ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
52
кратических
реформ
и
развитию
гражданского
обще
-
ства
»
представленный
на
совместном
заседании
обо
-
их
палат
Олий
Мажлиса
от
12.11.2010
года
,
г
.
Ташкент
.
Ж
.
Юлдашев
,
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
Ички
ишлар
органларида
бошқарувни
ташкил
этиш
кафедраси
ўқитувчиси
ПАСПОРТ
ТИЗИМИ
ҚОИДАЛАРИГА
ОИД
ҚОНУН
ҲУЖЖАТЛАРИ
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
мақолада
Ўзбекистон
Республикаси
маъмурий
қонунчилигида
паспорт
тизими
қоидаларини
бузганлик
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаси
илмий
ва
амалий
жиҳатдан
таҳлил
қилиниб
,
уни
такомиллаштириш
зарурати
асослаб
берилди
.
Калит
сўзлар
:
паспорт
,
паспорт
тизими
,
паспорт
тизими
қоидалари
,
паспорт
тизими
қоидаларини
бузганлик
учун
маъмурий
жавобгарлик
.
Аннотация
:
В
данной
статье
обоснование
и
научно
-
практический
анализ
необходимости
совершенствования
нормы
предусматривающей
ответственность
за
нарушение
правил
паспортной
системы
в
административном
законодательстве
Республики
Узбекистан
.
Ключевые
слова
:
паспорт
,
паспортная
система
,
правила
паспортная
система
,
административная
ответственность
за
нарушение
правил
паспортной
системы
.
Annotation:
The article deals with the norms of re-
sponsibility for breaking the rules of passport system in
administrative legislation of the Republic of Uzbekistan.
The author elaborated scientifically grounded proposals on
perfection of responsibility for breaking the rules of pass-
port system.
Key words:
passport, passport system, rules of
passport system, administrative responsibility for breaking
rules of passport system.
Бугунги
кунда
паспорт
тизими
ҳуқуқ
-
тартиботни
са
-
марали
таъминлашнинг
муҳим
воситаларидан
бири
эканлиги
барчага
аён
.
Паспорт
тизими
имкониятлари
ёрдамида
турли
хилдаги
ҳуқуқбузарликларнинг
олди
олинади
,
жамоат
тартиби
ва
хавфсизлиги
кафолатла
-
нади
.
Паспорт
тизими
аҳолини
ҳисобга
олиш
ва
унинг
кўчиб
юришини
тартибга
солишнинг
[1, 232-
бет
.]
давлат
бошқарувидаги
асосий
ҳуқуқий
воситасидир
.
Чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
-
нинг
мамлакатимиздаги
ҳуқуқий
ҳолати
ҳам
қонун
ҳуж
-
жатлари
билан
белгиланган
бўлиб
,
уларнинг
давлати
-
миз
ҳудудида
яшашлари
(
бўлишлари
)
алоҳида
қоида
-
лар
билан
тартибга
солинган
.
Келтирилган
қоидаларнинг
мунтазам
равишда
бу
-
зилиши
жамоат
хавфсизлиги
ҳамда
давлат
бошқаруви
-
га
жиддий
зарар
етказади
.
Мамлакатда
яшовчи
аҳоли
,
унинг
миграцион
оқимини
ҳисобга
олишнинг
узлуксиз
-
лиги
бузилиши
натижасида
жамиятда
юз
бераётган
жараёнларни
бошқаришнинг
илмий
ва
асосли
бўлиши
-
ни
таъминлашда
муайян
қийинчиликлар
юзага
келади
.
Статистик
маълумотлар
таҳлили
бугунги
кунда
паспорт
тизими
ҳамда
мамлакатда
бўлиш
қоидаларининг
бузилиш
ҳолатлари
билан
боғлиқ
маъмурий
ҳуқуқбузарликларнинг
ўзгариб
бораётганлигини
кўрсатмоқда
.
