ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
65
обмен
территориями
)
и
удовлетворить
,
в
первую
оче
-
редь
,
потребности
местного
населения
.
Список
литературы
:
1. www.hindustantimes.com
2. www.upi.com
3. «
Дахала
Каграбари
»–
район
Индии
,
окруженный
территорией
Бангладеш
,
в
свою
очередь
,
окруженной
индийским
анклавом
,
который
расположен
внутри
Бан
-
гладеш
.
4.
Винокуров
Е
.
Ю
.
Теория
анклавов
.-
Калининград
:
Терра
Балтика
, 2007.-
С
.155.
5. Willem Van Schendel Stateless in South Asia: The
Making of the India-Bangladesh Enclaves // The Journal of
Asian Studies 61, no. 1 (Febrary 2002). –P.119
Б
.
Мусаев
,
ТДЮУ
“
Халқаро
тижорат
(
хусусий
)
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
ТАРАФЛАРНИНГ
ТЕНГЛИГИ
ХАЛҚАРО
ХУСУСИЙ
ҲУҚУҚИЙ
МЕҲНАТ
МУНОСАБАТЛАРИНИНГ
АСОСИ
СИФАТИДА
Аннотация
:
мазкур
мақолада
муаллиф
томонидан
тенглик
тамойилининг
мазмуни
,
унинг
халқаро
хусусий
ҳуқуқий
меҳнат
муносабатларида
тутган
ўрни
,
бу
борадаги
миллий
ва
хорижий
олимларнинг
фикрларининг
таҳлили
ўрганилган
.
Муаллиф
томонидан
миллий
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
нормаларининг
таҳлили
натижасида
уларни
такомиллаштиришга
оид
таклифлар
илгари
сурилган
.
Калит
сўзлар
:
тенглик
,
онтологик
нуқтаи
назар
,
умумҳуқуқий
тамойил
,
ҳуқуқни
татбиқ
қилиш
,
формал
тенглик
,
низоларни
ҳал
қилиш
.
Аннотация
:
в
данной
статье
автор
изучает
содержание
,
роль
принципа
равенства
в
международном
частном
трудовом
отношении
,
а
также
взгляды
отечественных
и
зарубежных
ученых
.
В
результате
анализа
автором
выдвинуты
предложения
по
совершен
c
твованию
национальных
нормативно
-
правовых
актов
.
Ключевые
слова
:
равенство
,
онтологический
смысл
,
общеправовой
принцип
,
правоприменение
,
формальное
равенство
,
разрешение
конфликтов
.
Annotation
: in this article, the author has studied the
content of the role of the principle of equality and its role in
the international private labor relations, as well as studying
the views of domestic and foreign scientists. As a result of
analysis, the authors put forward proposals to improve
national legal acts.
Key words
: equality, ontological sense, the general
principles of law enforcement, formal equality, conflict
resolution.
“
Тенглик
”
тамойили
ўзбек
цивилистикасида
фуқаролик
ҳуқуқига
тегишли
бўлган
асосий
ажралмас
тамойил
сифатида
баҳоланиб
келинади
.
Ушбу
тамойилни
энг
қадимий
илдизларини
қадимги
юнон
олимларининг
асарларида
учратиш
мумкин
.
Қадимги
юнон
олими
Цельс
“
jus
”-
ҳуқуқни
– “
ars
”-
билим
ва
кўникмани
амалга
ошириш
санъати
, “
boni
” -
яхшилик
ва
“
aequi
” -
тенглик
ва
адолат
тушунчалари
билан
ифодалашга
урунган
.
Ушбу
ҳолатда
Қадимги
Юнон
ҳуқуқида
ҳам
тенглик
тамойили
ҳуқуқнинг
асосий
белгиси
сифатида
баҳоланганлигини
кўриш
мумкин
.
Қадимги
Юнон
ва
Рим
давлатлари
ҳуқуқшунослари
қаерда
расмий
тенглик
мавжуд
бўлса
,
шу
ерда
ҳуқуқ
,
муносабатларнинг
ҳуқуқий
шакли
,
тартибга
солишнинг
ҳуқуқий
шакли
ва
ҳуқуқий
бошланиш
ҳаракатда
бўлади
,
қаердаки
ҳуқуқ
ҳаракат
қилса
шу
ерда
тенглик
тамойили
бўлиши
лозим
,
деган
фикрни
илгари
суришган
.
Ҳуқуқий
назария
соҳасидаги
олимлардан
бири
В
.
С
.
Нерсесянцнинг
қуйидаги
фикрлари
диққатга
сазовор
:
“
Ушбу
принцип
(
тенглик
принципи
ҳақида
фикр
юритилмоқда
–
изоҳ
муаллифники
)
доирасидан
четга
чиқувчи
ва
унга
зид
бўлган
барча
муносабатлар
ноҳуқуқий
ва
ҳуқуққа
зид
саналади
” [1, 157-158-
бетлар
].
Фуқаролик
ҳуқуқи
“
тенглик
”
тамойилидан
тасодифий
равишда
фойдаланмайди
.
Ушбу
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
66
тамойилда
фуқаролик
қонунчилигини
ривожланишининг
муҳим
даврлари
ва
якунлари
,
хусусий
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
асосий
йўналишлари
,
олдинги
авлод
цивилист
олимларининг
сиёсий
-
ҳуқуқий
ва
фалсафий
қарашлари
жамланган
.
Хусусий
ҳуқуқий
муносабатлар
,
унинг
хусусиятлари
,
ушбу
муносабатларнинг
энг
муҳим
белгиси
сифатида
тарафларнинг
тенглиги
,
хусусий
ҳуқуқий
муносабатларни
коллизион
тартибга
солиш
,
коллизион
нормалар
ва
унинг
турлари
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқий
коллизион
нормаларнинг
кодификация
қилиш
масалалари
ўзбек
миллий
ҳуқуқий
адабиётларида
кенг
муҳокама
қилиниб
келинмоқда
[2].
Тенглик
умумҳуқуқий
тамойил
сифатида
соҳавий
қонун
ҳужжатларида
аниқлаштирилиб
ривожлантирилган
бўлиб
,
ушбу
тамойил
амалдаги
Фуқаролик
кодекси
нормаларида
ҳам
назарда
тутилган
.
