ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
53
Д
.
Бекматова
,
Тошкент
давлат
юридик
университети
мустақил
изланувчиси
ЖИНОИЙ
ТАЪҚИБ
ФАОЛИЯТИНИНГ
ХУСУСИЯТЛАРИ
ВА
БУГУНГИ
ҲОЛАТИ
—
ТАРИХИ
,
ЗАМОНАВИЙ
ҲОЛАТИ
,
ҚОНУНЧИЛИК
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
мақолада
жиноий
таъқиб
функцияси
,
унинг
мазмунига
жиноят
-
процессуал
ҳуқуқ
назариясида
билдирилган
фикрлар
,
уларнинг
таҳлили
,
жиноий
таъқиб
институтининг
ривожланиш
тарихи
,
жиноят
-
процессуал
ҳуқуқ
назариясини
ривожлантириш
бўйича
таклиф
ва
тавсиялар
баён
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
жиноий
таъқиб
,
айблов
,
айблов
фаолияти
,
гумонланувчи
,
айбланувчи
,
жиноий
-
процессуал
функция
.
Аннотация
:
в
статье
изложены
взгляды
учёных
об
уголовном
преследовании
,
их
анализ
,
история
возникновения
института
уголовного
преследования
,
даны
предложения
по
совершенствованию
теории
уголовно
-
процессуального
законодательства
.
Ключевые
слова
:
уголовное
преследование
,
обвинение
,
обвинительная
деятельность
,
подозреваемый
,
обвиняемый
,
уголовно
-
процессуальная
функция
.
Abstract:
in the article presented opinions of scientists
on criminal persecution, its’ analyze, the history of ap-
pearance of the institute of criminal persecution, given
recommendations on enhancement of criminal-procedural
law.
Key words
: criminal persecution, accusation, accusing
activity, suspected, accused, criminal-procedural function.
Жиноий
таъқиб
жиноят
процессида
энг
муҳим
фаолият
йўналишларидан
бирини
ташкил
этади
.
Ўзбек
тилининг
изоҳли
луғатида
таъқиб
–“
орқасидан
қувиш
,
изига
тушиш
,
қувгин
қилиш
,
жазолаш
;
зимдан
,
билдирмасдан
кўз
-
қулоқ
бўлиб
кузатиш
;
эркин
ҳаракат
-
фаолият
кўрсатишга
қўймаслик
,
шу
мақсаддаги
назорат
,
кузатиш
;
издан
тушмоқ
,
кетидан
қувмоқ
”
сифатида
“
таъқиб
этмоқ
(
қилмоқ
) —
кўздан
ўтказмоқ
,
кузатмоқ
,
кўз
-
кулоқ
бўлиб
кузатмоқ
,
назоратда
тутмоқ
”
тарзида
изоҳланган
[1, 38-
бет
].
Ушбу
тушунча
жумладан
,
жиноят
ишини
қўзгатиш
асосларини
аниқлашга
,
жиноятни
очишга
,
жиноятчини
фош
қилишга
,
жиноий
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
ҳолатларни
ёхуд
жиноятни
содир
этиш
сабаб
ва
шарт
-
шароитларини
аниқлаш
мақсадида
қувиш
,
кузатиш
сифатида
баҳоланиши
мумкин
.
Ҳозирги
кунга
келиб
,
процессуалчи
олимлар
ўртасида
“
жиноий
таъқиб
”
нинг
мазмуни
турли
хил
ёндашувлар
асосида
талқин
этилмоқда
.
Хусусан
,
жиноий
таъқибга
оид
олимларнинг
қарашларини
уч
гуруҳга
ажратиш
имконини
берди
:
Биринчи
гуруҳ
процессуалчи
олимлар
жиноий
таъқибни
жиноят
процессининг
ваколатли
субъектлари
томонидан
амалга
ошириладиган
айблов
фаолияти
сифатидаги
ёндашувни
қўллаб
-
қувватлайдилар
(
Ф
.
М
.
Мухитдинов
,
Б
.
Н
.
Рашидов
,
В
.
Асанов
,
А
.
В
.
Синельников
,
Е
.
Г
.
Васильева
,
В
.
В
.
Вандышев
,
А
.
Г
.