Жумладан
,
Ўзбекистон
Республикаси
МЖтКнинг
223-
моддасида
назарда
тутилган
ҳуқуқбузарлик
республика
бўйича
2014
йилда
2013
йилга
нисбатан
11,5%
га
камайганлигига
қарамасдан
,
айрим
маъмурий
ҳудудлар
кесимида
:
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
53
хусусан
,
Тошкент
шаҳар
(34,4%
га
),
Бухоро
(26,7%
га
),
Самарқанд
(23,1%
га
),
Сирдарё
(6,8%
га
),
Фарғона
(6,2%
га
)
вилоятларида
сезиларли
даражада
ошиб
кетган
.
Шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
МЖтКнинг
225-
моддасида
назарда
тутилган
ҳуқуқбузарликларга
оид
статистика
маълумотлари
ҳам
чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларнинг
мамлакатимизда
бўлиш
қоидаларига
риоя
этишларини
назорат
қилишнинг
аҳволи
яхши
эмаслигини
кўрсатмоқда
.
Чунончи
,
келтирилган
ҳуқуқбузарлик
2014
йил
давомида
2013
йилга
нисбатан
Қорақалпоғистон
Республикасида
17,3%,
Бухорода
1,4%,
Самарқандда
8,3%,
Сирдарёда
40,3%,
Фарғонада
34,7%
га
ошганлиги
ҳисобидан
республика
миқёсида
0,8%
га
салбий
томонга
ўзгариш
кузатилган
[2].
Таҳлиллар
натижаси
давлатда
айни
турдаги
ҳуқуқбузарликлар
устидан
ижтимоий
-
ҳуқуқий
назоратни
кучайтириш
лозимлигини
кўрсатмоқда
.
Паспорт
тизими
ҳамда
мамлакатда
бўлиш
қоидаларини
самарали
таъминлашнинг
асосий
кафолати
ушбу
қоидаларни
бузганлик
учун
тегишли
жавобгарликни
назарда
тутувчи
нормаларнинг
амалдаги
қонунчиликда
ўз
аксини
топганлиги
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикасида
паспорт
тизими
ҳамда
чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларнинг
мамлакатда
бўлиш
қоидаларини
бузганлик
учун
маъмурий
жавобгарлик
Ўзбекистон
Республикасининг
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодекси
,
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунлари
ва
Олий
Мажлис
қарорлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
фармонлари
ҳамда
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
қарорлари
билан
белгиланади
.
Демак
,
ушбу
турдаги
қоидаларни
бузганлик
учун
жавобгарлик
масаласи
турли
даражадаги
қонун
ҳужжатларида
акс
эттирилган
бўлиб
,
ушбу
ҳолат
ўз
навбатида
уларда
келтирилган
талаблар
бир
хил
бўлиши
зарурлигини
инкор
этмайди
.
Чунки
,
паспорт
тизими
–
тартибга
солишдек
ягона
мақсадни
кўзловчи
ҳуқуқ
нормаларидан
ташкил
топади
.
Шу
сабабли
ҳам
,
фикримизча
қонун
ҳужжатларида
келтирилган
талабларнинг
ижросини
самарали
таъминлаш
мақсадида
улардаги
нормаларни
унификациялаш
[3,
290-
бет
.] (
бирхиллаштириш
)
зарурати
мавжуд
.
Мамлакатда
паспорт
тизими
ҳамда
бўлиш
қоидаларини
ўзида
акс
эттирган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
таҳлил
этиш
орқали
улардаги
мавжуд
камчилик
ва
муаммоларни
аниқлаш
мумкин
.