Хусусан
,
Фуқаролик
кодексининг
1-
моддаси
,
1-
қисмига
биноан
“
Фуқаролик
қонун
ҳужжатлари
улар
томонидан
тартибга
солинадиган
муносабатлар
иштирокчиларининг
тенглигини
эътироф
этишга
,
мулкнинг
дахлсизлигига
,
шартноманинг
эркинлигига
,
хусусий
ишларга
бирон
-
бир
кишининг
ўзбошимчалик
билан
аралашишига
йўл
қўйилмаслигига
,
фуқаролик
ҳуқуқлари
тўсқинликсиз
амалга
оширилишини
,
бузилган
ҳуқуқлар
тикланишини
,
уларнинг
суд
орқали
ҳимоя
қилинишини
таъминлаш
зарурлигига
асосланади
”.
Ушбу
тамойиллар
фуқаролик
ҳуқуқи
нормаларининг
юқори
ижтимоий
аҳамиятига
эга
эканлигидан
далолат
бериб
,
уларнинг
жамият
ҳаётидаги
таъсирчанлик
мавқеини
янада
кенгайтиради
.
Бундан
ташқари
,
Фуқаролик
қонунчилигининг
ушбу
тамойиллари
,
яъни
асосий
йўналишлари
ЎзР
ФК
нормалари
моҳиятини
,
мазмунини
ва
вазифаларини
белгилашда
асос
сифатида
фойдаланилди
.
Фуқаролик
қонун
ҳужжатларининг
моҳияти
ҳам
улар
асосида
белгиланади
.
1997
йилда
қабул
қилинган
Фуқаролик
кодексига
тенглик
тамойилини
киритилиши
мулк
шаклларининг
хилма
-
хиллиги
,
хусусий
мулк
дахлсизлиги
ва
бозор
иқтисодиёти
қоидаларига
асосланган
давлатимизда
ижтимоий
муносабатларни
самарали
ва
муваффақиятли
тартибга
солишда
объектив
заруриятга
айланган
.
Тенглик
тамойили
ижтимоий
муносабатлар
субъектларининг
таркибидан
қатъи
назар
мулкий
ва
шахсий
номулкий
муносабатларни
ягона
ҳуқуқий
тартибга
солишни
белгилаб
беришга
қаратилган
.
Ягона
ҳуқуқий
тартибга
солиш
ўзида
фуқаролик
ҳуқуқи
субъектларини
уларнинг
индивидуал
хусусиятларидан
ва
бошқа
белгиларидан
қатъи
назар
жамоавий
ва
шахсий
манфаатларни
ягона
тартибга
солишида
намоён
бўлади
.
Ижтимоий
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
қоидаларнинг
мазмунини
белгилашда
кўпгина
ҳолларда
ушбу
муносабатларнинг
хусусиятлари
ҳисобга
олинади
.
Ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
хусусиятлари
,
шунингдек
ижтимоий
муносабатларнинг
элементлари
(
шахснинг
ҳолати
,
объектнинг
аломатлари
ва
ҳ
.
к
.)
билан
белгиланади
.
Фуқаролик
ҳуқуқи
қоидалари
воситасида
тартибга
солинадиган
ижтимоий
муносабатларнинг
доирасини
белгилашда
ҳам
ушбу
талабга
амал
қилинади
.
Юқорида
келтирилган
муносабатлар
,
улар
иштирокчиларининг
тенг
ҳуқуқлилик
,
мулкий
мустақиллик
,
ушбу
муносабатларнинг
ҳақ
эвазига
амалга
оширилиши
,
иштирокчиларнинг
иқтисодий
жиҳатдан
бир
-
бирига
қарам
бўлмаслиги
,
мол
-
мулкнинг
алоҳида
бўлиши
,
юридик
тенг
ҳуқуқлилик
,
шахсий
ҳуқуқларнинг
узвий
ва
дахлсиз
бўлиши
тамойилларига
асосланади
[3, 7-
бет
].
Бундан
кўриниб
турибдики
,
Фуқаролик
ҳуқуқида
тенглик
тамойили
мустақил
ва
ихтисослаштирилган
тамойил
сифатида
алоҳида
аҳамиятга
эга
.
Ўз
ўрнида
Х
.
Рахмонқулов
хусусий
ҳуқуқий
ва
оммавий
ҳуқуқий
муносабатларга
ўз
нуқтаи
назарини
билдирар
экан
қуйидаги
фикрлари
диққатга
сазовор
: “
Ижтимоий
муносабатлар
тизимида
ҳуқуқий
муносабатлар
муҳим
ўрин
эгаллайди
.
Ҳуқуқий
муносабатлар
уларда
иштирок
этувчи
тарафлар
(
ҳуқуқ
субъектлари
)
нинг
ҳуқуқий
мақоми
ва
уларнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларининг
хусусиятларига
мувофиқ
ҳар
хил
аҳамиятга
эга
бўлади
.
Бир
тарафнинг
иккинчи
тарафга
бўйсиниши
тамойилига
асосланган
муносабатлар
оммавий
-
ҳуқуқий
аҳамиятга
эга
.
Тарафлари
ўзаро
тенг
ҳуқуқли
тамойилига
асосланган
муносабатлар
хусусий
-
ҳуқуқий
аҳамиятга
эга
.
Хусусий
-
ҳуқуқий
аҳамиятга
эга
бўлган
муносабатлар
ҳуқуқ
субъекти
сифатида
нафақат
битта
давлат
,
шунингдек
,
турли
давлатлар
ҳудудида
истиқомат
қилувчи
фуқаролар
(
жисмоний
шахслар
),
фаолият
юритувчи
юридик
шахслар
ўртасида
ҳам
вужудга
келади
.” [4, 4-
бет
].
Тенглик
тамойилининг
мазмунига
эътибор
қаратадиган
бўлсак
,
ушбу
тамойил
инсонлар
томонидан
ташқаридан
мажбурий
равишда
киритилган
ва
сунъий
равишда
яратилган
қандайдир
нарса
эмас
,
балки
ушбу
тамойил
икки
ҳуқуқ
соҳаси
–
хусусий
-
ҳуқуқий
ва
оммавий
-
ҳуқуқий
соҳаларни
бир
-
биридан
ажратишга
хизмат
қилади
.
