ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
78
4. Dominique Thienpont, Corporate Governance
Codes and Principles. – Comparative studies, March
2002.
5. Cristina Ungureanu – Corporate Governance Advi-
sory, Sodali, Corporate Governance Codes and Principles
– International, August 2014.
Н
.
Б
.
Райимов
,
мустақил
тадқиқотчи
ХУСУСИЙ
МУЛКНИ
ВА
ТАДБИРКОРЛИК
СУБЪЕКТЛАРИНИНГ
ҲУҚУҚЛАРИНИ
ҲИМОЯ
ҚИЛИШНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИ
Аннотация
:
мақола
тадбиркорлик
субъектларининг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишга
бағишланган
,
шунингдек
,
унда
тадбиркорлик
субъектларини
ишончли
ҳимоя
қилишни
янада
кучайтириш
борасидаги
қонунлар
таҳлил
этилган
.
Калит
сўзлар
:
тадбиркорлик
фаолияти
,
ҳуқуқий
ҳимоя
,
қонуний
манфаат
,
ҳуқуқбузарлик
,
айб
.
Аннотация
:
статья
посвящена
защите
прав
и
за
-
конных
интересов
субъектов
предпринимательства
,
а
также
в
тексте
проанализированы
законы
о
дальней
-
шем
усиление
надежной
защиты
субъектов
предпринимательства
.
Ключевые
слова
:
предпринимательская
деятель
-
ность
,
правовая
защита
,
законный
интерес
,
правонарушение
,
вина
.
Annotation:
the article is devoted to protecting the
rights and legitimate interests of businesses, as well as in
the text is analyzed of further strengthening of the laws of
reliable protection of business entities.
Key words:
Entrepreneurial activity, legal protection, a
legitimate interest, delinquency, guilt.
Мамлакатимизда
сўнгги
йилларда
тадбиркорликка
янада
кенг
эркинлик
бериш
,
хусусий
мулк
устуворлигини
таъминлаш
ва
унинг
ҳуқуқий
муҳофазасини
кучайтириш
,
корхоналарнинг
молия
-
хўжалик
фаолиятига
давлат
ва
назорат
қилувчи
идоралар
аралашувини
камайтиришга
оид
қатор
тартиб
таомиллар
қабул
қилинди
.
Шу
ўринда
,
тадбиркорлик
субъектларининг
давлат
,
ҳуқуқни
муҳофаза
этувчи
ва
назорат
қилувчи
органлар
билан
ўзаро
муносабатларида
тадбиркорлар
ҳуқуқларининг
устуворлиги
тамойили
қонун
даражасига
кўтарилди
.
Тадбиркорлик
субъектларини
рўйхатга
олиш
,
уларни
муҳандислик
-
коммуникация
тармоқларига
улаш
,
экспорт
товарларини
божхонада
расмийлаштириш
тартиб
-
таомиллари
сезиларли
даражада
соддалаштирилди
ва
арзонлаштирилди
.
Кичик
бизнес
субъектларида
режали
текширишлар
ўтказилишини
аниқ
меъёрлар
асосида
белгиловчи
тартиблар
жорий
этилди
,
кичик
бизнес
субъектларига
афзаллик
берилди
.
Барча
кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорлик
субъектларини
солиқ
ва
молиявий
ҳисоботларни
топширишнинг
электрон
тизими
жорий
этилди
.
Республика
ва
минтақалар
бўйича
иқтисодиётни
либераллаштириш
ва
модернизация
қилиш
кўламларини
,
мамлакатда
ишбилармонлик
муҳитини
шакллантириш
даражасини
ҳар
чоракда
баҳолаш
кўрсаткичлари
тизими
жорий
этилди
.
Кичик
бизнеснинг
ялпи
ички
маҳсулотдаги
улуши
2000
йил
билан
таққослаганда
31
фоиздан
54
фоизгача
кўпайди
,
ушбу
соҳада
меҳнат
билан
банд
бўлганлар
сони
шу
давр
ичида
2
баробардан
кўпроқ
ошди
ва
иқтисодиёт
тармоқларида
меҳнат
билан
банд
бўлганларнинг
75,1
фоизидан
кўпроғи
унинг
улушига
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
79
тўғри
келади
.
