ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
85
South Korea [7]. By researching economic and legal as-
pects of activity of these economic zones as well as the
tendency of bilateral trade-economic, investment, financial
cooperation of two countries we will develop and enlarge
our abilities and experiences that serve as the considera-
ble clue to form new ideas for further development of mu-
tual large-scale cooperation of two countries and success-
ful operation of free economic zones of Uzbekistan.
Reference:
1. http://www.mfer.uz/en/investments/special -
economic-zones/2392/
2. http://www.tinfiez.uz/index.php/ru-Ru/2014-11-24 -
08-03-53
3. http://www.mfer.uz/ru/investments/special -
economic-zones/952/
4. Newspaper “
Народное
слово
” March 16, 2016,
№
52 (6487)
5. Newspaper “
Народное
слово
” March 21, 2016,
№
99 (6504)
6. Newspaper “
Народное
слово
” March 21, 2016,
№
99 (6504)
7. http://www.fez.go.kr/global/en/area/cbfez.do
Б
.
Мусаев
,
ТДЮУ
катта
ўқитувчиси
ХАЛҚАРО
ТАШКИЛОТЛАРДА
МЕҲНАТ
МУНОСАБАТЛАРИНИ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШНИНГ
ЎЗИГА
ХОСЛИГИ
(
БМТ
МИСОЛИДА
)
Аннотация
:
мазкур
мақолада
муаллиф
томонидан
Бирлашган
миллатлар
ташкилоти
мисолида
халқаро
ташкилотларда
меҳнат
муносабатларини
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
ўзига
хослиги
,
ходимлар
меҳнатини
ташкил
қилишнинг
ҳуқуқий
асослари
,
меҳнат
шартномасини
тузиш
ҳамда
бекор
қилиш
тартиби
каби
масалалар
атрофлича
ўрганилган
.
Калит
сўзлар
:
халқаро
ташкилот
,
халқаро
ташкилотнинг
ички
ҳуқуқи
,
Маъмурий
трибунал
,
кадрлар
сиёсати
,
профессионал
фаолият
,
махсус
таътил
.
Аннотация
:
в
данной
статье
,
подробно
анализировано
вопросы
присущей
характеристики
правового
регулирования
трудовых
отношений
,
правовые
основы
организации
труда
сотрудников
на
примере
Организации
Объединенных
Наций
,
а
также
составление
и
прекращение
трудового
контракта
Ключевые
слова
:
международная
организация
,
внутренне
право
международных
организации
,
админстративный
трибунал
,
кадровая
политика
,
профессиональная
деятельность
,
специальный
каникул
.
Annotation
: in this article, it has been widely analysed
the issues inherent characteristics of legal regulation of
labor relations, the legal basis for the organization of work
of employees on the example of the United Nations
Organization, as well as the drawing-up and termination of
the employment contract.
Key words
: international organization, the internal law
of international organizations, adminitsrativny tribunal,
staff policy, professional activity, a special vacation.
Мазкур
мақола
предметини
тўлиқ
тушуниш
ва
тўғри
тавсифлаш
учун
дастлаб
халқаро
ташкилот
тушунчасига
берилган
айрим
олимларнинг
таърифлари
билан
танишиш
лозим
.
Халқаро
ҳуқуқ
бўйича
италиялик
профессор
Д
.
Анцилотти
халқаро
ташкилотни
“
жамоавий
орган
” [1, 457-
бет
]
деб
атайди
,
америкалик
профессор
Г
.
Кельзен
эса
халқаро
ташкилот
тушунчасига
қуйидагича
таъриф
беради
:
“
Халқаро
ташкилотлар
фаолияти
халқаро
шартномалар
асосида
ташкил
қилинади
ва
у
ўз
олдига
қўйган
мақсад
ва
вазифаларини
бажариш
учун
махсус
органларни
ташкил
қилади
” [2, 432-453-
бетлар
].
Мазкур
таърифда
муаллиф
халқаро
ташкилот
фаолиятини
ўз
мақсад
ва
вазифаларни
тўлиқ
бажариши
учун
халқаро
ҳуқуқий
базага
ва
тегишли
махсус
органларни
ташкил
қилиш
заруриятини
эътироф
этади
.
Е
.
А
.
