
ускунани
ёхуд
технологияларни
олиб
киришга
,
шунингдек
уларни
ўрнатиш
ва
жорий
этишга
олиб
келган
битимни
тузиш
,
республика
манфаатларига
кўп
миқдорда
зарар
етказган
бўлса
,
худди
шунингдек
бундай
битим
тузилишига
сабаб
бўлган
эксперт
хулосасини
ёки
бошқа
ҳужжатни
ваколатли
давлат
органининг
ёки
бошқа
ташкилотнинг
мансабдор
шахси
томонидан
берганлик
”
учун
жавобгарлик
белгиланган
бўлиб
,
унча
оғир
бўлмаган
жиноятлар
таснифига
киритилди
.
Жиноятнинг
оғирлаштирувчи
иккинчи
қисмида
ушбу
ҳаракатлар
такроран
,
бир
гуруҳ
шахслар
томонидан
олдиндан
тил
бириктириб
содир
этилганлиги
учун
жавобгарлик
белгиланган
бўлиб
,
оғир
жиноятлар
таснифига
киритилди
.
Норманинг
учинчи
қисмида
диспозицияда
келтирилган
ҳаракатлар
жуда
кўп
миқдорда
зарар
етказган
ҳолда
ёки
уюшган
гуруҳ
томонидан
ёки
унинг
манфаатларини
кўзлаб
содир
этилганлиги
учун
жавобгарлик
белгиланган
бўлиб
,
ўта
оғир
жиноятлар
таснифига
киритилди
.
Норманинг
тўртинчи
қисмирағбатлантирувчи
хусусият
касб
этади
.
Унга
кўра
,
мазкур
жиноят
натижасида
етказилган
моддий
зарар
уч
карра
миқдорида
қопланган
тақдирда
жиноят
содир
этган
шахс
жазодан
озод
этилиши
белгиланди
.
Шунингдек
, 2016
йил
25
апрелдаги
“
Ўзбекистон
Республикасининг
айрим
қонун
ҳужжатларига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
”
ги
Қонуни
асосида
илк
бор
Ўзбекистон
Республикаси
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодексида
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битим
тузиш
учун
маъмурий
жавобгарлик
белгиланиб
,
171
1
-
моддаси
билан
тўлдирилди
.
Унга
мувофиқ
, “
Наф
келтирмаслиги
аён
бўлган
битимни
тузиш
,
шу
жумладан
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудига
илгари
фойдаланилган
,
жисман
ишлатиб
бўлинган
,
маънавий
эскирган
ёки
замон
талабларига
жавоб
бермайдиган
асбоб
-
ускунани
ёхуд
технологияларни
олиб
киришга
,
шунингдек
уларни
ўрнатиш
ва
жорий
этишга
олиб
келган
битимни
тузиш
,
республика
манфаатларига
анча
миқдорда
зарар
етказган
бўлса
,
худди
шунингдек
бундай
битим
тузилишига
сабаб
бўлган
эксперт
хулосасини
ёки
бошқа
ҳужжатни
ваколатли
давлат
органининг
ёки
бошқа
ташкилотнинг
мансабдор
шахси
томонидан
бериш
”
учун
маъмурий
жавобгарлик
белгиланди
.
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битим
тузиш
учун
маъмурий
жавобгарлик
белгиланиши
,
аввало
,
миллий
иқтисодиёт
,
хусусан
,
ишлаб
чиқариш
соҳасини
муҳофаза
қилиш
,
рақобатбардош
маҳсулотлар
ишлаб
чиқариш
,
ишлаб
чиқариш
муносабатларини
модернизация
қилиш
жараёнларини
жадаллаштириш
билан
боғлиқ
ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солишга
хизмат
қилади
.
Зеро
,
давлат
манфаатлари
учун
харид
қилинадиган
асбоб
-
ускуналар
ёки
технологиялар
бутун
жамиятнинг
манфаатларига
хизмат
қилиши
лозим
.
Чунки
,
бу
турдаги
асбоб
-
ускуналар
ёки
технологиялар
хариди
учун
давлат
бюджети
маблағлари
сарфланади
.
Бу
турдаги
қилмишлар
учун
жиноий
жавобгарликнинг
ўрнатилиши
,
давлат
томонидан
иқтисодиёт
секторларини
коррупцион
битимлар
тузилиши
орқали
заифлаштиришга
қарши
қаратилган
кураш
воситасидир
.