Ҳозирги
вақтда
ялпи
ички
маҳсулотнинг
82,5
фоизи
ва
қишлоқ
хўжалигининг
деярли
барча
маҳсулоти
нодавлат
секторига
тегишли
.
Тадбиркорлик
субъектлари
фаолиятини
эркин
бозор
иқтисодиёти
талаблари
ва
тамойилларига
,
умумқабул
қилинган
халқаро
меъёр
ва
стандартларга
мувофиқ
бўлишини
таъминлаш
,
белгиланган
маъмурий
тартиб
-
таомилларни
янада
соддалаштириш
,
арзонлаштириш
ва
қисқартириш
бюрократик
тўсиқ
ва
ғовларга
барҳам
бериш
борасида
аниқ
чоралар
кўрилди
.
Хусусан
,
давлат
ва
назорат
қилувчи
органлар
билан
тадбиркорлик
субъектлари
ўртасидаги
ўзаро
муносабатларнинг
бевосита
мулоқотсиз
электрон
шаклларини
жорий
этиш
ишлари
жадал
олиб
борилмоқда
.
Шу
ўринда
,
мулкчиликни
,
тадбиркорликни
ривожлантирадиган
,
фаолиятини
тартибга
соладиган
ҳамда
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
ҳимоя
қиладиган
қонунчиликни
янада
такомиллаштириш
,
бу
борадаги
ижобий
халқаро
тажрибаларни
қонун
нормаларига
сингдириш
борасида
ҳам
кенг
кўламли
ишлар
қилинди
.
Қайд
этиш
керакки
,
амалга
оширилган
чора
-
тадбирлар
натижасида
давлатимизда
эришилаётган
ютуқлар
нуфузли
халқаро
ташкилотлар
томонидан
эътироф
этилмоқда
.
Чунончи
,
Жаҳон
банки
томонидан
эълон
қилинган
,
харид
қобилияти
бўйича
ҳисобланадиган
ялпи
ички
маҳсулот
ҳажмига
қараб
аниқланадиган
иқтисодий
ривожланиш
борасидаги
янгиланган
рейтингда
Ўзбекистон
дунёнинг
190
та
давлати
орасида
2010
йилдаги
72-
ўриндан
66-
ўринга
кўтарилди
.
Мамлакатимиз
2014
йилда
бизнесни
юритиш
шароити
бўйича
рейтингда
8
поғонага
,
солиққа
тортиш
борасида
эса
61
поғона
юқорига
кўтарилди
.
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилоти
Тараққиёт
дастурининг
баҳосига
кўра
,
Ўзбекистон
сўнгги
йилда
бизнес
юритишни
енгиллаштириш
соҳасида
амалга
оширилган
ислоҳотлар
бўйича
етакчи
ўнта
мамлакат
қаторидан
жой
олди
. [2]
Айниқса
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
15.05.2015
йилдаги
“
Хусусий
мулк
,
кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорликни
ишончли
ҳимоя
қилишни
таъминлаш
,
уларни
жадал
ривожлантириш
йўлидаги
тўсиқларни
бартараф
этиш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Фармонини
қабул
қилиниши
бу
борадаги
олиб
борилаётган
ислоҳотлар
учун
муҳим
аҳамиятга
эгадир
.
Ушбу
Фармон
асосида
хусусий
мулк
,
кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорликни
ишончли
ҳимоя
қилишни
таъминлаш
,
уларни
жадал
ривожлантириш
йўлидаги
тўсиқларни
бартараф
этиш
бўйича
чора
-
тадбирлар
дастури
тасдиқланди
,
тадбиркорлик
фаолиятига
ноқонуний
аралашиш
ва
тўсқинлик
қилиш
,
хусусий
мулкдорлар
ҳуқуқларини
бузганлик
учун
давлат
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
ва
назорат
қилувчи
органларнинг
мансабдор
шахслари
жавобгарлиги
кескин
оширилди
.