Шибаеванинг
қуйидаги
таърифи
эътиборга
лойиқ
: “
Халқаро
ташкилот
бу
–
халқаро
ҳуқуқ
нормаларига
мувофиқ
ташкил
қилинган
халқаро
ҳуқуқнинг
мустақил
субъекти
саналган
,
доимий
фаолият
кўрсатувчи
махсус
органларига
эга
бўлган
маълум
бир
мақсадларни
бажариш
учун
халқаро
шартномалар
асосида
ташкил
қилинган
давлатлар
бирлашмасидир
” [3, 17-18-
бетлар
].
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
86
Халқаро
ташкилотлар
тушунчасига
берилган
таърифлардан
келиб
чиққан
ҳолда
айтиш
лозимки
,
улар
халқаро
ҳуқуқнинг
субъекти
сифатида
нафақат
халқаро
ҳуқуқий
муносабатларга
,
балки
фуқаролик
-
ҳуқуқий
ва
меҳнат
муносабатларига
ҳам
киришадилар
.
Халқаро
ташкилотларда
меҳнат
қилаётган
ходимлар
мазкур
ташкилот
билан
меҳнат
муносабатларига
киришади
ва
халқаро
ташкилотнинг
ходимлар
таркибини
ташкил
қилади
.
Турли
давлатларнинг
фуқаролари
сифатида
халқаро
ташкилотнинг
штаб
-
квартираси
жойлашган
давлатнинг
ҳудудида
меҳнат
қилар
экан
ходим
барча
соҳаларда
,
шу
жумладан
,
меҳнат
фаолияти
нуқтаи
назаридан
ҳам
мазкур
халқаро
ташкилотнинг
юрисдикцияси
доирасига
киради
.
Халқаро
оммавий
ҳуқуқда
“
халқаро
ташкилотнинг
ички
ҳуқуқи
”
деганда
халқаро
ташкилотнинг
ички
органлари
ўртасидаги
муносабатлар
,
уларни
фаолият
олиб
боришининг
тартиб
-
таомиллари
,
ходимларнинг
мақоми
ва
халқаро
ташкилотнинг
ички
ташкилий
механизмига
таалуқли
бошқа
масалаларни
тартибга
солувчи
нормалар
тушунилади
[4, 67-74-
бетлар
].
Халқаро
амалиётда
халқаро
ташкилотларнинг
меҳнат
муносабатларига
нисбатан
юрисдикциясини
татбиқ
қилишни
миллий
судларда
кўриб
чиқиш
ҳолатлари
ҳам
мавжуд
бўлган
.
Мисол
учун
,
Франциянинг
Версаль
шаҳар
Фуқаролик
суди
томонидан
кўрилган
низода
,
халқаро
ташкилотларда
юзага
келган
меҳнат
шартномасига
нисбатан
мазкур
ташкилот
жойлашган
давлатнинг
миллий
қонунчилиги
эмас
,
балки
халқаро
ташкилотнинг
ички
ҳуқуқий
нормалари
татбиқ
қилиниши
тасдиқланган
.
Суд
қарорида
халқаро
ташкилотларнинг
ходимлари
фақатгина
халқаро
ҳуқуқий
мақомга
эга
,
деган
хулосага
келинган
.
Меҳнат
муносабатлари
соҳасида
халқаро
ташкилотларнинг
юрисдикциясини
тасдиқловчи
таҳлил
қилинган
ушбу
суд
ишлари
мазкур
ташкилотларнинг
халқаро
ҳуқуқнинг
мустақил
субъекти
сифатида
эътироф
этилиши
билан
асосланади
.
Шунга
қарамасдан
,
сўнги
йилларда
айрим
давлатларнинг
миллий
судлари
томонидан
халқаро
ташкилотлар
ва
уларнинг
ходимлари
ўртасида
юзага
келган
меҳнат
низолари
кўриб
чиқилган
.
Мисол
учун
2009
йилда
Белгиянинг
Кассация
суди
томонидан
бир
-
бирига
ўхшаш
бўлган
учта
меҳнат
низосига
оид
суд
иши
кўриб
чиқилган
.
Мазкур
суд
ишларининг
барчаси
халқаро
ташкилотлар
ва
уларнинг
собиқ
ходимлари
ўртасида
компенсация
тўловларини
миқдорини
ўрнатиш
масаласига
бағишланган
.
