ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
ния
,
а
также
о
времени
его
прибытия
в
пункт
назначе
-
ния
,
немедленно
после
разгрузки
воздушного
судна
,
без
завоза
его
в
складские
помещения
и
без
взвеши
-
вания
.
При
повреждении
упаковки
груз
выдается
получа
-
телю
также
без
взвешивания
.
Проверка
массы
груза
в
этом
случае
производится
на
складе
получателя
в
присутствии
представителя
перевозчика
.
Предста
-
витель
перевозчика
должен
сопровождать
повреж
-
денный
груз
до
склада
получателя
,
принять
участие
во
взвешивании
и
подписать
акт
о
состоянии
упаковки
и
массе
груза
,
В
случае
невывоза
груза
в
установленный
срок
ру
-
ководитель
авиационного
предприятия
обязан
обра
-
титься
в
местные
органы
власти
за
содействием
в
не
-
медленном
получении
опасного
груза
получателем
1
.
Эти
требования
носят
общий
характер
,
и
,
следо
-
вательно
,
могут
быть
конкретизированы
в
норматив
-
ных
актах
,
определяющих
порядок
и
условия
перевоз
-
ки
отдельных
категорий
опасных
грузов
.
Как
бы
то
ни
было
,
из
всего
,
что
было
сказано
вы
-
ше
,
можно
сделать
вывод
о
том
,
закрепленный
дейст
-
вующим
нормативно
-
правовыми
актами
Республики
Узбекистан
порядок
воздушной
перевозки
опасных
грузов
вполне
способен
решить
задачу
обеспечения
безопасности
авиаперелетов
.
Его
соблюдение
,
соб
-
ственно
говоря
,
как
раз
и
служит
тому
,
чтобы
снизить
,
в
максимально
возможной
степени
,
риск
при
их
пере
-
возке
,
а
в
идеале
-
сделать
их
опасными
лишь
потен
-
циально
,
а
не
реально
.
1
См
.:
Иванова
О
.
Н
.,
Симонов
А
.
М
.
Комментарий
к
Воздушно
-
му
Кодексу
Российской
Федерации
. –
М
.,
Новая
правовая
культура
, 2004. –
С
. 209–210.
М
.
М
.
Хайитов
ТДЮИ
Илмий
тадқиқот
маркази
кичик
илмий
ходими
ОТА
-
ОНАЛИК
ҲУҚУҚИНИ
АМАЛГА
ОШИРИШ
МЕЗОНЛАРИ
ВА
ОИЛАВИЙ
ҲУҚУҚИЙ
МАДАНИЯТ
Жамият
тараққиётининг
ҳар
бир
даврида
ҳуқуқ
нормаларига
инсонлар
томонидан
онгли
равишда
риоя
қилиниши
,
юксак
ҳуқуқий
маданиятни
шакллантириш
,
ўз
ҳуқуқларини
амалга
оширишда
бошқа
шахсларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларига
зарар
етказилишига
йўл
қўймаслик
,
ўзга
шахсларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатлари
ҳурмат
қилиниши
ва
қадрланишини
таъминлаш
каби
масалалар
долзарб
муаммолардан
бўлиб
келган
.
Бугунги
кунда
ҳам
мутахассислар
,
тадқиқотчилар
атрофимизда
содир
этилаётган
турли
ҳуқуқбузарликларнинг
сабаби
сифатида
айнан
инсонлардаги
ҳуқуқий
билимларнинг
етарли
даражада
эмаслиги
,
ҳуқуқий
онг
ва
маданиятнинг
паст
савияда
эканлигини
эътироф
этмоқдалар
.
Ҳуқуқий
онг
ва
ҳуқуқий
маданиятнинг
юксак
даражада
бўлиши
инсонларнинг
ҳуқуқ
нормаларига
ихтиёрий
ҳамда
онгли
равишда
амал
қилинишини
таъминлар
экан
,
демак
бу
икки
тушунчанинг
мазмун
моҳияти
ҳар
бир
шахснинг
онгига
болаликдан
оила
муҳитида
сингдириб
борилиши
керак
.
Шу
нуқтаи
назардан
оила
қонунчилигида
қайд
этилган
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
амалга
ошириш
қонун
-
қоидаларининг
ота
-
оналар
томонидан
рисоладагидек
бажарилишини
атрофимизда
содир
бўлаётган
турли
кўнгилсизликлар
,
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олишдаги
мустаҳкам
восита
сифатида
баҳолашимиз
мумкин
.
