ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
43
Ф
.
Х
.
Рахимов
юридик
фанлар
доктори
ПРОКУРАТУРА
ОРГАНЛАРИ
ФАОЛИЯТИНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Мамлакатимизда
қонун
устиворлигини
таъминлаш
ва
қонунийликни
мустаҳкамлаш
йўлида
самарали
ишлар
қилиняпти
.
Бунда
албатта
мамлакат
раҳбарияти
,
давлат
органлари
ва
идораларининг
кўраётган
чора
тадбирларини
алоҳида
таъкидлаш
лозим
.
Халқимизни
фаровонлигини
,
уларни
турмуш
тарзини
ривожланган
давлатлардаги
каби
даражага
етказиш
сари
амалий
,
кенг
қамровли
ишлар
кўплаб
давлатларнинг
вакиллари
томонидан
эътироф
этиляпти
.
Мамлакатда
ҳар
жабҳада
амалга
оширилаётган
ислоҳотлар
ана
шундай
натижаларга
эришишга
замин
бўлаяпти
дейиш
тўғри
бўлади
.
Таъкидлаш
жоизки
,
Ўзбекистон
Республикасида
давлат
мустақиллигининг
ўтган
йигирма
йилдан
ортиқ
давр
мобайнида
суд
-
ҳуқуқ
тизимини
ислоҳ
қилиш
ҳамда
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
ҳимоялаш
борасида
ҳам
самарали
ишлар
амалга
оширилди
.
Жуда
кенг
миқёсдаги
бу
соҳадаги
ислоҳотлар
давлат
сиёсатининг
асосига
айланди
.
Бугунги
кунда
ҳам
бу
жараёнлар
тизимли
тарзда
амалга
оширила
бориб
,
унинг
самаралари
фуқороларни
фаравон
ҳаёт
кечиришларига
шарт
-
шароитлар
яратяпти
.
Бу
жараёнлар
мустақилликнинг
дастлабки
йилларидан
бошланган
бўлиб
мамлакат
раҳбари
таъкидлаганидек
,
юртимизда
амалга
оширилаётган
ҳуқуқий
ислоҳотлар
жамият
,
фуқаро
,
инсон
ҳуқуқлари
ва
манфаатларига
давлат
ёндашувини
жиддий
такомиллаштириш
ва
давлат
бошқарувининг
жаҳон
андозаларига
мос
янгича
ҳуқуқий
механизмини
шакллантириш
йўли
танланган
.
1
Бу
каби
вазифаларни
бажаришда
ҳуқуқни
муҳофаза
этувчи
давлат
органлари
тизимида
ўзига
хос
ўринни
эгалловчи
прокуратура
органларининг
ҳам
ҳиссаси
ва
масъулияти
алоҳида
.
Шу
билан
бирга
,
суд
-
ҳуқуқ
тизимининг
демократик
асосларини
янада
чуқурлаштириш
,
миллий
қонунчилик
асосларини
шакллантириш
,
жиноят
қонунчилигини
такомиллаштириш
ҳамда
прокуратура
органлари
фаолиятини
бугунги
кун
талаблари
асосида
қайта
кўриб
чиқиб
,
давр
талабларига
мувофиқлаштириш
ва
бунда
шахс
ва
жамият
манфаатларини
ҳисобга
олиш
прокуратура
органлари
фаолиятини
ҳамда
унинг
ҳуқуқий
асосларини
янада
такомиллаштириш
заруриятини
келтириб
чиқарди
.
“
Прокуратура
органлари
фаолиятини
белгиловчи
ҳуқуқий
асослар
такомиллаштирилди
ва
уларнинг
ҳуқуқий
мақомига
бир
қатор
ўзгартиришлар
киритилиб
,
прокуратуранинг
ҳуқуқни
ҳимоялаш
ваколатлари
кучайтирилишига
устувор
аҳамият
берилди
.
Натижада
,
муқаддам
кўп
йиллар
давомида
жиноий
жавобгарликнинг
амалга
оширилишида
таъқиб
этувчи
1
Каримов
И
.
А
.