Мазкур
Фармон
билан
хусусий
мулк
,
кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорликнинг
ишончли
ҳимоясини
таъминлаш
,
уларнинг
жадал
ривожланиши
йўлидаги
тўсиқларни
бартараф
этишнинг
тўртта
асосий
йўналиши
бўйича
асосан
жорий
йилда
амалга
ошириладиган
ўттиз
учта
аниқ
чора
-
тадбирни
кўзда
тутувчи
комплекс
Дастур
тасдиқланди
.
Дастурга
биноан
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
учун
мажбурий
бўлган
кичик
тадбиркорлик
субъектлари
учун
юмалоқ
муҳрнинг
мавжуд
бўлиши
ҳақидаги
мажбурий
талаб
бекор
қилиниши
,
рухсат
этиш
хусусиятига
эга
ҳужжатни
олишда
,
лицензиялаш
жараёнида
ва
бошқа
давлат
хизматларидан
фойдаланиш
учун
зарур
бўлган
ҳужжатлар
доирасидан
тадбиркорлик
субъектининг
давлат
рўйхатидан
ўтказилганлиги
ҳақидаги
гувоҳноманинг
кўчирма
нусхаси
талаб
этилиши
ҳақидаги
мажбурий
талаб
бекор
этилиши
,
якка
тадбиркорларнинг
Ўзбекистон
Республикаси
Ташқи
иқтисодий
алоқалар
,
инвестициялар
ва
савдо
вазирлиги
ва
давлат
божхона
хизмати
органларидан
ташқи
иқтисодий
алоқалар
иштирокчиси
сифатида
рўйхатдан
ўтиш
тартиби
бекор
қилиниши
,
ортиқча
ва
бугунги
кун
талабларига
жавоб
бермайдиган
ҳужжатларни
бекор
қилиш
йўли
билан
импорт
қилинган
товарларни
божхона
расмийлаштируви
учун
тақдим
этиладиган
ҳужжатлар
сонини
қисқартириш
белгиланди
.
Ушбу
ислоҳотлар
асосида
тадбиркорлик
фаолиятни
қўллаб
-
қувватлаш
,
уларга
кенгроқ
имкониятлар
яратиб
бериш
,
хусусий
мулкни
ҳимоя
қилиш
кафолатини
кучайтириш
,
тадбиркорлик
фаолиятини
тартибга
соладиган
маъмурий
ва
жиноят
қонунчилигини
либераллаштиришни
назарда
тутувчи
қонун
ҳужжатлари
ишлаб
чиқилди
.
Хусусан
, 2015
йил
20
августда
“
Ўзбекистон
Республикасининг
айрим
қонун
ҳужжатларига
хусусий
мулкни
,
тадбиркорлик
субъектларини
ишончли
ҳимоя
қилишни
янада
кучайтиришга
,
уларни
жадал
ривожлантириш
йўлидаги
тўсиқларни
бартараф
этишга
қаратилган
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
”
ги
Қонун
қабул
қилинди
.
Мазкур
Қонун
билан
жами
10
та
кодексларга
ҳамда
34
та
қонунларга
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилди
.
Ушбу
қонун
ҳужжатларга
айниқса
суд
ва
прокуратура
органларининг
тадбиркорлик
субъектларининг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишдаги
ролини
ошириш
,
уларга
берилган
имтиёз
ва
преференцияларнинг
амалиётда
амалга
оширилишини
назорат
қилиш
механизмини
такомиллаштириш
,
давлат
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
ва
назорат
органларининг
уларнинг
хўжалик
ва
молиявий
фаолиятига
ноқонуний
аралашганлик
учун
жавобгарлигини
кучайтириш
кўзда
тутилди
ҳамда
айрим
ҳуқуқий
тушунчаларга
таъриф
берилди
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексининг
17
та
моддасига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилиб
, “
Мансабдор
шахс
”
тушунчасига
янгича
таъриф
берилди
.
