ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
13
юритувида
муҳим
вазифани
амалга
оширарган
//
Хрестоматия
по
истории
Древнего
мира
/
Под
ред
.
В
.
В
.
Струве
. –
М
.,1951.
Т
. II.
Греция
и
эллинизм
. –
С
.
112-113.
11.
Хрестоматия
по
истории
государства
и
права
зарубежных
стран
:
в
2-
х
т
.
/
отв
.
ред
.
Н
.
А
.
Крашенинникова
. –
М
.:
Норма
, 2007. –
С
.78.
12.
Хрестоматия
по
истории
Древнего
мира
/
Под
ред
.
В
.
В
.
Струве
. –
М
., 1951. –
Т
.II.
Греция
и
эллинизм
. –
С
. 78–87.
13.
Батыр
К
.
И
.
Всеобщая
история
государства
и
права
/
К
.
И
.
Батыр
. –
М
.:
Проспект
, 2004. –
С
. 112.
14.
Суриков
И
.
Е
.
Законодательство
Драконта
в
Афинах
и
его
исторический
контекст
//
Древнее
право
.
2000.
№
2 (7). –
С
. 9-10.
Д
.
Холманова
,
ТДЮУ
Ҳуқуқий
тадқиқотлар
марказининг
катта
илмий
ходим
-
изланувчиси
,
юридик
фанлар
номзоди
,
ҚОНУН
ИЖОДКОРЛИГИ
ЖАРАЁНИДА
ЖАМОАТЧИЛИК
ЭКСПЕРТИЗАСИНИНГ
ЎРНИ
ВА
АҲАМИЯТИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
фуқаролар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
иштирокидаги
жамоатчилик
экспертизасининг
қонун
ижодкорлигидаги
ўрни
ва
аҳамияти
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
жамоатчилик
назорати
,
жамоатчилик
экспертизаси
,
фуқаролик
жамияти
институти
.
Аннотация
:
в
данной
статье
анализируется
роль
и
значение
участия
граждан
и
институтов
гражданского
общества
в
общественной
экспертизе
в
законотворческом
процессе
.
Ключевые
слова
:
общественный
контроль
,
обще
-
ственная
экспертиза
,
институт
гражданского
общества
.
Annotation:
in the article it is analysed the role and
value of public expertise by the citizens and the institutes
of civil society in legislative process.
Key words:
public control, public expertise, institute of
civil society.
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
2015
йил
23
январдаги
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маърузасида
айнан
фуқаролик
жамияти
институтларининг
қонун
ижодкорлиги
жараёнидаги
иштироки
масаласида
таъкидлаганларидек
: “
қонунлар
лойиҳалари
,
айниқса
аҳолининг
ҳаётий
муҳим
манфаатлари
,
ижтимоий
ҳуқуқларига
бевосита
дахлдор
бўлган
қонунчилик
ҳужжатлари
муҳокамасига
жамоатчиликни
,
фуқаролик
институтлари
вакилларини
ҳам
кенг
жалб
этиш
лозим
.
Давлат
бошқаруви
асосини
қонунлар
ташкил
этар
экан
,
қонун
ижодкорлиги
соҳасида
фуқаролик
жамияти
институтлари
фаол
иштирок
этиши
зарур
”[1].
Маърузада
жамоатчиликни
парламент
палаталарининг
қонун
ижодкорлиги
,
назорат
-
таҳлил
фаолиятидан
ҳар
томонлама
хабардор
қилиб
бориш
муҳим
вазифа
эканлигини
алоҳида
эътироф
этиб
ўтилди
.
Бугунги
кунда
ижтимоий
-
иқтисодий
жараёнларни
самарали
бошқариш
нафақат
давлат
ҳокимияти
ва
бошқарув
органлари
қарорлари
қанчалик
сифатли
чиқарилиб
,
ижрочиларга
етказилишигагина
боғлиқ
бўлиб
қолмасдан
,
балки
аҳолининг
мазкур
ижтимоий
-
иқтисодий
қарорларининг
ҳокимият
томонидан
кўзда
тутиладиган
ечимларига
муносабати
ҳамда
бевосита
бу
жараёнда
уларнинг
иштироки
масаласига
ҳам
боғлиқ
.
