ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
35
7.
Чет
давлатга
ишга
жойлашиш
учун
чиқиш
тартибларини
тушунтириш
,
четга
чиқиш
хоҳлаётган
шахслар
,
айниқса
аёлларни
ёши
,
оилавий
шароити
,
чиқиш
сабабларини
ўрганиш
ва
уларнинг
ота
-
оналари
розилигини
ёзма
тарзда
олиш
;
8.
Чет
давлатлардан
чиқариб
юборилган
аёлларни
фамилиясини
ўзгартирилишини
чуқур
ўрганиш
ва
қайта
чет
элга
чиқиш
визасини
расмийлаштиришда
уларни
турар
жойи
,
маҳалла
,
қишлоқ
фуқаролар
йиғини
ва
ички
ишлар
идоралари
профилактика
инспекторлари
томонидан
тавсияномалар
талаб
қилиб
борилиши
механизмини
яратиш
;
9.
Чет
давлатдаги
иш
берувчи
ташкилот
ёки
корхо
-
нанинг
кафолатномасини
талаб
қилиш
;
10.
Фоҳишаликка
ёллашнинг
ижтимоий
хавфлилиги
ва
унинг
оқибатлари
ҳақида
аҳолини
огоҳ
этиш
мақсадида
мазкур
муаммога
бағишланган
оммавий
ахборот
воситаларида
ҳужжатли
фильмлар
,
кўрсатувлар
тайёрлаб
кенг
оммага
етказиб
туриш
амалиётини
йўлга
қўйиш
лозим
деб
ҳисоблаймиз
.
Аннотация
:
ушбу
мақолада
одам
савдоси
ва
одамларни
ёллаш
орқали
уларни
фоҳишаликка
жалб
этишнинг
сабаблари
ва
олдини
олишга
доир
криминологик
масалалар
баён
этилган
Калит
сўзлар
:
фохишаликка
ёллаш
,
фохишаликка
ёллаш
сабаблари
,
қўшмачилар
томонидан
зўрлик
ишлатиш
,
фохишаликка
ёллашнинг
олдини
олиш
.
Аннотация
:
в
данной
статье
рассмотрены
криминологические
вопросы
,
касающиеся
причин
вовлечения
в
проституцию
посредством
торговли
людьми
и
их
вербовки
,
а
также
их
предупреждение
.
Ключевые
слова
:
вербовка
для
занятия
проститу
-
цией
,
причины
вербовки
для
занятия
проституцией
,
применение
насилия
сводником
,
предупреждение
вер
-
бовки
для
занятия
проституцией
.
Annotation:
in this article are analyzed the reasons and
criminological problems relating to involving to the prostitution
through human trading and its prevention.
Key words:
recruitment of prostitutes, reason of re-
cruitment of prostitutes, using violence by procurer, pre-
vention from recruitment of prostitutes.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
XXI
аср
бўсағасида
,
хавфси
-
зликка
таҳдид
,
барқарорлик
шартлари
ва
тараққиёт
кафолат
-
лари
..
Т
.: “
Ўзбекистон
”, 1997. 94-95
бетлар
2.
Каримов
И
.
А
.
Юксак
маънавият
-
енгилмас
куч
..
Т
.:
“
Маънавият
”, 2011. 113
бет
3.
Абдурасулова
Қ
.
Р
.
Аёллар
жиноятчилигининг
жиноят
ҳуқуқий
ва
криминологик
муаммолари
. -
ТДЮИ
.
Т
.: 2005.- 63
бет
.
4.
Криминология
./
Под
.
ред
.
Джозефа
.
Ф
.
Шели
/
Пер
.
с
.
англ
.-
СПб
.:
Питер
, 2003.-
С
.223.
5.
Калашников
О
.
Д
Незаконная
миграция
и
организован
-
ная
преступность
:
взаимосвязь
и
взаимозависи
-
мость
.//
Следователь
. 2006.-
№
2.-
С
. 58-60.