Хусусий
ҳуқуқнинг
асосий
бошланғич
қоидаси
тарафларнинг
ўзаро
тенглиги
ва
ўзаро
манфаатлар
мувофиқлиги
саналса
,
оммавий
-
ҳуқуқнинг
бошланғич
қоидаси
–
ҳокимият
ва
бўйсуниш
,
субординация
саналади
.
Н
.
П
.
Асланян
қайд
этганидек
, “
бўйсунишнинг
аниқ
равшан
эканлиги
бир
вақтни
ўзида
тенглик
ва
бўйсунишнинг
бир
-
бирига
мувофиқ
келмаслигини
исботлаш
заруриятини
йўққа
чиқаради
” [5, 270-
бет
].
Хусусий
ҳуқуқий
муносабатларнинг
мавжуд
бўлиш
ғояси
ўз
ичига
ҳуқуқ
субъектига
у
ҳаракат
қилаётган
ҳуқуқий
муносабатлар
доирасида
ташқи
аралашувларсиз
ўз
манфаатларини
ўйлаган
ҳолда
эркин
ҳаракатланиш
имконини
беришида
намоён
бўлади
[5, 126-
бет
].
Оммавий
ҳуқуқда
эса
акси
бўлиб
,
унга
кўра
алоҳида
шахсларнинг
манфаатлари
жамоат
манфаатларига
қай
даражада
мос
келган
ҳолдагина
аҳамиятга
эга
бўлиб
,
шахсий
манфаатлардан
оммавий
манфаатларнинг
устунлиги
тан
олинади
.
Ушбу
ҳолатдан
келиб
чиққан
ҳолда
айтиш
мумкинки
,
оммавий
ва
хусусий
ҳуқуқий
муносабатларни
ажратувчи
энг
муҳим
белги
бу
–
ҳуқуқий
муносабат
иштирокчилари
манфаатларининг
чегараси
саналади
.
С
.
С
.
Алексеевнинг
фикрича
: “
айнан
хусусий
ҳуқуқ
шахснинг
фаол
ижоди
,
ташаббускорлиги
,
тадбиркорлиги
ва
фаолияти
учун
кафолатланган
имконият
туғдириб
,
субъектив
ҳуқуқлар
тизимини
вужудга
келиши
билан
боғлиқ
бўлган
асосий
жараёнларни
ўзида
ифодалайди
....
Хусусий
ҳуқуқ
шахснинг
“
ўзига
ўзи
хўжайин
”,
иқтисодий
жиҳатдан
эркин
,
мустақил
ва
тенг
бўлишини
ўз
ичига
олувчи
юридик
шакл
сифатида
гавдаланади
” [6, 158-
бет
].
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
67
Қайд
этиш
лозимки
,
хусусий
ҳуқуқнинг
ягоналиги
ва
тенглигининг
мазмуни
шундаки
,
ушбу
тушунчалар
жамият
аҳолисининг
ижтимоий
онгида
адолат
ва
тенг
ҳуқуқлилик
белгиси
сифатида
шаклланган
.
Жамиятда
шахслар
ўртасидаги
хусусий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
мазмунига
эътибор
қаратар
экан
,
П
.
Г
.
Виноградов
шахслар
ўртасидаги
тартибни
сақлаш
учун
минимал
талаблар
сифатида
қуйидагиларни
назарда
тутади
: “
Хусусий
ҳуқуқий
муносабат
ҳуқуқ
субъектларига
зарар
етказмаслиги
,
бирининг
иккинчисига
нисбатан
адолатсиз
устунлик
бермаслиги
,
бирининг
шахсий
манфаатларини
бошқасиникидан
устун
қўймаслиги
лозим
” [7, 400-408-
бетлар
].
Товар
-
пул
муносабатлари
ҳаракатда
бўлиб
турган
шароитда
фуқаролик
ҳуқуқий
муносабат
тарафларнинг
тенглигини
талаб
этади
,
ушбу
муносабатга
хос
тенглик
ва
уни
муайян
шаклда
ифода
этилганлиги
ва
мустаҳкамланганлигидан
дарак
беради
[3, 14-
бет
].
С
.
Н
.
Братуснинг
айтишича
,
тарафларнинг
тенглиги
фуқаролик
ҳуқуқи
билан
тартибга
солиш
методининг
муҳим
белгиси
сифатида
мулкий
муносабатларнинг
ўзи
билан
ифода
этилади
.
У
фуқаролик
ҳуқуқи
предмети
ва
методининг
бирлигини
тан
олса
–
да
,
амалда
методнинг
аҳамиятини
ҳисобга
олмайди
ва
фуқаролик
ҳуқуқини
бошқа
ҳуқуқ
соҳаларидан
фарқлаш
учун
қўшимча
критерий
(
мезон
),
яъни
методнинг
ҳожати
йўқ
деб
тасдиқлайди
[8, 53-
бет
].
Демак
,
барча
жамият
аъзоларининг
манфаатларини
кўзлаб
тикка
ҳолатда
бўлган
,
яъни
хокимият
,
маъмурий
итоат
асосида
вужудга
келадиган
муносабатлар
оммавий
ҳуқуқ
нормалари
билан
тартибга
солинади
,
алоҳида
шахсларнинг
манфаатларини
кўзлаб
,
ёйиқ
ҳолатда
,
яъни
тенг
ҳуқуқли
субъектлар
ўртасида
ташаббус
кўрсатиш
ва
эрк
-
иродасини
мустақил
ифода
этиш
асосида
вужудга
келадиган
муносабатлар
хусусий
ҳуқуқ
нормалари
билан
тартибга
солинади
[9, 536-
бет
].
Хусусий
ҳуқуқ
тизимига
кирувчи
фуқаролик
ҳуқуқининг
нормалари
воситасида
жамият
аъзолари
,
давлат
ва
нодавлат
ташкилотларнинг
хусусий
манфаатлари
ифодаланган
,
тенг
ҳуқуқли
ва
алоҳида
мулк
эгаларининг
(
фуқаролар
ва
юридик
шахслар
)
ташаббускорлигига
асосланган
турли
ижтимоий
муносабатлар
тартибга
солинади
ва
бир
тарафнинг
иккинчи
тарафга
ҳуқуқий
жиҳатдан
бўйсунишига
асосланмаган
,
ушбу
тарафларнинг
мустақиллик
ва
тенг
ҳуқуқлилик
тамойилларига
асосланган
муносабатлар
тартибга
солинади
[10, 60-63-
бетлар
].