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
таъкидлаганларидек
:
“
Биз
ўз
фарзандларимизнинг
бахт
-
у
саодатини
,
иқболи
ва
камолини
кўришни
истар
эканмиз
,
нафақат
оиладаги
,
балки
маҳалла
-
кўйдаги
одамларнинг
хатти
-
ҳаракати
ҳам
боланинг
шаклланиб
келаётган
соф
қалби
ва
онгига
қандай
таъсир
кўрсатиши
ҳақида
доимо
ўйлашимиз
,
бу
масалада
зиммамизда
қандай
улкан
масъулият
борлигини
унутмаслигимиз
зарур
.
Оилавий
тарбия
масаласида
хатога
йўл
қўймаслик
учун
аввало
ҳар
қайси
хонадондаги
маънавий
иқлимни
ўзаро
ҳурмат
,
ахлоқ
-
одоб
,
инсоний
муносабатлар
асосига
қуриш
айни
муддао
бўлур
эди
”
2
.
Ота
-
оналик
ҳуқуқларини
рисоладагидек
амалга
оширилишини
таъминлаш
қуйидаги
асосларга
кўра
ҳам
долзарб
ҳисобланади
,
яъни
:
биринчидан
,
боланинг
руҳан
ва
жисмонан
соғлом
ўсиши
ҳамда
бахтиёр
келажаги
учун
замин
яратилади
;
иккинчидан
,
болалар
хулқ
-
атворида
инсонийликнинг
барча
яхши
фазилатлари
шкллантирилади
;
учинчидан
,
боланинг
қаровсизлиги
,
назоратсизлигига
чек
қўйилиб
атроф
-
муҳитдаги
салбий
таъсирлардан
ҳимоя
қилинади
;
тўртинчидан
,
бола
хулқида
намоён
бўлиши
мумкин
бўлган
салбий
хислатлар
,
жумладан
ҳуқуқбузарликка
мойиллик
кабиларнинг
олди
олинади
ва
бошқалар
.
Ўзбекистон
Республикаси
Оила
кодексига
мувофиқ
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
амалга
ошириш
қуйидаги
бир
қатор
қоидаларга
асосланади
:
2
Каримов
И
.
А
.
Юксак
маънавият
-
енгилмас
куч
.
Т
.:
“
Маънавият
”, 2008.,
Б
-55.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
37
-
ота
-
оналик
ҳуқуқи
болалар
манфаатларига
зид
тарзда
амалга
оширилиши
мумкин
эмаслиги
;
-
ота
-
оналик
ҳуқуқини
амалга
оширишда
ота
-
она
болаларининг
жисмоний
ва
руҳий
соғлиғига
,
ахлоқий
камолотига
зарар
етказишга
ҳақли
эмаслиги
;
-
болаларни
тарбиялаш
усуллари
менсимаслик
,
шафқатсизлик
,
қўполликдан
,
инсоний
қадр
-
қимматни
камситувчи
муомаладан
,
болаларни
ҳақоратлаш
ёки
эксплуатация
қилишдан
холи
бўлишлиги
;
-
болаларнинг
таълим
-
тарбиясига
тааллуқли
барча
масалалар
болалар
манфаатидан
келиб
чиққан
ва
уларнинг
фикрини
ҳисобга
олган
ҳолда
ота
-
она
томонидан
ўзаро
келишув
асосида
ҳал
этилиши
;
-
болалар
манфаатларини
таъминлаш
ота
-
она
ғамхўрлигининг
асосини
ташкил
қилишлиги
;
-
ота
-
она
алоҳида
яшаганда
болаларнинг
қаерда
яшаши
ота
-
онанинг
келишувига
биноан
белгиланиши
1
.
Ота
-
она
ва
бола
ўртасидаги
муносабатларда
юқорида
қайд
этиб
ўтилган
қонун
-
қоидаларнинг
ота
-
она
томонидан
холис
,
мукаммал
,
меҳр
билан
бажарилиши
“
оилавий
-
ҳуқуқий
маданият
”
нинг
асосини
ташкил
қилиши
билан
бирга
боланинг
бахтиёр
келажагига
ҳам
замин
яратади
.
Ўзбекистон
Республикаси
оила
қонунчилигида
болаларни
тарбиялаш
усуллари
менсимаслик
,
шафқатсизлик
,
қўполликдан
,
инсоний
қадр
-
қимматни
камситувчи
муомаладан
,
болаларни
ҳақоратлаш
ёки
эксплуатация
қилишдан
холи
бўлишлиги
белгиланган
.