Халқаро
ҳуқуқ
нормаларига
биноан
халқаро
ташкилотлар
иммунитет
ҳуқуқига
эга
бўлиб
,
ушбу
ҳуқуқ
миллий
судлар
томонидан
халқаро
ташкилотларнинг
устидан
берилган
шикоятларни
кўриш
ҳуқуқини
истисно
қилсада
,
мазкур
суд
ишларида
Бельгиянинг
миллий
судлари
“
ҳуқуқнинг
устунлиги
”(“
rules
of
law
”)
тамойилидан
келиб
чиққан
ҳолда
ходимнинг
манфаатларини
ҳимоя
қилишга
қаратилган
қарорлар
қабул
қилган
.
Мазкур
суд
амалиёти
халқаро
ҳуқуқ
нуқтаи
назаридан
ноқонуний
саналади
.
Бунга
сабаб
,
биринчидан
,
халқаро
ташкилотларнинг
ўзига
хос
иммунитет
ҳуқуқига
эга
.
Иккинчидан
,
эса
ҳар
бир
халқаро
ташкилотда
меҳнат
низоларини
тартибга
солишга
қаратилган
ички
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилинган
бўлиб
,
уларни
қўллаш
борасида
юзага
келган
низоларни
ҳал
қилишга
қаратилган
махсус
Маъмурий
трибуналлар
ташкил
қилинган
.
Халқаро
ташкилотларнинг
ходимларининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
меҳнат
шарт
-
шароитлари
халқаро
ташкилотларнинг
ходимлар
ҳақидаги
низом
ва
ходимлар
ҳақидаги
қоидалар
(
Stuff Rules and Stuff
Regulation
)
асосида
тартибга
солинади
.
Ходимлар
ҳақидаги
низом
қоида
тариқасида
халқаро
ташкилотнинг
барча
аъзо
давлатлари
вакиллари
иштирок
этувчи
олий
органи
томонидан
қабул
қилинади
.
Ходимлар
ҳақидаги
қоидалар
эса
халқаро
ташкилотларнинг
коитибиятларининг
раҳбарлари
томонидан
Ходимлар
ҳақидаги
низомнинг
ижро
этиш
мақсадида
қабул
қилингани
ва
алоҳида
тоифадаги
ходимларнинг
меҳнатини
тартибга
солишга
қаратилганлиги
билан
характерланади
.
Ўз
мазмун
ва
моҳиятига
кўра
Ходимлар
ҳақидаги
низом
халқаро
ташкилотнинг
меҳнат
кодекси
саналса
,
Ходимлар
ҳақидаги
қоидалар
эса
локал
норматив
ҳуқуқий
ҳужжат
саналади
.
Кўриниб
турибдики
ушбу
ҳуқуқий
ҳужжатлар
орасида
Ходимлар
ҳақидаги
низом
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлиб
,
унинг
ҳуқуқий
табиати
ва
мазмунини
аниқлаш
учун
БМТ
Ходимлар
ҳақидаги
низомига
эътибор
қаратиш
мақсадга
мувофиқ
.
1946
йилда
БМТ
Бош
Ассамблеяси
ўзининг
биринчи
сессиясида
Бош
котибни
тайинлаш
шартлари
ва
БМТ
вақтинчалик
ходимлари
,
Котибиятнинг
ташкилий
тузилиши
ва
бошқа
бир
қатор
ички
тартиб
қоидаларни
ўрнатишга
қаратилган
резолюцияни
қабул
қилган
.
Мазкур
резолюция
билан
Ходимлар
ҳақидаги
вақтинчалик
низом
қабул
қилинган
.
Мазкур
низомда
Котибиятда
хизмат
қилувчи
ходимларнинг
асосий
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
ходимларнинг
тайинлаш
,
синов
муддати
ва
хизматни
ўташ
тартиби
,
ходимларга
ҳақ
тўлаш
,
иш
вақти
ва
дам
олиш
вақти
,
хизматни
ўташ
муддатини
якунланиши
,
пенсия
таъминоти
,
ходимларнинг
интизомий
жавобгарликка
тортиш
масалалари
ва
бошқалар
назарда
тутилган
.