Ушбу
фикрни
таҳлил
қилишда
,
энг
аввало
,
ушбу
муносабатларни
белгилаб
берувчи
икки
мезон
мазмунини
ва
уни
ташкил
қилувчи
қисмларни
чуқур
англаш
талаб
қилинади
.
Шуни
қайд
этиш
лозимки
,
бу
икки
мезонни
янада
аниқлаштириш
талаб
қилинади
,
шунингдек
улар
шартли
мезон
сифатида
қараш
мақсадга
мувофиқдир
.
Ижтимоий
муносабатлар
хусусий
ҳуқуқий
табиат
касб
этиши
ёки
этмаслигини
аниқлаш
учун
,
аввало
,
диспозитивлик
,
иштирокчиларнинг
тенглиги
ва
тарафларнинг
эрк
мухторияти
принципини
таҳлил
қилиш
лозим
.
Диспозитивлик
принципи
ўзида
ижтимоий
муносабатларни
ташаббус
қилиш
,
ўзгартиши
ва
бекор
қилишда
иштирокчиларининг
иродасининг
мутлақ
тенг
ҳуқуқлигини
назарда
тутади
.
Мисол
учун
,
тарафларни
бирор
-
бир
мулкий
манфаатларини
қондиришга
қаратилган
шартноманинг
(
олди
-
сотди
,
ташиш
шартномаси
ва
бошқалар
)
имзоланиши
,
хусусий
ҳуқуқий
муносабатларга
мисол
бўлади
.
Шахсни
бирор
-
бир
жиноят
содир
этганликда
гумон
қилиниб
,
қўлга
олиниши
билан
боғлиқ
муносабатларда
,
тарафларнинг
иродаси
фақатгина
давлат
томонидан
унинг
номидан
ҳаракат
қиладиган
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
орган
ходими
томонидан
амалга
оширилади
.
Бу
ҳолатда
юзага
келадиган
ҳуқуқий
муносабатлар
ўз
-
ўзидан
хусусий
ҳуқуқий
характер
касб
этмайди
.
Тарафларнинг
тенглиги
хусусий
ҳуқуқнинг
бошланғич
асоси
сифатида
хусусий
шахсларнинг
ҳуқуқий
муомаладаги
тартибини
ўрнатади
,
улар
манфаатларини
адолатли
ҳимояланишини
кафолатлайди
.
Тенглик
тамойили
алоҳида
шахсларга
нисбатан
зўравонлик
ҳамда
ўзбошимчаликка
ва
асоссиз
имтиёзларга
йўл
қўймаган
ҳолда
шахсларнинг
тенг
ҳуқуқли
субъектлар
сифатидаги
ҳуқуқий
алоқаларини
баҳолайди
ва
расмийлаштиради
.
Ҳуқуқий
муомалада
фактик
жиҳатдан
ўзаро
нотенг
бўлган
шахслар
ҳам
тенг
ва
бир
-
биридан
мустақил
бўлган
,
ҳуқуқий
муносабатнинг
эркин
иштирокчилари
сифатида
баҳоланиб
,
ягона
ҳуқуқий
қоидага
– “
нима
қилиш
мумкин
ва
нима
қилишдан
тийилиш
лозим
”
қоидасига
амал
қиладилар
.
Тенглик
тамойили
ижтимоий
ҳаёт
субъектлари
манфаатларини
мувозанатда
бўлиши
ва
мувофиқлашувига
кўмаклашиб
,
ижтимоий
муносабат
субъектларининг
формал
жиҳатдан
ҳуқуқий
мақомига
аниқлик
киритишга
хизмат
қилади
.
Хусусий
ҳуқуқий
муносабатларда
тарафлар
ўртасида
низо
юзага
келган
тақдирда
,
низони
ҳал
қилишнинг
ягона
ҳуқуқий
усули
,
шунингдек
,
бузилган
субъектив
ҳуқуқларнинг
ҳимоя
қилишнинг
ягона
воситаси
ўрнатилади
.
Шундай
қилиб
,
тенглик
онтологик
нуқтаи
назардан
ижтимоий
омил
сифатида
намоён
бўлиб
,
у
хусусий
ҳуқуқни
шаклланиши
ва
ривожланишини
таъминлайди
.
Гносеологик
нуқтаи
назаридан
эса
тенглик
ижтимой
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
хусусиятлари
ва
умумий
йўналишларини
аниқлаб
берувчи
бош
ғояни
ўзида
намоён
қилади
.
Қайд
этиш
лозимки
,
ушбу
ғоя
фактик
жиҳатдан
тенглик
ва
формал
жиҳатдан
тенглик
нуқтаи
назарда
кўриб
чиқилади
.
Фактик
жиҳатдан
тенглик
ўз
мазмунига
кўра
ҳуқуқ
моҳиятини
,
ижтимоий
муносабатлар
ва
ҳуқуқнинг
ўзаро
алоқасини
нотўғри
тушунишнинг
оқибати
саналади
.
В
.
С
.
Нерсесянц
қайд
этганидек
,
фактик
жиҳатдан
тенглик
бу
-
ҳуқуқий
тенгликни
инкор
қилиш
саналади
[11, 157-158-
бетлар
].
Бундай
ҳуқуққа
зид
тенглик
барча
асосий
ҳуқуқ
ва
шахс
эркинлигига
зид
келади
.
Шундай
қилиб
,
тенгликнинг
энг
тўғри
ва
адолатлиси
бу
–
формал
юридик
тенглик
саналади
.
Ўзбек
миллий
ҳуқуқий
тизимида
формал
тенглик
турли
ҳуқуқ
соҳаларидаги
тамойил
ва
умумҳуқуқий
тамойил
сифатида
намоён
бўлади
.
Ушбу
тушунча
миллий
ҳуқуқий
ҳужжатларда
турли
сўз
бирикмалари
орқали
очиб
берилади
:
қонун
олдидаги
тенглик
,
ҳиссалардаги
тенглик
,
овоздаги
тенглик
,
имкониятлардаги
тенглик
ва
бошқалар
.
Хусусий
ҳуқуқ
ҳам
муайян
ҳуқуқ
соҳаларидан
ташкил
топган
ҳуқуқ
тизимидан
иборат
.