Ота
-
оналик
ҳуқуқидан
маҳрум
қилишга
сабаб
бўлувчи
асослардан
бири
ҳам
айнан
ушбу
қоидаларнинг
ёки
бошқача
айтганда
мезонларнинг
бузилишига
асосланади
,
яъни
ота
-
она
ўз
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
суиистеъмол
қилса
,
болаларга
нисбатан
шафқатсиз
муомалада
бўлса
,
жумладан
жисмоний
куч
ишлатса
ёки
руҳий
таъсир
кўрсатса
,
шунингдек
болаларининг
ҳаёти
ёки
соғлиғига
қарши
қасддан
жиноят
содир
қилган
бўлса
,
ота
-
оналик
ҳуқуқидан
маҳрум
қилиниши
мумкин
.
Ушбу
нормаларни
таҳлил
қиладиган
бўлсак
,
уларда
ота
-
оналарнинг
болалар
билан
муносабатда
йўл
қўйиши
мумкин
бўлмаган
хатти
-
ҳаракатлари
қонуний
тартибга
солиб
қўйилган
.
Ота
-
оналарнинг
тарбия
усулларида
қандай
мезонларга
ёки
қоидаларга
асосланишлари
лозимлиги
эса
оила
қонунчилигида
қайд
этилмаган
.
Фикримизча
,
қонунлар
мукаммал
кўринишга
эга
бўлиши
учун
ҳар
бир
масаланинг
қонуний
тартиби
ҳуқуқий
нормаларда
қайд
этилиши
керак
.
Жумладан
,
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
амалга
ошириш
нормасида
белгиланган
ота
-
онанинг
фарзанд
билан
муносабатларидаги
“
менсимаслик
,
шафқатсизлик
,
қўполликдан
,
инсоний
қадр
-
қимматни
камситувчи
муомаладан
,
болаларни
ҳақоратлаш
ёки
эксплуатация
қилишдан
холи
бўлиш
”
мезонлари
давомида
,
айнан
ушбу
муносабатларнинг
ижобий
кўринишлари
ҳам
белгиланиши
зарур
.
Мазкур
масала
хусусида
тадқиқотчилардан
А
.
Акмалов
ҳамда
И
.
Ўтановлар
оилада
қўлланиладиган
тарбия
усулларидан
ишонтириш
,
тушунтириш
,
насиҳат
,
ибрат
-
намуна
,
яхши
фазилатларни
рағбатлантириш
,
танбеҳ
бериш
,
огоҳлантириш
кабиларни
таъкидлашган
2
.
Дарҳақиқат
,
айрим
1
Ўзбекистон
Республикасининг
Оила
кодекси
. -
Т
.: “
Адолат
”,
2008. - 75-
модда
.
2
Акмалов
А
.,
Ўтанов
И
.
Замонавий
оилаларда
болани
шахс
сифатида
тарбиялаш
муаммолари
.
Ижтимоий
ва
ҳуқуқий
ҳимояга
муҳтож
болаларнинг
ҳуқуқий
ҳолати
/
илмий
-
амалий
мутахассислар
таъкидлаганидек
,
баъзи
ота
-
оналар
болага
нисбатан
алоҳида
муносабатда
бўлиш
,
уларни
ишонтира
олиш
йўлидан
бормасдан
,
дўқ
уриш
,
калтаклаш
билан
тарбияламоқчи
бўладилар
3
.
Айрим
ота
-
оналар
эса
фарзандлари
билан
кам
мулоқот
қилиши
,
ўзларини
“
сирлироқ
”
тутишга
уриниш
орқали
фарзандларига
таъсир
кўрсатмоқчи
бўладилар
,
бу
эса
ўз
навбатида
,
акс
таъсир
кўрсатиши
,
яъни
бегоналашиш
,
узоқлашишга
олиб
келиши
мумкин
.
Ота
-
оналик
ҳуқуқини
амалга
оширишнинг
таъқиқланган
мезонларидан
инсоний
қадр
-
қимматни
камситувчи
муомала
ҳамда
шафқатсизлик
масалаларига
алоҳида
тўхталиб
ўтиш
лозим
.
Ота
-
оналар
ва
болаларнинг
ўзаро
муносабатлари
муаммоларини
ўрганиш
учун
махсус
сўров
варақасини
ўсмирлар
ўртасида
тарқатиб
ўрганилганда
: “
Сенга
отанг
ва
онангнинг
муносабатлари
қандай
?
Уларнинг
муносабатлари
сенга
ёқадими
?”