6.
Клейменов
М
.,
Шамков
С
.
Криминальное
перемеще
-
ние
людей
:
возможности
противодействия
//
Торговля
людь
-
ми
.
Социокриминологический
анализ
.
Москва
. 2005.–
С
. 123.
7.
Фокс
В
.
Введения
в
криминалогии
(
инглиз
тилидан
рус
тилига
таржима
). -
Москва
.: «
Прогресс
» 1985. –
С
. 93.
Крими
-
нология
-
Москва
:
Юрист
,. 1995. –
С
. 258.
И
.
Ю
.
Фазилов
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
катта
илмий
ходим
-
изланувчиси
БОЛА
САВДОСИ
УЧУН
ЖАВОБГАРЛИКНИ
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
(
кейинги
ўринларда
ЖК
) 135-
моддаси
учинчи
қисмининг
«
а
»
бандида
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиланган
.
Унга
кўра
,
ўн
саккиз
ёшга
тўлмаганлиги
айбдорга
аён
бўлган
шахсни
олиш
-
сотиш
ёхуд
уни
эксплуатация
қилиш
мақсадида
ёллаш
,
ташиш
,
топшириш
,
яшириш
ёки
қабул
қилиш
––
саккиз
йилдан
ўн
икки
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
.
Биз
ўтказган
тадқиқот
жараёнида
ЖКнинг
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларини
такомиллаштириш
бўйича
қуйида
баён
этилган
таклифлар
ишлаб
чиқилди
.
1-
таклиф
:
ЖК
Махсус
қисмининг
«
Оилага
,
ёшларга
ва
ахлоққа
қарши
жиноятлар
»
номли
V
бобини
127
1
-
модда
(
бола
савдоси
)
билан
тўлдириш
ва
қуйидаги
таҳрирда
баён
этиш
таклиф
этилади
:
«127
1
-
модда
.
Бола
савдоси
Вояга
етмаган
шахсга
нисбатан
қонунга
хилоф
битим
ёхуд
болани
эксплуатация
қилиш
мақсадида
уни
ёллаш
,
ташиш
,
топшириш
,
қабул
қилиш
ёки
яшириш
ёхуд
болани
эксплуатация
қилиш
, –
беш
йилдан
ўн
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
.
Ўша
қилмиш
:
а
)
ўн
тўрт
ёшга
тўлмаган
болага
нисбатан
;
б
)
айбдорга
моддий
томондан
,
хизмат
жиҳатидан
ёки
бошқа
жиҳатдан
қарам
болага
нисбатан
;
в
)
ожиз
аҳволдаги
болага
нисбатан
ёки
болани
қасддан
ожиз
аҳволга
солиб
ва
шундан
фойдаланиб
;
г
)
икки
нафар
болага
нисбатан
;
д
)
мансабдор
шахс
томонидан
ёки
шахс
томонидан
ўз
хизмат
мавқеидан
фойдаланган
ҳолда
;
е
)
уюшган
гуруҳ
томонидан
ёки
унинг
манфаатларини
кўзлаб
;
ё
)
алдаш
,
фирибгарлик
,
ўғирлаш
,
зўрлик
ишлатиш
ёки
зўрлик
ишлатиш
билан
қўрқитиш
ёхуд
мажбурлашнинг
бошқа
шаклларини
қўллаш
орқали
;
ж
)
болани
назорат
қилувчи
шахснинг
розилигини
олиш
учун
уни
тўловлар
ёки
манфаатдор
этиш
эвазига
оғдириб
олиш
орқали
;
з
)
қалбаки
ҳужжатлардан
фойдаланган
ҳолда
,
худди
шунингдек
,
боланинг
шахсини
тасдиқловчи
ҳужжатларни
олиб
қўйган
,
яширган
ёхуд
йўқ
қилиб
юборган
ҳолда
;
и
)
кўпчилик
одамларнинг
ҳаёти
ва
соғлиғи
учун
хавфли
усулда
;
к
)
болани
Ўзбекистон
Республикасининг
ҳудудидан
олиб
ўтган
ёки
уни
Ўзбекистон
ҳудудига
олиб
кирган
ҳолда
ёхуд
уни
чет
элда
қонунга
хилоф
равишда
ушлаб
турган
ҳолда
содир
этилса
, –
ўн
йилдан
ўн
беш
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
.