Мазкур
низом
вақтинчалик
характер
касб
этганлиги
сабабли
, 1952
йил
590 (VI)-
сон
БМТ
резолюцияси
билан
“
Бирлашган
миллатлар
ташкилоти
ходимлари
ҳақида
низом
”
қабул
қилинган
.
Резолюциянинг
кириш
қисмида
белгиланган
қоидага
биноан
Бош
котибга
энг
олий
мансабдор
шахс
сифатида
резолюцияда
назарда
тутилган
принциплар
асосида
ходимлар
ҳақидаги
қоидаларни
қабул
қилиш
ва
татбиқ
қилиш
ҳуқуқи
берилган
.
Келгуси
йилларда
Бош
Ассамблеянинг
резолюцияси
билан
“
Бирлашган
миллатлар
ташкилоти
ходимлари
ҳақида
”
низомга
ҳар
йили
тегишли
ўзгартишлар
киритиб
борилди
.
Шундай
ўзгартиш
сўнги
маротаба
Бош
Ассамблеянинг
2010
йилдаги
65/248-
сон
резолюцияси
билан
киритилганлигини
айтиб
ўтишимиз
лозим
.
Қайд
этиш
лозимки
,
Бирлашган
миллатлар
ташкилоти
ходимлари
ҳақида
низом
ва
қоидалари
билан
бир
қаторда
“
БМТ
халқаро
фуқаролик
хизматини
ўтказиш
учун
стандартлар
”
деб
номланган
ҳужжат
ҳам
мавжуд
.
Мазкур
стандартлар
1954
йилда
Халқаро
фуқаролик
хизмати
бўйича
маслаҳат
кенгаши
томонидан
ишлаб
чиқилган
.
Мазкур
Маслаҳат
кенгаши
1972
йилда
Халқаро
фуқаролик
хизмати
бўйича
комииссия
тариқасида
қайта
ташкил
қилинган
бўлиб
,
у
ўз
фаолиятида
мустақил
орган
саналади
.
Мазкур
комиссия
бир
қатор
муҳим
масалалар
хусусан
,
ходимлар
хизмат
ўташининг
умумий
тамойилларини
аниқлаш
,
ходим
ҳақидаги
умумий
қоидалар
,
устама
ҳаққи
ва
бошқа
тўловларнинг
миқдори
,
ходимларни
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
87
солиққа
тортиш
ва
бошқа
бир
қатор
муҳим
масалаларда
тегишли
тавсияларни
киритиши
мумкин
.
Мазкур
комиссия
ўз
ичига
15
нафар
аъзони
қамраб
олади
.
Комиссия
раиси
ва
унинг
ўринбосари
доимий
аъзо
саналадилар
.
Улар
Бош
Ассамблея
томонидан
4
йиллик
муддатга
тайинланади
.
Уларнинг
мустақиллиги
Раис
ва
унинг
ўринбосари
БМТнинг
ходимлари
саналмайдилар
ва
уларни
хизматни
ўташ
тартиби
Бош
Ассамблея
томонидан
белгиланади
.
Комиссиянинг
котибияти
ўз
ичига
Ҳаётни
баҳолаш
масалалари
бўйича
бўлим
,
Ходимлар
ва
устама
ҳақ
белгилаш
бўлими
,
Ходимлар
бўйича
сиёсат
бўлими
каби
уч
бўлимни
қамраб
олади
ва
унга
ижрочи
котиб
бошчилик
қилади
.
Ижрочи
котиб
БМТ
ходимларини
бошқариш
билан
боғлиқ
тавсиялар
ишлаб
чиқади
,
таҳлилий
ҳужжатлар
тайёрлайди
ва
тегишли
тавсияларни
илгари
сурадилар
.
Халқаро
фуқаролик
хизмати
бўйича
комииссия
ўз
сессияларини
ҳар
йили
икки
маротаба
ўтказади
.
Ўз
фаолиятини
шаффолигини
таъминлаш
мақсадида
у
ўз
мажлисларини
очиқ
ўтказади
.
Мажлис
якунида
қабул
қилинган
қарорлар
ва
тавсиялар
асосида
комиссия
ҳар
йили
БМТ
Бош
Ассамблеясига
ҳисобот
юборади
.