деган
саволга
ўсмирлар
: “
Ота
-
онамнинг
муносабатлари
жуда
яхши
”,
“
Менга
отамнинг
муомаласи
ёқмайди
,
чунки
у
менга
нисбатан
ёмон
муносабатда
бўлади
”, “
Онамнинг
муомаласи
яхши
”, “
Отамнинг
ишлари
жуда
кўплиги
ва
бизлар
билан
муомала
қилишга
вақтлари
йўқлиги
учун
ойимларнинг
муомаласи
ёқади
”,
“
Менга
фақат
бувимлар
яхши
муомалада
бўладилар
”,
деб
жавоб
берганлар
. “
Ота
-
оналарнинг
сенга
қайси
муомаласи
ёқмайди
?”
деган
савол
бўйича
кўпгина
ўсмирлар
ота
-
оналарнинг
муомаласидан
норозиликларини
билдиришиб
,
улар
кўпинча
сабабсиз
сўкадилар
ва
уришадилар
дейишган
4
.
Ушбу
ўринда
доно
халқимизнинг
“
Ураверсанг
эт
қотар
,
гапираверсанг
бет
қотар
”
мазмунидаги
ҳикматли
сўзини
ёдга
олишни
жоиз
деб
ҳисоблаймиз
.
Ота
-
онанинг
болага
нисбатан
муомаласи
бола
руҳиятини
,
характерини
шаклланишида
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Боланинг
энг
ширин
сўзлар
эшитиши
керак
бўлган
ота
-
онасидан
хушмуомалалик
,
меҳр
-
мурувват
кўрмаслиги
боланинг
дийдаси
қотиши
,
шафқатсиз
бўлиб
бориши
,
оила
муҳитидан
узоқлашишига
олиб
келиши
мумкин
.
Шунинг
учун
ҳам
қонунда
ота
-
она
ва
бола
муносабатларида
инсоний
қадр
-
қимматни
камситувчи
муомала
ҳамда
шафқатсизлик
қатъий
таъқиқланган
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
,
Ўзбекистон
Республикаси
Оила
кодексининг
75-
моддасининг
2-
қисмига
қуйидагича
тўлдириш
киритилишини
лозим
деб
ҳисоблаймиз
:
“
Ота
-
оналик
ҳуқуқларини
амалга
ошириш
усуллари
уларни
ишонтириш
,
ўргатиш
,
хушмуомалалик
,
ҳурмат
қилиш
,
тушунтириш
,
насиҳат
бериш
,
ибрат
-
намуна
бўлиш
,
рағбатлантириш
,
огоҳлантириш
,
ўзаро
ҳамфикрлик
мезонларига
асосланиши
керак
”.
Албатта
,
боланинг
ўсиб
-
улғайгач
жамиятда
қандай
ўринга
эга
бўлиши
оила
муҳитига
,
оилавий
тарбия
усулларига
,
ота
-
онанинг
ўз
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
қай
даражада
бажаришларига
чамбарчас
боғлиқ
.
конференция
материаллари
.
Т
.: “
Янги
аср
авлоди
”, 2006. –
Б
-
160.
3
Икромова
М
.
Аёлларни
зўравонликлардан
муҳофаза
қилиш
ва
ҳимоялаш
юзасидан
жиноят
қонунчилигининг
таҳлили
.
Аёл
ҳуқуқи
ва
эркинликлари
/
Муаллифлар
жамоаси
:
Г
.
Н
.
Тансиқбоева
,
М
.
Ю
.
Гасанов
,
А
.
М
.
Қодирова
ва
бошқ
.; -
Т
.:
“
Адолат
”, 2002,
Б
-144.
4
Акмалов
А
.,
Ўтанов
И
.
Замонавий
оилаларда
болани
шахс
сифатида
тарбиялаш
муаммолари
.
Ижтимоий
ва
ҳуқуқий
ҳимояга
муҳтож
болаларнинг
ҳуқуқий
ҳолати
/
илмий
-
амалий
конференция
материаллари
.
Т
.: “
Янги
аср
авлоди
”, 2006. –
Б
-
164.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
38
Шунинг
учун
ҳам
мазкур
масалага
оид
ҳуқуқий
нормаларнинг
бажарилишини
таъминлаш
долзарб
масалалардан
бири
ҳисобланади
.
Ушбу
масалада
ижобий
натижаларга
эришишда
аҳамиятга
эга
бўлган
ҳар
бир
омилга
чуқур
эътибор
билан
қараш
лозим
.