Ушбу
модданинг
биринчи
ёки
иккинчи
қисмларида
назарда
тутилган
қилмиш
:
а
)
уч
ёки
ундан
ортиқ
болаларга
нисбатан
;
б
)
масъул
мансабдор
шахс
томонидан
;
в
)
жиноий
уюшма
томонидан
;
г
)
такроран
;
д
)
эҳтиётсизлик
орқасида
жабрланувчининг
ўлимига
ёки
ўзини
ўзи
ўлдиришига
ёхуд
баданига
оғир
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
36
шикаст
етказилишига
,
шунингдек
,
унинг
ОИВ
касаллиги
/
ОИТСни
юқтиришига
ёки
алкоголизм
,
гиёҳвандлик
,
заҳарвандлик
,
таносил
касалликлари
ёхуд
атрофдагилар
учун
хавф
солувчи
бошқа
оғир
касалликларга
чалинишига
олиб
келган
ҳолда
содир
этилса
, –
ўн
беш
йилдан
йигирма
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
ёки
узоқ
муддатли
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
.
Бола
савдосининг
жабрланувчиси
алдов
,
мажбурлов
ёки
таҳдид
остида
содир
этган
жинояти
учун
жавобгарликдан
озод
қилинади
».
2-
таклиф
:
ЖКнинг
«
Атамаларнинг
ҳуқуқий
маъноси
»
номли
бўлимини
қуйидаги
тушунчаларнинг
таърифлари
билан
тўлдириш
таклиф
этилади
:
–
вояга
етмаган
шахсга
нисбатан
қонунга
хилоф
битим
–
боладан
олиш
-
сотиш
,
ижара
,
гаров
,
ҳадя
,
мерос
ёки
қарз
битимининг
предмети
сифатида
фойдаланиш
ёхуд
болани
бошқа
инсон
билан
айирбошлаш
ёки
болани
моддий
бойликка
алмашиш
ёхуд
болани
қонунга
хилоф
равишда
битим
предмети
сифатида
бировга
беришни
ёки
бировдан
олишни
назарда
тутадиган
бошқа
ҳаракатларни
содир
этиш
;
–
болани
эксплуатация
қилиш
–
вояга
етмаган
шахсни
фоҳишалик
ёхуд
тиламчилик
билан
шуғулланишга
ёки
шуғулланишни
давом
эттиришга
мажбурлаш
,
боладан
порнография
индустрияси
(
порнобизнес
)
да
тижорат
ёки
нотижорат
мақсадда
шаҳвоний
фойдаланиш
,
боладан
мажбурий
меҳнат
(
хизмат
)
да
,
жиноий
фаолиятда
,
ҳарбий
(
қуролли
)
низоларда
,
қулликда
ёки
қулликка
ўхшаш
шароитларда
фойдаланиш
,
боланинг
аъзолари
ёки
тўқималарини
ажратиб
олиш
,
болани
ноқонуний
(
тижорат
мақсадларида
)
фарзандликка
олиш
.
Ушбу
таклифларни
қуйидагилар
билан
батафсил
илмий
асослаш
мумкин
:
биринчидан
,
ЖК
135-
моддаси
учинчи
қисмининг
«
а
»
бандида
айбдор
жабрланувчининг
ўн
саккиз
ёшга
етмаганлиги
ҳақида
олдиндан
хабардор
бўлганлиги
(
унинг
вояга
етмаганлигини
аниқ
,
ишончли
тарзда
билганлиги
)
қилмишни
квалификация
қилишнинг
зарурий
шарти
сифатида
белгиланган
.