Қуйида
уларнинг
айримларини
таҳлил
қилиб
кўрамиз
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2011
йил
7
июлдаги
«
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаросининг
биометрик
паспортини
ва
16
ёшга
тўлмаган
шахслар
учун
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларнинг
ҳаракатланиш
ҳужжатини
бериш
тартиби
тўғрисидаги
Низомни
тасдиқлаш
ҳақида
»
ги
200-
сонли
Қарори
[4]
билан
тасдиқланган
Низом
талабларига
асосан
, 16
ёшга
тўлмаган
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароси
чет
элга
чиққанда
паспортлари
уларнинг
ота
-
оналари
,
васийлари
(
ҳомийлари
),
чет
элга
юбораётган
муассаса
ва
ташкилотларнинг
вакилларига
берилиши
,
улар
эса
ушбу
ҳужжатларни
авайлаб
асрашлари
,
амал
қилиш
муддати
тамом
бўлгандан
кейин
тегишли
органларга
ўз
вақтида
топширишлари
шарт
.
Аммо
,
ушбу
қоиданинг
бузилганлиги
учун
жавобгарлик
Ўзбекистон
Республикасининг
МЖтКда
ўз
аксини
топмаган
.
Бу
ҳолат
эса
,
ўз
навбатида
ушбу
қилмиш
учун
жавобгарликни
истисно
этади
ва
шахсни
маъмурий
таъқиб
доирасидан
четда
қолдиради
.
Фикримизча
,
юқорида
келтирилган
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
талабларни
бирхиллаштириш
ҳамда
жавобгарликнинг
муқаррарлигини
таъминлаш
мақсадида
,
МЖтКнинг
223-
моддаси
қуйидаги
мазмундаги
иккинчи
қисм
билан
тўлдирилиши
мақсадга
мувофиқдир
:
«16
ёшга
тўлмаган
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароси
паспортини
олган
қонуний
вакили
(
ота
-
она
,
васий
(
ҳомий
)
ёки
ҳамроҳлик
қилувчи
бошқа
шахслар
,
муассаса
ва
ташкилот
вакили
)
томонидан
паспортнинг
амал
қилиш
муддати
тамом
бўлгандан
кейин
уни
ўз
вақтида
қайтариб
топширмаслик
,
қасддан
яроқсизлантириш
,
шунингдек
бепарволик
билан
сақлаш
оқибатида
паспортнинг
йўқолиши
, –
энг
кам
иш
ҳақининг
уч
бараваридан
беш
бараваригача
миқдорда
жарима
солишга
сабаб
бўлади
».
2.
Сўнгги
йилларда
паспорт
тизими
соҳасидаги
ислоҳотларга
асос
бўлган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлардан
бири
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2011
йил
5
январдаги
«
Ўзбекистон
Республикасида
паспорт
тизимини
такомиллаштиришга
доир
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
»
ги
ПФ
-4262-
сонли
Фармон
[5]
бўлиб
,
у
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларининг
биометрик
ҳаракатланиш
ҳужжати
тўғрисидаги
Низом
тасдиқланган
.
Низомда
Ўзбекистон
Республикасида
шахснинг
ҳаракатланиш
ҳужжати
бланки
қатъий
ҳисобда
турувчи
ҳужжат
эканлиги
,
унинг
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
томонидан
асраб
-
авайланиши
шартлиги
,
амал
қилиш
муддати
тугагач
эса
,
тегишли
маълумотларни
йиғиш
пунктларига
топширилиши
шартлиги
белгиланган
бўлишига
қарамасдан
,
ушбу
талаб
ўз
навбатида
амалдаги
Ўзбекистон
Республикаси
МЖтКнинг
бирор
-
бир
нормасида
ўз
аксини
топмаган
.
Бу
эса
,
юқорида
келтирилган
қилмиш
учун
жазонинг
тури
ва
миқдорини
назарда
тутувчи
қонуннинг
мавжуд
эмаслигини
кўрсатади
.