Ушбу
тизимга
кирган
ҳуқуқ
соҳалари
воситасида
жамият
аъзолари
,
давлат
ташкилотларининг
хусусий
манфаатлари
ифодаланган
,
мустақиллик
ва
якка
мулкдорларнинг
(
жисмоний
шахслар
,
юридик
шахслар
)
ташаббускорлигига
асосланган
муносабатлар
тартибга
солинади
.
Бундай
муносабатлар
ёйиқ
чизиқ
(
горизонтал
)
аҳамиятга
эга
бўлган
,
яъни
бир
тарафнинг
иккинчи
тарафга
ҳуқуқий
жиҳатдан
бўйсунишга
асосланмаган
,
мустақиллик
ва
тенг
ҳуқуққа
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
68
эга
бўлган
иштирокчилар
ўртасида
вужудга
келадиган
муносабатлардан
иборат
[12, 13-
бет
].
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
предметига
тор
нуқтаи
назардан
ёндашиш
зарурлигини
В
.
Ф
.
Попондопуло
ҳам
таъкидлайди
.
Унинг
фикрича
, “
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
–
бу
фуқаролик
ҳуқуқининг
чет
элликлар
иштирокидаги
мулкий
ва
улар
билан
боғлиқ
шахсий
номулкий
муносабатларни
тартибга
соладиган
,
томонлар
тенглиги
,
иштирокчиларининг
хоҳиш
-
ирода
эркинлиги
ва
мулкий
мустақиллигига
асосланган
умумий
ва
махсус
нормалари
йиғиндиси
” [13, 11-
бет
] .
Шундай
қилиб
,
тенглик
тамойили
гносеологик
ва
онтологик
нуқтаи
назарда
кўриладиган
хусусий
ҳуқуқнинг
бошланғич
асоси
саналади
.
Онтологик
нуқтаи
назардан
тенглик
тамойили
фуқаролик
ҳуқуқий
муносабатларни
тартибга
солишнинг
умумий
йўналишлари
ва
ўзига
хос
хусусиятларини
белгилаб
берувчи
асосий
ғоя
сифатида
эмас
,
балки
фуқаролик
ҳуқуқи
субъектларининг
ўзаро
ҳуқуқий
муносабатларини
ташқи
шакли
саналади
.
Халқаро
меҳнат
муносабатлари
ўз
хусусиятлари
,
яъни
ушбу
муносабатларнинг
ҳақ
эвазига
амалга
оширилиши
,
тарафларининг
шахсий
манфаатларини
қондиришга
қаратилган
бўлиши
,
тарафларининг
тенг
ҳуқуқлиги
жиҳатдан
фуқаролик
ҳуқуқи
нормалари
воситасида
тартибга
солинадиган
муносабатларга
ўхшашлиги
бор
,
лекин
улар
вужудга
келиши
асослари
,
уларда
қатнашувчи
шахсларнинг
ҳуқуқий
мақоми
ва
амалда
қўлланиши
доираси
билан
миллий
ҳуқуқий
муносабатлардан
фарқ
қилади
ва
шунинг
учун
ҳам
“
чет
эл
элементлари
билан
мураккаблашган
ҳуқуқий
муносабатлар
”
деб
аталади
.
Бунга
сабаб
,
ушбу
муносабатларда
,
турли
давлат
фуқароларининг
,
ташкилотларининг
иштирок
этиши
уларни
одатда
фуқаролик
ёки
меҳнат
ҳуқуқи
нормалари
билан
битта
давлат
ичида
тартибга
солинадиган
муносабатлар
доирасидан
четга
чиқариб
юборади
ва
натижада
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
нормаларини
қўллашга
олиб
келади
.
Ушбу
муносабатлардаги
тарафларнинг
ҳуқуқий
мақоми
ва
тенглиги
масалаларида
илмий
адабиётларда
турли
ёндашувлар
мавжуд
.
Шахснинг
ўз
хоҳишига
кўра
бирор
-
бир
ижтимоий
муносабатларга
киришиш
хоҳишини
турлича
тушуниш
ва
тарафларнинг
тенглигини
аниқлашда
қийинчиликларга
дуч
келиш
мумкин
.
Мисол
учун
,
меҳнат
шартномасини
тузиш
жараёнида
баъзи
бир
ҳолатларда
ходим
қўшимча
даромад
олиш
мақсадида
ўз
касбий
имкониятлари
доирасида
қўшимча
меҳнат
вазифаларини
зиммасига
олиш
ҳақида
таклиф
киритиши
мумкин
.
Ушбу
ҳолатда
иш
берувчининг
қўшимча
иш
бажариш
ҳақидаги
мазкур
таклифни
рад
қилиши
ходимнинг
ҳуқуқларини
бузиш
саналмайди
,
сабаби
ходимнинг
асосий
меҳнати
учун
иш
берувчи
томонидан
ҳақ
тўланади
.
Шундай
бўлса
-
да
,
юридик
нуқтаи
назаридан
олиб
қараганда
юқоридаги
ҳар
икки
ҳолатда
ҳам
меҳнат
шартномасини
тузиш
вақтида
тарафларнинг
хоҳиш
иродаси
эркин
амалга
оширилган
,
деб
ҳисобланилади
.
Бу
борадаги
амалдаги
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодекси
нормаларига
эътибор
қаратсак
.
Юқорида
қайд
этилганидек
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодексининг
1-
моддасидаёқ
фуқаролик
ҳуқуқий
муносабатларни
тенг
ҳуқуқлиликка
асосланиши
белгилаб
берилган
.
Лекин
,
амалдаги
Ўзбекистон
Республикасининг
Меҳнат
кодекси
ҳақида
бундай
фикр
билдириб
бўлмайди
.
Меҳнат
кодекси
нормаларида
фақатгина
“
Жамоа
шартномалари
ва
келишувлари
тузишнинг
асосий
принциплари
” (30-
модда
), “
Меҳнат
қилиш
ҳуқуқини
амалга
ошириш
кафолатлари
”
(58-
модда
)
да
тенглик
ҳақида
сўз
юритилади
,
лекин
ушбу
тенглик
ҳақидаги
қоидалар
меҳнат
шартномаси
ва
унинг
тарафларига
ҳеч
қандай
алоқаси
йўқ
.