Жиноят
қонуни
нормасида
«
ўн
саккиз
ёшга
тўлмаганлиги
айбдорга
аён
бўлган
»
деган
иборанинг
ишлатилиши
ҳам
ана
шундан
далолат
беради
.
Фикримизча
,
таҳлил
қилинаётган
жиноят
-
ҳуқуқий
нормада
жабрланувчининг
ўн
саккиз
ёшга
тўлмаганлигини
айбдорга
аён
бўлиши
–
бола
савдоси
субъектив
томонининг
зарурий
белгиси
сифатида
белгиланганлиги
баҳслидир
.
Чунки
,
бу
белги
вояга
етмаган
шахсга
нисбатан
содир
этилган
одам
савдосини
барча
ҳолатларда
бола
савдоси
сифатида
баҳолаш
ва
ЖК
135-
моддаси
учинчи
қисмининг
«
а
»
банди
билан
квалификация
қилиш
имконини
бермайди
.
Яъни
,
айбдор
жабрланувчининг
вояга
етмаганлигини
билмаган
ҳолларда
(
унинг
ёшига
нисбатан
ҳақиқатан
ҳам
адашганда
,
иккиланганда
,
унда
жабрланувчини
вояга
етган
деб
ҳисоблаш
учун
етарли
асослар
бўлганда
)
унинг
қилмиши
ЖК
135-
моддаси
учинчи
қисмининг
«
а
»
банди
билан
квалификация
қилинмайди
.
Ушбу
ҳолатда
айбдорнинг
қилмиши
агар
унинг
ҳаракатларида
ЖК
135-
моддасининг
оғирлаштирувчи
ёки
алоҳида
оғирлаштирувчи
ҳолатлари
бўлмаса
,
мазкур
модданинг
биринчи
қисми
билан
квалификация
қилинади
.
Бу
эса
,
одам
савдосидан
жабрланган
болаларни
жиноят
-
ҳуқуқий
воситалар
орқали
ҳимоялаш
даражасини
анча
пасайтиради
.
Қиёсий
-
ҳуқуқий
таҳлил
шуни
кўрсатадики
,
аксарият
давлатлар
(
АҚШ
,
Германия
Федератив
Республикаси
,
Голландия
,
Грузия
,
Испания
,
Литва
,
Молдова
,
Украина
,
Озарбайжон
,
Қирғизистон
,
Қозоғистон
,
Хитой
Халқ
Республикаси
,
Эстония
ва
ҳ
.
к
.)
жиноят
қонунларида
айбдорнинг
вояга
етмаган
жабрланувчининг
ёши
масаласидаги
янглишуви
унинг
қилмишини
бола
савдоси
деб
баҳолашга
тўсқинлик
қилмаслиги
мустаҳкамланган
,
яъни
жабрланувчининг
ўн
саккиз
ёшга
тўлмаганлигини
айбдорга
аён
бўлиши
–
бола
савдоси
субъектив
томонининг
зарурий
белгиси
сифатида
белгиланмаган
.
Шунингдек
,
мамлакатимиз
жиноят
қонунчилигининг
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларининг
1995
йилнинг
1
апрелидан
2008
йилнинг
16
сентябрига
қадар
амалда
бўлган
таҳрири
(
ЖК
135-
моддаси
иккинчи
қисмининг
«
в
»
банди
–
вояга
етмаган
шахслардан
фойдаланиш
учун
уларни
ёл
-
лаш
)
ни
ҳамон
ўз
қимматини
йўқотмаган
ўтмиш
тажрибаси
сифатида
баҳолаш
мумкин
.
Чунки
,
унда
ҳам
жабрланувчининг
ўн
саккиз
ёшга
тўлмаганлигини
айбдорга
аён
бўлиши
–
вояга
етмаган
шахслардан
фойдаланиш
учун
уларни
ёллаш
жинояти
субъектив
томонининг
зарурий
белгиси
сифатида
назарда
тутилмаган
эди
.