Фикримизча
,
Ўзбекистон
Республикси
МЖтКдаги
ҳуқуқий
бўшлиқни
тўлдириш
учун
225-
модда
(
Ўзбекистон
Республикасида
бўлиш
қоидаларини
бузиш
)
нинг
1-
қисмига
қуйидаги
мазмундаги
қўшимча
киритиш
талаб
этилади
:
«
Яшаш
гувоҳномаси
олиши
шарт
бўлган
чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларнинг
яшаш
гувоҳномасисиз
ёки
ҳақиқий
бўлмаган
яшаш
гувоҳномаси
билан
,
вақтинча
ёки
доимий
руйхатда
туриб
яшаши
,
республикада
бўлиш
муддати
тугагач
чиқиб
кетишдан
бўйин
товлаши
,
яшаш
гувоҳномаси
,
шунингдек
фуқаролиги
бўлмаган
шахснинг
ҳаракатланиш
хужжатини
қасддан
яроқсиз
ҳолга
келтириши
,
яшаш
гувоҳномаси
(
ҳаракатланиш
ҳужжати
)
ни
бепарволик
билан
сақлаши
ва
бунинг
оқибатида
йўқолиши
,
–
энг
кам
иш
ҳақининг
эллик
бараваридан
юз
бараваригача
миқдорда
жарима
солишга
сабаб
бўлади
».
Шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2011
йил
7
июлдаги
«
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаросининг
биометрик
паспортини
ва
16
ёшга
тўлмаган
шахслар
учун
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларнинг
ҳаракатланиш
ҳужжатини
бериш
тартиби
тўғрисидаги
Низомни
тасдиқлаш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
54
ҳақида
»
ги
200-
сонли
қарори
билан
тасдиқланган
Низомда
чет
элга
чиққанда
16
ёшга
тўлмаган
шахслар
учун
фуқаролиги
бўлмаган
шахснинг
ҳаракатланиш
ҳужжати
уларнинг
ота
-
оналари
,
васийлари
(
ҳомийлари
),
чет
элга
юбораётган
муассаса
ва
ташкилотларнинг
вакилларига
берилиши
,
улар
эса
ушбу
ҳужжатларни
авайлаб
асрашлари
,
амал
қилиш
муддати
тамом
бўлгандан
кейин
тегишли
органларга
ўз
вақтида
топширишлари
шартлиги
тўғрисидаги
талаб
белгиланган
бўлиб
,
мазкур
қоиданинг
амалдаги
МЖтК
нормаларида
акс
этиши
ушбу
турдаги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
унификациялашувини
таъминлайди
.
Шу
мақсадда
,
Ўзбекистон
Республикаси
МЖтКнинг
225-
моддаси
қуйидаги
мазмундаги
иккинчи
қисм
билан
тўлдирилиши
таклиф
этилади
:
«
Ўзбекистон
Республикасида
доимий
яшовчи
фуқаролиги
бўлмаган
шахс
хориждан
қайтиб
келганидан
сўнг
,
шунингдек
16
ёшга
тўлмаган
фуқаролиги
бўлмаган
шахснинг
ҳаракатланиш
ҳужжатини
олган
қонуний
вакили
(
ота
-
она
,
васий
,
ҳомий
)
ёки
ҳамроҳлик
қилувчи
бошқа
шахслар
,
муассаса
ва
ташкилот
вакиллари
томонидан
ҳаракатланиш
ҳужжатининг
амал
қилиш
муддати
тугаганидан
сўнг
,
улар
томонидан
ҳаракатланиш
ҳужжатини
ўз
вақтида
қайтариб
топширмаслик
, –
энг
кам
иш
ҳақининг
эллик
бараваридан
юз
бараваригача
миқдорда
жарима
солишга
сабаб
бўлади
».
3.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2011
йил
7
июлдаги
200-
сонли
қарори
билан
тасдиқланган
Низомда
16
ёшга
тўлмаган
шахсларнинг
паспорти
ёки
ҳаракатланиш
ҳужжатидан
ғаразли
мақсадларда
фойдаланиш
,
сўнгра
уларни
йўқотиб
қўйганлик
тўғрисида
ариза
бериш
,
бошқа
шахсларга
тегишли
бўлган
паспорт
ёки
ҳаракатланиш
ҳужжатидан
фойдаланиш
,
шунингдек
фуқародан
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсдан
паспорт
ва
ҳаракатланиш
ҳужжатини
қонунга
хилоф
равишда
олиб
қўйиш
ёки
уларни
гаров
сифатида
қабул
қилиш
жавобгарликни
назарда
тутувчи
қилмиш
сифатида
белгиланган
.