Меҳнат
кодексининг
“
Меҳнат
шартномасининг
тушунчаси
ва
тарафлари
”
деб
номланган
72-
моддасида
меҳнат
шартномаси
унинг
тарафларига
шундай
таъриф
берилган
: “
Меҳнат
шартномаси
ходим
билан
иш
берувчи
ўртасида
муайян
мутахассислик
,
малака
,
лавозим
бўйича
ишни
ички
меҳнат
тартибига
бўйсунган
ҳолда
тарафлар
келишуви
,
шунингдек
меҳнат
тўғрисидаги
қонунлар
ва
бошқа
норматив
ҳужжатлар
билан
белгиланган
шартлар
асосида
ҳақ
эвазига
бажариш
ҳақидаги
келишувдир
.
Ходим
ва
иш
берувчи
меҳнат
шартномасининг
тарафлари
бўлиб
ҳисобланадилар
” [14].
Ушбу
қоидада
қонун
чиқарувчи
меҳнат
муносабатлари
тарафларини
ким
эканлигини
,
шартнома
шартлари
ҳақида
сўз
юритса
-
да
,
тарафларнинг
тенглиги
тамойилини
умуман
назарда
тутмаган
.
Бизнингча
,
тарафларнинг
тенглиги
масаласини
кўриб
чиқиш
жараёнида
шунга
эътибор
қаратиш
лозимки
,
ҳар
икки
тараф
юридик
шахс
бўлган
тадбиркорлар
ўртасидаги
олди
-
сотди
шартномасидаги
тарафларнинг
тенглиги
билан
,
бир
тарафдан
юридик
шахс
–
иш
берувчи
ва
иккинчи
тарафдан
ходим
–
жисмоний
шахс
ўртасидаги
меҳнат
шартномаси
тарафларининг
тенглигидаги
фарқли
жиҳатларни
аниқлаш
қийин
эмас
.
Агар
ушбу
ҳолатда
шартномада
кўрсатиб
ўтилган
иш
берувчи
ва
ходимга
юклатилган
ҳуқуқ
ҳамда
мажбуриятларни
уларнинг
ўзаро
розилиги
ва
хоҳишига
кўра
тенг
даражада
белгиланганлигини
инобатга
олган
ҳолда
юридик
жиҳатдан
тенглик
сифатида
баҳоласак
,
фактик
жиҳатдан
тенглик
масаласида
бундай
фикрга
келмаслигимиз
мумкин
.
Ҳар
қандай
ҳолатда
ҳам
иш
берувчи
кучли
тараф
сифатида
намоён
бўлади
.
Ушбу
ҳолат
шартномани
ўзгартириш
,
уни
бекор
қилиш
масалаларида
кўпроқ
намоён
бўлади
.
Шунинг
учун
,
меҳнат
шартномасида
кўпчилик
ҳолатларда
ходим
қийин
шароитлар
бўлса
-
да
,
қандайдир
пул
маблағини
топиш
илинжида
иш
берувчининг
меҳнат
шартномасида
белгилаб
қўйган
нотенг
шартларига
рози
бўлади
.
Ушбу
ҳолат
меҳнат
муносабатлари
фуқаролик
ҳуқуқий
муносабатлардан
уни
тартибга
солиш
жараёнида
давлат
аралашувини
кенг
амалга
оширилиши
билан
ажралиб
туришини
кўрсатади
.
Давлатнинг
ушбу
муносабатлардаги
иштироки
ўз
навбатида
меҳнат
шартномасида
тарафларнинг
нотенглигини
янада
кучайтиришга
йўналтирилган
.
Меҳнат
муносабатларини
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
объекти
сифатида
кўрилиши
меҳнат
муносабатларида
мавжуд
бўлган
ўзига
хос
белгиларни
қўшимча
равишда
янада
кўпроқ
ҳисобга
олиш
имкониятини
беради
.
Яна
бир
бор
қайд
этиш
лозимки
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
объектлари
доирасига
киритиш
нуқтаи
назаридан
кўриб
чиқилаётган
муносабатларни
асосий
белгиси
сифатида
меҳнат
муносабатларида
тарафларнинг
формал
жиҳатдан
но
тенглигини
кўрсатиб
ўтиш
мумкин
.
Шу
билан
бирга
,
Л
.
А
.
Сыроватскаянинг
қайд
этишича
:
“
Ҳақиқий
ҳаётда
бугунги
кунда
меҳнат
ва
фуқаролик
-
ҳуқуқий
нормаларнинг
чатишуви
натижасида
вужудга
келаётган
ноодатий
меҳнат
келишувлари
тузилаётганлигини
кузатиш
мумкин
” [15, 82-
бет
].
Ушбу
фикрларга
ўз
нуқтаи
назарини
билдирар
экан
И
.
Я
.
Киселев
меҳнат
ҳуқуқи
ўзининг
тарихий
ривожланиши
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
69
жараёнида
иш
берувчи
ва
ходим
ўртасидаги
фактик
нотенгликни
компенсация
қилиш
мақсадида
фуқаролик
ҳуқуқини
сезиларли
даражада
тўғрилаш
йўлидан
борди
[16, 88-89-
бетлар
].
Юқоридагилардан
келиб
чиққан
ҳолда
қуйидаги
нуқтаи
назарни
илгари
суриш
мумкин
:
Биринчи
,
ҳуқуқий
муносабатларда
тарафларнинг
тенглиги
тамойили
давлат
ҳуқуқ
назарияси
ва
фуқаролик
ҳуқуқи
доктринал
таълимотларида
батафсил
таҳлил
қилинган
масала
бўлиб
,
ушбу
қарашларда
мазкур
тамойилнинг
мазмуни
тўлиқ
очиб
берилган
;
Иккинчи
,
фуқаролик
ҳуқуқида
“
тенглик
”
тамойилидан
тасодифий
равишда
фойдаланмайди
.
Ушбу
тамойилда
фуқаролик
қонунчилигининг
ривожланишининг
муҳим
даврлари
ва
якунлари
,
хусусий
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
асосий
йўналишлари
,
олдинги
авлод
цивилист
олимларининг
сиёсий
-
ҳуқуқий
ва
фалсафий
қарашлари
жамланган
.
Миллий
Фуқаролик
кодексида
ҳам
ушбу
тамойилни
мустаҳкамланганлиги
унинг
аҳамиятини
кўрсатиб
беради
.