Жумладан
,
ота
-
оналар
болалар
тарбиясида
меҳнатсеварлик
,
китобхонлик
,
ўзгаларни
ҳурмат
қилиш
,
хушмуомалалик
каби
фазилатларни
болаликдан
шакллантиришга
алоҳида
аҳамият
беришлари
керак
.
Оила
кодексида
ота
-
оналарнинг
болаларга
таълим
-
тарбия
беришга
мажбурликлари
белгилаб
қўйилган
.
Демак
,
ота
-
оналар
таълим
-
тарбия
орқали
юқоридаги
фазилатларни
шакллантиришда
қайд
этиб
ўтилган
мезонларга
амал
қилишлари
зарур
.
Юқорида
таъкидлаб
ўтганимиз
ота
-
она
ҳамда
бола
муносабатларида
таъқиқланган
ҳамда
тавсия
қилинган
тарбия
усулларига
риоя
қилиш
бир
бутунликда
оилавий
ҳуқуқий
маданиятни
шакллантиришга
хизмат
қилади
.
Мазкур
муҳим
масалани
ҳал
қилишда
фақат
қонун
-
қоидаларни
ишлаб
чиқиш
,
уларга
риоя
қилинишини
талаб
қилиш
,
ҳуқуқий
таъсир
чораларини
қўллаш
каби
усуллар
билан
ҳар
доим
ҳам
ижобий
натижаларга
эришиб
бўлмайди
.
Бизнингча
,
ота
-
она
ва
бола
муносабатларида
,
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
амалга
оширишда
давлат
идоралари
,
масъул
субъектлар
ота
-
оналарга
,
болаларга
илмий
,
амалий
ёрдамлар
кўрсатиб
боришлари
керак
.
Ушбу
масала
юзасидан
қуйидаги
айрим
тавсияларни
илгари
сурмоқчимиз
.
Биринчидан
,
ҳозирги
замонавий
жамиятда
,
ахборотларни
етказиш
,
ўрганишда
кенг
имкониятлар
мавжуд
ва
улар
орасида
радио
-
телевидениянинг
ўрни
беқиёс
.
Ривожланган
хорижий
мамлакатларда
болалар
учун
нафақат
кўрсатувлар
тайёрланади
,
балки
бутун
бошли
каналлар
кун
-
у
тун
улар
учун
хизмат
қилади
.
Уларда
болаларнинг
маънан
,
ақлан
,
жисмонан
соғлом
ўсишларига
оид
кўплаб
кўрсатувлар
намойиш
қилинади
.
Фикримизча
,
телевидениянинг
бундай
имкониятларидан
фойдаланиб
оила
,
болалар
учун
махсус
канал
хизматини
йўлга
қўйиш
мақсадга
мувофиқ
.
Иккинчидан
,
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
амалга
оширилишида
ҳуқуқий
тарбияга
эътиборни
кучайтириш
керак
.
Унда
юқорида
қайд
этиб
ўтилган
тарбия
усулларидан
фойдаланиб
болалар
онгида
ёшликдан
чуқур
ва
барқарор
ҳуқуқий
билимлар
,
эътиқодлар
,
қадриятлар
,
қонунга
мос
феъл
-
атвор
,
одатларни
шакллантириб
бориш
лозим
.
Бунинг
учун
болаларга
ўрганиш
жуда
қулай
шаклда
“
болалар
ҳуқуқий
адабиёти
”
рукнини
яратиш
зарур
.
Адабиётшунослар
Европа
мамлакатларидаги
нашриётларда
“
Ойижон
,
ўқиб
беринг
”
туркумида
кўплаб
китоблар
чиқарилишини
таъкидлашадилар
1
.
Номидан
кўриниб
турибдики
бу
китоблар
мактаб
ёшигача
бўлган
болаларга
аталган
.
Ота
ёки
онанинг
китобни
ўқиб
бериши
,
расмлар
мазмунини
тушунтириши
боланинг
келажаги
учун
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Учинчидан
,
ота
-
она
ва
бола
муносабатларининг
оқилона
нисбатини
сақлаш
,
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
амалга
ошириш
мезонларига
риоя
қилинишига
эришиш
масаласида
оммавий
ҳамкорликни
,
жумладан
ҳуқуқшунослар
,
психологлар
,
педагоглар
,
адабиётшунослар
,
журналистлар
,
масъул
идоралар
ходимларининг
ҳамкорлиги
консепциясини
ишлаб
1
Қаранг
:
Тоҳир
Малик
.