Халиулин
,
З
.
Ф
.
Коврига
,
Р
.
К
.
Досанов
,
Ю
.
В
.
Козубенко
,
О
.
Я
.
Баев
,
С
.
И
.
Герасимова
).
Жумладан
,
ўзбек
процессуалчи
ҳуқуқшунос
олими
Ф
.
М
.
Мухитдиновнинг
фикрича
ҳам
"
дастлабки
тергов
органи
томонидан
айблов
функцияси
амалга
оширилишини
тасдиқ
этувчи
бирламчи
асосни
ЖПКдаги
2-
модданинг
мазмунида
кўриш
мумкин
.
Унга
биноан
,
дастлабки
тергов
органининг
жиноят
процессидаги
энг
муҳим
вазифаси
"
жиноятларни
тез
ва
тўла
очишдан
”, “
жиноят
содир
этган
”
ҳар
бир
шахсга
адолатли
жазо
берилиши
...
учун
“
айбдорларни
фош
этишдан
”
иборатдир
.
Демак
,
дастлабки
тергов
органи
томонидан
амалга
ошириладиган
фаолиятнинг
мазмуни
ва
шакли
,
бевосита
-
жиноий
таъқиб
(
айблов
)
функциясининг
ғоясини
акс
эттиради
" [2, 132-133
бетлар
].
Бизнинг
фикримизча
,
ушбу
гуруҳдаги
ҳуқуқшунос
олимлар
жиноий
таъқиб
тушунчасига
таъриф
беришда
жиноий
таъқибни
айблов
фаолиятига
тенглаштирадилар
,
ваҳоланки
,
жиноий
таъқибда
асосий
мезон
ҳар
қандай
шахсни
айблаш
эмас
,
балки
жиноят
ҳодисасибўйича
ҳақиқатни
аниклаш
ҳамда
уни
содир
этишда
айбдор
шахсларни
фош
этиш
билан
боғлиқ
жиноят
-
процессуал
қонун
ҳужжатлари
вазифаларини
самарали
ҳал
қилишдан
иборат
,
деб
ҳисоблаймиз
.
Бошқача
айтганда
,
жиноий
таъқибни
амалга
оширадиган
мансабдор
шахсларнинг
фаолияти
жиноят
иши
бўйича
айблов
доирасидан
четга
чиқади
.
Чунки
,
гумон
қилинувчи
,
айбланувчи
аниқ
бўлмаган
жиноят
иши
бўйича
тергов
ҳаракатлари
,
айнан
,
ушбу
жиноятни
содир
этган
мазкур
шахсларни
аниқлашга
(
айблашга
эмас
)
қаратилган
бўлади
.
Шу
боис
ҳам
мазкур
ёндашув
тарафдорларининг
мулоҳазалари
мазмунан
нисбатан
торроқ
доирани
қамраб
олади
,
деб
ҳисоблаймиз
ва
уларга
қисман
қўшиламиз
.
Иккинчи
гуруҳ
олимлар
жиноий
таъқибни
жиноят
-
процессуал
фаолият
сифатида
баҳолайдилар
(
А
.
Б
.
Соловьёв
,
О
.
Н
.
Коршунова
,
З
.
Д
.
Еникеев
,
А
.
М
.
Ларин
).
Жумладан
,
А
.
Б
.
Соловьёв
жиноий
таъқибни
фақатгина
айблов
фаолияти
сифатида
баҳолашга
қўшилмаган
ҳолда
,
жиноий
таъқиб
бўйича
мансабдор
шахсларнинг
фаолияти
жиноят
иши
бўйича
айблов
доирасидан
четга
чиқиб
кетишини
таъкидлагани
ҳолда
,
дастлабки
терговда
ушбу
органларни
айблов
тарафига
айлантириш
ҳақидаги
таклифлар
эса
,
назарий
ва
амалий
жиҳатдан
мақсадга
мувофиқ
эмас
,
деб
ҳисоблайди
.
Унинг
фикрича
,
бу
ҳол
бир
тарафламаликка
олиб
келиб
,
жиноят
-
судлов
ишларини
юритиш
иштирокчиларининг
қонуний
ҳуқук
ва
манфаатларини
муҳофаза
қилишга
салбий
таъсир
кўрсатади
[3. 115-
бет
].