БМТ
халқаро
фуқаролик
хизматини
ўташ
бўйича
стандартлар
комиссия
томонидан
икки
маротаба
қайта
кўриб
чиқилган
бўлиб
,
ушбу
ҳужжат
биринчи
маротаба
2001
йилда
,
иккинчи
маротаба
эса
2012
йилда
қайта
кўриб
чиқилган
.
Мазкур
стандартлар
ходимларни
хизмат
вазифасини
ўташ
вақтидаги
хулқ
-
атворини
аниқлаш
ва
этикасини
белгилаш
учун
ўрнатилган
.
Мазкур
ҳужжат
мажбурий
характер
касб
этмасада
,
халқаро
фуқаролик
хизматини
ўтовчи
ўзига
хос
хулқ
-
атвор
Кодекси
вазифасини
ўтайди
.
Шу
билан
бир
қаторда
,
стандартлар
халқаро
ташкилотларни
уларга
риоя
қилишга
ва
ўз
ички
норматив
ҳуқуқий
ҳужжатларида
ундаги
қоидаларни
белгилашга
чақиради
.
Юқорида
қайд
этилганидек
,
БМТ
ходимлари
ҳақидаги
низом
халқаро
ташкилот
ва
ходим
ўртасидаги
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солишга
қаратилган
асосий
ҳужжат
вазифасини
ўтайди
.
Мазкур
ҳужжат
билан
БМТ
котибияти
ходимларининг
асосий
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
ходимлар
ва
уларни
бошқариш
соҳасидаги
ташкилотнинг
сиёсати
белгиланган
.
БМТ
Уставининг
101-
моддаси
3-
бандига
мувофиқ
мазкур
ташкилотда
меҳнат
қилаётган
барча
ходимларга
нисбатан
“
юқори
даражадаги
меҳнатга
лаёқатлилик
,
чуқур
билимга
эгалик
ва
ҳалоллик
”
каби
универсал
стандарт
ўрнатилганлиги
ҳам
диққатга
сазовор
.
Шундан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
мазкур
стандарт
қоидалар
БМТ
тизимида
барча
меҳнат
қилаётган
ходимларга
нисбатан
татбиқ
қилинади
.
БМТ
ходимлари
ҳақидаги
низомида
белгиланишича
,
Котибиятнинг
ходимлари
халқаро
фуқаролик
хизматчилар
саналиб
,
улар
миллий
ҳуқуқий
мажбуриятларга
эмас
,
балки
фақатгина
халқаро
мажбуриятларга
эга
ходимлар
саналади
.
Халқаро
фуқаролик
хизматининг
энг
муҳим
элементи
мустақиллик
саналиб
,
мазкур
мустақиллик
халқаро
ташкилот
ходимлари
фаолиятига
ҳар
қандай
давлат
томонидан
у
ёки
бу
аралашув
ёки
таъсирга
йўл
қўйилмасликда
намоён
бўлади
.
Шу
билан
бирга
,
БМТ
Уставининг
100-
моддасига
мувофиқ
аъзо
-
давлатлар
Бош
котибият
ва
унинг
ходимларини
халқаро
мажбуриятларини
ҳурмат
қилишлари
ва
уларга
ўз
хизмат
вазифаларини
бажаришларида
таъсир
кўрсатишга
уринмасликлари
лозим
.
БМТ
ходимлари
ҳақидаги
низом
талабларига
мувофиқ
БМТ
ишга
қабул
қилинаётган
ҳар
қандай
ходим
бош
котиб
ёки
унинг
ваколатли
вакили
иштирокида
ўз
фаолиятини
фақатгина
БМТ
манфаатлари
юзасидан
олиб
бориши
,
бошқа
давлатлар
ёхуд
шахсларнинг
кўрсатмаларига
мувофиқ
ўз
мажбуриятларини
бажармаслик
,
ҳалол
ва
виждонан
халқаро
фуқаролик
хизматчисига
қўйилган
талабларни
бажариш
ҳақида
тантанали
қасамёд
қилишига
оид
ёзма
ариза
тақдим
этиши
лозим
.
Ходимлар
ҳақидаги
низом
талабларига
мувофиқ
ходимлар
ўз
хизмат
вазифалари
ва
мансаб
ваколатларидан
келиб
чиққан
ҳолда
у
ёки
бу
ҳақ
тўланадиган
фаолият
билан
шуғулланишлари
мумкин
эмас
.