Зеро
,
бундай
иштирок
ўзига
хос
ҳуқуқий
механизмни
ҳам
талаб
қилади
. “
Энг
асосийси
,
фуқаролик
гуруҳлари
томонидан
қонун
лойиҳаларини
тайёрлаш
ва
ўзгартишлар
киритиш
жараёнининг
механизми
ишлаб
чиқилмаганлиги
кўзга
ташланади
”[2,
208-
бет
.].
Бундай
ҳуқуқий
механизмнинг
негизи
қонунчилик
ҳужжатлари
бўлиши
билан
бир
қаторда
амалиётда
бу
борадаги
мавжуд
иштирок
этиш
шакллари
ҳам
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлади
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
14
Ҳуқуқшунос
олима
Ф
.
Мухиддинова
Форобийнинг
қонунчилик
борасидаги
фикрларини
умумлаштирган
ҳолда
шундай
фикр
билдиради
: “
Қонунларнинг
сифати
эса
кўп
жиҳатдан
қонуншуносларнинг
тафаккури
,
қобилиятлари
,
билимлари
савиясига
боғлиқ
бўлади
”[4,
225-
бет
.].
Қонунларнинг
қай
даражада
ижтимоий
ҳаётга
татбиқ
этилиш
даражаси
қонунларнинг
сифати
масаласига
боғлиқлиги
ва
бу
жараёнда
кенг
жамоатчиликнинг
жамоатчилик
экспертизаси
орқали
иштирок
этиши
қайсидир
маънода
ўз
таъсирини
ўтказади
.
Қонун
ижодкорлиги
жараёнида
фуқароларнинг
бевосита
иштироки
уларга
ўз
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
амалда
ифода
этиш
имконини
бериш
билан
бирга
улардан
бу
борада
ҳуқуқий
фаолликни
ҳам
талаб
қилади
.
Фуқаролик
жамияти
институтларининг
қонун
ижодкорлигидаги
иштироки
билан
боғлиқ
қоидалар
қонунчилигимизда
ўз
аксини
топган
.
Жумладан
,
фуқаролик
жамияти
институтларининг
қонун
ижодкорлигидаги
иштироки
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
дастурлари
ва
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
лойиҳаларини
ишлаб
чиқиш
бўйича
ташаббуслар
билан
чиқишда
,
тегишли
таклифлар
ва
лойиҳаларни
тайёрлашда
иштирок
этишга
,
шунингдек
уларни
кўриб
чиқиш
учун
ваколатли
давлат
органларига
киритишга
ҳақли
эканлиги
белгилаб
қўйилган
.
Қонун
ижодкорлиги
жараёнида
фуқаролар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
иштирокининг
энг
самарали
усулларидан
бири
жамоатчилик
экспертизаси
ўтказиш
ҳисобланади
.
Жамоатчилик
экспертизаси
жамоатчилик
назоратининг
муҳим
элементи
ҳисобланиб
,
қонун
ижодкорлиги
фаолиятининг
сифати
ҳамда
унинг
очиқлигини
таъминлашда
муҳим
роль
ўйнайди
.
Экспертиза
тушунчаси
анча
илгари
пайдо
бўлган
тушунча
бўлиб
,
ҳуқуқнинг
барча
соҳаларида
деярли
ишлатилади
. “
Экспертиза
”
термини
(
франц
. expertise,
lat expertus
тажрибали
)
фан
,
техника
,
санъат
соҳасида
махсус
билимлар
асосида
бирор
муаммонинг
ечимини
топишга
қаратилган
мутахассис
тадқиқотини
англатади
.
Қонунчилигимизда
“
қонун
лойиҳасини
экспертизадан
ўтказиш
тушунчаси
”
қўлланилади
[5].