Бизнинг
назаримизда
эса
,
иккинчи
гуруҳдаги
ҳуқуқшунос
олимлар
жиноий
таъқибга
жиноят
-
процессуал
фаолият
сифатида
ёндашганларида
унинг
мазмунини
ҳаддан
зиёд
кенгайтириб
юборганлар
.
Хусусан
,
жиноий
таъқибни
жиноят
ишини
ҳал
қилиш
деб
ёзганларида
,
жиноят
ишини
ҳал
қилиш
нафақат
жиноий
таъқиб
(
айблов
),
балки
ҳимоя
ва
одил
судлов
фаолиятидан
ҳам
иборат
эканликларини
эътибордан
четда
қолдирганлар
.
Зеро
,
мазкур
таърифга
кўра
,
жиноят
иши
юритуви
фақатгина
айблов
фаолиятига
тенглаштирилади
.
Ёхуд
ушбу
гуруҳдаги
лсиноий
таъқибни
иш
бўйича
қонуний
ва
асосли
қарор
қабул
қилишга
боғлаган
муаллифлар
ҳам
унинг
асосий
мазмун
-
моҳияти
таъқиб
этиш
хусусиятидан
иборат
эканлигини
кўрсата
олмаганлар
.
Шу
боис
ҳам
мазкур
ёндашув
тарафдорларининг
мулоҳазалари
мазмунан
нисбатан
кенг
доирани
қамраб
олиши
ва
унинг
асл
мазмунини
ифодалаб
бера
олмаслиги
туфайли
уларга
қўшила
олмаймиз
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
54
Учинчи
гуруҳ
ҳуқуқшунослар
жиноий
таъқибга
жиноят
-
процессуал
функция
сифатида
ёндашадилар
.
Уларнинг
фикрича
,
жиноят
-
процессуал
функцияси
сифатида
жиноий
таъқиб
кенг
мазмун
касб
этади
(
Г
.
ПХимичева
,
Р
.
В
.
Мазюк
,
Б
.
Т
.
Безлепкин
,
Т
.
З
.
Зинатуллин
).
Масалан
,
Г
.
П
.
Химичева
жиноий
таъқиб
жиноят
-
судлов
ишларини
юритиш
иштирокчиларининг
қонун
орқали
мустаҳкамланган
жиноят
-
процессуал
функцияси
бўлиб
,
у
ҳар
бир
ҳолатда
жиноятнинг
белгилари
,
жиноят
ҳодисасини
аниқлаш
,
жиноят
содир
қилган
шахсларни
фош
қилишга
йўналтирилган
мажбуриятларни
ўз
ичига
олади
" [4. 122-
бет
],
деб
ёзади
.
Ушбу
гуруҳдаги
процессуалчи
ҳуқуқшунос
олимларнинг
қарашларига
қўшиламиз
.
Чунки
,
бизнингча
ҳам
жиноий
таъқибга
,
айнан
,
жиноят
-
процессуал
функция
сифатида
ёндашиш
мақсадга
мувофиқ
бўлиб
,
бу
унинг
табиати
ва
хусусиятларини
янада
тўлароқ
акс
эттиришга
ҳамда
шаклланган
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётига
мос
келади
.
Юкоридаги
ҳуқуқшунослар
билан
илмий
баҳсга
киришган
ҳолда
,
лсиноят
-
процессуал
функция
сифатида
жиноий
таъқиб
тушунчасида
қуйидаги
жиҳатлар
албҳида
эътироф
этилиши
лозим
деб
ҳисоблаймиз
:
биринчидан
,
унинг
амалга
ошириш
тартиби
,
ҳуқуқий
асослари
,
субъектлари
ва
чегаралари
;
иккинчидан
,
жиноий
таъқиб
доираси
ва
унинг
мазмуни
,
нималардан
иборат
эканлиги
.
Демак
,
юқоридагилар
асосида
жиноий
таъқибга
қуйидагича
таъриф
бериш
мумкин
: “
Жиноий
таъқиб
-
бу
жиноят
-
процессуал
қонунчилигида
белгиланган
тартибда
суриштирувчи
,
терговчи
,
прокурор
ва
,
жабрланувчининг
ижтимоий
хавфли
қилмишни
аниқлаш
,
уни
содир
қилган
шахсни
фош
қилишга
йўналтирилган
процессуал
фаолияти
мажмуини
ифодаловчи
жиноят
-
процессуал
функция
”.