Лекин
,
мазкур
низом
ходимларга
фақатгина
Бош
котибнинг
розилиги
билангина
БМТдан
ташқари
бўлган
жойларда
ҳақ
тўланадиган
меҳнат
вазифаларини
бажаришлари
мумкин
.
Шунга
қарамасдан
,
ушбу
ҳолат
қуйидаги
ҳолатлардагина
амалга
оширилиши
мумкин
:
1.
Агар
ҳақ
тўланадиган
профессионал
фаолият
ёки
бажариладиган
иш
ходимнинг
хизмат
вазифаларини
тўлиқ
бажаришга
ёки
халқаро
фуқаролик
хизматчиси
сифатидаги
мақомига
зид
келмаса
.
Ушбу
ҳолатда
БМТ
Котибияти
ходимининг
у
ёки
бу
юридик
фирмага
ишга
кирганлигини
кўрсатиб
ўтиш
мумкин
;
2.
Агар
танланган
профессионал
фаолият
ёки
иш
БМТ
манфаатларига
зид
келмаса
.
3.
Агар
танланган
профессионал
фаолият
ёки
иш
маҳаллий
қонун
ҳужжатлари
билан
тақиқланмаган
бўлса
.
БМТ
Бош
котиби
томонидан
ҳар
бир
хизмат
жойи
бўйича
ҳафталик
иш
вақтини
давомийлиги
ва
байрам
кунларини
белгилайди
,
шунингдек
ҳар
йиллик
ҳақ
тўланадиган
таътилларни
белгилайди
.
Ходимлар
учун
уч
хил
шаклдаги
йиллик
,
махсус
ва
имтиёзли
таътиллар
назарда
тутилади
.
Йиллик
таътиллар
қоида
тариқасида
иш
ҳақи
сақланадиган
олти
ҳафтани
ташкил
қилади
.
Одатда
йиллик
таътиллар
тасдиқланган
режа
асосида
амалга
оширилади
,
лекин
ходимнинг
оилавий
ҳолати
ва
бошқа
вазиятларни
инобатга
олган
ҳолда
бу
вақт
ўзгартирилиши
ҳам
мумкин
.
Махсус
таътил
эса
ойлик
маош
сақланган
ёки
сақланмаган
шаклда
ходимнинг
соғлиғидаги
муаммолар
ёки
бошқа
узрли
сабабларда
Бош
котиб
томонидан
ўрнатилган
муддатларда
тақдим
этилади
.
Ходимларнинг
ойлик
маошининг
миқдори
ҳам
белгиланган
шкала
бўйича
ва
турли
қўшимча
устама
ҳақлар
эса
Бош
котиб
томонидан
ўрнатилган
миқдорда
тўланади
.
Қайд
этиш
лозимки
халқаро
ташкилотлар
ходимларидан
ундириладиган
солиқларнинг
миқдори
ва
уларни
ўрнатишда
халқаро
ташкилот
жойлашган
давлатларда
миллий
фуқаролар
ва
ходимларга
қўлланиладиган
қоидаларни
халқаро
ташкилот
ходимларига
нисбатан
татбиқ
қилишни
истисно
қилувчи
нормалар
ўрнатилган
.
Жумладан
,
шундай
нормаларни
Швейцария
,
Канада
,
Дания
,
Австралия
ва
бошқа
бир
қатор
давлатлар
қонунчилигида
учратишимиз
мумкин
.
Меҳнат
шартномаси
Бош
котибнинг
ташаббуси
ёки
ходимнинг
ўз
хоҳишига
кўра
бекор
қилиниши
мумкин
.
Агар
ходим
халқаро
ташкилотнинг
ташаббуси
билан
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
88
ишдан
бўшатилган
тақдирда
унга
белгиланган
миқдорда
ижтимоий
тўловлар
тўланади
.
Агар
ходим
ички
тартиб
қоидаларни
бузиш
оқибатида
ўз
лавозидан
озод
қилинган
тақдирда
унга
тегишли
компенсация
тўловлари
тўланмайди
.
Халқаро
ташкилот
ва
ходим
ўртасида
меҳнат
муносабатлари
соҳасида
келиб
чиққан
низолар
ташкилотнинг
маъмурий
трибунали
томонидан
халқаро
ташкилотнинг
ички
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлари
асосида
кўриб
чиқилади
.