Шунингдек
,
мазкур
тамойил
халқаро
хусусий
ҳуқуқий
муносабатларнинг
ҳам
асосини
ташкил
қилиши
масаласи
юқоридаги
таҳлилларда
кўриб
чиқилди
.
Учинчи
,
меҳнат
муносабатларида
,
хусусан
халқаро
хусусий
ҳуқуқий
меҳнат
муносабатлари
ўз
мазмунига
кўра
тарафларнинг
келишувига
асосланган
шартномавий
муносабат
экан
,
унда
ҳам
тарафларнинг
тенглигини
белгиланиши
муҳимдир
.
Ушбу
ҳолат
фуқаролик
ҳуқуқини
(
мулкни
дахлсизлиги
,
шартномада
тарафларнинг
тенглиги
)
фундаментал
асосларига
зид
ҳолат
сифатида
намоён
бўлади
.
Меҳнат
ҳуқуқи
назарияси
ва
амалиётида
цивилистик
тамойиллар
ва
ижтимоий
муносабатларнинг
тузилишини
қўлланилиш
имконияти
кўпчилик
ҳолатларда
иш
берувчининг
манфаатларига
жавоб
беради
.
Ушбу
ҳолат
фуқаролик
ҳуқуқидаги
марказий
масалалардан
бири
ҳисобланган
тарафларнинг
шартномадаги
абстракт
тенглиги
тамойили
баъзи
ҳолатларда
ходимларнинг
манфаатларига
зид
равишда
фойдаланиш
мумкинлиги
билан
изоҳланади
.
Тўртинчи
,
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
меҳнат
қилаётган
чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларнинг
меҳнат
фаолиятида
меҳнат
муҳофазасини
таъминлашда
тенг
имкониятлар
яратиш
,
ушбу
муносабатларга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқни
аниқлаш
масаласи
бугунги
кундаги
амалдаги
“
Меҳнатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
қонунида
назарда
тутилмаган
.
Ушбу
қонунинг
3-
моддаси
“
Меҳнатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисидаги
қонунлар
ва
қонуннинг
қўлланиш
соҳаси
”
деб
номланган
бўлсада
лекин
чет
эл
фуқароларининг
меҳнат
муносабатларига
нисбатан
уни
татбиқ
қилиш
ёки
қилмаслик
масаласи
очиқ
қолганлиги
диққатга
сазовор
.
Шуни
инобатга
олган
ҳолда
,
мазкур
қонунинг
3-
моддасига
қуйидаги
таҳрирдаги
нормани
киритиш
мақсадга
мувофиқ
:
“
Ўзбекистон
Республикасининг
хорижий
давлатларда
меҳнат
қилаётган
фуқароларига
нисбатан
иш
берувчи
жойлашган
давлатнинг
меҳнат
муҳофазасига
оид
қонунчилик
татбиқ
қиланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
жойлашган
барча
корхоналарга
,
шунингдек
,
чет
эллик
юридик
ва
жисмоний
шахсларга
тўлиқ
ёки
қисман
тегишли
бўлган
ва
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
жойлашган
корхоналарда
меҳнат
қилаётган
чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларга
нисбатан
Ўзбекистон
Республикасининг
меҳнат
муҳофаза
қилиш
қилиш
ҳақидаги
қонунчилик
татбиқ
қилинади
”.
Бешинчи
,
амалдаги
Меҳнат
кодексининг
нормаларида
меҳнат
шартномаси
тарафларининг
тенглиги
назарда
тутилмаганлиги
мазкур
қонунчиликдаги
бўшлиқларни
бартараф
қилиш
заруриятини
олдимизга
қўймоқда
.
Шу
мақсадда
,
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
кодексининг
“
Меҳнат
шартномасининг
тушунчаси
ва
тарафлари
”
деб
номланган
72-
моддаси
, 1-
қисмини
қуйидаги
таҳлитда
баён
қилиш
мақсадга
мувофиқ
саналади
:
“
Меҳнат
шартномаси
ходим
билан
иш
берувчи
ўртасида
муайян
мутахассислик
,
малака
,
лавозим
бўйича
ишни
ички
меҳнат
тартибига
бўйсунган
ҳолда
тенг
ҳуқуқли
асосда
вужудга
келадиган
тарафлар
келишуви
,
шунингдек
меҳнат
тўғрисидаги
қонунлар
ва
бошқа
норматив
ҳужжатлар
билан
белгиланган
шартлар
асосида
ҳақ
эвазига
бажариш
ҳақидаги
келишувдир
”.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Нерсесянц
В
.
С
.
Философия
права
:
Учебник
для
вузов
. –
М
., 2005. –
С
.157-158.
2.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
//
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқулов
ва
бошқ
. –
Т
.,
Иқтисод
ва
ҳуқуқ
дунёси
, 2002. –
Б
.448.;
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
биринчи
қисмига
умумий
тавсиф
ва
шарҳлар
. –
Т
., “
Иқтисодиёт
ва
ҳуқуқ
дунёси
”. 1997.;
Закиров
И
.
Б
.
Фуқаролик
ҳуқуқи
.
Дарслик
. I
қисм
.
/
Масъул
муҳаррир
проф
.
Ҳ
.
Рахманкулов
. –
Т
.,
ТДЮИ
,
2006.;
Рўзиназаров
Ш
.
Н
.
Юридик
фанларнинг
ривожланиши
ва
замонавий
муаммолари
.
Т
.: 2007. –
Б
.225-242.;
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқулов
Фуқаролик
ҳуқуқи
муаммолари
. (1-
қисм
).
Дарслик
. –
Т
.,
ТДЮИ
нашриёти
,
2010.
Б
.536.;
Х
.
Рахмонқулов
. “
Фуқаролик
ҳуқуқининг
объектлари
” //
Ўқув
қўлланма
. –
Т
.,
ТДЮИ
, 2009. –
Б
.
14.;
Х
.
Рахмонқулов
,
Ш
.
Рўзиназаров
,
О
.
Оқюлов
,
Х
.
Азизов
,
Н
.
Имомов
.
Хусусий
мулк
ҳуқуқининг
мазмуни
. –
Т
.,
АҚХМИ
, 2008.
Б
.158.;
Рахманкулов
X.
Становление
и
перспективы
развития
частного
права
в
Республике
Узбекистан
. /
Вестник
НУУЗ
. – 2008. –
№
1.
