ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
51
Ш
.
Умидуллаев
,
СамДУмустақил
тадқиқотчи
,
ю
.
ф
.
н
.
ЖАЗОНИ
ЎТАШДАН
БЎЙИН
ТОВЛАШНИНГ
ЖИНОИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
ОҚИБАТЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
жазони
ўташдан
бўйин
товлашнинг
жазодан
озод
қилишда
таъсирига
доир
масалалар
илмий
ва
назарий
жиҳатдан
таҳлил
этилиб
,
тегишли
хулосалар
берилган
.
Калит
сўзлари
:
жиноий
жазони
ижро
этиш
,
жиноят
ҳуқуқи
,
жазо
,
жиноят
-
процессуал
ҳуқуқи
,
жазодан
озод
қилиш
,
бўйин
товлаш
,
муддат
,
айбдор
,
жарима
.
Аннотация
:
в
данной
статье
с
научной
и
теоретической
точки
зрения
были
проанализированы
вопросы
касательно
влияния
уклонения
от
отбывания
наказания
на
освобождение
от
наказания
,
разработаны
соответствующие
выводы
.
Ключевые
слова
:
исполнение
уголовных
наказаний
,
уголовное
право
,
наказание
,
уголовно
-
процессуальное
право
,
освобождение
от
наказания
,
уклонение
,
срок
,
виновный
,
штраф
.
Annotation:
in this article from the scientific and
theoretical point of view questions concerning influence of
evasion from serving sentence on release from
punishment have been analysed, the corresponding
conclusions are developed.
Key words:
execution of criminal punishments,
criminal law, punishment, criminal procedure law, release
from punishment, evasion, term, guilty person, penalty.
Сўнгги
йилларда
Ўзбекистонда
юз
берган
ижтимоий
-
сиёсий
ва
иқтисодий
ўзгаришлар
барча
тармоқ
қонунларининг
фаол
янгиланишига
олиб
келди
.
Жамият
ривожланишининг
устувор
йўналишларида
юз
берган
,
инсон
,
унинг
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
давлатнинг
олий
қадриятлари
сифатида
тан
олиниши
билан
боғлиқ
бўлган
ўзгаришлар
барча
даражадаги
норматив
ҳужжатларда
,
шу
жумладан
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
ва
Жиноят
-
ижроия
кодексларида
ўз
аксини
топди
.
Жиноят
кодекси
кўпгина
қоидаларининг
тартибга
солиниши
,
шу
жумладан
жазодан
ва
уни
ўташни
давом
эттиришдан
озод
қилиш
институтларида
илгари
амалда
бўлган
қонунчилик
билан
таққослаганда
улкан
ўзгаришлар
юз
берди
.
Шуни
қайд
этиш
лозимки
,
айбдорларга
адолатли
жазо
тайинлаш
масаласи
бир
қанча
тортишувларга
,
баҳс
-
мунозараларга
сабаб
бўлади
.
Чунки
,
жазо
тайинлашнинг
ўзи
билан
қайси
мақсадда
ёки
нималарни
кўзлаб
ёхуд
субъектив
томондан
ўзи
истамаган
ва
хоҳламаган
ижтимоий
хавфли
қилмишни
содир
қилган
шахсларнинг
турмуш
тарзи
,
ҳаёти
биз
хоҳлаймизми
-
йўқми
қанча
муддатга
бўлишидан
қатъи
назар
салбий
томонга
ўзгаради
[1].
Мана
шу
салбий
томонга
ўзгаришни
мумкин
қадар
ижобийлаштиришга
ҳаракат
қилишда
энг
асосийси
тайинланадиган
жазо
чораларини
либераллаштириш
ва
адолатлилик
тамойилларига
эътиборни
қаратган
ҳолда
жиноят
қонунида
белгиланган
асосларни
инобатга
олиб
жазодан
озод
қилишга
эътиборни
қаратиш
лозим
.