“
Мансабдор
шахс
”
тушунчасининг
олдинги
таҳрири
жиноят
субъектларини
қамраб
олиш
қисми
кенг
маънога
эга
бўлиб
, “
мансабдор
шахс
”
ва
“
масъул
мансабдор
шахс
”
тушунчаларини
фарқлашни
таъминлайдиган
объектив
аломатларнинг
орасида
мунозара
юзага
келишига
сабаб
бўлган
.
Қабул
қилинган
қонунга
қўра
, «
Мансабдор
шахс
»
деган
атамага
-
доимий
,
вақтинча
ёки
махсус
ваколат
бўйича
тайинланадиган
ёки
сайланадиган
,
ҳокимият
вакили
вазифаларини
бажарадиган
ёхуд
давлат
органларида
,
фуқароларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларида
,
мулк
шаклидан
қатъи
назар
,
корхоналарда
,
муассасаларда
,
ташкилотларда
ташкилий
-
бошқарув
,
маъмурий
-
хўжалик
вазифаларини
амалга
оширадиган
ва
юридик
аҳамиятга
эга
ҳаракатларни
содир
этишга
ваколат
берилган
шахс
,
худди
шунингдек
халқаро
ташкилотда
ёхуд
чет
давлатнинг
қонун
чиқарувчи
,
ижро
этувчи
,
маъмурий
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
80
ёки
суд
органида
мазкур
вазифаларни
амалга
оширувчи
шахс
деб
эътироф
этилди
. «
Масъул
мансабдор
шахс
»
деган
атама
чиқариб
ташланди
. [1.]
Шунингдек
,
жиноят
кодексига
янги
“
хизматчи
”
атамаси
киритилди
ва
унга
давлат
органида
,
тижорат
,
нотижорат
ташкилотида
меҳнат
шартномаси
ёки
фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартнома
асосида
меҳнат
фаолиятини
амалга
оширувчи
,
мансабдор
шахс
аломатларига
эга
бўлмаган
шахс
деб
эътироф
этилди
.
Қайд
этиш
лозимки
,
халқаро
(
БМТ
,
ОЭСР
,
ЕИ
,
Европа
кенгаши
)
стандартлар
ва
ривожланган
демократик
мамлакатлар
(
АҚШ
,
ГФР
,
Нидерландия
,
Швейцария
,
Сингапур
ва
б
.)
тажрибасида
ва
ушбу
мамлакатлар
қонун
ҳужжатларида
мансабдор
шахсларни
кўрсатилган
икки
тоифага
ажратиш
кўзда
тутилмаган
.
Қонунда
давлат
иштирокидаги
ташкилотлар
рўйхати
аниқлаштирилди
.
Биринчи
тоифага
устав
фондида
давлат
улуши
мавжуд
бўлган
тижорат
ташкилоти
,
иккинчи
тоифага
тўлиқ
ёки
қисман
давлат
органи
ёки
давлат
ташкилоти
томонидан
ташкил
этилган
ёки
таъсис
этилган
нотижорат
ташкилоти
киритилди
.
Қўшимчалар
ЖКнинг
айрим
моддаларига
давлат
органлари
ва
нодавлат
ташкилотларининг
мансабдор
шахсларини
фарқлашга
қаратилган
ўзгартишлар
киритилиши
билан
боғлиқ
бўлиб
,
бу
тушунчалар
қўллайдиган
моддалар
бўйича
субъектни
аниқлаштириш
мақсадида
киритилган
.
Қайд
этиш
лозимки
,
нодавлат
ташкилотларида
содир
этилган
мансабдорлик
жиноятлари
давлат
ташкилотларида
содир
этилган
шундай
жиноятлардан
ижтимоий
хавфи
анча
юқори
эканини
эътиборга
олган
ҳолда
ҳамда
жавобгарликни
фарқлаш
мақсадида
ЖКга
нисбатан
унча
оғир
бўлмаган
санкцияни
кўзда
тутадиган
ва
тадбиркорларнинг
қонуний
манфаатини
ҳимоя
қиладиган
Жиноят
кодексига
янги
XIII1 (
Хўжалик
субъектлари
фаолиятига
ноқонуний
аралашиш
)
боб
ва
11
та
модда
(1921-19211)
киритилди
.