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
лойиҳаси
ҳуқуқий
,
илмий
,
иқтисодий
,
молиявий
,
экологик
ва
бошқа
турдаги
экспертизалардан
ўтказилиши
мумкин
.
Жамоатчилик
экспертизаси
тушунчаси
қонунчилигимизга
янги
кириб
келаётган
тушунча
эканлигини
инобатга
олсак
,
мазкур
юқорида
қайд
этилган
қонунларда
назарда
тутилган
асосий
турдаги
экспертиза
тушунча
доирасига
киритилиши
мақсадга
мувофиқ
деб
ҳисоблаймиз
.
Жамоатчилик
экспертизасини
фуқароларнинг
давлат
ишларида
жамоатчилик
муҳокамаси
орқали
иштирок
этиш
шакли
сифатида
қараш
мумкин
.
Жамоатчилик
экспертизаси
муваффақиятли
ташкил
этилиши
учун
соҳани
тартибга
солишга
қаратилган
қонунчилик
асосининг
етарли
шаклланганлиги
ва
жараённи
ташкил
этишга
етарли
моддий
ресурсларнинг
мавжудлиги
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Ҳозирда
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилигида
жамоатчилик
экспертизаси
ташкил
этишнинг
ҳуқуқий
асослари
назарда
тутилган
.
Жумладан
,
фуқаролик
жамияти
институтларининг
жамоатчилик
экспертизасини
ўтказишга
бўлган
ҳуқуқи
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ижтимоий
шериклик
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
7-
моддасида
:
“
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
дастурлари
ва
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
лойиҳаларининг
жамоатчилик
экспертизасини
ўтказишда
,
ишлаб
чиқувчилар
билан
келишувга
кўра
,
уларнинг
жамоатчилик
муҳокамасини
ўтказиш
ташаббуси
билан
чиқишда
иштирок
этишга
,
лойиҳалар
юзасидан
таклифларни
ишлаб
чиқишга
,
уларни
тўплашни
ва
умумлаштиришни
амалга
оширишга
,
шунингдек
ушбу
таклифларни
кўриб
чиқиш
учун
ваколатли
давлат
органларига
киритишга
”
ҳақли
эканлиги
белгиланган
.
Келажакда
қабул
қилиниши
назарда
тутилаётган
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Жамоатчилик
назорати
тўғрисида
”
ги
Қонунида
жамоатчилик
экспертизаси
ўтказилишининг
барча
қирралари
:
мақсади
,
вазифалари
,
принциплари
ва
ўтказиш
тартиби
масалалари
очиб
берилиши
бу
борада
амалиётда
юзага
келадиган
тушунмовчиликларнинг
олдини
олишга
хизмат
қилади
.
Демак
,
фуқаролик
жамияти
институтлари
ҳуқуқ
ижодкорлиги
жараёнидаги
иштироки
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларга
эксперт
баҳосини
бериш
билан
бирга
унинг
натижаларини
давлат
ҳокимияти
органлари
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
барча
соҳаларида
объектив
ҳукумат
қарорларини
қабул
қилишга
туртки
беради
.
Жамоатчилик
экспертизаси
бўйича
қонунчиликда
белгиланган
таърифлар
билан
бир
қаторда
миллий
ҳуқуқ
соҳамизнинг
олимлари
жумладан
, “
Жамоатчилик
экспертизаси
деб
,
биз
мураккаб
ёки
чигал
масалани
ечиш
ва
ҳал
қилиш
учун
мутахассислар
иштирокида
уюштирилган
текшириш
,
шундай
текшириш
ўтказувчи
мутахассислар
ҳайъатининг
хулосасини
тушунамиз
” [3,
26-
бет
.]
деб
ўз
қарашларини
баён
қилганлар
.
Шу
ўринда
айтиб
ўтишимиз
керакки
,
мутахассис
жалб
қилиш
масаласи
фуқаролик
жамияти
институтлари
вакилларига
бироз
қийинчилик
туғдириши
ёки
жамоатчилик
экспертизаси
ўтказилишига
фақатгина
қабул
қилинаётган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
тегишли
бўлган
соҳада
фаолият
юритувчи
институтлар
иштирокида
ўтказилишига
тўғри
келиб
қолади
.