Маҳкумни
жазодан
озод
қилиш
суд
тайинлаган
муддат
ўталганидан
(
ёки
жазо
ижро
этилганидан
)
кейин
,
жиноят
қонуни
ўзгарганида
,
шахс
реабилитация
қилинганида
ёки
жазодан
ёки
уни
ўташдан
муддатидан
илгари
озод
қилишнинг
муайян
турлари
қўлланганида
юз
беради
.
Мазкур
тадқиқот
вояга
етган
маҳкумларни
жазодан
муддатидан
илгари
озод
қилиш
билан
боғлиқ
масалаларни
ўрганишга
бағишланган
. “
Жазодан
озод
қилиш
”
тушунчаси
ишда
жазодан
ва
уни
ўташдан
озод
қилишни
ифодалаш
учун
умумлаштирувчи
тушунча
сифатида
қўлланилади
.
Ушбу
ҳуқуқий
ҳодисаларни
бир
-
биридан
ажратиш
зарур
бўлган
айрим
ҳолларда
у
фақат
жазодан
озод
қилишнинг
ўзини
англатади
.
Жазодан
озод
қилиш
муаммоси
жиноий
жавобгарликнинг
моҳияти
ва
ундан
озод
қилиш
турлари
,
жиноят
учун
жазонинг
мақсадлари
ва
унинг
самарадорлиги
тўғрисидаги
масалалар
билан
узвий
боғлиқ
.
Муддатидан
илгари
озод
қилинганлар
такрорий
жиноятчилиги
даражасининг
пастлиги
жазодан
озод
қилишнинг
самарадорлик
даражасини
акс
эттирувчи
асосий
кўрсаткичларидан
бири
ҳисобланади
.
Бизга
маълумки
,
жазодан
озод
қилишда
жазони
ўташдан
бўйин
товлаш
масалалари
жиддий
салбий
таъсирини
ўтказади
.
Амалдаги
жиноят
қонунига
мувофиқ
,
маҳкум
жазони
ўташдан
бўйин
товлаган
тақдирда
,
жазони
ижро
этиш
муддати
икки
баравар
кўпаяди
ва
жазони
ўташдан
бўйин
товлаган
кундан
бошлаб
ҳисобланади
.
Жазони
ўташдан
бўйин
товлаш
тушунчасига
ЖКда
таъриф
берилмаган
.
Жиноят
-
ижроия
қонун
ҳужжатларига
у
ёки
бу
турдаги
жазони
ўташдан
ашаддий
бўйин
товлаш
тўғрисидаги
қоидалар
киритилган
.
Бироқ
жазони
ўташдан
бўйин
товлаш
жиноят
-
ҳуқуқий
тушунчасини
жиноят
-
ижроия
ҳуқуқининг
жазони
ўташдан
ашаддий
бўйин
товлаш
тушунчаси
билан
айнийлаштириш
тўғри
бўлмайди
.
Бўйин
товлашнинг
ушбу
турлари
қонун
ҳужжатларида
фарқланади
,
чунки
уларнинг
содир
этилиши
турли
хил
ҳуқуқий
оқибатлар
юз
беришига
сабаб
бўлади
.
Шахс
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазосини
ўташдан
бўйин
товлаганлик
учун
эса
жиноий
жавобгарлик
ҳам
назарда
тутилади
.
Маҳкумни
жамиятдан
ажратиш
билан
боғлиқ
бўлмаган
жазоларнинг
аксариятини
ўташдан
бўйин
товлаганлик
учун
тайинланган
жазо
бошқа
оғирроқ
жазо
билан
алмаштирилади
(
Ўзбекистон
Республикаси
ЖК
44-
моддасининг
учинчи
қисми
,
46-
модданинг
учинчи
қисми
).
Қамоқ
ва
озодликдан
маҳрум
қилишни
ўташдан
бўйин
товлаш
тушунчалари
тегишли
моддаларда
мавжуд
эмас
.