Кўп
ҳолларда
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
жиноий
фаолиятдан
олинган
даромадларни
легаллаштириш
,
савдо
ва
хизмат
кўрсатиш
қоидаларини
бузиш
,
пора
олиш
,
пора
бериш
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
64
пора
олиш
-
беришда
воситачилик
қилиш
,
фирибгарлик
жиноятлари
билан
биргаликда
содир
этилиб
,
жиноятлар
мажмуини
ташкил
этади
.
Шундай
экан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
учун
жавобгарликнинг
ўрнатилиши
жиноят
қонуни
профилактик
функцияни
бажаришини
билдиради
.
Давлат
манфаатлари
учун
харид
қилинаётган
асбоб
-
ускуналар
ёки
технологиялар
сўнгги
техника
ютуқлари
асосида
ишлаб
чиқилган
ва
замонавий
талабларга
жавоб
бериши
лозим
.
Шунда
харид
қилинган
асбоб
-
ускуналар
ёки
технологиялар
узоқ
вақт
давлат
ва
жамият
манфаатларига
хизмат
қилади
ҳамда
уларни
харид
қилиш
учун
сарфланган
харажатларни
оқлайди
.
Бу
турдаги
техника
ва
технологияларни
харид
қилиш
жараёни
давлат
органининг
,
давлат
иштирокидаги
ташкилотлар
мансабдор
шахслари
томонидан
амалга
оширилиши
сабабли
,
ушбу
жараёнда
бу
мансабдор
шахсларнинг
ўз
хизмат
ваколатларини
суиистеъмол
қилиши
жиноят
қонуни
билан
жавобгарликка
тортишга
сабаб
бўлади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
Жиноят
кодексининг
“
Иқтисодиёт
асосларига
қарши
жиноятлар
”
номли
12-
боби
, 175-
моддасидан
ўрин
олган
.
Мазкур
жиноятнинг
объекти
ҳақида
турлича
илмий
қарашлар
мавжуд
бўлиб
,
уларнинг
аксариятида
иқтисодиёт
асосларини
тартибга
солиш
соҳасидаги
ижтимоий
муносабатлар
ётади
.
Назаримизда
,
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жиноятининг
объекти
аниқлаштирилиши
нафақат
жиноят
қонунининг
тизимлаштирилишида
,
балки
жиноятнинг
ижтимоий
хавфлилик
хусусияти
ва
даражасини
аниқлашда
,
қилмишни
тўғри
квалификация
қилишда
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Ушбу
жиноятнинг
умумий
объекти
жиноят
қонуни
билан
қўриқланадиган
ижтимоий
муносабатлар
бўлиб
,
унинг
махсус
объектини
Ўзбекистон
Республикаси
иқтисодиётининг
асослари
,
Ўзбекистон
Республикасининг
иқтисодий
тизимининг
нормал
фаолиятини
таъминловчи
ижтимоий
муносабатлар
ташкил
этади
.
Жиноятнинг
турдош
объекти
иқтисодиёт
соҳасидаги
ижтимоий
муносабатлардир
.
Жиноятнинг
бевосита
объекти
бу
Ўзбекистон
Республикаси
манфаатларида
битимлар
тузиш
билан
боғлиқ
ижтимоий
муносабатлардир
.
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жиноятининг
предметини
асбоб
-
ускуна
,
технологиялар
,
битим
,
эксперт
хулосаси
ёки
бошқа
ҳужжатлар
ташкил
этади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
объектив
томондан
наф
келтирмаслиги
аён
бўлган
битимни
тузиш
,
шу
жумладан
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудига
илгари
фойдаланилган
,
жисман
ишлатиб
бўлинган
,
маънавий
эскирган
ёки
замон
талабларига
жавоб
бермайдиган
асбоб
-
ускунани
ёхуд
технологияларни
олиб
киришга
,
шунингдек
уларни
ўрнатиш
ва
жорий
этишга
олиб
келган
битим
тузиш
,
республика
манфаатларига
кўп
миқдорда
зарар
етказган
бўлса
,
худди
шунингдек
бундай
битим
тузилишига
сабаб
бўлган
эксперт
хулосасини
ёки
бошқа
ҳужжатни
ваколатли
давлат
органининг
ёки
бошқа
ташкилотнинг
мансабдор
шахси
томонидан
беришда
ифодаланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
манфаатлари
деганда
самарали
бозор
иқтисодиётини
яратиш
,
мулкий
ва
ашёвий
ҳуқуқий
муносабатларни
,
умуммиллий
қадриятларни
ҳимоя
қилиш
,
асосий
товарлар
бўйича
мустақиллигикка
эришиш
вазифаси
ва
бошқалар
ҳисобланади
.