Бош
мақсадимиз
–
кенг
кўламли
ислоҳотлар
ва
модернизация
йўлини
қатъият
билан
давом
эттириш
. //
Президентнинг
2012
йилда
мамлакатимизни
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
якунлари
ҳамда
2013-
йилга
мўлжалланган
иқтисодий
дастурнинг
энг
муҳим
устувор
йўналишларига
бағишланган
Вазирлар
Маҳкамасининг
мажлисидаги
маърузаси
. // 19
январь
2013
йил
. www.gov.uz //
Ўзбекистон
Республикаси
Ҳукуматининг
расмий
веб
сайти
.
ёки
содда
қилиб
айтганда
“
қораловчилик
”
вазифаларини
бажариб
келган
прокуратура
органлари
янги
қабул
қилинган
қонунга
кўра
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
,
жамият
ва
давлат
манфаатларининг
ҳимоячиси
сифатида
эътироф
этилди
.”
2
Жамият
ҳаётидаги
чуқур
ўзгариш
ва
янгиланишлар
,
инсон
онгида
демократик
қадриятларнинг
мустаҳкамланиб
бориши
,
янгича
ҳуқуқий
тафаккурнинг
шаклланиши
прокуратура
тизимини
ҳам
жиддий
ислоҳ
қилишни
тақозо
этди
.
Сўнгги
йилларда
прокуратура
органлари
фаолиятини
белгиловчи
ҳуқуқий
асослар
такомиллаштирилиб
,
уларнинг
ҳуқуқий
мақомига
бир
қатор
ўзгартиришлар
киритилди
,
прокуратуранинг
ҳуқуқни
ҳимоялаш
ваколатлари
кучайтирилди
.
Эндиликда
прокуратура
органлари
инсон
ва
фуқаро
ҳуқуқлари
,
давлат
ва
жамият
манфаатлари
ҳимоясини
устивор
вазифа
сифатида
амалга
оширмоқда
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Ислом
Каримов
Олий
Мажлиснинг
иккинчи
чақириқ
олтинчи
сессиясида
“
Адолат
–
қонун
устуворлигида
”
номли
маърузасида
Ўзбекистон
Республикасининг
янги
таҳрирдаги
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
Қонунига
ва
прокуратура
органларининг
фаолиятини
такомиллаштиришга
катта
эътибор
қаратган
эди
.
“
Прокуратура
қонунни
ҳимоя
қилиш
вазифаси
юклатилган
органдир
.
У
демократик
жамият
,
ҳуқуқий
давлат
қуришда
,
ҳуқуқий
ислоҳотларни
амалга
оширишда
ҳал
қилувчи
роль
ўйнайди
.
Шунинг
учун
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
Қонунини
пухта
ишлаб
чиқиш
муҳим
аҳамиятга
эгадир
”, -
деб
таъкидлаганди
юртбошимиз
.
Ўзбекистон
Республикасининг
янги
таҳрирдаги
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
Қонунида
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ҳамда
эркинликларига
риоя
этилиши
устидан
назорат
прокуратуранинг
асосий
вазифаси
ва
фаолият
йўналишларидан
бири
сифатида
белгиланди
.
Шу
мақсадда
мазкур
қонун
билан
прокуратуранинг
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
функцияси
кучайтирилди
.
3
Шу
туфайли
прокуратура
органлари
олдига
қўйилган
вазифаларнинг
кўлами
кенгайиб
бориб
тизимли
равишда
унинг
фаолияти
такомиллашиб
бормоқда
.
Мамлакат
иқтисодий
негизларини
мустаҳкамлаш
,
иқтисодий
барқарорликни
таъминлаш
ва
бозор
иқтисодиётига
ўтиш
жараёнларини
қонуний
асосда
амалга
ошириш
давлатнинг
муҳим
сиёсий
йўналишларидан
бири
ҳисобланади
.
Шу
туфайли
,
иқтисодиёт
соҳасидаги
турли
суиистеъмолчиликлар
,
ўзгалар
мулкини
ўзлаштиришлар
,
порахўрликка
қарши
кураш
фаолиятидаги
самарадорликни
таъминлаш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
Прокуратураси
марказий
аппарати
тизимида
порахўрлик
ва
иқтисодий
жиноятларга
қарши
курашиш
Бошқармаси
ташкил
этилган
эди
.
Ҳозирда
ушбу
бошқарма
“
Уюшган
жиноятчилик
ва
коррупцияга
қарши
кураш
бошқармаси
”
деб
номланиб
,
унинг
Низоми
Республика
Бош
прокурори
томонидан
жорий
йилда
тасдиқланди
.