–
С
. 60-63.;
Халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
долзарб
муаммолари
ва
ривожланиш
истиқболлари
. –
Т
.,
“Adabiyot uchqunlari”
нашриёти
, 2014.
Б
.282. (
Х
-
А
.
Рахманкулов
,
В
.
Ё
.
Эргашев
ва
бошқалар
);
Рашидов
К
.
К
.
Некоторые
вопросы
кодификации
норм
междуна
-
родного
частного
права
в
Республике
Узбекистан
//
Материалы
международной
научно
-
практической
кон
-
ференции
«
Актуальные
проблемы
гражданского
пра
-
ва
». –
Т
., 2010. –
С
.90.
3.
Х
.
Рахмонқулов
.
“
Фуқаролик
ҳуқуқининг
объектлари
” //
Ўқув
қўлланма
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2009. –
Б
. 7.
4.
Х
.
Рахмонқулов
.
“
Фуқаролик
ҳуқуқининг
субъектлари
” //
Ўқув
қўлланма
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2008.
–
Б
. 4.
5.
Асланян
Н
.
П
.
Основные
начала
российского
частного
права
. –
Иркутск
, 2001. –
С
. 270.
6.
Алексеев
С
.
С
.
Частное
право
:
Научно
-
публицистический
очерк
. –
М
., 1999. –
С
. 158.
7.
Виноградов
П
.
Г
.
Очерки
по
теории
права
//
Антология
мировой
правовой
мысли
.
В
5
т
.
Т
. V. –
М
.,
1999. –
С
. 400-408.
8.
Братусь
С
.
Н
.
Предмет
и
система
советского
гражданского
права
. –
М
. 1963. –
С
. 53.
9.
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқулов
Фуқаролик
ҳуқуқи
муаммолари
. (1-
қисм
).
Дарслик
. –
Т
.,
ТДЮИ
нашриёти
,
2010.
Б
. 536.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
70
10.
Рахманкулов
X.
Становление
и
перспективы
развития
частного
права
в
Республике
Узбекистан
. /
Вестник
НУУЗ
. – 2008. –
№
1. –
С
. 60-63.
11.
Нерсесянц
В
.
С
.
Философия
права
:
Учебник
для
вузов
. –
М
., 2005. –
С
.157-158.
12.
Х
.
А
.
Рахмонқулов
,
В
.
Ё
.
Эргашев
ва
бошқалар
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
долзарб
муаммолари
ва
ривожланиш
истиқболлари
. –
Т
., “Adabiyot uchqunlari”
нашриёти
, 2014. –
Б
.13.
13.
Международное
коммерческое
право
:
Учеб
.
пособие
/
Под
общ
.
ред
.
В
.
Ф
.
Попондопуло
. –
М
., 2004.
–
С
. 11.
14.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
, 1996
й
., 1-
сонга
илова
.
15.
Сыроватская
Л
.
А
.
Трудовые
отношения
и
трудо
-
вое
право
//
Государство
и
право
. 1996.
№
7. –
С
. 82.
16.
Киселев
И
.
Я
.
Сравнительное
и
международное
трудовое
право
. –
М
., 1999. –
С
. 88-89.
S. Gafurova
Researcher of the University of World
Economy and Diplomacy
THE LEGAL ESSENCE OF THE CONSUL’S
PROTECTION OF CITIZEN’S RIGHTS IN ABROAD
Annotation:
this article dedicated to attempts disclos-
ing the legal nature of the consular protection of the citi-
zens’ rights in abroad. Working on this issue, the author
concludes that consular protection has an importance
point in the protection of human rights in general, especial-
ly citizens located outside of the state.
Keywords
: legal protection, the consul, consular
functions, legal aid, an international treaty, consular
convention.
Аннотация
:
мазкур
мақола
чет
давлатлардаги
фуқаролар
ҳуқуқларининг
консуллик
ҳимояси
ва
унинг
ҳуқуқий
моҳияти
масаласига
бағишланган
.
Муаллиф
,
мавзуни
ёритар
экан
,
консуллик
ҳимояси
чет
давлатлардаги
фуқароларга
нисбатан
инсон
ҳуқуқларини
таъминлашда
муҳим
ҳуқуқий
аҳамият
касб
этади
,
деган
хулосага
келади
.
Калит
сўзлар
:
ҳуқуқий
ҳимоя
,
консул
,
консуллик
функциялари
,
ҳуқуқий
ёрдам
,
халқаро
шартнома
,
консуллик
конвенцияси
.
Аннотация
:
эта
статья
посвящена
попыткам
рас
-
крытия
правовой
сущности
консульской
защиты
прав
гражданин
за
рубежом
.
В
работе
автор
приходит
к
вы
-
воду
,
что
консульская
защита
занимает
первостепен
-
ное
значение
в
защите
прав
человека
,
находящегося
за
пределами
своего
государства
в
целом
.
Ключевые
слова
:
правовая
защита
,
консул
,
консульский
функции
,
юридическая
помощь
,
международный
договор
,
консульская
конвенция
.
The current stage of the development of the Republic
of Uzbekistan distinguishes with its position in searching of
new and new ways of necessary legal protection of citizen
in all forms of conflict situations. One of these necessities
is to protect the rights of citizens of the Republic of Uzbek-
istan in abroad.
Consular law, which has an ancient history, reflecting
to the socio-political views of different ages and con-
sciousness essence of events, is forming an adequate
response to these events [1, 4-5-p.]. Nowadays, the de-
velopment of consular law, enrichment it with new legal
opinions, knowledge based on modern achievements of
science is very important. With the globalization the con-
sular protection of citizens in abroad acquires particular
importance as it serves the entire wide spectrum of rela-
tions with different countries. The more active develop-
ment of relations, the larger and more intensive exchange
of experience and human resources, the greater the bur-
den placed on consular offices. Consular protection is a
historically developed as a universal social and legal phe-
nomenon. Consular protection has a dominant role in dip-
lomatic relations between states. The degree of effective-
ness of the state protection of the interests of its citizens in
abroad determines the degree of people's trust in govern-
ment and the state. Security of states depends on the vec-
tor of foreign policy, economic, consular and other inter-
ests of those states. It critically assesses the legal nature,
content and effects in the domestic legal orders of the