Кўрсатиб
ўтилган
манфаатлар
битимларни
тузишга
алоҳида
талаблар
белгиланган
қонунчиликда
акс
эттирилган
ва
мустаҳкамланган
,
шу
жумладан
бу
савдо
операцияларини
ўтказиш
ва
тузиладиган
ташқи
иқтисодий
битимларга
ҳам
тааллуқли
[1, 80-
бет
].
Наф
келтирмайдиган
битимдеганда
,
шартлари
давлат
манфаатларига
зид
келувчи
битимни
тушуниш
зарур
(
масалан
,
маҳсулот
етказиб
бериш
баҳосининг
аниқ
пасайтирилганлиги
ёки
маҳсулотни
олиш
,
уни
транспортда
ташиш
нархларини
аниқ
ошириб
кўрсатиш
;
давлат
мулкини
тасарруф
қилишда
паст
нархлаш
,
Ўзбекистон
Республикаси
иқтисодий
санкция
қўллаган
резидентлар
билан
савдо
операцияларини
амалга
ошириш
ва
ҳоказолар
) [2, 154-
бет
].
Бизнинг
фикримизга
кўра
, “
наф
келтирмаслиги
аён
бўлган
битим
”
деганда
олдиндан
тузилиши
натижасида
фойда
олинмаслиги
,
ўз
харажатларини
қопламаслиги
аён
бўлган
,
ўрнатилган
чекловларга
риоя
қилинмай
тузилган
,
тузилиши
республика
манфаатларига
зид
бўлган
фуқаролар
ва
юридик
шахсларнинг
фуқаролик
ҳуқуқ
ва
бурчларини
белгилаш
,
ўзгартириш
ёки
бекор
қилишга
қаратилган
ҳаракатлар
тушунилади
.
Битимнинг
Ўзбекистон
Республикаси
манфаатларига
зид
тузилганлиги
фан
,
техника
,
санъат
ёки
ҳунар
соҳасида
махсус
билимларга
эга
бўлган
шахс
,
яъни
эксперт
томонидан
аниқланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексига
кўра
битим
тузиш
бу
битимнинг
барча
шартлари
бўйича
шахс
(
тараф
)
нинг
ўз
эркини
қонунда
назарда
тутилган
тарзда
ифодалашидир
.
Қуйидаги
икки
шартга
риоя
қилгандагина
битим
тузилган
ҳисобланади
:
биринчиси
,
битимнинг
барча
шартлари
бўйича
эрк
-
ирода
ифодаланган
бўлиши
керак
;
иккинчиси
,
эркнинг
ифода
этилиш
шакли
битимларга
қўйилган
барча
талабларга
жавоб
бериши
керак
.
Қилмишни
ЖКнинг
175-
моддаси
билан
квалификация
қилишда
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жиноятини
мансабга
совуққонлик
билан
қараш
жиноятидан
фарқлаш
лозим
.
Бу
икки
норма
рақобатлашувчи
нормалар
бўлиб
,
давлат
органи
,
давлат
иштирокидаги
ташкилот
ёки
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органи
мансабдор
шахсининг
ўз
вазифаларига
лоқайдлик
ёки
виждонсизларча
муносабатда
бўлиши
оқибатида
уларни
бажармаслиги
ёки
лозим
даражада
бажармаслиги
фуқароларнинг
ҳуқуқларига
ёки
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларига
ёхуд
давлат
ёки
жамоат
манфаатларига
кўп
миқдорда
зарар
ёхуд
жиддий
зиён
етказилишига
сабаб
бўлса
,
унинг
хатти
-
ҳаракати
мансабга
совуққонлик
билан
қараш
(
ЖК
207-
м
.)
жинояти
бўйича
квалификация
қилинади
.
