ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
А
.
В
.
Змеевский
,
Ю
.
М
.
Колосов
,
Н
.
В
.
Прокофьев
. –
М
.:
Международное
отношения
, 2004. –
С
.563-577.
9. www.lex.kz
10. www.unodc.org/unodc/en/legal-tools/modeltreaties-
and-laws.html
11. www.unodc.org/pdf/model_law_extradition.pdf
Б
.
Мусаев
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
МЕҲНАТ
ШАРТНОМАСИГА
НИСБАТАН
ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН
ҲУҚУҚ
:
ЕВРОПА
ИТТИФОҚИ
ҚОНУНЧИЛИГИ
ВА
МИЛЛИЙ
ХАЛҚАРО
ХУСУСИЙ
ҲУҚУҚ
НОРМАЛАРИНИНГ
ЎЗАРО
ҚИЁСИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
мақолада
Европа
Иттифоқи
халқаро
хусусий
ҳуқуқий
коллизион
нормаларини
унификация
қилиш
жараёни
таҳлил
қилинган
.
Унда
мажбурият
муносабатлари
,
шунингдек
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солувчи
коллизион
нормалар
кўриб
чиқилган
.
Мақолада
европа
коллизион
ҳуқуқининг
ривожланишининг
асосий
тенденциялари
тадқиқ
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
унификация
,
коллизион
тартибга
солиш
,
Европа
Иттифоқи
,
регламент
,
қўлланиладиган
ҳуқуқ
.
Аннотация
:
в
статье
анализируется
процесс
уни
-
фикации
коллизионных
норм
международного
частно
-
го
права
в
Европейском
союзе
.
Предметом
рассмотре
-
ния
являются
коллизионные
нормы
,
регулирующие
обязательственные
отношения
,
а
также
трудовые
от
-
ношения
с
осложненным
иностранным
элементом
.
Исследуются
основные
тенденции
развития
европей
-
ского
коллизионного
права
.
Ключевые
слова
:
унификация
,
коллизионное
ре
-
гулирование
,
Европейский
союз
,
регламент
,
примени
-
мое
право
.
Annotation
: the article covers the questions of the
process of the unification of conflicts of law rules of inter-
national private law in European union. The subject mat-
ters are the conflicts of law rules, which regulate obliga-
tions, so as employment relations. The main tendencies of
the development of European conflicts of laws are also
explored in the article.
Key words
: contractual obligation, non-contractual ob-
ligation, conflicts of law, European Union, regulation, ap-
plicable law.
2003
йил
14
январда
Европа
комиссияси
томонидан
1980
йилги
“
Шартномадан
келиб
чиқадиган
мажбуриятларга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
ҳақида
”
ги
Рим
конвенциясини
[1, 34-46-
бетлар
]
Европа
иттифоқининг
бошқа
ҳуқуқий
ҳужжати
шаклига
(
регламент
ёки
директива
)
трансформация
қилиш
ва
уни
замон
талабларига
мос
ҳолда
модернизация
қилиш
масаласини
назарда
тутувчи
“
Яшил
китоб
” [2]
лойиҳаси
тақдим
этилган
эди
.
Ушбу
мақола
доирасида
мазкур
икки
регламентларнинг
батафсил
тавсифи
таҳлил
қилинмайди
,
балки
ҳар
икки
регламентнинг
ўзига
хос
жиҳатлари
аниқланади
,
тартибга
солиш
усуллари
таққосланади
ҳамда
ушбу
ҳужжатларнинг
Рим
конвенцияси
[3]
билан
ўзаро
нисбати
таҳлил
қилинган
ҳолда
миллий
халқаро
хусусий
ҳуқуқий
нормаларнинг
мазмунига
баҳо
берилади
.