Бизнингча
,
жиноят
-
ҳуқуқий
маънода
жазони
ўташдан
бўйин
товлаш
деганда
,
маҳкумнинг
у
жазони
ўташни
амалда
тўхтатганидан
далолат
берувчи
хулқ
-
атворини
тушуниш
ўринли
бўлади
.
Айни
пайтда
,
шахсни
Ўзбекистон
Республикаси
ЖИК
нуқтаи
назаридан
ашаддий
бўйин
товловчи
сифатида
тавсифловчи
белгиларнинг
айримлари
уни
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКга
мувофиқ
бўйин
товловчи
деб
топиш
имкониятини
ҳам
беради
.
Бундай
белгиларга
маҳкум
қочиб
яширинган
ва
унинг
қаердалиги
аниқланмаган
ёки
жазони
ўташдан
бўйин
товлаш
учун
бошқа
чораларни
кўрган
(
масалан
,
мансабдор
шахсга
пора
берган
)
ҳолларни
киритиш
мумкин
.
Ушбу
ҳолатлар
маҳкумнинг
хулқ
-
атворига
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКда
назарда
тутилган
жазоларнинг
аксариятини
ўташдан
бўйин
товлаш
сифатида
ёндашиш
имкониятини
беради
.
Айни
пайтда
жазони
ўташдан
бўйин
товлашнинг
маҳкумга
тайинланган
жазо
турига
боғлиқ
бўлган
алоҳида
усуллари
ҳам
мавжуд
.
Масалан
,
жарима
тўлашдан
бўйин
товлашга
маҳкум
қурби
етишига
қарамай
ҳукмда
кўрсатилган
пулни
тўламаган
ҳолларни
киритиш
мумкин
.
Жаримани
тайинлашда
суд
судланувчининг
моддий
аҳволини
инобатга
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
52
олиши
лозим
.
Бу
ўринда
судланувчининг
моддий
аҳволини
баҳолашда
эътиборга
олиниши
лозим
бўлган
ҳолатлар
юзасидан
Қ
.
П
.
Пайзуллаев
билдирган
фикрга
қўшиламиз
: 1)
қонун
билан
тақиқланмаган
ҳар
қандай
манбадан
оладиган
даромадлари
(
бундай
даромадларга
иш
ҳақи
,
мулкий
даромадлар
,
тадбиркорлик
фаолиятидан
оладиган
даромадлар
); 2)
судланувчига
мулк
ҳуқуқи
асосида
,
хўжалик
юритув
асосида
,
оператив
бошқарув
асосида
,
шунингдек
,
ижарага
олиш
асосида
тегишли
бўлган
мол
-
мулк
; 3)
унинг
қарамоғидаги
шахслар
,
масалан
,
вояга
етмаган
фарзандларининг
мавжудлиги
; 4)
судланувчининг
мулки
бўйича
учинчи
шахслар
олдидаги
мажбурияти
(
масалан
,
судланувчининг
алимент
тўлаши
,
зарарни
қоплаши
,
солиқ
тўлаши
ва
бошқа
ҳолатлар
); 5)
юқорида
кўрсатилган
ҳолатлар
қатъий
бўлмай
,
суд
жарима
жазосини
тайинлашда
бошқа
ҳолатларни
ҳам
ҳисобга
олиши
мумкин
[2].
Ушбу
масала
бўйича
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
“
Судлар
томонидан
жиноят
учун
жазо
тайинлаш
амалиёти
тўғрисида
”
ги
қарорида
шундай
дейилади
: “
Жарима
тариқасидаги
жазони
тайинлаш
ва
миқдорини
белгилашда
суд
,
одатда
,
унинг
амалда
тўлана
олиниши
имкониятидан
келиб
чиқиши
лозим
.
Бунда
,
чунончи
,
судланувчининг
моддий
аҳволи
,
шунингдек
қарамоғида
вояга
етмаганлар
фарзандлари
,
кекса
ота
-
онаси
борлиги
ва
ҳ
.