Фақат
айрим
давлатлар
(
Беларусь
,
Россия
Федерацияси
,
Ўзбекистон
ва
ҳ
.
к
)
жиноят
қонунларида
жабрланувчининг
ўн
саккиз
ёшга
тўлмаганлигини
айбдорга
аён
бўлиши
–
бола
савдоси
субъектив
томонининг
зарурий
белгиси
ҳисобланади
.
Юқорида
таъкидланган
илмий
хулосаларга
асосланиб
,
жабрланувчининг
ўн
саккиз
ёшга
тўлмаганлигини
айбдорга
аён
бўлишини
бола
савдоси
субъектив
томонининг
зарурий
белгиси
деб
ҳисобламаслик
таклиф
этилади
.
Бу
эса
,
болаларнинг
манфаатларини
жиноят
-
ҳуқуқий
воситалар
орқали
янада
самарали
муҳофаза
қилинишига
хизмат
қилади
.
Иккинчидан
,
ЖК
135-
моддаси
учинчи
қисмининг
«
а
»
бандида
бола
савдоси
одам
савдосининг
алоҳида
оғирлаштирувчи
таркиби
сифатида
белгиланган
.
Фикримизча
,
ЖКда
бола
савдосини
одам
савдосининг
алоҳида
оғирлаштирувчи
таркиби
сифатида
эмас
,
балки
алоҳида
жиноят
сифатида
белгиланиши
мақсадга
мувофиқ
.
Чунки
:
а
)
халқаро
ҳуқуқий
ҳужжатларда
1
бола
савдоси
ва
одам
савдоси
алоҳида
жиноятлар
сифатида
ажратилган
.
Шундай
экан
,
бола
савдосини
одам
савдосининг
алоҳида
оғирлаштирувчи
таркиби
сифатида
баҳолаб
бўлмайди
;
б
)
хориж
мамлакатларининг
аксариятида
бола
савдоси
мустақил
жиноят
ҳисобланади
ва
ушбу
жиноят
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормалар
жиноят
қонунининг
алоҳида
моддасида
келтирилган
.
Масалан
,
АҚШнинг
«
Зўрликдан
жабрланганларни
ҳимоя
қилиш
ва
одам
савдоси
тўғрисида
»
ги
қонуни
Sec 1591 f;
Германия
Федератив
Республикаси
Жиноят
1
БМТнинг
Трансмиллий
уюшган
жиноятчиликка
қарши
конвенциясини
(
Нью
-
Йорк
, 2000
йил
15
ноябрь
)
тўлдирувчи
Одам
савдосининг
,
айниқса
аёллар
ва
болалар
савдосининг
олдини
олиш
ҳамда
унга
чек
қўйиш
ва
унинг
учун
жазолаш
ҳақидаги
протоколи
;
Бола
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
конвенцияга
доир
,
болалар
савдоси
,
болалар
фоҳишабозлиги
ва
болалар
порнографиясига
тааллуқли
факультатив
протокол
(
Нью
-
Йорк
, 2000
йил
25
май
).
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
37
кодексининг
236 § (
болалар
савдоси
);
Грузия
Жиноят
кодексининг
172-
моддаси
(
вояга
етмаганлар
савдоси
);
Озарбайжон
Жиноят
кодексининг
173-
моддаси
(
вояга
етмаганлар
савдоси
);
Испания
Жиноят
кодексининг
222-
моддаси
;
Литва
Жиноят
кодексининг
157-
моддаси
(
болани
сотиб
олиш
ёки
сотиш
);
Молдова
Республикаси
Жиноят
кодексининг
206-
моддаси
(
болалар
савдоси
);
Хитой
Халқ
Республикаси
Жиноят
кодексининг
240, 241-
моддалари
;
Қозоғистон
Жиноят
кодексининг
133-
моддаси
(
вояга
етмаганлар
савдоси
);
Эстония
Жиноят
кодексининг
123-1-
моддаси
(
болани
олиш
-
сотиш
)
ва
бошқалар
.