Иқтисодий
ва
валютага
оид
жиноятларга
қарши
курашишни
кучайтиришда
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2001
йил
6
июлдаги
№
251-
2
Қодиров
Р
.
Ҳ
.
Инсон
манфаатлари
йўлида
. //
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратурасининг
расмий
веб
-
сайти
–
3
Қодиров
Р
.
Ҳ
.
Ўзбекистон
Конституциясининг
мамлакат
ижтимоий
-
сиёсий
ҳаётидаги
ўрни
ва
аҳамияти
. –
Т
: //
Қонун
ҳимоясида
. 2003 12 (96)
сон
, 6-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
44
“
Солиқ
ва
валютага
оид
жиноятларга
қарши
курашиш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
қарори
жуда
муҳим
роль
ўйнади
.
Ушбу
қарор
билан
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
ҳузурида
Солиқ
ва
валютага
оид
жиноятларга
қарши
курашиш
департаменти
ва
унинг
жойлардаги
бўлинмалари
ташкил
этилди
.
Бугунги
кунга
келиб
,
мазкур
тузилма
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
ҳузуридаги
Солиқ
,
валютага
оид
жиноятларга
ва
жиноий
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
кураш
Департаменти
деб
юритилади
.
Таъкидлаш
лозимки
,
жорий
йилда
прокуратура
органлари
фаолиятини
такомиллаштириш
борасида
яна
бир
муҳим
ҳужжат
қабул
қилинди
.
Хусусан
,
прокуратура
органларининг
қонунлар
ижроси
устидан
назоратни
самарали
ташкил
этишни
такомиллаштириш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
24
июль
2014
йилдаги
ПФ
-4636
сонли
“
Қонунчилик
ижросини
таъминлаш
тизимини
янада
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
Фармонига
асосан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
таркибида
Қонунчилик
ижроси
устидан
назорат
Бош
бошқармаси
ташкил
этилди
.
Қорақалпоғистон
Республикаси
,
вилоятлар
,
Тошкент
шаҳар
прокуратуралари
ва
уларга
тенглаштирилган
прокуратуралар
таркибида
-
Бош
бошқарманинг
ҳудудий
бўлимлари
тузилди
.
Мазкур
Бош
бошқармани
тузишдан
кўзланган
асосий
мақсад
,
энг
аввало
,
прокуратура
органлари
зиммасига
юклатилган
вазифаларни
тўлақонли
бажарилишини
таъминлаш
ҳисобланади
.
Бош
бошқарма
таркибида
:
–
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
ва
назорат
органларида
қонунчилик
ижроси
устидан
назорат
бошқармаси
;
–
давлат
ва
хўжалик
бошқарув
органлари
ҳамда
жойлардаги
ижро
ҳокимияти
органларида
қонунчилик
ижроси
устидан
назорат
бошқармаси
;
–
инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликларига
риоя
этилиши
устидан
назорат
бошқармаси
;
–
қишлоқ
хўжалиги
соҳасида
қонунчилик
ижроси
устидан
назорат
бошқармаси
ташкил
этилди
.
Бундан
ташқари
,
юқорида
эътироф
этилган
Фармон
ва
унинг
асосида
Республика
Бош
прокурорининг
тегишли
буйруқларига
кўра
,
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратурасининг
марказий
маҳкамаси
тузилишида
айрим
ўзгаришлар
амалга
оширилди
.
Хусусан
,
эндиликда
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратурасининг
Матбуот
хизмати
,
Ички
ишлар
вазирлиги
органлари
суриштирув
,
тергов
ва
тезкор
-
қидирув
фаолияти
устидан
назорат
бошқармаси
ҳамда
Уюшган
жиноятчилик
ва
коррупцияга
қарши
курашиш
бошқармаси
фаолият
кўрсатмоқда
.
Прокуратура
органлари
ваколатларини
ва
фаолият
йўналишларини
янада
кенгайтириш
бежиздан
эмас
.
Бу
орган
жамиятда
қонун
устуворлигини
таъминлаш
,
қонунийликни
мустаҳкамлаш
борасида
жуда
кўплаб
самарали
тадбирларни
амалга
ошириб
келмоқдалар
.
Фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
,
жамият
ва
давлат
манфаатларини
ҳимояси
бўйича
прокуратура
органлари
томонидан
фақатгина
2013
йилда
5.914
та
текширишлар
ўтказилиб
,
7.303
та
ноқонуний
ҳужжатларга
нисбатан
протест
келтирилган
,
қонун
бузилиши
,
унинг
келиб
чиқиш
сабаблари
ва
бунга
имконият
яратиб
бераётган
шарт
-
шароитларни
бартараф
этиш
тўғрисида
10.011
та
тақдимнома
киритилган
, 7.557
нафар
мансабдор
шахслар
қонун
бузилишига
йўл
қўймаслик
хусусида
огоҳлантирилган
,
прокурорларнинг
қарор
ва
тақдимномаларига
асосан
41.537
нафар
шахсларнинг
интизомий
,
маъмурий
ва
моддий
жавобгарлик
масаласи
ҳал
этилган
,
судларга
64,9
млрд
.
сўмлик
зарарни
ундиришга
доир
15.999
та
ариза
киритилган
.
Жиддий
қонун
бузилиши
ҳолатлари
юзасидан
1.847
та
жиноят
иши
қўзғатилган
,
айбдорлардан
4
млрд
.
сўм
зарарнинг
ихтиёрий
ундирилиши
таъминланган
ва
42.109
нафар
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
тикланган
.
Юқоридаги
рақам
ва
кўрсаткичлар
прокуратура
органларининг
фақатгина
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
,
ҳамда
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
,
жамият
ва
давлат
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
,
қонунийликни
таъминлаш
соҳасидаги
салмоқли
ҳиссаси
мавжудлигидан
далолат
беради
.
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
Қонун
янги
таҳрирда
қабул
қилиниши
билан
прокуратура
органларининг
фаолияти
бўйича
қонунчиликда
ўзгаришлар
содир
бўлди
.
Ушбу
ўзгаришларнинг
моҳияти
қуйидагилардан
иборат
:
•
Прокурор
назорати
объектлари
қаторидан
фуқаролар
чиқарилди
,
барча
демократик
жамиятда
фуқаролар
эмас
,
балки
уларнинг
қонуний
ҳуқуқлари
ва
манфаатларига
қандай
риоя
этилаётганлиги
прокурор
назорати
объекти
ҳисобланади
.
•
Шу
билан
бирга
,
эндиликда
,
прокурорлар
суднинг
қонуний
кучга
кирган
қарорлари
ижросини
тўхтатиш
ҳуқуқига
эга
эмаслар
;
•
Прокурор
назорати
ҳужжатлари
қаторидан
амрнома
чиқарилди
;
•
Прокуратура
органлари
ўз
фаолияти
юзасидан
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ва
Сенати
олдидаги
ҳисобдорлиги
янада
аниқлаштирилди
;
•
Қонунга
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
томонидан
Бош
прокурор
қарорларининг
Конституция
ва
амалдаги
қонунчиликка
мослигини
ўрганиши
,
уни
бекор
қилиш
масаласини
қўйиши
киритилди
;
•
Қонунга
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
прокурорлари
қонунийликнинг
ва
жиноятчиликка
қарши
курашнинг
аҳволи
тўғрисида
Халқ
депутатлари
маҳаллий
Кенгашларига
ва
зарурат
бўлган
ҳолларда
эса
фуқороларнинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларига
ҳар
йилда
ахборот
бериб
туриш
шартлиги
ҳақидаги
қоида
киритилди
.
•
Прокуратуранинг
фаолиятига
доир
ўзгаришлар
яна
давом
эттирилиб
борилмоқда
ва
такомиллашмоқда
.