к
.
лар
инобатга
олиниши
лозим
” [3].
И
.
В
.
Смольникова
эса
,
бу
ҳақда
шундай
ёзади
: “
Жариманинг
роли
шахснинг
салбий
хулқ
-
атворини
,
қарашларини
ўзгартириш
мақсадида
унинг
онгига
иқтисодий
таъсир
кўрсатишдан
иборат
.
Жазо
сифатида
жарима
асосан
қўрқитувчи
таъсир
кўрсатади
”
[4].
Ушбу
масала
хусусида
Қ
.
Р
.
Абдурасулова
“
Агар
жарима
доимий
иш
жойи
ва
яхши
иш
ҳақига
эга
бўлган
,
иш
жойидан
ижобий
таърифланувчи
шахсга
нисбатан
қўлланса
,
унинг
жиноий
жазо
чораси
сифатидаги
самарадорлиги
янада
ошади
”
[5],
деб
эътироф
этади
.
Аксинча
,
жарима
жазоси
тайинланганда
,
унинг
миқдори
юқори
бўлиши
мумкин
бўлиб
,
у
судланувчининг
моддий
аҳволини
инобатга
олган
ҳолда
тайинланган
бўлсада
,
уни
ижро
этиш
судланувчининг
молиявий
ҳолатига
жиддий
таъсир
этиши
мумкин
.
Жарима
ҳам
жиноий
жазо
сифатида
ўз
табиатига
кўра
маҳкумга
таъсир
этиши
учун
етарли
миқдорда
бўлиши
лозим
.
Унинг
миқдорининг
кам
ҳолда
тайинланиши
жиноий
жавобгарликдан
озод
бўлиш
воситасига
айланишига
сабаб
бўлиши
мумкин
.
Жаримани
тўлашдан
қасддан
бўйин
товланганда
у
ахлоқ
тузатиш
ишлари
ёки
озодликдан
маҳрум
этиш
билан
алмаштирилиши
мумкин
,
бироқ
ахлоқ
тузатиш
ишларидан
бўйин
товланганда
ахлоқ
тузатиш
ишларининг
уч
куни
озодликдан
маҳрум
этишнинг
бир
кунига
тенглаштирилиб
алмаштирилади
(
Ўзбекистон
Республикаси
ЖК
61-
м
.).
Судланувчи
таъсир
этишнинг
ўхшаш
воситаларидан
фойдаланишни
назарда
тутувчи
жазо
чораларини
ўзаро
алмаштириш
мантиққа
зид
.
Хусусан
,
жарима
ва
ахлоқ
тузатиш
ишлари
маҳкумнинг
моддий
манфаатларига
таъсир
этиш
орқали
ўз
мақсадига
эришишни
кўзлайди
.
Бизнингча
,
жаримани
тўлашдан
қасддан
бўйин
товланганда
кўпчилик
хорижий
мамлакатлар
қонунчилигида
белгилангани
каби
уни
озодликдан
маҳрум
этишга
алмаштиришни
кўзда
тутиш
мақсадга
мувофиқ
.
Кўпгина
мамлакатларда
(
Англия
,
АҚШ
,
Франция
,
Германия
)
жарима
озодликдан
маҳрум
этишга
муқобил
жазо
сифатида
кўрилади
[6].
Қ
.
Р
.
Абдурасулова
ҳақли
равишда
таъкидлаганидек
,
“
Ўзбекистон
Республикасининг
жиноят
қонунида
мулкий
хусусиятга
эга
бўлган
жазо
:
жарима
назарда
тутилган
бўлиб
,
у
келажакда
озодликдан
маҳрум
қилишнинг
муқобилидир
[7].