Шунинг
учун
2061–
моддаси
(
Хўжалик
субъектлари
фаолиятига
ноқонуний
аралашиш
)
ва
184-1-
модданинг
тўртинчи
қисми
(
Бюджет
интизомини
бузиш
)
чиқариб
ташланди
.
Тадбиркорлик
субъектларига
қонунда
кўзда
тутилмаган
мажбуриятларни
юклаш
ҳолатларининг
олдини
олиш
мақсадида
ЖКга
1924-
моддани
киритиш
билан
мансабдор
шахсларнинг
тадбиркорлик
субъектларини
пул
маблағларини
ажратиш
билан
боғлиқ
хайрия
ва
бошқа
тадбирларга
мажбурий
жалб
қилганлик
учун
жиноий
жавобгарлиги
белгиланди
.
Хусусий
корхоналар
мансабдор
шахслари
томонидан
содир
этилган
жиноятлар
учун
алоҳида
жиноий
жавобгарликнинг
киритилиши
муносабати
билан
ЖКнинг
205-211-
моддаларида
кўзда
тутилган
жиноят
субъектлари
рўйхатидан
хусусий
корхоналар
мансабдор
шахслари
чиқариб
ташланди
.
Нодавлат
ташкилотида
ноқонуний
равишда
моддий
мукофот
олганлик
(
тижорат
пораси
)
учун
жавобгарликни
белгиловчи
1929-19210
моддалари
киритилиши
сабабли
ЖКнинг
213-214
моддаларидан
нодавлат
структуралар
мансабдор
шахслари
бўлмаган
хизматчиларнинг
жавобгарлиги
чиқарилди
.
Хусусий
мулк
ҳимояси
ва
хусусий
тадбиркорлик
ҳуқуқлари
кафолатларини
янада
кучайтириш
,
айбдор
,
жумладан
,
мансабдор
шахсларнинг
хусусий
мулкни
ноқонуний
олиб
қўйганлик
учун
жавобгарлигини
ошириш
мақсадида
ЖКга
хусусий
мулк
ҳуқуқини
бузганлик
учун
жавобгарликни
кўзда
тутадиган
янги
1921
модда
киритилди
.
Мазкур
норма
хусусий
мулкни
мулкчилик
ҳуқуқини
ноқонуний
чеклаш
ва
(
ёки
)
ундан
маҳрум
қилишга
бевосита
ёки
билвосита
қаратилган
ҳаракат
ёки
ҳаракатсизликлар
,
жумладан
,
мулк
ёки
мулкий
ҳуқуқларни
ўтказишни
асоссиз
талаб
қилиш
,
шунингдек
,
унинг
мулкини
эгаллаб
олиш
ёки
ўз
мулк
ҳуқуқлардан
воз
кечишга
мажбур
қилишдан
ҳимоялашни
таъминлайди
.
Бундан
ташқари
,
тадбиркорлик
субъектлари
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатлари
ҳимоясини
кучайтириш
мақсадида
тадбиркорлик
субъектлари
молиявий
-
хўжалик
фаолиятини
текшириш
ва
тафтиш
қилишни
ўтказиш
тартибини
бузганлик
;
тадбиркорлик
субъектлари
фаолияти
ва
(
ёки
)
уларнинг
банк
ҳисоблари
бўйича
операцияларни
қонунга
хилоф
равишда
тўхтатиб
қўйганлик
;
рухсат
бериш
процедуралари
ва
лицензиялаш
ҳақидаги
қонунчилик
талабларини
бузганлик
;
имтиёзларни
қўллашни
асоссиз
рад
этиш
ёки
тўсқинлик
қилганлик
;
хўжалик
субъектларига
пул
маблағларини
беришни
асоссиз
чўзиб
юборганлик
,
ҳисобварақларида
пул
маблағлари
мавжудлиги
тўғрисидаги
ахборотни
қонунга
хилоф
равишда
талаб
қилиб
олиш
учун
жиноий
жавобгарликни
кўзда
тутадиган
1922, 1933, 1925, 1926,
1927, 1928
моддалари
киритилди
.