Хусусан
,
•
Жиноят
содир
этишда
айбланаётган
шахсни
қамоққа
олишда
санкция
бериш
ҳуқуқи
,
шунингдек
терговолди
ва
дастлабки
тергов
жараёнида
амнистия
актини
қўллаш
ваколати
судларга
ўтказилди
;
•
Суд
тергови
жараёни
ишнинг
прокурор
томонидан
айблов
хулосасини
ўқиб
эшиттириши
билан
бошланиши
белгиланди
;
•
Тиббий
йўсиндаги
ва
лавозимдан
четлаштириш
каби
мажбурлов
чоралари
қўллаш
ваколати
судларга
ўтказилди
;
•
Тарафлар
томонидан
халқаро
қидирувда
бўлган
шахсни
ушлаб
бериш
ва
сўралган
мамлакатга
топшириш
тўғрисидаги
Бош
прокурор
ёки
унинг
ўринбосари
томонидан
қабул
қилинган
қарор
устидан
судга
шикоят
қилиш
тартиби
жиноят
процессуал
қонунчилигида
ўз
ифодасини
топди
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
45
Шунингдек
,
вилоят
,
туман
ва
уларга
тенглаштирилган
прокурорлардан
терговга
тегишлилик
масаласига
доир
ҳуқуқлари
амалдаги
қонунчиликка
асосан
Ўзбекистон
Республикаси
ЖПК
сидан
чиқарилди
.
Умуман
олганда
,
прокуратура
органлари
фаолиятига
оид
қонунчиликка
киритилган
ўзгаришларнинг
таҳлили
уларнинг
барчаси
қонунийликни
таъминлаш
,
инсон
ва
фуқароларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишга
қаратилди
.
Аннотация
:
мақолада
муаллиф
Ўзбекистон
Республикаси
прокуратура
органлари
фаолиятининг
ҳуқуқий
асослари
таҳлилини
амалга
оширган
.
Шунингдек
,
мақолада
мазкур
соаҳадаги
қонун
-
ҳужжатлари
такомиллаштирилиши
ва
амалга
оширилган
ислоҳотлар
ёритилган
.
Мақола
хулосасида
муаллиф
прокуратура
органлари
фаолиятида
амалга
оширилган
ислоҳотлар
ижобий
натижаларга
олиб
келганлигини
кўрсатиб
берган
.
Калит
сўзлар
:
прокуратура
,
проркурор
назорати
,
қонунчилик
ижроси
.
Аннотация
:
в
статье
проводится
анализ
правовых
основ
деятельности
органов
прокуратуры
в
Республике
Узбекистан
,
анализируется
совершествование
законодательства
в
указанной
сфере
,
и
проведенные
реформы
в
стране
;
приводится
вывод
о
положительном
результате
,
проведенных
реформ
в
сфере
деятельности
органов
прокуратуры
.
Ключевые
слова
:
прокуратура
,
прокурорский
надзор
,
исполнение
законодательства
.
Annotation:
in this article it is analysed legal activity of
prosecutor office in Uzbekistan. The author analyses the
development of legislation and making reforms in this
sphere. The author comes to the opininon concerning pos-
itive consequences from reforms in activity of prosecutor
office.
Key words:
prosecuters office, prosecuters controle,
execution of the law.
Фойдаланилган
адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Бош
мақсадимиз
–
кенг
кўламли
ислоҳотлар
ва
модернизация
йўлини
қатъият
билан
давом
эттириш
. //
Президентнинг
2012
йилда
мамлакатимизни
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
якунлари
ҳамда
2013-
йилга
мўлжалланган
иқтисодий
дастурнинг
энг
муҳим
устувор
йўналишларига
бағишланган
Вазирлар
Маҳкамасининг
мажлисидаги
маърузаси
. // 19
январь
2013
йил
. www.gov.uz //
Ўзбекистон
Республикаси
Ҳукуматининг
расмий
веб
сайти
.
2.
Қодиров
Р
.
Ҳ
.
Инсон
манфаатлари
йўлида
.
//
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратурасининг
расмий
веб
-
сайти
3.
Қодиров
Р
.
Ҳ
.
Ўзбекистон
Конституциясининг
мамлакат
ижтимоий
-
сиёсий
ҳаётидаги
ўрни
ва
аҳамияти
. –
Т
: //
Қонун
ҳимоясида
. 2003 12 (96)
сон
, 6-
б
.
С
.
Ачилов
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
,
юридик
фанлар
номзоди
ДАСТЛАБКИ
ТЕРГОВ
БОСҚИЧИНИНГ
АХЛОҚИЙ
АСОСЛАРИ
Мамлакатимизда
суд
-
ҳуқуқ
соҳасини
босқичма
-
босқич
ислоҳ
қилиш
инсон
ҳуқуқи
,
эркинлиги
ва
манфаатларини
таъминлашга
қаратилган
бўлиб
,
уни
амалга
ошириш
,
айниқса
дастлабки
тергов
босқичида
долзарб
аҳамият
касб
этади
.