Жиноий
таъқиб
фаолиятининг
қуйидаги
хусусиятларини
алоҳида
ажратиб
кўрсатишимизмумкин
:
ушбу
фаолият
айбловчи
хусусият
касб
этади
,
шахснинг
жиноят
содир
этишдаги
айбини
фош
этишга
қаратилган
бўлади
;
қатъий
процессуал
хусусиятга
эга
бўлиб
,
процессуал
қонунда
кўзда
тутилган
тартибда
,
қонунда
кўзда
тутилган
усул
ва
воситалардан
фойдаланган
ҳолда
амалга
оширилади
;
давлат
мажбурлов
чораларини
қўллаш
орқали
амалга
оширилиши
мумкинлиги
;
жиноий
таъқибни
қузғатиш
ва
уни
амалга
ошириш
субъектида
қоида
тариқасида
ҳокимият
ваколатларига
эгалиги
;
жиноий
таъқибни
амалга
ошириш
усуллари
ва
процессуал
чоралари
ўзига
хос
хусусиятларга
эга
;
содир
қилинган
жиноятнинг
хусусияти
ва
ижтимоий
хавфлилик
даражасига
боғлиқ
ҳолда
дифференциялашуви
мумкин
;
хусусий
айблов
элементлари
мавжуд
бўлганда
диспозитивлик
хусусиятига
эга
бўлади
;
жиноий
таъқибнинг
бошланиши
юридик
ва
фактик
хусусиятга
эга
бўлган
муайян
умумий
ва
махсус
шартларнинг
мавжудлигини
талаб
қилади
;
алоҳида
тоифада
юритиладиган
жиноят
ишлари
бўйича
жиноий
таъқибни
амалга
ошириш
ҳам
ўзига
хос
процессуал
хусусиятларга
эга
;
аксарият
ҳолларда
жиноий
таъқиб
оммавий
хусусият
касб
этиши
;
жиноий
таъқиб
давлат
номидан
унинг
махсус
ваколатга
эга
бўлган
субъектлари
-
суриштирувчи
,
терговчи
,
прокурор
томонидан
амалга
оширилиши
ва
шу
кабилар
.
Жиноий
таъқиб
функциясининг
шаклланиши
ва
ривожланиши
узоқ
тарихга
бориб
тақалади
.
Мамлакатимиз
ҳудудида
ушбу
жиноят
-
процессуал
функциянинг
ривожланиш
хусусиятларини
ўрганиш
асосида
уни
қуйидаги
босқичларга
ажратиш
мақсадга
мувофиқ
:
Биринчи
босқич
-
қадимги
даврда
жиноий
таъқиб
функцияси
.
Ибтидоий
жамоа
тузумида
суд
муҳокамасида
тарафлар
сифатида
шахслар
эмас
,
балки
уруғлар
иштирок
этганлиги
жиноий
таъқибнинг
дастлабки
содда
кўриниши
бўлган
.
Ушбу
даврда
мазкур
муносабатлар
ташкилий
жиҳатдан
тартибга
солинмаган
;
ўзаро
муносабатларда
вужудга
келадиган
низоларни
ҳал
қилиш
учун
тажрибали
ва
обрў
-
эътиборли
шахс
(
оқсоқол
,
сардор
)
ёки
жамоа
(
оқсоқоллар
кенгаши
,
йиғилиш
)
судлов
вазифасини
амалга
оширган
;
айблаш
ҳуқуқи
асосан
жабрланувчига
тегишли
бўлган
;
давлат
фаоллиги
суст
бўлиб
,
илоҳий
ҳамда
талион
ҳуқуқлари
қўлланилган
;
жиноий
таъқиб
жазолаш
функциясига
тенглаштирилган
,
жазо
таъқиб
этишнинг
ажралмас
қисми
сифатида
талқин
этилган
ва
шу
кабилар
.
Иккинчи
босқич
-
ўрта
асрларда
жиноий
таъқиб
функцияси
.