Фикримизча
,
жамоатчилик
экспертизасининг
предмети
фақатгина
тор
доирадаги
мутахассисларга
эмас
,
балки
кўплаб
одамларга
тушунарли
бўлиши
бу
борада
қийинчиликлар
туғилишининг
олдини
олади
.
Чунки
экспертиза
баҳолаш
фаолиятига
асосланиб
,
якунлари
бўйича
бериладиган
хулосада
жамоатчилик
экспертизаси
предмети
бўйича
ҳал
қилиниши
керак
бўлган
масала
бўйича
мутахассис
бўлмаган
шахс
томонидан
ҳам
асосли
ва
аниқ
тавсиявий
фикрлар
билдирилиши
мумкин
.
Акс
ҳолда
экспертиза
жараёнига
айнан
шу
соҳа
бўйича
мутахассислар
жалб
этилиши
жамоатчилик
экспертизасининг
бошқа
турдаги
экспертизаларга
ўхшаб
қолишига
ва
ўз
мазмун
-
моҳиятини
йўқотишига
олиб
келади
.
Жамоатчилик
экспертизаси
шакли
жиҳатидан
жамоатчилик
хусусиятини
касб
этса
,
мазмуни
жиҳатидан
тавсиявий
характерга
эга
бўлган
экспертиза
ҳисобланади
.
Давлат
органлари
жамоатчилик
экспертизаси
натижалари
бўйича
берилган
тавсияларни
кўриб
чиқишга
ва
зарур
чора
-
тадбирларни
амалга
оширишга
мажбурдирлар
.
Хулоса
ўрнида
айтиш
керакки
,
қонун
ижодкорлиги
жараёнида
фуқаролар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
томонидан
жамоатчилик
экспертизаси
ўтказилишининг
афзаллик
томонлари
:
-
жамоатчилик
экспертизаси
ўтказилиши
натижасида
фуқаролар
ва
фуқаролик
жамияти
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
15
институтларининг
қонун
ижодкорлиги
жараёни
ҳолатларидан
хабардорлик
даражаси
ошади
;
-
қонун
ижодкорлиги
жараёнида
ўз
иштироки
орқали
фуқаролар
ва
фуқаролик
жамияти
институтлари
жамият
манфаатига
тааллуқли
масалалар
юзасидан
қарор
қабул
қила
олиш
имкониятига
эга
бўладилар
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Президент
И
.
А
.
Каримовнинг
2015
йил
23
январдаги
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маърузаси
. –
Халқ
сўзи
, 2015
йил
24
январь
.
2.
Васильев
В
.
И
.,
Павлушкин
А
.
В
.,
Постников
А
.
Е
.
Законодательные
органы
субъектов
Российской
Федерации
:
Правовые
вопросы
формирования
,
компетенции
и
организации
работы
. –
М
.: “
Городец
-
издат
”, 2001. –
Б
.208.
3.
Мухамедов
Ў
.,
Сайдуллаев
Ш
.
Катта
ижтимоий
аҳамиятга
молик
қонун
лойиҳаларини
жамоатчилик
экспертизасидан
ўтказишнинг
асосий
хусусиятлари
//
Фуқаролик
жамияти
. 2012. –
№
3. –
Б
.26.
4.
Мухитдинова
Ф
.
Шарқ
уйғониш
даври
мутафаккирларининг
сиёсий
-
ҳуқуқий
таълимотлари
(
Абу
Наср
Форобий
,
Абу
Райҳон
Беруний
,
Абу
Али
ибн
Синонинг
сиёсий
-
ҳуқуқий
қарашлари
асосида
) //
юрид
.
фан
.
док
.
дис
. –
Т
., 2010. –
Б
.225.
5.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
тўғрисида
”
ги
Қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2012
й
.