2007
ва
2008
йиллар
давомида
сиёсий
ва
илмий
тадқиқот
соҳаси
вакилларининг
кўплаб
мунозаралари
натижасида
Европа
иттифоқининг
шартнома
ва
шартномадан
ташқари
мажбуриятларга
нисбатан
татбиқ
қилинадиган
ҳуқуқ
ҳақидаги
янги
“
Рим
I”
ва
“
Рим
II”
Регламентлари
ишлаб
чиқилди
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
“
Рим
I”
Регламенти
2008
йил
17
июнда
Европа
парламенти
ва
кенгаши
томонидан
қабул
қилинган
[4,
6-16-
бетлар
]
ва
24
июлда
кучга
кирган
бўлиб
,
ушбу
ҳужжат
Европа
Иттифоқининг
барча
ҳудудларида
татбиқ
қилина
бошланди
,
фақатгина
истисно
тариқасида
Данияга
нисбатан
татбиқ
қилинмаган
[5].
Ушбу
янги
ҳужжатни
регламент
шаклида
қабул
қилиниши
борасида
ҳам
турли
фикрлар
илгари
сурилади
.
Ушбу
янги
Регламентни
ишлаб
чиқиш
жараёнида
анъанавий
ҳуқуқни
халқаро
-
шартномавий
унификация
қилиш
усулидан
воз
кечган
ҳолда
,
Европа
иттифоқига
тегишли
бўлган
регламент
шаклидаги
ҳуқуқий
воситадан
фойдаланишга
қарор
қилинган
.
Бизга
маълумки
,
регламентнинг
халқаро
шартномалардан
ажратиб
турувчи
энг
муҳим
белгиси
уни
миллий
давлатлар
томонидан
ратификация
қилиш
заруриятининг
мавжуд
эмаслигида
намоён
бўлади
[6].
Кейинчалик
“
Рим
I”
Регламенти
ЕИ
томонидан
2009
йил
11
январда
қабул
қилинган
“
Шартномадан
ташқари
мажбуриятларга
нисбатан
татбиқ
қилинадиган
ҳуқуқ
ҳақида
”
ги
Регламент
(
Рим
II) [7, 140-146-
бетлар
]
билан
тўлдирилган
бўлиб
,
ушбу
янги
регламент
деликтлардан
,
асоссиз
бойлик
ортириш
,
negotorium
gestio
ва
culpa
in
contrahendo
келиб
чиққан
мажбуриятларга
оид
муносаталарга
нисбатан
татбиқ
қилинадиган
ҳуқуқни
тартибга
солишга
қаратилган
нормалардан
таркиб
топганлиги
билан
характерлидир
.
Қайд
этиш
ўринлики
,
Европа
хусусий
ҳуқуқининг
ривожланишида
янги
босқични
бошлаб
берган
ва
ундан
олдин
ҳеч
қандай
ҳуқуқий
ўтмишдоши
бўлмаган
“
Рим
II”
Регламентидан
фарқли
равишда
,
Рим
I
регламенти
–
бу
1980
йилги
“
Шартномадан
келиб
чиқадиган
мажбуриятларга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
ҳақида
”
ги
Рим
конвенциясининг
камтарона
модернизацияланган
шаклидир
.
Алоҳида
эътибор
қаратиш
лозимки
, 1991
йил
1
апрелдан
кучга
кирган
Рим
конвенцияси
ўз
вақтида
1968
йилги
“
Фуқаролик
ва
тижорий
низоларга
нисбатан
чиқарилган
суд
қарорларини
мажбурий
ижро
этиш
ва
юрисдикция
масалалари
ҳақида
”
ги
Брюссел
конвенциясини
тўлдиришга
қаратилган
эди
[8].
Регламентларни
ишлаб
чиқувчилар
томонидан
ҳар
икки
Регламентларни
ишлаб
чиқишдан
кўзланган
бош
мақсад
мажбуриятга
оид
ҳуқуқий
муносабатларни
келишилган
ҳолда
тартибга
солишга
эришиш
,
Брюссель
I
Регламенти
билан
бир
қаторда
ЕИ
ягона
бозорида
юзага
келадиган
мажбуриятларга
оид
муҳим
масалаларни
тартибга
солиш
,
ушбу
соҳани
нормал
фаолият
олиб
боришига
қаратилган
муҳим
ҳуқуқий
база
вазифасини
ўташга
қаратилган
эди
.