ЖКнинг
180
ва
181-
моддаларига
мувофиқ
кредиторларга
энг
кам
иш
ҳақининг
уч
юз
бараваридан
беш
юз
бараваригача
миқдорни
ташкил
қиладиган
катта
миқдорда
зарар
етказиш
сохта
банкротлик
ва
банкротликка
олиб
келишнинг
мажбурий
аломати
ҳисобланади
.
Кўрсатилган
моддаларнинг
иккинчи
қисмлари
етказилган
зарарни
уч
баравар
миқдорида
қоплаганлик
ҳолатида
озодликдан
маҳрум
қилиш
кўринишидаги
жазони
қўллашни
истисно
қилишни
кўзда
тутади
.
Бу
ҳолат
,
бир
томондан
,
айбдорнинг
моддий
аҳволини
,
иккинчи
томондан
,
айбдор
етказилган
зарарни
уч
баравар
миқдорида
қоплашдан
бўйин
товлаган
тақдирда
–
жабрланувчининг
моддий
аҳволини
ёмонлаштиради
.
Бунда
,
кўрсатилган
моддалар
бўйича
жазо
чораси
катта
бўлмаганлиги
ва
айбдорларга
нисбатан
амнистия
акти
қўлланиши
мумкинлиги
сабабли
кўп
ҳолларда
зарар
уч
баравар
миқдорда
қопламаслигига
олиб
келади
.
Жабрланувчига
зарарнинг
тўлиқ
қопланишини
таъминлаш
мақсадида
етказилган
зарарни
уч
баравар
миқдорида
қоплашни
бир
баравар
миқдорда
қоплаш
билан
алмаштирилди
.
Жиноий
жавобгарликни
янада
либераллаштириш
мақсадида
ЖКнинг
184
ва
ЖПКнинг
333
моддаларига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилди
.
Унга
мувофиқ
,
ЖКнинг
184-
моддасида
назарда
тутилган
жиноятни
биринчи
марта
содир
этган
шахсга
нисбатан
у
солиқ
текшируви
материалларини
кўриб
чиқиш
натижалари
бўйича
давлат
солиқ
хизмати
қарорини
олган
кундан
бошлаб
ўттиз
кун
ичида
солиқ
ва
бошқа
тўловларни
қоплаган
тақдирда
,
жиноят
иши
қўзғатилмайди
.
Олдинги
таҳрирдаги
ЖКнинг
188-
моддасида
,
назорат
қилинмайдиган
фойда
(
даромад
)
олиш
мақсадида
ўрнатилган
тартибда
рўйхатдан
ўтишдан
бўйин
товлаб
савдо
ёки
воситачилик
фаолиятини
амалга
оширганлик
,
бунда
анча
,
кўп
ва
жуда
кўп
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
81
миқдорда
назорат
қилинмайдиган
фойда
(
даромад
)
олганлик
учун
жавобгарлик
кўзда
тутилган
эди
.
Ижтимоий
хавфлилик
нуқтаи
назаридан
МЖтКнинг
176-
моддасида
қилмишга
маъмурий
жавобгарлик
ўрнатиш
билан
,
ЖКнинг
188-
моддасидан
биринчи
ва
иккинчи
қисмлар
чиқариб
ташланди
.
МЖтКнинг
мазкур
моддасида
биринчи
марта
ҳуқуқбузарлик
содир
этган
шахс
давлатга
ноқонуний
тадбиркорлик
фаолиятидан
олинган
даромадни
тўлагани
,
шунингдек
,
тадбиркорлик
субъектини
белгиланган
тартибда
давлат
рўйхатидан
ўтказган
тақдирда
ҳуқуқбузарлик
предметларини
мусодара
қилмаган
ҳолда
жавобгарликдан
озод
қилинишини
кўзда
тутадиган
норма
белгиланди
.
Олдинги
таҳрирдаги
ЖКнинг
189-
моддасида
савдо
ва
хизмат
кўрсатиш
қоидаларини
шу
каби
ҳаракатлар
учун
маъмурий
чора
кўрилгандан
кейин
анча
миқдорда
бузганлик
,
шунингдек
,
кўп
миқдорда
бузганлик
жиноят
таркибини
ташкил
қилар
эди
.