Чунки
,
жиноят
процессининг
ушбу
босқичида
инсон
ҳуқуқи
ва
эркинлиги
жиддий
равишда
чекланиши
ва
бузилиш
эҳтимоли
юқори
ҳисобланади
.
Бундай
оқибатларга
олиб
келувчи
ҳаракатларни
олдини
олишнинг
нафақат
қонуний
асосларини
белгилаш
,
балки
ахлоқий
ва
умуминсоний
принципларга
мос
келишига
ҳам
муҳим
эътибор
қаратиш
лозим
.
Давлатимиз
раҳбари
И
.
А
.
Каримов
таъкидлаганидек
,
“
Республиканинг
ўз
ҳуқуқий
асосларини
ишлаб
чиқишда
унинг
ижтимоий
-
иқтисодий
ва
миллий
ўзига
хос
хусусиятлари
иложи
борича
тўла
ҳисобга
олиниши
керак
.
Шу
билан
бирга
янги
қабул
қилинаётган
қонун
ҳужжатларида
аҳолининг
кундалик
турмушига
сингиб
кетган
халқ
анъаналари
,
урф
-
одатлари
,
шахслараро
ва
миллатлараро
муомала
ҳамда
диний
эътиқодларнинг
асрий
тарихидан
мерос
қилиб
олинган
,
умуминсоний
қадриятларга
,
одамларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларига
зид
бўлмаган
ахлоқий
нормалар
албатта
акс
эттирилиши
керак
”
1
.
Жиноят
процессининг
асосий
принциплари
мазмунига
эътибор
қаратадиган
бўлсак
,
улар
адолат
,
инсонпарварлик
,
шахснинг
шаъни
ва
қадр
-
қимматини
ҳурмат
қилиш
каби
ахлоқий
талабларга
асосланганлигини
кузатишимиз
мумкин
.
Немис
олими
М
.
Миллернинг
таъкидлашича
,
айнан
жиноят
-
процессуал
ҳуқуқ
ва
унинг
асосий
кафолатлари
,
давлатнинг
нақадар
ҳуқуқий
эканлигига
баҳо
беришда
ҳақиқий
мезон
бўла
олади
.
Бунинг
асосий
сабаби
шундаки
,
фақат
жиноят
процессуал
ҳуқуқида
давлатнинг
шахсга
нисбатан
бўлган
муносабати
ҳамда
оммавий
ва
шахсий
манфаатлар
ўртасидаги
тўқнашув
жуда
аниқ
намоён
бўлади
2
.
Ўзбекистон
Республикаси
жиноят
-
процессуал
кодексида
(
кейинчалик
ЖПК
)
ҳам
ахлоқнинг
аҳамияти
ва
уларга
амал
қилиш
мажбурияти
хусусидаги
нормалар
белгилаб
қўйилиши
,
жиноят
-
процессуал
қонунчилиги
учун
ахлоқ
нормаларининг
долзарблиги
ва
муҳимлигидан
далолат
беради
.
Хусусан
,
эксперимент
жамоат
тартиби
ёки
ахлоқ
нормаларининг
бузилишига
олиб
келадиган
бўлса
,
уни
ўтказишга
йўл
қўйилмайди
(154-
модда
).
Ёки
,
келиб
тушган
хабарда
жиноят
ҳақида
эмас
,
балки
маъмурий
,
интизомий
ёки
бошқа
ҳуқуқбузарлик
ёхуд
ахлоқ
нормалари
бузилганлиги
ҳақида
маълумот
бўлса
,
суриштирувчи
,
терговчи
ёки
прокурор
жиноят
ишини
қўзғатишни
рад
қилиш
билан
бир
пайтда
хабарни
ҳуқуқни
бузган
шахсга
нисбатан
маъмурий
,
интизомий
жавобгарлик
ёки
жамоат
таъсир
чоралари
қўллаш
учун
1
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
:
миллий
истиқлол
,
иқтисод
,
сиёсат
,
мафкура
.
Т
.1. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 1996. –
Б
. 319.
2
Малько
А
.
В
.
Ограничивающая
роль
юридического
процесса
/
Юридический
процесс
:
реформа
процедур
управления
,
зако
-
нодательной
деятельности
и
судебной
власти
. –
Воронеж
,
1996. –
С
. 29.