Мазкур
маъмурий
трибуналлар
ўз
мақомига
кўра
суд
инстанцияси
саналади
,
у
ўз
қарори
билан
халқаро
ташкилотга
ходимга
етказилган
моддий
ва
маънавий
зарарни
ундириш
,
тегишли
компенсацияни
тўлаш
бўйича
қарор
чиқаришга
ҳақли
.
Бугунги
кунда
универсал
,
минтақалараро
ва
минтақавий
ташкилотлар
доирасида
фаолият
юритаётган
40
дан
ортиқ
халқаро
маъмурий
трибуналлар
мавжуд
.
БМТ
доирасида
Маъмурий
трибунал
1949
йилда
ташкил
қилинган
бўлиб
,
ушбу
орган
2009
йилда
ўтказилган
ислоҳотлар
натижасида
икки
даражали
тизимга
айлантирилган
.
Мазкур
ислоҳотлар
натижасида
БМТ
ҳузурида
биринчи
инстанция
сифатида
БМТ
соҳасидаги
низолар
ҳақидаги
Трибунал
ва
аппеляция
инстанцияси
сифатида
эса
БМТ
Аппеляция
трибунали
фаолият
юритмоқда
.
Бугунги
кунда
асосий
халқаро
ташкилотлар
меҳнат
низоларини
ҳал
қилиш
борасида
БМТ
ва
ХМТ
ҳузурида
ташкил
қилинган
трибуналларни
ваколатлилигини
тан
оладилар
.
Шу
боис
,
кўпчилик
халқаро
ташкилотлар
ўз
ҳузурларида
маъмурий
трибуналларни
ташкил
қилишдан
кўра
,
халқаро
ташкилотлар
ҳузуридаги
амалдаги
маъмурий
трибуналларни
тан
олишни
маъқул
кўрадилар
.
Г
.
Шермерс
ва
Н
.
Блоккер
келтирган
маълумотларга
кўра
, “
ХМТ
ҳузуридаги
Маъмурий
трибуналларнинг
юрисдикцияси
39
дан
ортиқ
турли
халқаро
ташкилотларнинг
ходимларига
нисбатан
татбиқ
қилиниши
тан
олинган
бўлиб
,
улар
орасида
БМТ
тизимидаги
бир
қатор
халқаро
ташкилотлар
,
шунингдек
Эркин
савдо
бўйича
Европа
ассоциацияси
,
Интерпол
,
Ядро
тадқиқотлари
бўйича
Европа
ташкилоти
,
Парламентлараро
иттифоқ
каби
ҳукуматлараро
ва
ноҳукумат
ташкилотларни
кўрсатиб
ўтиш
мумкин
” [5].
Халқаро
ҳуқуқ
нуқтаи
назаридан
бундай
маъмурий
трибуналлар
халқаро
суд
органлари
саналадилар
.
Халқаро
маъмурий
трибуналларда
бўлиб
ўтган
амалиёт
материалларининг
таҳлили
шуни
кўрсатадики
,
кўпчилик
ҳолатларда
ходимлар
томонидан
халқаро
ташкилотлат
устидан
келиб
тушган
ариза
ва
шикоятлар
қаноатлантирилмасдан
қолган
.
Бунга
сабаб
,
ходимларнинг
ўз
меҳнат
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
бўйича
халқаро
ташкилотнинг
асосий
ҳужжатлари
ва
ходимлар
бўйича
низомларига
ҳаволалар
келтириши
лозимлиги
.
Бошқача
қилиб
айтганда
,
халқаро
ташкилотлар
доирасида
келиб
чиққан
меҳнат
низоларига
нисбатан
миллий
давлатларнинг
қонунчилигини
татбиқ
қилинмаслигидир
.
Юқоридаги
ўтказилган
таҳлиллар
натижасида
қуйидагиларни
хулоса
қилиш
мумкин
:
1.
Халқаро
ташкилотлар
доирасидаги
меҳнат
муносабатлари
ушбу
ташкилотнинг
ички
ҳуқуқий
нормалари
асосида
тартибга
солинади
.