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудига
илгари
фойдаланилган
,
жисман
ишлатиб
бўлинган
,
маънавий
эскирган
ёки
замон
талабларига
жавоб
бермайдиган
асбоб
-
ускунани
ёхуд
технологияларни
олиб
кириш
деганда
муқаддам
фойдаланишда
бўлган
,
ишлатилган
,
эксплуатацияда
бўлган
,
шунингдек
ўзининг
яроқлилик
муддатида
ишлатилган
,
истеъмолчи
талабларига
жавоб
бермайдиган
,
замонавий
илм
-
фан
ютуқларини
ўзида
акс
эттирмаган
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
65
эскирган
моделлардаги
,
ишлаб
чиқарувчи
маҳсулотларига
талаб
ва
эҳтиёж
бўлмаган
асбоб
-
ускуналарни
ёхуд
технологияларни
давлат
ва
жамият
эҳтиёжлари
учун
олди
-
сотди
,
айирбошлаш
ёки
бошқа
турдаги
шартнома
асосида
олиб
кириш
тушунилади
.
Шу
турдаги
асбоб
-
ускуналарни
олиб
кириш
,
уларни
ўрнатиш
ва
жорий
этишга
олиб
келган
битимни
тузиш
,
республика
манфаатларига
кўп
миқдорда
зарар
етказиши
жиноятнинг
зарурий
шарти
бўлиб
ҳисобланади
.
Олиб
кириш
деганда
асбоб
ускуналарни
ва
технологияларни
республика
ҳудудига
хорижий
давлатдан
олиб
кириб
келиниши
,
ўрнатиш
деганда
асбоб
-
ускуналарни
ёки
технологияларни
барча
бутловчи
қисмларини
йиғиб
,
маҳсулот
ишлаб
чиқариш
қувватига
эга
бўлган
соз
ҳолатга
келтириш
,
жорий
этилиши
деганда
эса
асбоб
-
ускуналарни
ёки
технологияларни
ишлаб
чиқаришнинг
бирор
тармоғига
нисбатан
татбиқ
этилиши
тушунилади
.
Жиноят
субъектив
томондан
қасддан
,
айбнинг
тўғри
қасд
шаклида
содир
этилади
.
Яъни
айбдор
республика
манфаатларига
хилоф
равишда
битим
тузилаётганини
англайди
,
билади
ва
буни
хоҳлайди
.
Жиноятнинг
мотиви
ва
мақсади
қилмишни
квалификация
қилишга
таъсир
қилмайди
.
Мазкур
норма
диспозициясида
“
Наф
келтирмаслиги
аён
бўлган
...”
жумласи
қўлланилганлиги
айбдор
ўз
қилмишининг
ижтимоий
хавфли
хусусиятини
англаган
,
унинг
ижтимоий
хавфли
оқибатларига
кўзи
етган
ва
уларнинг
юз
беришини
истаганлигидан
далолат
беради
.
Жиноятнинг
субъекти
18
ёшга
тўлган
,
ақли
расо
,
давлат
органининг
ёки
бошқа
ташкилотнинг
мансабдор
шахси
бўлиши
мумкин
.
Жиноят
кодексининг
Саккизинчи
бўлимига
асосан
,
“
мансабдор
шахс
”
деганда
,
доимий
,
вақтинча
ёки
махсус
ваколат
бўйича
тайинланадиган
ёки
сайланадиган
,
ҳокимият
вакили
вазифаларини
бажарадиган
ёхуд
давлат
органларида
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларида
,
мулк
шаклидан
қатъи
назар
,
корхоналарда
,
муассасаларда
,
ташкилотларда
ташкилий
-
бошқарув
,
маъмурий
-
хўжалик
вазифаларини
амалга
оширадиган
ва
юридик
аҳамиятга
эга
ҳаракатларни
содир
этишга
ваколат
берилган
шахс
,
худди
шунингдек
халқаро
ташкилотда
ёхуд
чет
давлатнинг
қонун
чиқарувчи
,
ижро
этувчи
,
маъмурий
ёки
суд
органида
мазкур
вазифаларни
амалга
оширувчи
шахс
тушунилади
.
Давлат
органи
деганда
,
давлатнинг
жамият
устидан
раҳбарлик
қилишида
вужудга
келган
масалаларни
ҳал
этиш
учун
зарур
бўлган
ҳокимият
ваколатлари
ва
воситалари
билан
таъминланган
давлат
механизмининг
ташкиллашган
қисмини
тушуниш
зарур
.
Давлат
органи
сифатида
битта
мансабдор
шахс
ёки
мансабдор
шахсларнинг
уюшган
гуруҳи
бўлиши
мумкин
[3, 399-
бет
].