Ушбу
босқичда
мамлакатимиз
ҳудудида
жиноий
таъқиб
функциясининг
ривожланиши
бевосита
ислом
ҳуқуқи
билан
боғлиқ
.
Унинг
асосий
хусусиятлари
қуйидагиларда
намоён
бўлади
:
жиноят
судлови
шаклан
айблов
юритувига
асосланган
;
судда
даъво
кўзғатиш
ва
жиноятларнинг
ҳолатларини
исбот
қилиб
бериш
бевосита
айбловчининг
зиммасида
бўлган
;
қози
судлари
ва
бий
судлари
шариатга
асосланган
ҳолда
халқ
одатлари
ва
анъаналарига
таяниб
қарорлар
қабул
қилган
;
жиноий
таъқиб
юритишнинг
усул
ва
шакли
асосан
жииоятнинг
турига
қараб
,
асосан
оммавий
ва
хусусий
тартибда
амалга
оширилган
;
жиноий
жазо
қоида
тариқасида
оммавийлик
тамойилига
асосланган
ва
шу
кабилар
.
Учинчи
босқич
-
Х
I
Х
-
ХХ
асрларда
жиноий
таъқиб
функцияси
.
Марказий
Осиё
ҳудудининг
Россия
Империяси
томонидан
босиб
олиниши
дунёвий
нормаларга
асосланувчи
жиноий
таъқиб
функциясини
шаклланишига
асос
бўлди
.
Ушбу
босқичда
қабул
қилинган
1864
йилги
Жиноят
-
судлов
ишларини
юритиш
Устави
, 1898
йилги
“
Суд
уставларини
Туркистон
ўлкаси
вилоятларига
нисбатан
қўллаш
тўғрисидаги
қоидалар
”, 1917
йил
24
ноябрдаги
, 1918
йил
15
феврал
ва
13
июлдаги
Суд
тўгрисидаги
1, 2
ва
3-
сонли
декретлар
, 1918
йил
23
июндаги
“
Маҳаллий
ва
халқ
судлари
фаолиятини
ташкил
этиш
тўғрисида
”
ги
Йўриқнома
, 1921
йил
6
октябрдаги
“
Қози
судлари
тўғрисида
”
ги
Низом
, 1922
йил
27
июлдаги
“
Туркистон
Республикасида
суд
аппаратини
ташкил
этиш
тўғрисида
”
ги
Декрет
, 1918
йил
30
январдаги
“
Туркистон
ўлкаси
шаҳар
ва
туманлари
милиция
инспекторлари
бошқармаси
тўғрисида
"
ги
Низом
, 1918
йил
декабрдаги
“
Россия
Совет
Федерациясининг
Туркистон
Республикаси
милицияси
тўғрисида
"
ги
Низом
, 1919
йил
16
июлдаги
“
Жиноят
қидирувни
ташкил
қилиш
тўғрисида
”
ги
Низом
, 1924
йил
24
апрелдаги
“
Туркистон
Республикаси
жиноят
қидирув
бўлинмалари
тўғрисида
”
ги
Низом
,
шунингдек
, 1926
йил
16
июндаги
Ўзбекистон
ССРнинг
биринчи
, 1929
йил
29
июлдаги
иккинчи
ва
1959
йил
21
майдаги
учинчи
Жиноят
-
процессуал
кодекслари
жиноий
таъқибнинг
ҳуқуқий
асосларини
белгилаб
берди
.
Жумладан
, 1959
йилги
ЎзССР
ЖПК
жиноий
таъқибни
амалга
ошириш
қоидаларига
жиддий
ўзгаришлар
киритмай
фақатгина
мансабдор
шахс
сифатида
ҳалқ
депутатларига
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
55
нисбатан
жиноий
таъқибнинг
алоҳида
тартибда
қўзғатишни
белгилаган
.
Тўртинчи
босқич
-
мустақиллик
йилларида
жиноий
таъқиб
функцияси
.
Мамлакатимизда
ҳуқуқий
ислоҳотлар
ўтказилаётган
шароитда
жиноятларни
очиш
ва
тергов
қилишнинг
янада
самарали
усулларини
топиш
,
терговчи
ўзига
юклатилган
вазифаларни
муваффақиятли
амалга
ошириши
учун
зарур
шароитларни
яратиб
бериш
устидан
бир
қатор
ишлар
амалга
оширилмоқда
.