Амалдаги
маъмурий
қонунчилик
нормалари
(
МЖтК
)
таҳлили
бугунги
кунда
юқорида
келтирилган
ҳаракатлар
учун
тегишли
жавобгарликни
назарда
тутувчи
норманинг
мавжуд
эмаслигини
кўрсатмоқда
.
Бу
ҳолат
эса
,
ўз
навбатида
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
қилмишга
ҳуқуқий
баҳо
беришда
турли
хил
муаммо
ва
зиддиятларни
юзага
келтирмоқда
.
Фикримизча
,
таҳлил
этилаётган
муаммони
Ўзбекистон
Республикаси
МЖтКнинг
225-
моддасини
қуйидаги
мазмундаги
тўртинчи
ва
бешинчи
қисмлар
билан
тўлдириш
орқали
бартараф
этиш
мумкин
:
Чет
эл
фуқароси
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахснинг
йўқолганлиги
тўғрисида
ўзи
ариза
берган
ўз
яшаш
гувоҳномаси
(
ҳаракатланиш
ҳужжати
)
дан
,
шунингдек
бошқа
шахсга
тегишли
гувоҳнома
(
ҳаракатланиш
ҳужжати
)
дан
ғаразли
мақсадларда
фойдаланиши
, –
энг
кам
иш
ҳақининг
беш
бараваридан
ўн
бараваригача
миқдорда
жарима
солишга
сабаб
бўлади
.
Чет
эл
фуқароси
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахснинг
яшаш
гувоҳномасини
қонунга
хилоф
равишда
олиб
қўйиш
ёки
гаровга
олиш
, –
мансабдор
шахсларга
энг
кам
иш
ҳақининг
беш
бараваридан
ўн
беш
бараваригача
миқдорда
жарима
солишга
сабаб
бўлади
.
Ўйлаймизки
,
таклиф
этилаётган
қонун
лойиҳаларининг
қабул
қилиниши
паспорт
тизими
ҳамда
мамлакатимизда
бўлиш
қоидаларининг
ижросини
таъминлаш
самарадорлигини
оширишга
,
шунингдек
паспорт
тизими
қоидаларини
бузганлик
учун
жавобгарликни
назарда
тутувчи
қонунчиликни
такомиллаштиришга
хизмат
қилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбек
тилининг
изоҳли
луғати
: 80000
дан
отиқ
сўз
ва
сўз
бирикмаси
.
Ж
. III.
Таҳрир
ҳайъати
:
Т
.
Мирзаев
ва
бошқ
.; –
Т
.: «
Ўзбекистон
миллий
энциклопедияси
»
Давлат
илмий
нашриёти
, 2006. –
Б
. 232.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Хорижга
чиқиш
,
келиш
ва
фуқароликни
расмийлаштириш
бошқармаси
маълумотлари
асосида
берилмоқда
.
3.
Унификация
сўзи
лотинча
uni, unus –
бир
, facere
–
қилмоқ
сўзларидан
олинган
бўлиб
,
ягона
тизимга
,
шаклга
,
бирхилликка
келтирмоқ
;
уйғунлаштирмоқ
деган
маънони
англатади
.
Қаранг
:
Ўзбек
тилининг
изоҳли
луғати
: 80000
дан
отиқ
сўз
ва
сўз
бирикмаси
.
Ж
.
IV.
Таҳрир
ҳайъати
:
Т
.
Мирзаев
ва
бошқ
.; –
Т
.:
«
Ўзбекистон
миллий
энциклопедияси
»
Давлат
илмий
нашриёти
, 2008. –
Б
. 290.
4.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. – 2011. –
№
29. – 301-
м
.
5.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. – 2011. –
№
1-2. – 2-
м
.