Хориж
давлатлари
жиноят
қонунчилигининг
ушбу
илғор
нормаларини
инобатга
олиш
ЖК
нормаларининг
такомиллашувига
хизмат
қилади
;
в
)
бир
модда
(
ЖК
135-
м
.)
доирасида
ҳам
болалар
,
ҳам
катта
ёшдаги
шахсларга
нисбатан
содир
этилган
одам
савдоси
учун
жавобгарликнинг
турли
тартибларини
ўрнатиб
бўлмайди
.
Бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
мустақил
модда
айбдорларнинг
жавобгарлигини
фарқлаш
ва
бола
савдосининг
ўзига
хос
квалификация
қилувчи
белгиларини
ўрнатиш
имконини
беради
.
Бола
савдосига
қарши
кураш
амалиётининг
таҳлилига
ва
хориж
давлатлари
жиноят
қонунчилигининг
ушбу
жиноят
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларининг
қиёсий
-
ҳуқуқий
таҳлилига
асосланиб
,
қуйидагиларни
бола
савдосининг
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
таркиблари
сифатида
кўрсатиш
мумкин
:
–
ўн
тўрт
ёшга
тўлмаган
болага
нисбатан
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
айбдорга
моддий
томондан
,
хизмат
жиҳатидан
ёки
бошқа
жиҳатдан
қарам
болага
нисбатан
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
ожиз
аҳволдаги
болага
нисбатан
ёки
болани
қасддан
ожиз
аҳволга
солиб
ва
шундан
фойдаланиб
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
икки
нафар
болага
нисбатан
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
мансабдор
шахс
томонидан
ёки
шахс
томонидан
ўз
хизмат
мавқеидан
фойдаланган
ҳолда
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
уюшган
гуруҳ
томонидан
ёки
унинг
манфаатларини
кўзлаб
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
алдаш
,
фирибгарлик
,
ўғирлаш
,
зўрлик
ишлатиш
ёки
зўрлик
ишлатиш
билан
қўрқитиш
ёхуд
мажбурлашнинг
бошқа
шаклларини
қўллаш
орқали
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
болани
назорат
қилувчи
шахснинг
розилигини
олиш
учун
уни
тўловлар
ёки
манфаатдор
этиш
эвазига
оғдириб
олиш
орқали
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
қалбаки
ҳужжатлардан
фойдаланган
ҳолда
,
худди
шунингдек
боланинг
шахсини
тасдиқловчи
ҳужжатларни
олиб
қўйган
,
яширган
ёхуд
йўқ
қилиб
юборган
ҳолда
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
кўпчилик
одамларнинг
ҳаёти
ва
соғлиғи
учун
хавфли
усулда
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
болани
Ўзбекистон
Республикасининг
ҳудудидан
олиб
ўтган
ёки
уни
Ўзбекистон
ҳудудига
олиб
кирган
ҳолда
ёхуд
уни
чет
элда
қонунга
хилоф
равишда
ушлаб
турган
ҳолда
содир
этилган
бола
савдоси
.