Жумладан
,
МДҲга
аъзо
давлатлар
орасида
биринчилардан
бўлиб
, 1994
йил
22
сентябрда
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
-
процессуал
кодекси
қабул
қилинди
.
Прокуратура
органлари
фаолияти
ислоҳ
этилиб
,
2001
йил
29
августда
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
Қонун
янги
таҳрирда
кабул
қилинди
, 2012
йил
18
сентябрда
Ўзбекистон
Республикасининг
ЎРҚ
-335-
сонли
“
Суд
-
ҳуқуқ
тизимини
янада
ислоҳ
қилиш
муносабати
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
айрим
қонун
ҳужжатларига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
”
ги
Қонун
билан
суд
жиноий
таъқиб
субъектлари
рўйхатидан
чиқарилди
. 2012
йил
25
декабрда
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Тезкор
-
қидирув
фаолияти
тўғрисида
”
ги
Қонуни
қабул
қилиниб
,
унда
16
та
турдаги
тезкор
-
қидирув
тадбирларини
ўтказиш
имконияти
кўзда
тутилди
.
Шу
ўринда
амалдаги
процессуал
қонунчиликни
такомиллаштириш
бўйича
қуйидаги
таклиф
ва
тавсияларни
илгари
суришимиз
мумкин
:
Биринчидан
,
ЖПКга
“
Жиноий
таъқиб
”
деб
номланган
3
1
-
боб
киритиб
,
унда
жиноий
таъқибни
амалга
ошириш
ваколатига
эга
бўлган
органлар
,
жиноий
таъқибнинг
турлари
ва
жиноий
таъқибни
юритиш
мажбуриятига
оид
қуйидаги
моддаларни
назарда
тутилиши
мақсадга
мувофиқ
.
Иккинчидан
,
хусусий
айблов
институтини
янада
такомиллаштириш
мақсадида
ЎзР
ЖПК
325-
моддасида
ЖК
141-
моддасининг
биринчи
қисмида
,
142-
моддасида
, 143-
моддасида
, 144-
моддаси
биринчи
қисмида
, 145-
моддаси
биринчи
қисмида
назарда
тутилган
жиноятлар
тўғрисидаги
жиноят
ишларини
айбдорни
жавобгарликка
тортишни
сўраб
жабрланувчи
берган
шикоят
аризаси
асосидагина
кўзғатишни
кўзда
тутиш
мақсадга
мувофиқ
.
Учинчидан
,
жиноят
процессида
жиноий
таъқибнинг
халқаро
тажрибада
қўлланилаётган
муқобил
усулларини
тадқиқ
этиш
ва
уларни
миллий
қонунчиликка
татбиқ
этиш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Шу
жиҳатдан
ЖПКга
“
Жиноий
таъқибни
тугатишнинг
махсус
турлари
”
деб
номланган
янги
ўн
бешинчи
бўлим
ва
унга
тегишли
бб
-
боб
киритилиб
,
ундан
жиноий
таъқибни
тугатишнинг
махсус
турларини
қўллаш
асослари
,
уларнинг
турлари
,
жиноий
таъқибни
тугатиш
ҳар
бир
усулини
қўллаш
тартиби
ўрин
олиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Тўртинчидан
,
вояга
етмаган
айбланувчиларни
расмий
огоҳлантириш
,
жарима
,
айбга
иқрорлик
тўғрисида
келишув
институтларини
қонунчилигимизга
киритиш
учун
кенг
имкониятлар
мавжуд
.
У
ижтимоий
хавфи
катта
бўлмаган
ёки
унча
оғир
бўлмаган
жиноятларни
биринчи
марта
содир
қилган
вояга
етган
ва
вояга
етмаган
шахсларга
нисбатан
қўлланилса
,
мақсадга
мувофиқ
.