“
Рим
I”
Регламентини
Рим
Конвенциясидан
фарқловчи
энг
муҳим
ўзгартишлар
ва
янгиликларни
уч
асосий
гуруҳга
ажратиб
кўрсатиш
мумкин
:
−
шартномага
нисбатан
татбиқ
қилинадиган
ҳуқуқ
танланмаган
тақдирда
,
унга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқни
аниқлашга
оид
аниқ
ҳолатлар
;
−
шартноманинг
“
кучсиз
”
тарафининг
ҳуқуқлари
ва
унинг
ҳимояланиши
;
−
қатъий
императив
нормаларни
татбиқ
қилиш
муаммоси
.
Энг
муҳим
ўзгаришлар
сифатида
Регламентнинг
1-
моддаси
1-
қисмида
назарда
тутилган
қоидани
келтириб
ўтиш
мумкин
.
Унга
кўра
Регламент
қоидалари
ҳуқуқий
нормаларнинг
коллизияси
юзага
келган
ҳолларда
,
фуқаролик
ва
савдо
соҳасидаги
шартномавий
мажбуриятларга
нисбатан
татбиқ
қилинади
.
Ушбу
ҳолатда
мазкур
Регламент
қоидаларини
татбиқ
қилишда
ЕИнинг
бошқа
ҳуқуқий
тартибга
солиш
воситалари
,
мисол
учун
,
Брюссель
I
Регламенти
билан
мувофқлаштиришга
бўлган
урунишни
кузатиш
мумкин
.
Яна
бир
ўзига
хос
ўзгартиришни
Регламентнинг
3-
моддаси
мазмунида
кўриш
мумкин
.
Унга
кўра
,
Регламентнинг
барча
қоидалари
асосида
тарафларнинг
эрк
мухторияти
тамойилининг
устунлиги
ётади
[9].
Яъни
,
тарафлар
шартномани
тузиш
вақтида
унга
нисбатан
татбиқ
қилинадиган
ҳуқуқни
белгилашда
эркин
саналадилар
.
Шу
билан
бирга
,
Регламентнинг
3-
моддаси
1-
бандида
“
қонун
”
тушунчаси
аниқ
белгилаб
қўйилган
.
Ушбу
тушунчанинг
мавжудлиги
тарафларнинг
шартномага
нисбатан
бошқа
шаклдаги
қоидалардан
,
масалан
lex mercatoria
қоидаларидан
фойдаланишларига
йўл
қўймайди
.
Ҳуқуқни
танлаш
шаклига
келсак
,
ушбу
қоида
Конвенцияда
қандай
назарда
тутилган
бўлса
,
шундайлигича
қолган
.
Шунингдек
,
“depecage”
–
коллизион
боғловчиларни
бўлиш
ва
келажакда
қўлланиладиган
ҳуқуқни
ўзгартириш
имконияти
тамойили
ҳеч
қандай
ўзгаришсиз
қолган
.
Регламентнинг
3-
моддаси
3-
бандида
“mandatory rules”
(
императив
нормалар
)
тушунчасига
таъриф
берилган
ва
ушбу
нормаларни
“supermandatory rules” (
юқори
императивные
нормалар
)
билан
ўзаро
фарқли
ҳамда
тафовутли
жиҳатлари
ажратиб
берилган
.
Регламентнинг
3.3.,
6.2-
моддаларида
(
истеъмолчиликка
оид
шартномалар
)
ва
8.1-
моддасида
(
индивидуал
меҳнат
шартномалари
)
белгилаб
берилган
ушбу
янги
шаклдаги
императив
нормалар
Конвенциянинг
7
ва
3.3-
моддаларида
назарда
тутилганидек
аҳамиятга
эга
ва
ушбу
қоидалар
билан
бир
хилда
татбиқ
қилинади
.