Муайян
ҳуқуқдан
маҳрум
қилинган
шахс
суднинг
ҳукмини
бузиши
ва
ўзи
учун
тақиқланган
мансабни
,
айтайлик
,
бошқа
фамилияга
расмийлаштирилган
(
берилган
)
меҳнат
дафтарчаси
ёки
бошқа
хил
ҳужжат
асосида
эгаллаши
ёинки
ўзи
учун
тақиқланган
фаолият
билан
шунга
ўхшаш
ҳужжатлар
ёрдамида
шуғулланиши
ёки
бўлмаса
,
тақиққа
қарамай
,
транспорт
воситасини
бошқаришни
давом
эттириши
мумкин
.
Жамиятдан
ажратиш
билан
боғлиқ
жазолар
(
қамоқ
,
озодликдан
маҳрум
қилиш
)
га
ҳукм
қилинган
шахснинг
жазони
ижро
этиш
жойидан
қочиши
ҳам
тайинланган
жазони
ўташдан
бўйин
товлаш
ҳисобланади
.
Бироқ
қамоқда
сақланаётган
ёки
озодликдан
маҳрум
қилиш
тариқасидаги
жазони
ўтаётган
шахснинг
қамоқдан
ёки
қўриқлов
остидаги
сақлаш
жойидан
қочиши
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКнинг
222-
моддасида
назарда
тутилган
жиноят
ҳисобланади
.
М
.
Усмоналиев
фикрига
кўра
,
жазони
ўташдан
бўйин
товлашда
шахснинг
очиқда
бўлганлиги
ёки
ҳибсда
сақланган
вақтда
қилинганлигининг
аҳамияти
йўқ
.
Агар
шахс
ҳибсда
сақланган
жойидан
қочса
,
у
қасддан
янги
жиноят
содир
қилган
ҳисобланиб
,
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКнинг
222-
моддаси
билан
ҳам
жавобгар
қилиниб
,
муддатнинг
ўтиши
ҳибсдан
қочган
кундан
бошлаб
ҳисобланади
.
Агар
шахсга
нисбатан
Ўзбекистон
Республикаси
ЖПК
нинг
237-
моддасида
назарда
тутилган
муносиб
хулқ
-
атворда
бўлиш
тўғрисида
тилхат
,
шахсий
кафиллик
,
жамоат
бирлашмаси
ёки
жамоанинг
кафиллиги
,
гаров
тариқасидаги
эҳтиёт
чораларидан
бири
қўлланиб
,
шахс
жазони
ўташдан
бўйин
товлаган
бўлса
,
ЖК
69-
моддаси
иккинчи
қисмида
белгиланганига
кўра
,
жазони
ижро
этишмуддати
икки
баравар
кўпаяди
ва
жазони
ўташдан
бўйин
товлаган
кундан
бошлаб
ҳисобланади
.
Жазони
ўташдан
бўйин
товлаш
,
суд
томонидан
жазонинг
ўташ
учун
белгиланган
жойга
келмаслик
,
ахлоқ
тузатиш
ишларига
ҳукм
қилинган
бўлса
,
ишга
келмаслик
ва
жазони
ўташдан
бўйин
товлаш
деб
топилиши
мумкин
.
Ҳарбий
хизматчиларга
нисбатан
эҳтиёт
чораси
сифатида
,
ҳарбий
қисм
қўмондонлигининг
кузатуви
ўрнатилган
бўлиши
ҳам
мумкин
,
ана
шу
кузатувдан
бўйин
товлаш
ҳам
жазонингижросимуддатларининг
икки
баровар
кўпайишига
сабаб
бўлади
ва
бўйин
товлаган
вақтдан
бошлаб
ҳисобланади
[8].
Амалда
қўшимча
жазолардан
бўйин
товлаш
имкониятлари
ҳам
мавжуд
.
Бироқ
ҳарбий
ёки
махсус
унвондан
маҳрум
қилишни
ўташдан
бўйин
товлаш
амалда
мумкин
эмас
,
чунки
суд
ҳукмининг
кўрсатмалари
тегишли
органлар
ва
мансабдор
шахслар
томонидан
ижро
этилади
.