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилигига
мувофиқ
ташкил
қилинган
ҳар
қандай
тижорат
юридик
шахси
,
шунингдек
хорижий
юридик
шахслар
,
компаниялар
ҳамда
фуқаролик
ҳуқуқ
лаёқатига
эга
ва
хорижий
давлатлар
қонунчилигига
мувофиқ
тузилган
бошқа
корпоратив
уюшмалар
“
ташкилот
”
сифатида
эътироф
этилади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузишнинг
таркиби
тузилишига
кўра
моддийдир
.
Жиноят
объектив
томонининг
зарурий
белгиси
республика
манфаатларига
кўп
миқдорда
зарар
етказиш
кўринишидаги
ижтимоий
хавфли
оқибатнинг
келиб
чиқишидир
.
Жиноят
кўрсатилган
оқибатнинг
келиб
чиқиши
натижасида
тугалланган
ҳисобланади
.
Айбдорнинг
қонунга
хилоф
ҳаракати
ва
келиб
чиққан
оқибат
ўртасидаги
сабабий
боғланиш
аниқланиши
лозим
.
Кўп
миқдор
деганда
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
уч
юз
бараваридан
беш
юз
бараваригача
бўлган
миқдор
тушунилади
Ривожланган
давлатлар
жиноят
қонунчилиги
таҳлил
қилинганда
,
Республика
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
оғир
ва
ўта
оғир
жиноятлар
таснифига
киритилганини
ҳамда
давлатга
нисбатан
фирибгарлик
ёки
мансаб
ваколатларни
суиистеъмол
қилиш
жиноятлари
сифатида
белгиланганини
кўришимиз
мумкин
.
Жумладан
,
АҚШда
10
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
ва
1
млн
.
доллар
миқдорида
жарима
[4],
Германия
[5],
Корея
[6]
ва
Латвия
[7]
давлатларида
10
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
,
Сингапурда
20
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазоси
тайинланиши
белгиланганини
кўришимиз
мумкин
.
Хитойда
тузилиши
натижасида
давлат
манфаатларига
зарар
етказилган
битимни
тузган
давлат
органининг
ёки
давлат
улуши
бўлган
ташкилотнинг
мансабдор
шахсига
нисбатан
жиноий
жавобгарлик
ўрнатилиб
, 7
йилгача
муддатга
озодликдан
маҳрум
этилиши
белгиланган
.
Таҳлиллар
натижаси
шуни
кўрсатадики
,
Республика
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
иқтисодиёт
асосларига
раҳна
солувчи
оғир
ва
ўта
оғир
жиноятлар
таснифига
киритилган
бўлиб
,
жиноий
таъқиб
ўрнатилишини
тақозо
қилади
.
Хулоса
ўрнида
шуни
таъкидлаш
лозимки
,
Ўзбекистон
Республикасида
қонун
чиқарувчи
Республика
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жиноятининг
ижтимоий
хавфлилиги
инобатга
олинган
ҳолда
жиноий
жавобгарлик
ўрнатган
,
жамият
ривожланиши
билан
жавобгарлик
асослари
такомиллаштирилиб
,
рағбатлантирувчи
қоидалар
татбиқ
қилинган
.
Адабиётлар
рўйхати
1.
Рустамбаев
М
.
Ҳ
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
ҳуқуқи
курси
.
Махсус
қисм
. IV
том
:
Иқтисодиёт
соҳасидаги
жиноятлар
.
Экогология
соҳасидаги
жиноятлар
.
Ҳокимият
,
бошқарув
ва
жамоат
бирлашмалари
органларининг
фаолият
тартибига
қарши
жиноятлар
. –
Т
.:
Илмзиё
, 2011. 80-
б
.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
. 1991-1998. 2-
том
. 154-
б
.
3.
Большой
юридический
словарь
. /
Под
ред
.
А
.
Я
.
Сухарева
,
В
.
Е
.
Крутских
. –
М
.:
ИНФРА
-
М
. 2000,
399-
б
.
4. www.law.cornell.edu/uscode/text/18/1031
5. www.gesetze-im-
internet.de/englisch_stgb/german_criminal_code.pdf
6. www.oecd.org/site/adboecdanti-
corruptioninitiative/46816472.pdf
7. http://www.legislationline.org/documents/section/cri
minal-codes