Бу
борада
ҳеч
қандай
ўзгаришлар
назарда
тутилмаган
.
“
Рим
I”
Регламентининг
навбатдаги
янгиликларидаридан
бири
–
бу
унинг
4-
моддасида
назарда
тутилган
тарафлар
томонидан
шартномага
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
белгиланмаган
ҳолатларда
қўлланиладиган
ҳуқуқий
ҳаракатларда
намоён
бўлади
.
Унда
шу
кунга
қадар
мавжуд
бўлган
“
энг
кўп
узвий
боғланганлик
”
тамойили
,
шарт
ва
бошқа
презумпцияларнинг
(
шартнома
бўйича
асосий
ижрони
амалга
оширадиган
тарафнинг
одатдаги
яшаш
жойи
ёки
унинг
маъмурий
маркази
жойлашган
жой
ҳуқуқи
)
татбиқ
қилинишида
маълум
ўзгаришлар
юз
берганлиги
диққатга
сазовордир
.
Шу
билан
бирга
,
Конвенция
ўзида
“
энг
узвий
боғланган
”
лик
тушунчасини
белгилаб
берган
бўлса
,
Регламент
қоидаларида
ушбу
тамойил
“
аниқ
ифодаланган
энг
узвий
боғланган
”
лик
тушунчаси
билан
алмаштирилган
ҳолда
ифодаланган
[10].
Янги
қабул
қилинган
Регламент
1980
йилги
Конвенция
каби
шартноманинг
кучсиз
тарафининг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
ва
белгилашга
оид
қоидаларни
ҳам
белгилаб
берган
.
Ушбу
ҳолатда
истеъмол
,
суғурта
ва
индивидуал
меҳнат
шартномалари
ҳақида
сўз
бормоқда
.
Акс
ҳолда
,
қўлланиладиган
ҳуқуқ
Регламентнинг
3
ва
4-
моддаларидаги
қоидаларга
асосан
аниқланади
.
Шунга
эътибор
қаратиш
лозимки
,
Регламентнинг
6.2-
моддасига
асосан
,
қўлланиладиган
ҳуқуқнинг
танланиши
истеъмолчининг
ҳуқуқларининг
ҳимоя
қилинишига
салбий
таъсир
кўрсатмаслиги
ва
уни
доимий
яшаш
жойи
мамлакати
қонунлари
билан
кафолатланган
ҳуқуқлардан
маҳрум
қилмаслиги
лозим
.
Суғурта
қилиш
шартномасини
тартибга
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
солишга
оид
қоидалар
Брюссель
I
Регламенти
ва
ЕИнинг
ушбу
соҳадаги
икки
даражали
манбаларини
ҳисобга
олган
ҳолда
ишлаб
чиқилган
.
Регламент
индивидуал
меҳнат
шартномаларига
нисбатан
ходим
,
одатда
,
ўз
меҳнат
функцияларини
амалга
оширадиган
ЕИ
аъзо
-
давлати
ҳуқуқининг
қўлланилиши
назарда
тутган
.
Бундай
ёндашув
меҳнат
фаолияти
ҳаво
ёки
денгиз
кемасида
амалга
оширилган
меҳнат
фаолияти
билан
боғлиқ
кўплаб
мунозараларга
ўзига
хос
жавоб
бўлиб
хизмат
қилди
[11, 315-336-
бетлар
].
Шунга
қарамасдан
,
агар
меҳнат
функцияси
амалга
оширилган
бундай
жойни
аниқлаш
имкони
бўлмаса
,
у
ҳолда
иш
берувчининг
маъмурий
маркази
жолашган
ЕИ
аъзо
-
давлатнинг
ҳуқуқи
қўлланилади
.
Қўшимча
қилиб
айтиш
лозимки
, “
Рим
I”
Регламентида
“
устунлик
қилувчи
императив
нормалар
”
тушунчаси
мавжуд
.