Бизнингча
,
маҳкум
тегишли
ҳарбий
ёки
махсус
унвон
олинганлигини
тасдиқловчи
ҳужжатларнигина
улар
йўқолганини
важ
қилиб
кўрсатиб
сақлаб
қолиши
ва
кейинчалик
улар
берувчи
имтиёзлардан
фойдаланиши
мумкин
,
лекин
бу
жазони
ўташдан
бўйин
товлаш
сифатида
қаралиши
мумкин
эмас
.
Хулоса
қиладиган
бўлсак
,
амалдаги
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
жазо
турларига
мувофиқ
биринчи
гуруҳ
фақат
битта
жазо
–
ҳарбий
ёки
махсус
унвондан
маҳрум
қилишдан
таркиб
топади
.
Бошқа
турдаги
жазоларни
ижро
этиш
ёки
ўташдан
эса
маҳкум
бўйин
товлаши
мумкин
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Розимова
Қ
.
Жазо
тайинлашнинг
назарий
ва
амалий
масалалари
. //
Тошкент
давлат
юридик
институтининг
Ахборотномаси
. 2010
йил
5-
сон
. –
Б
.136.
2.
Пайзуллаев
Қ
.
П
.
Жарима
жазосини
ижро
этиш
муаммолари
:
Ўқув
қўлланма
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2006. –
Б
. 5.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
53
3.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
“
Судлар
томонидан
жиноят
учун
жазо
тайинлаш
амалиёти
тўғрисида
”
ги
қарори
. //
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Ахборотномаси
. 2006
й
., 1-
сон
.
4.
Смолькова
И
.
В
.
Штраф
как
мера
наказания
по
совет
-
скому
уголовному
праву
. –
Иркутск
, 1999.–
С
. 6.
5.
Абдурасулова
Қ
.
Р
.
Аёллар
жиноятчилигининг
жиноят
ҳуқуқий
ва
криминологик
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
докт
.
илм
.
дар
.
олишучундисс
... –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2005. –
Б
. 250.
6.
Крылове
Н
.
Е
.,
Серебрейникова
А
.
В
.
Уголовное
право
зарубежных
стран
(
Англии
,
США
,
Франции
,
Германии
):
Учеб
-
ное
пособие
. –
М
.:
Зерцало
, 1998. –
С
. 141.;
Клкжанова
T.M.
Уголовное
право
зарубежных
стран
:
Германия
,
Франция
,
Финляндия
.
Общая
часть
. –
СПб
.:
СПб
ун
-
та
, 1996. –
С
. 23.;
Уголовное
право
.
Общая
часть
:
Курс
лекций
.
Лекция
15.;
Уго
-
ловное
право
зарубежных
государств
.
Разработка
и
реализа
-
цияпрограмм
борьбы
с
преступностью
за
рубежом
./
Отв
.
ред
.:
Игнатов
Л
.
Н
.,
Красиков
Ю
.
А
. –
М
.:
ИНФРА
М
-
НОРМА
, 1997. –
С
. 35.
7.
Абдурасулова
Қ
.
Р
.
Аёллар
жиноятчилигининг
жиноят
ҳуқуқий
ва
криминологик
муаммолари
.
Юрид
.
фан
.
докт
.
илм
.
дар
.
олишучундисс
.... –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2005. –
Б
. 185.
8.
Усмоналиев
М
.
Жиноят
ҳуқуқи
.
Умумий
қисм
.
Олий
ўқув
юртлари
учун
дарслик
. –
Т
.: “
Янги
аср
авлоди
”, 2005. – 572-
б
.
Ш
.
А
.
Ганиев
,
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
мустақил
изланувчиси
ФОҲИШАЛИК
БИЛАН
ШУҒУЛЛАНИШ
ТУШУНЧАСИНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
чуқур
илмий
таҳлиллар
асосида
ижтимоий
ахлоқ
ва
фоҳишалик
билан
шуғулланиш
тушунчаларининг
таърифлари
ишлаб
чиқилган
.