Бешинчидан
,
ЖПКда
хусусий
айбловчининг
мақоми
,
хусусий
айблов
ишлари
бўйича
суриштирув
ва
дастлабки
тергов
ўтказилмаслиги
,
хусусий
айблов
билан
жабрланувчи
судга
мурожаат
этиши
ҳамда
хусусий
айблов
шикояти
бевосита
судда
кўриб
чиқилиб
ҳал
қилиниши
,
хусусий
айблов
бўйича
айбловни
судда
жабрланувчи
ва
унинг
қонуний
вакили
қўллаб
-
қувватлашини
кўзда
тутиш
мақсадга
мувофиқ
.
Ушбу
вазифаларни
самарали
ҳал
этиш
мақсадида
ЖПКнинг
алоҳида
тоифадаги
жиноят
ишларини
юритиш
деб
номланган
ўнучинчи
бўлимига
“
Хусусий
айблов
бўйича
иш
юритиш
"
деб
номланган
63
1
-
боб
киритилиши
мақсадга
мувофиқ
.
Ушбу
бобда
хусусий
айблов
тартибида
юритиладиган
жиноят
ишлари
тоифаси
,
хусусий
айбловчининг
ҳуқуқий
мақоми
,
унинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
,
ушбу
ишлар
бўйича
судда
иш
юритиш
,
хусусий
айблов
тартибида
юритиладиган
ишларда
жабрланувчи
иштироки
,
жабрланувчи
узрсиз
сабабларга
кўра
қатнашмаслигининг
ҳуқуқий
оқибатлари
,
жабрланувчи
томонидан
айбловни
қувватлаш
тартиби
ва
бошқа
масалалар
ўз
ечимини
топиши
лозим
.
Ушбу
ўзгаришлар
ўз
навбатида
жабрланувчининг
ҳуқуқий
ҳолатига
оид
54-55-
моддаларга
ҳам
тегишли
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
(
жабрланувчининг
хусусий
айблов
ишини
қўзғатиш
билан
мурожаат
этиш
,
хусусий
айблов
ишлари
бўйича
айбловни
қувватлаш
ҳуқуқи
ва
б
.
қ
.)
киритишни
тақозо
этади
.
Олтинчидан
,
ЖПК
341-
моддасига
мувофиқ
,
жиноят
иши
юзасидан
суриштирув
ўн
суткадан
ошмаган
муддатда
тамомланиши
лозим
.
Ваҳоланки
,
суриштирув
органлари
ҳамиша
ҳам
объектив
сабабларга
(
экспертиза
текширувини
ўтказиш
зарурияти
ва
б
.
қ
.)
кўра
,
айрим
жиноят
ишлари
бўйича
суриштирувни
10
кунлик
муддат
ичида
тугата
олмайдилар
.
Шу
нуқтаи
назардан
суриштирув
самарадорлигини
ошириш
,
суриштирув
олдида
турган
вазифаларни
тўлақонли
ҳал
этишга
эришиш
мақсадида
,
ЖПК
341-
моддасини
қуйидаги
таҳрирда
баён
этиш
мақсадга
мувофиқ
: “
Жиноят
иши
юзасидан
суриштирув
йигирма
суткадан
ошмаган
муддатда
тамомланиши
лозим
.
Ушбу
муддат
прокурор
томонидан
10
суткадан
ошмаган
муддатга
узайтирилиши
мумкин
”.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбек
тилининг
изоҳли
луғати
. 5
жилдли
/
А
.
Мадвалиев
таҳрири
остида
. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
миллий
энциклопедияси
,
ДИН
, 2008. –
Ж
.4. –
Б
. 32
2.
Мухитдинов
Ф
.
М
.
Жиноят
процесси
:
моҳият
,
мазмун
,
шакл
. –
Тошкент
:
Адолат
, 2002. –
Б
. 132-133.
3.
Соловьёв
А
.
Б
.,
Якубович
Н
.
А
.
К
вопросу
о
концепции
правового
обеспечения
функции
уголовного
преследования
//
Современные
процессы
уголовной
и
уголовно
-
процессуальнойполитики
.
Материалы
научно
-
практической
конференции
. –
М
.:
МГУ
, 2008. –
С
. 115.
4.
Химичева
Г
.
П
.
Досудебное
производство
по
уголовном
делам
:
концепция
совершенствования
уголовно
-
процессуальной
деятельности
.
Монография
.
–
М
.:
Экзамен
, 2003. –
С
.122.