Яъни
,
Регламентнинг
9-
моддасига
кўра
устунлик
қилувчи
императив
қоидалар
деганда
ушбу
Регламентга
мувофиқ
шартномага
нисбатан
қайси
давлатнинг
ҳуқуқи
татбиқ
қилинишидан
қатъи
назар
,
ҳар
қандай
вазиятда
татбиқ
қилиниши
лозим
бўлган
ва
унинг
ҳаракатланиш
доирасига
кирувчи
давлат
томонидан
ўрнатилган
унинг
сиёсий
,
ижтимоий
ёки
иқтисодий
тузилиши
каби
оммавий
манфаатларини
муҳофаза
қилиши
учун
принципиал
аҳамият
касб
этувчи
қоидалар
тушунилади
.
Шубҳасиз
,
ЕИ
давлатларининг
бундай
миллий
устунлик
қилувчи
миллий
қонунчилиги
нормалари
ЕИнинг
ягона
эркин
бозор
ҳақидаги
тўртта
қўшимча
изоҳи
доирасидагина
қабул
қилиниши
мумкин
[12].
Ушбу
қўшимча
изоҳлар
ЕИни
ташкил
қилиш
ҳақидаги
шартномада
ҳам
назарда
тутилган
бўлиб
,
улар
ЕИ
учун
фундаментал
характер
касб
этади
.
Регламент
аъзо
-
давлатларнинг
судлари
томонидан
имератив
нормаларнинг
татбиқ
қилинишини
бирор
-
бир
тарзда
чекламайди
.
Қатъий
императив
нормаларниен
ҳаракатланиши
масаласини
ҳал
қилишда
суд
томонидан
унинг
мақсади
,
тавсифи
,
татбиқ
қилиниши
ёки
қилинмаслигининг
оқибатлари
ҳисобга
олиниши
лозим
.
Юқоридаги
таҳлиллар
якунида
таъкидлаш
лозимки
,
ЕИда
янги
хусусий
ҳуқуқий
воситаларни
қўллаш
соҳалари
бир
биридан
ўзаро
фарқланади
,
бу
,
ўз
навбатида
ушбу
ҳуқуқий
нормаларнинг
айнан
бир
низога
нисбатан
бир
вақтда
татбиқ
қилиниши
ва
рақобатига
олиб
келмайди
.
Ушбу
Реглементларнинг
нормалари
билан
тартибга
солинадиган
мажбуриятлар
ўз
ҳуқуқий
табиатига
кўра
бир
-
биридан
тубдан
фарқ
қилади
.
Шу
боис
Регламентлар
билан
белгиланган
ваколатларнинг
аниқ
чегараланганлиги
ЕИ
савдо
ва
фуқаролик
ишлари
бўйича
қарорлар
қабул
қилишда
юқори
аниқлик
ва
тахмин
қилишга
имконият
яратади
.
Ушбу
икки
Регламентларнинг
энг
катта
хизмати
улар
ЕИ
даражасида
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
коллизион
нормаларини
унификация
қилиш
борасида
дастлабки
ташланган
қадамнинг
қанчалик
асосли
ҳамда
тўғри
бўлганлигини
кўрсатиб
берди
.
1980
йилги
Рим
конвенциясининг
2-
моддасида
мустаҳкамланган
“
Тарафлар
шартномага
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқни
танлашда
уни
шартноманинг
бутун
қисмига
ёки
унинг
бирор
бир
қисмига
ҳам
танлашлари
мумкин
”, -
деган
қоидаси
ўзига
хос
янгилик
сифатида
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
нормаларининг
янада
ривожланишига
катта
ҳисса
қўшган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
“
Шартнома
тарафларининг
келишувига
кўра
ҳуқуқни
танлаш
”
деб
номланган
1189-
моддасининг
2-
қисми
худди
шу
нормага
ҳам
мазмунан
,
ҳам
шаклан
ўхшаш
бўлган
“
Шартнома
тарафлари
қўлланиладиган
ҳуқуқни
умуман
шартнома
учун
ҳам
,
унинг
алоҳида
қисмлари
учун
ҳам
танлаб
олишлари
мумкин
”, –
деган
қоидасини
мустаҳкамлагани
ҳам
диққатга
сазовордир
.