Калит
сўзлар
:
ижтимоий
ахлоқ
,
фоҳишалик
билан
шуғулланиш
.
Аннотация
:
в
этой
статье
на
основе
научного
ана
-
лиза
дана
характеристика
понятиям
«
социальная
нравственность
»
и
«
занятие
проституцией
».
Ключевые
слова
:
общественная
нравственность
,
занятие
проституцией
,
поведения
,
анализ
.
Annotation:
in this article is based on a scientific
analysis of the characteristic of the concepts of «social
morality» and «prostitution».
Key words:
public morality, prostitution.
Фоҳишалик
билан
шуғулланиш
ҳуқуқбузарлиги
–
шаҳвоний
муносабатлар
соҳасидаги
ижтимоий
ҳаёт
маънавий
асосларининг
меъёридаги
ҳолатига
зарар
етказади
.
Шу
билан
бирга
,
фуқароларнинг
,
айниқса
ёшларнинг
ахлоқан
бузилишига
сабаб
бўлади
ҳамда
ғайриижтимоий
ҳолатларнинг
ривожланишига
кўмаклашади
.
Бир
сўз
билан
айтганда
,
фоҳишалик
билан
шуғулланиш
ҳуқуқбузарлиги
натижасида
ижтимоий
ахлоқнинг
дахлсизлигини
таъминловчи
ижтимоий
муносабатларга
зарар
етказилади
.
Шу
ўринда
ижтимоий
ахлоқ
тушунчасининг
мазмунини
ёритиш
зарурати
юзага
келади
.
М
.
В
.
Гусарованинг
фикрига
кўра
,
ижтимоий
ахлоқ
жамиятда
шаклланган
ҳамда
унинг
аксарият
аъзолари
томонидан
маъқулланган
эзгулик
,
ёвузлик
,
адолат
,
шон
ва
шараф
тўғрисидаги
тасаввурлар
тизимидан
иборат
бўлиб
,
у
келажакда
ижтимоий
ҳаёт
уйғун
ривожланиши
учун
зарур
бўлган
ахлоқий
фаолиятни
,
кишиларнинг
ахлоқий
муносабатлари
ҳамда
ахлоқий
онгини
шакллантиради
ва
белгилаб
беради
[1, 24-
бет
].
А
.
М
.
Нурмухаметованинг
таъкидлашича
,
фоҳишабозлик
билан
боғлиқ
жиноятлар
соҳасидаги
ижтимоий
ахлоқ
жамиятда
шаклланган
ҳамда
унинг
аксарият
аъзолари
томонидан
қўллаб
-
қувватланадиган
тамойиллар
,
меъёрлар
,
хатти
-
ҳаракат
қоидаларини
бирлаштирувчи
,
жинсларнинг
ўзаро
муносабати
ҳамда
жинсий
тарбияни
йўлга
солувчи
жамият
фаолият
кўрсатиши
шакли
,
шунингдек
,
ижтимоий
ҳаёт
уйғун
фаолият
кўрсатиши
учун
зарур
бўлган
эркак
ва
аёл
муносабатларига
нисбатан
ғоялар
,
қарашлар
,
анъаналар
мажмуидан
иборатдир
[2, 34-
бет
].
Таъкидлаш
жоизки
,
ҳар
қандай
қарашлар
,
одатлар
ва
хулқ
-
атвор
қоидаларини
ижтимоий
ахлоқ
сифатида
баҳолаб
бўлмайди
.
Биз
ўтказган
ёзма
сўров
натижалари
таҳлилининг
далолат
беришича
,
қарашлар
,
одатлар
ва
хулқ
-
атвор
қоидалари
ижтимоий
ахлоқ
сифатида
эътироф
этилиши
учун
қуйидаги
хусусиятларга
эга
бўлиши
лозим
:
1)
тарихан
шаклланиши
;
2)
кишилар
томонидан
кўнгилли
тарзда
қабул
қилиниши
;