Жиноятнинг
узун
йўли
(
Ким
айбдор
?).
Рисола
.
Т
.: “
Истиқлол
”., 2004.
Б
-43.
чиқиш
лозим
.
Ушбу
соҳалар
мутасаддиларининг
илмий
,
ижодий
ҳамкорликларини
аниқ
мақсадларга
йўналтирилганлиги
ҳамда
аниқ
статистик
ва
бошқа
зарур
маълумотларга
асосланишини
таъминлаш
керак
.
Тўртинчидан
,
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
амалга
оширишнинг
қонунда
белгиланган
мезонлари
бузилаётган
оилаларни
аниқлаш
,
бундай
оилаларда
қайд
этиб
ўтилган
мезонларнинг
бузилиши
ёки
бажарилмаслигининг
сабабларини
мунтазам
ўрганиш
,
таҳлил
қилиш
орқали
илмий
-
амалий
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқиш
лозим
.
Бола
тарбиясида
ота
-
онанинг
ўрни
ва
аҳамияти
ўта
муҳимлигидан
келиб
чиқиб
қонунда
боладан
алоҳида
яшаётган
ота
-
онанинг
ота
-
оналик
ҳуқуқларини
амалга
ошириш
тартиби
ҳам
белгиланган
бўлиб
,
унга
кўра
боладан
алоҳида
яшаётган
ота
(
она
)
бола
билан
кўришиш
,
унинг
тарбиясида
иштирок
этиш
ва
таълим
олиши
масаласини
ҳал
этишда
қатнашиш
ҳуқуқига
эга
.
Бола
билан
бирга
яшаётган
ота
(
она
)
боланинг
она
(
ота
)
си
билан
кўришишига
,
агар
бундай
кўришиш
боланинг
жисмоний
ва
руҳий
соғлиғига
,
ахлоқий
камолотига
зарар
келтирмаса
,
қаршилик
қилмаслиги
керак
.
Албатта
,
ота
-
она
ва
бола
муносабатларининг
тарихи
инсонларнинг
ер
юзида
пайдо
бўлган
давридан
буён
давом
этиб
келаётганлиги
ҳаммамизга
маълум
.
Тарихий
тараққиётнинг
ҳар
бир
босқичида
,
ҳар
бир
жамиятда
ушбу
муносабатларга
турлича
ёндашувлар
бўлган
бўлсада
,
улар
мазмун
-
моҳиятига
кўра
бир
-
бирига
яқин
бўлиб
,
айни
вақтда
жамиятдаги
ижтимоий
муносабатларнинг
энг
мусъулиятли
ҳамда
мураккаб
қисми
сифатида
баҳоланган
.
Қадимги
давр
,
ўрта
асрларда
,
ундан
кейинги
даврларда
ҳам
оила
,
ота
-
она
ва
бола
муносабатлари
масаласи
доимий
диққат
-
эътибор
марказида
бўлиб
келди
.
ХХ
асрнинг
биринчи
чорагидан
бошлаб
бола
ҳуқуқлари
инсон
ҳуқуқларининг
таркибий
қисми
сифатида
алоҳида
ўрганила
бошланди
.
Бугунги
кунда
бола
ҳуқуқларига
доир
жаҳонда
кўплаб
халқаро
ҳуқуқий
ҳужжатлар
амалда
қўлланилмоқда
.
Ушбу
фикрлар
орқали
таъкидламоқчимизки
,
бола
ҳуқуқларига
риоя
қилиниши
,
уларнинг
амалга
оширилиши
шу
болаларни
ўз
қарамоғида
сақлаётган
ота
-
оналар
,
васийлар
,
ҳомийларга
,
ота
-
оналик
ҳуқуқларрига
қай
даражада
риоя
қилинишига
бевосита
боғлиқ
.
Хулоса
ўрнида
таъкидламоқчимизки
,
оила
қонунчилигига
мувофиқ
ота
-
оналик
ҳуқуқини
болаларининг
ҳуқуқ
ва
манфаатларига
зид
тарзда
амалга
ошираётган
ота
-
она
қонунда
белгиланган
тартибда
жавобгар
бўлади
.
Галдаги
асосий
мақсадимиз
оилаларимизда
ота
-
оналар
томонидан
болаларига
нисбатан
ҳуқуқларини
амалга
оширишда
юқорида
таъкидлаб
ўтганимиз
таъқиқланган
ҳамда
тавсия
қилинган
мезонларга
қатъий
амал
қилинишлигига
эришиш
бўлмоғи
керак
.