Тарафларнинг
эрк
мухторияти
тамойилини
кенг
миқёсда
кўриб
чиқадиган
бўлсак
,
Рим
конвенцияси
тарафлар
томонидан
қўлланиладиган
давлат
ҳуқуқи
танланмаган
тақдирда
,
суд
органларига
шартноманинг
бирор
-
бир
қисмига
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқни
танлаш
ваколатини
беради
.
Хусусан
,
Рим
Конвенциясининг
4-
моддасида
: “
Агар
шартноманинг
у
ёки
бу
қисми
бошқа
давлат
ҳуқуқи
билан
кўпроқ
узвий
боғланган
бўлса
,
шартноманинг
бундай
қисми
истисно
тариқасида
ушбу
давлатнинг
ҳуқуқи
билан
тартибга
солиниши
мумкин
”, –
дейилган
.
Шу
билан
бирга
, “
Рим
I”
Регламенти
ўзида
Рим
конвенцияси
ва
Ўзбекистон
қонунчилигида
мавжуд
бўлмаган
эрк
мухториятига
оид
қоидани
мустаҳкамлаган
.
Хусусан
, “
Рим
I”
Регламенти
қуйидаги
қоидани
мустаҳкамлаган
:
“
Мазкур
Регламент
тарафларга
нодавлат
ҳуқуқ
ёки
халқаро
шартномаларга
оид
ҳаволаларни
шартномага
киритишни
тақиқламайди
”.
Бу
ўринда
нодавлат
ҳуқуқ
деганда
халқаро
,
ҳукуматлараро
ва
ноҳукуматлараро
ташкилотлар
,
шунингдек
,
мажбурий
кучга
эга
бўлмаган
ҳужжатлар
назарда
тутилмоқда
.
“
Рим
I”
Регламентининг
5-
моддаси
тарафлар
томонидан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
бўлмаган
тақдирда
қўлланиладиган
ҳуқуқни
аниқлашга
оид
янги
концептуал
ёндашувни
илгари
сурган
ҳолда
,
энг
муҳим
асос
бўлувчи
дастлабки
қоида
тариқасида
шартнома
юзасидан
асосий
ижро
амалга
оширилган
давлат
ҳуқуқини
мустаҳкамлаган
ҳолда
,
асосий
ижрони
амалга
оширувчи
тарафни
аниқловчи
қоидаларни
,
аниқ
шартномаларга
нисбатан
белгиланган
давлатлар
ҳуқуқини
мустаҳкамлаб
қўйган
.
Узвий
боғланганлик
тамойили
Регламентнинг
4-
моддаси
1-
қисмида
назарда
тутилмаган
шартномаларга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқни
аниқлаш
зарур
бўлган
ҳоллардагига
қўлланилади
.
Юқоридагилардан
келиб
чиққан
ҳолда
,
қуйидаги
хулосаларга
келинди
:
Биринчидан
,
Рим
конвенциясининг
тарафларнинг
эрк
мухторияти
тамойилини
қўллаш
ҳақидаги
қоидалари
1980
йилда
қабул
қилинган
бўлиб
,
у
кейинчалик
бошқа
Европа
Иттифоқига
кирмайдиган
ва
янги
мустақилликка
эришган
давлатлар
,
хусусан
,
МДҲ
давлатлари
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
нормаларини
шакллантиришда
катта
таъсир
кўрсатган
.