Мазкур
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
нормалар
мазкур
халқаро
ташкилот
томонидан
қабул
қилинган
ходимлар
ҳақидаги
низом
ва
ходимлар
ҳақидаги
қоидаларда
ўз
ифодасини
топади
.
Мазкур
муносабатларга
нисбатан
миллий
давлат
қонунчилиги
ва
халқаро
ҳуқуқий
нормалар
татбиқ
қилинмайди
.
2.
Айрим
халқаро
ташкилотлар
ўз
ички
ҳуқуқий
ҳужжатларида
меҳнат
муносабатларидан
келиб
чиқадиган
масалаларни
батафсил
тартибга
солишга
ҳаракат
қилса
,
БМТ
ҳузуридаги
айрим
халқаро
ташкилотлар
умумий
меҳнат
шартларини
белгилаб
,
қоида
тариқасида
БМТ
Ходимлари
ҳақидаги
низом
ва
БМТ
ходимлари
ҳақидаги
қоидаларга
ҳавола
қилиш
йўли
билан
масалани
тартибга
солишга
ҳаракат
қиладилар
.
3.
Халқаро
ташкилотларда
меҳнат
қилаётган
ходимларнинг
ҳуқуқий
мақоми
ўзига
хос
мураккабликларга
эга
.
Ушбу
тоифадаги
ходимлар
энг
аввало
,
халқаро
ҳуқуқ
нормаларига
бўйсунувчи
халқаро
ҳуқуқ
субъектлилигига
эга
бўлсалар
,
бир
вақтни
ўзида
маълум
бир
давлатнинг
фуқаролигини
сақлаган
ҳолда
мазкур
давлатларнинг
ички
ҳуқуқ
нормаларига
ҳам
бўйсунадилар
.
Бу
каби
ўзига
хос
эгилувчан
ёндашув
халқаро
ташкилот
фаолиятини
янада
самарали
ташкил
қилишга
кўмак
беради
.
4.
Халқаро
ташкилотлар
ўз
фаолияти
жараёнида
халқаро
ҳуқуқ
ва
у
ёки
бу
давлатнинг
миллий
ҳуқуқига
боғлиқ
бўлмаган
ички
локал
ҳуқуқий
нормаларни
яратадилар
.
Ходимларнинг
меҳнатини
тартибга
солувчи
нормалар
шулар
жумласидандир
.
5.
Халқаро
ташкилотлар
ходимларининг
ҳуқуқий
ҳолати
ўз
вазифаларини
мустақил
бажаришлари
учун
зарур
бўлган
имтиёз
ва
иммунитет
ҳуқуқига
(
БМТ
Уставининг
105-
моддаси
,
ЮНЕСКО
Уставининг
12-
моддаси
,
Бутунжаҳон
метрология
ташкилоти
Уставининг
27-
моддаси
)
эга
саналадилар
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1. Dionisio Anzilolli. Corso di Diritto Internationale.
Volume primo, introduzione — teorie generali, IV edizione
con l'aggiunta di note inedite dellautor e di un capitolo
sugli accordi lateranensi. Cedam-Padova, 1955.;
Д
.
Анцилотти
.
Курс
международного
права
.
Том
1,
Введение
-
Общая
теория
.
Пер
.
с
итал
.
А
.
Л
.
Саккети
,
Э
.
М
.
Фабрикова
;
Под
ред
.
Д
.
Б
.
Левина
.-
М
.:
ИЛ
,
1961. - 457
с
. :
2.
Кельзен
Г
.
Чистое
учение
о
праве
и
аналитиче
-
ская
юриспруденция
.
Пер
.
с
англ
.
А
.
А
.
Краевского
//
Российский
ежегодник
теории
права
.
№
2. 2009. -
СПб
., 2011. C. 432-453
3.
Шибаева
Е
.
А
.
Право
международных
организа
-
ций
. -
М
., 1986. –
С
. 17-18.
4.
Бекяшев
Д
.
К
.
Особенности
правового
регулиро
-
вания
труда
персонала
международных
организаций
(
на
примере
ООН
) /
Д
.
К
.
Бекяшев
,
Л
.
В
.
Аванесова
//
Евразийский
юридический
журнал
– 2014
г
. -
№
7 (74).
-
С
. 67-74.
5. Schermers H.G., Blokker N.M. InternationalInstitu-
tional Law. – 3rd edn. – The Hague, 1995.