Хўжалик
фаолияти
соҳасида
савдо
ва
хизмат
кўрсатиш
қоидаларини
анча
ва
кўп
миқдорда
бузганлик
катта
ижтимоий
хавф
туғдирмайдиган
қилмиш
тоифасига
кириши
сабабли
бундай
ҳуқуқбузарлик
учун
МЖтКнинг
164-
моддасида
маъмурий
жавобгарликни
кўзда
тутган
ҳолда
ЖКнинг
189-
моддаси
2
ва
3-
қисмларидан
жиноий
жавобгарлик
чиқариб
ташланди
.
Тадбиркорлик
субъектларининг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларига
қарши
қаратилган
ҳуқуқбузарликларни
тизимлаштириш
,
ягона
ёндашувни
таъминлаш
мақсадида
МЖтКнинг
қонуний
тадбиркорлик
фаолиятига
тўсқинлик
қилганлик
учун
жавобгарлик
белгиланган
2411
ва
Хўжалик
юритувчи
субъектларнинг
фаолиятига
қонунга
хилоф
равишда
аралашганлик
учун
жавобгарлик
белгиланган
2412 -
моддалари
бекор
қилиниб
,
уларнинг
ўрнига
“
Тадбиркорлик
фаолиятига
тўсқинлик
қилганлик
,
қонунга
хилоф
равишда
аралашганлик
ҳамда
хўжалик
юритувчи
субъектларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларига
тажовуз
қиладиган
бошқа
ҳуқуқбузарликлар
учун
маъмурий
жавобгарлик
”
тўғрисида
янги
XVI-1
боб
ва
11
та
модда
(2411-24111)
қабул
қилинди
.
Жиноят
кодексининг
"
мансабдор
шахс
"
тушунчаси
таҳрири
,
шунингдек
,
қонунчилик
терминологиясини
унификациялаш
мақсадида
МЖтКнинг
мансабдор
шахсларнинг
маъмурий
жавобгарлиги
белгиланган
15-
моддасида
“
Мансабдор
шахс
”
атамасига
доимий
,
вақтинча
ёки
махсус
ваколат
бўйича
тайинланадиган
ёки
сайланадиган
,
ҳокимият
вакили
вазифаларини
бажарадиган
ёхуд
давлат
органларида
,
фуқаролар
-
нинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларида
,
мулк
шаклидан
қатъий
назар
,
корхоналарда
,
муассасаларда
,
ташки
-
лотларда
ташкилий
-
бошқарув
,
маъмурий
-
хўжалик
ва
-
зифаларини
амалга
оширадиган
ва
юридик
аҳамиятга
эга
ҳаракатларни
содир
этишга
ваколат
берилган
шахс
,
худди
шунингдек
халқаро
ташкилотда
ёхуд
чет
давлатнинг
қонун
чиқарувчи
,
ижро
этувчи
,
маъмурий
ёки
суд
органида
мазкур
вазифаларни
амалга
оши
-
рувчи
шахс
деб
таъриф
берилди
.
Шунингдек
, “
ҳокимият
вакили
”
атамаси
давлатнинг
бирон
-
бир
ҳокимият
органи
номидан
иш
кўриб
,
муайян
вазифаларни
доимий
ёки
вақтинча
амалга
оширувчи
ва
ўз
ваколатлари
доирасида
кўпчилик
ёхуд
барча
фуқаро
ёки
мансабдор
шахслар
учун
мажбурий
бўлган
ҳаракатларни
содир
этиш
ёки
фармойишлар
бериш
ҳуқуқига
эга
бўлган
шахс
деб
эътироф
этилди
. [2.]
Мулкка
бўлган
эгалик
ҳуқуқини
ҳимоя
қилиш
энг
муҳим
вазифалардан
биридир
,
Фуқаролик
кодекси
нормаларига
мувофиқ
,
мулк
фақат
суд
қарори
асосида
мусодара
қилиниши
ёки
ҳақ
тўланмаган
тарзда
олиб
қуйилиши
белгиланган
.