Ушбу
фикрнинг
тасдиғини
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
кодексининг
халқаро
хусусий
ҳуқуққа
оид
нормаларининг
мазмуни
ва
ифодаланиш
шаклидан
ҳам
яққол
кўриш
мумкин
;
Иккинчидан
,
Рим
конвенциянинг
4-
моддаси
тарафлар
томонидан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
ҳақидаги
келишув
бўлмаган
тақдирда
ва
шартноманинг
бошқа
қисмларини
бошқа
давлат
ҳуқуқи
билан
узвий
боғланганлигини
инобатга
олган
ҳолда
қўлланилиши
лозим
бўлган
ҳуқуқни
белгилаш
ваколатини
суд
органларига
берилишини
аниқ
назарда
тутган
бўлса
,
Ўзбекистон
Фуқаролик
кодексининг
1190-
моддаси
эса
қўлланилиши
лозим
бўлган
ҳуқуқ
тўғрисида
шартнома
тарафларининг
келишуви
бўлмаган
тақдирда
,
бу
шартномага
нисбатан
қўлланиадиган
ҳуқуқни
белгилаб
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
бериш
ваколати
ким
томонидан
белгиланишини
аниқ
назарда
тутмайди
;
Учинчидан
,
таҳлиллардан
кўриниб
турибдики
,
“
Рим
I”
Регламенти
тарафлар
томонидан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
белгиланмаган
тақдирда
,
аниқланадиган
ҳуқуқни
белгиловчи
Рим
Конвенциясидан
концептуал
жиҳатдан
фарқланувчи
янги
қоидаларни
жорий
этди
.
Ушбу
янги
қоидалар
мазмунига
кўра
амалдаги
Ўзбекистон
Фуқаролик
кодексининг
1190-
моддасида
назарда
тутилган
қоидаларга
ўхшашлиги
ҳам
диққатга
сазовор
ҳисобланади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Rome Convention on the law applicable to con-
tractual obligations of 1980 // OJ 27. 26.1.1998. –P. 34–
46.
2.
Commission Green Paper on the Conversion of
the Rome Convention of 1980 on the Law Applicable to
Contractual Obligations into a Community Instrument and
its Modernization, COM (2002) 654 final (Jan. 14, 2003).
Commission Proposal for a Regulation on the Law Appli-
cable to Contractual Obligations (Rome I), COM (2005)
650 final (Dec. 15, 2005).
3.
Convention on the Law Applicable to Contractual
Obligations, 1980 O.J. (L 266)
4.
Regulation (EC) N 593/2008 of the European
Parliament and of the Council of 17 June 2008 on the law
applicable to contractual obligations (Rome I) // OJ L 177.
04.07.2008. –P. 6–16.
5.
Parliament and Council Regulation 593/2008,
Law Applicable to Contractual Obligations (Rome I), 2008
O.J. (L 177).
6.
Белоусова
О
.
В
.
Источники
правового
регули
-
рования
в
рамках
Европейского
союза
:
унификация
международного
частного
права
//
Журнал
зарубежно
-
го
законодательства
и
сравнительного
правоведения
.
2011. N 6. –
С
. 140–146.
7.
Parliament and Council Regulation 864/2007, On
the Law Applicable to Non-Contractual Obligations (Rome
II), 2007 OJ. (L 199) 40 (EC).
8.
Convention on Jurisdiction and the Enforcement
of Judgments in Civil and Commercial Matters (Brus-
sels),1968 OJ. 32 (L 299), OJ. 77 (L304).
9.
Rinze J. The Scope of Party Autonomy under the
1980 Rome Convention on the Law Applicable to Contrac-
tual Obligations. // The Journal of Business Law, 1994.
10. Nygh P. Autonomy in International Contracts,
Claredon Press. –Oxford, 1999.
11. Merrett L. The Enforcement of Jurisdiction
Agreements Within The Brussels Regime. International &
Comparative Law Quarterly. –Cambridge University Press.
2006. –P. 315-336.
12. Council Decision 9898/2/10 REV 2. authorising
enhanced cooperation in the area of the law applicable to
divorce and legal separation. –Brussels, 4 June 2010.
Ф
.