52(552)-
сон
, 583-
модда
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Қонунлар
лойиҳаларини
тайёрлаш
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Қонунчилик
палатасига
киритиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
,
2006
й
., 41-
сон
, 406-
модда
; 2014
й
., 20-
сон
, 222-
модда
.
В
.
Эргашев
юридик
фанлар
номзоди
,
доцент
,
Н
.
Имомов
юридик
фанлар
доктори
,
доцент
КЎЧМАС
МУЛК
ТУШУНЧАСИ
ВА
ҲУҚУҚИЙ
РЕЖИМИГА
УМУМИЙ
ТАВСИФ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
фуқаролик
ҳуқуқи
объектлари
тизимида
кўчмас
мулкни
идентификация
қилиш
билан
боғлиқ
масалалар
таҳлил
этилган
.
Миллий
қонунчилигимиз
бўйича
юридик
маънодаги
кўчмас
мулк
тушунчасига
аниқлик
киритишга
қаратилган
айрим
фикр
-
мулоҳазалар
билдирилган
.
Жумладан
,
объектларни
кўчмас
мулк
сифатида
эътироф
этиш
учун
асос
бўладиган
белгилар
қаторига
ер
билан
узвий
боғлиқлик
мезонига
қўшимча
равишда
объектнинг
кадастр
ёки
бошқа
шу
турдаги
рўйхатдан
ўтказилиш
шартини
ҳам
амалдаги
қонунчиликка
киритишга
доир
таклиф
илгари
сурилган
Калит
сўзлар
:
мулк
ҳуқуқи
,
кўчмас
мулк
,
ҳуқуқий
режим
,
ер
участкаси
,
ашё
,
бинолар
,
иншоотлар
,
кўп
йиллик
дов
-
дарахтлар
.
Аннотация
:
в
данной
статье
анализированы
вопросы
связанные
с
идентификацией
недвижимого
имущества
в
системе
объектов
гражданских
прав
.
Высказаны
некорые
суждения
,
направленные
на
уточнение
понятия
недвижимости
в
юридическом
смысле
согласно
национальному
законодательству
.
В
частности
,
выдвинуто
предложение
включить
в
действующее
законодательство
в
перечень
признаков
,
являющихся
основанием
для
признания
объектов
в
качестве
недвижимости
,
наряду
с
критерием
неразрывную
связь
с
землей
,
условие
проведения
кадастра
и
подобного
рода
регистрации
объектов
.
Ключевые
слова
:
право
собственности
,
недвижимое
имущество
,
правовой
режим
,
земельный
участок
,
вещь
,
здание
,
сооружение
,
многолетние
деревья
.
Annotation:
This article analyzed issues related to the
identification of the real estate system with the objects of
civil rights.
There were expressed judgments aimed at clarifying
the concept of property in the legal sense in accordance
with national legislation. In particular, a proposal to include
in the current legislation in the list of features that are the
basis for the recognition of objects as real estate, along
with the criterion of close connection with the earth, the
condition of the cadastre and registration of objects of this
kind.
Key words:
right of ownership, real estate, legal
regime, land, a thing, building, structure, perennial trees.
Фуқаролик
ҳуқуқи
объектлари
тушунчаси
,
уларнинг
ҳуқуқий
ҳолати
,
таснифланишини
аниқлаш
муайян
ижтимоий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишда
тизимлилик
,
мақсадли
-
манзилли
ёндашув
,
ҳуқуқий
механизмларни
самарали
қўллаш
имкониятини
беради
.
Шу
сабабли
ҳам
фуқаролик
қонунчилиги
объектларнинг
ҳар
бирига
алоҳида
ҳуқуқий
режим
ёки
уларни
ҳуқуқий
тартибга
солишга
оид
нормаларни
тўлиқ
ва
ҳар
томонлама
ифодалаш
йўлидан
эмас
,
балки
объектларнинг
барчасига
хос
бўлган
умумий
талаблар
ва
қоидаларни
белгилаш
ёндашувидан
келиб
чиққан
.
Агар
Фуқаролик
кодекси
ва
муайян