Бундан
ташқари
,
жиноят
-
процессуал
қонунчиликка
мувофиқ
мулкни
мусодара
қилиш
фақат
суд
қарори
асосида
амалга
оширилади
.
Айни
вақтда
МЖтК
ва
Божхона
кодексининг
мулкни
мусодара
қилишни
қўллашни
белгиловчи
нормалари
қонунчилик
нормаларига
мувофиқлаштириш
мақсадида
маъмурий
иш
юритув
доирасида
мулкни
мусодара
қилиш
фақат
туман
(
шаҳар
)
судининг
маъмурий
ишлар
бўйича
судьяси
томонидан
амалга
оширилиши
27-
моддада
мустаҳкамланди
.
Олдинги
таҳрирдаги
ЖКда
тижорат
ташкилотининг
,
давлат
органининг
мансабдор
шахсига
(
раҳбарига
)
умум
мажбурият
характерида
тааллуқли
бўлган
ваколатларга
эга
бўлган
раҳбари
ҳам
ЖКнинг
210, 211-
моддалари
субъекти
саналар
эди
.
Бунда
давлат
органининг
мансабдор
шахси
томонидан
пора
олинишининг
ижтимоий
хавфи
тижорат
ташкилотининг
мансабдор
шахси
томонидан
содир
этилган
жиноятлардан
анча
катта
эканлигига
эътибор
қаратишимиз
лозим
:
биринчи
ҳолатда
ҳаракат
давлат
аппаратининг
нормал
фаолиятини
бузишга
қаратилган
,
бу
давлатнинг
ижтимоий
-
сиёсий
,
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожланишининг
барча
соҳаларига
салбий
таъсир
кўрсатиши
мумкин
;
иккинчи
ҳолатда
–
фақат
битта
тижорат
ташкилоти
доирасида
чекланган
иқтисодий
,
меҳнат
ва
бошқа
муносабатларга
қаратилган
.
Мазкур
қоида
адолатлилик
тамойилига
риоя
этилишини
таъминлаш
мақсадида
давлат
ва
тижорат
ташкилотлари
хизматчиларининг
жавобгарлигига
маъмурий
преюдиция
ўрнатилди
.
Нодавлат
тижорат
ташкилотининг
ёки
бошқа
нодавлат
ташкилотининг
хизматчисини
пора
эвазига
оғдирганлик
учун
61-1-
моддаси
ва
давлат
органининг
,
давлат
иштирокидаги
ташкилотнинг
ёки
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
органининг
хизматчисини
пора
эвазига
оғдирганлик
учун
эса
193-1-
моддаси
билан
маъмурий
жавобгарлик
белгиланди
.
Бундан
ташқари
,
хусусий
мулк
ва
тадбиркорликни
жадал
ривожлантириш
учун
зарур
шарт
-
шароит
ва
имкониятлар
яратиш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодексининг
14
та
,
Хўжалик
процессуал
кодексининг
13
та
,
Фуқаролик
кодексининг
7
та
,
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
4
та
,
Уй
-
жой
кодексининг
3
та
,
Меҳнат
кодексининг
2
та
,
Фуқаролик
процессуал
кодекси
ҳамда
Ер
кодексининг
1
тадан
моддаларига
қўшимча
ва
ўзгартишлар
киритилди
.
Хулоса
қилиб
айтганда
мазкур
ислоҳотлар
тадбиркорлик
фаолиятига
ноқонуний
аралашиш
ва
тўсқинлик
қилиш
,
хусусий
мулкдорлар
ҳуқуқларини
бузганлик
учун
давлат
,
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
ва
назорат
қилувчи
органларнинг
мансабдор
шахсларининг
масъулияти
ва
жавобгарлигини
янада
ошириш
,
хусусий
мулкни
ҳимоя
қилиш
кафолатини
кучайтириш
,
соҳани
жадал
ривожлантириш
учун
зарур
шарт
-
шароит
ва
имкониятлар
яратишда
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2015
й
., 33-
сон
.