Хасанова
,
Жаҳон
иқтисодиёти
ва
дипломатия
университети
“
Халқаро
хусусий
ва
фуқаролик
ҳуқуқи
”
кафедраси
катта
ўқитувчиси
ТАШҚИ
САВДО
БИТИМЛАРИДА
ЖАВОБГАРЛИКДАН
ОЗОД
ҚИЛИШ
БЎЙИЧА
ВУЖУДГА
КЕЛАДИГАН
МУНОСАБАТЛАРНИНГ
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИ
ҚОНУНЧИЛИГИ
БЎЙИЧА
ТАРТИБГА
СОЛИНИШИ
Аннотация
.
ушбу
мақола
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилиги
бўйича
ташқи
савдо
битимларида
жавобгарликдан
озод
қилиш
масалаларига
бағишланган
.
Унда
жавобгарликдан
озод
қилиш
бўйича
вужудга
келадиган
муносабатларни
тартибга
солишнинг
миллий
ҳуқуқий
асослари
кўриб
чиқилади
.
Бундан
ташқари
,
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилиги
1980-
йилда
қабул
қилинган
“
Товарларнинг
халақаро
олди
-
сотди
шартномалари
тўғрисида
”
ги
БМТ
Конвенцияси
нормалари
қиёсий
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
.
ташқи
савдо
битими
,
кредитор
,
қарздор
,
енгиб
бўлмайдиган
кучлар
,
фавқулодда
,
олдини
олиб
бўлмайдиган
вазиятлар
.
Аннотация
.
данная
статья
посвящена
вопросам
освобождения
от
ответственности
во
внешнеторговых
сделках
по
законодательству
Республики
Узбекистан
.
В
ней
рассматриваются
национальные
правовые
ос
-
новы
регулирования
отношений
,
возникающих
из
освобождения
от
ответственности
.
Кроме
того
,
дается
сравнительный
анализ
законодательства
Республики
Узбекистан
с
нормами
Конвенции
ООН
«
О
договорах
международной
купли
-
продажи
товаров
»
от
1980
года
.
Ключевые
слова
.
внешнеторговые
сделки
,
креди
-
тор
,
должник
,
непреодолимая
сила
,
чрезвычайность
,
непредотвратимое
обстоятельство
.
Annotation.
this article is devoted to issues of exemp-
tion in international trade transactions under the laws of
the Republic of Uzbekistan. It covers the national legal
basis for regulation of the relations arising from the ex-
emption from liability. In addition, there is provided a com-
parative analysis of legislation of the Republic of Uzbeki-
stan with the norms of the UN Convention "On Contracts
for the International Sale of Goods" of 1980.
Key words.
a foreign trade transaction, an obligee, an
obligor, a force majeure, an emergency, an unavoidable
circumstance.
Ўзбекистон
Республикаси
мустақилликка
эришганидан
сўнг
дунё
мамлакатлари
билан
турли
жабҳаларда
муносабатлар
ўрнатиб
келмоқда
.
Бундай
муносабатларнинг
орасида
савдо
-
иқтисодий
муносабатлар
алоҳида
ўрин
эгаллайди
.
Жумладан
,
биргина
2015
йилнинг
биринчи
ярим
йиллигида
экспорт
ҳажмларининг
7,4
фоизга
ўсиши
ва
ташқи
савдо
айланмасининг
ижобий
савдоси
таъминланди
[1].
Ҳамкор
давлатларимиз
билан
иқтисодий
ва
савдо
муносабатларнинг
ривожланиши
,
товарлар
алмашинувининг
ўсиши
ушбу
соҳани
тартибга
соладиган
миллий
қонунчилигимизни
доимий
равишда
такомиллаштириб
боришни
талаб
қилади
.
Ташқи
савдо
муносабатлари
импорт
ва
экспорт
шартномаларини
тузиш
орқали
ўрнатилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
“
Ташқи
иқтисодий
фаолият
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
11-
моддасида
ташқи
савдо