Бола
савдосига
қарши
кураш
амалиётининг
таҳлилига
ва
хориж
давлатлари
жиноят
қонунчилигининг
ушбу
жиноят
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларининг
қиёсий
-
ҳуқуқий
таҳлилига
асосланиб
,
қуйидагиларни
бола
савдосининг
жавобгарликни
алоҳида
оғирлаштирувчи
таркиблари
сифатида
кўрсатиш
мумкин
:
–
уч
ёки
ундан
ортиқ
болаларга
нисбатан
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
масъул
мансабдор
шахс
томонидан
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
жиноий
уюшма
томонидан
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
такроран
содир
этилган
бола
савдоси
;
–
эҳтиётсизлик
орқасида
жабрланувчининг
ўлимига
ёки
ўзини
ўзи
ўлдиришига
ёхуд
баданига
оғир
шикаст
етказилишига
,
шунингдек
унинг
ОИВ
касаллиги
/
ОИТСни
юқтиришига
ёки
алкоголизм
,
гиёҳвандлик
,
заҳарвандлик
,
таносил
касалликлари
ёхуд
атрофдагилар
учун
хавф
солувчи
бошқа
оғир
касалликларга
чалинишига
олиб
келган
ҳолда
содир
этилган
бола
савдоси
;
г
)
ЖКда
бола
савдоси
одам
савдосининг
алоҳида
оғирлаштирувчи
таркиби
сифатида
белгиланганлиги
квалификацияга
оид
бошқа
белгилар
(
ЖК
135-
м
. 2-
ёки
3-
қисмлари
)
мавжуд
бўлган
тақдирда
бола
савдосини
лозим
даражада
баҳолашга
имкон
бермайди
.
Масалан
,
катта
ёшдаги
шахсни
сотиш
(
ЖК
135-
м
. 1-
қисми
–
уч
йилдан
беш
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
)
га
кўра
,
уни
ўғирлаб
сотиш
(
ЖК
135-
м
. 2-
қ
. «
а
»
банди
–
беш
йилдан
саккиз
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
)
хавфлироқ
қилмиш
деб
баҳоланиб
,
оғирроқ
жазони
назарда
тутади
,
болани
сотиш
ва
уни
ўғирлаб
сотишда
эса
,
бунинг
етарли
даражада
имкони
мавжуд
эмас
.
Тергов
-
судлов
амалиётида
қилмишни
бундай
баҳоланиши
эса
,
айбдорларга
нисбатан
тўғри
,
аниқ
ва
қилмишига
яраша
жавобгарлик
белгилаш
имконини
бермайди
.
Юқоридаги
таклиф
бола
савдосини
содир
этган
айбдорларга
жазо
тайинлашда
айбини
фарқлаш
(
дефференциялаш
)
ва
алоҳида
(
индивидуал
)
жазо
тайинлаш
имконини
янада
кенгайтиришга
хизмат
қилади
;
д
)
ЖКда
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
мустақил
модданинг
йўқлиги
бола
савдоси
жиноятларининг
сабаблари
,
шароитлари
ва
кўрсаткичлари
(
ҳолати
,
даражаси
,
тузилиши
,
географияси
,
етказилган
зарарнинг
миқдори
,
динамикаси
)
ни
ўрганиш
ва
шу
асосда
ушбу
жиноят
профилактикасининг
самарали
чора
-
тадбирларини
ишлаб
чиқишга
салбий
таъсир
кўрсатмоқда
.
Ваҳоланки
,
статистик
маълумотларнинг
таҳлили
ўрганилаётган
жиноятчиликнинг
профилактикаси
бўйича
зарур
тавсияларни
ишлаб
чиқишга
имкон
яратади
;
е
)
халқаро
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
давлатлар
одам
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
қонунчиликни
ишлаб
чиқишни
давом
эттиришга
ва
зарур
бўлса
,
инкриминациянинг
махсус
шаклларидан
фойдаланишга
даъват
қилинмоқда
1
.
Учинчидан
,
ЖК
135-
моддасининг
диспозициясига
кўра
,
бола
савдоси
деганда
,
ўн
саккиз
ёшга
тўлмаганлиги
айбдорга
аён
бўлган
шахсни
олиш
-
сотиш
ёхуд
ундан
фойдаланиш
мақсадида
уни
ёллаш
,
1
Пункт
42
Приложения
к
Рекомендации
№
R (2000) 11
о
борьбе
с
торговлей
людьми
в
целях
сексуальной
эксплуата
-
ции
,
принятой
Комитетом
министров
Совета
Европы
19
мая
2000
г
.,
в
рамках
710-
го
заседания
Представителей
мини
-
стров
//
Противодействие
торговле
людьми
:
Сборник
норма
-
тивных
правовых
документов
/
Под
ред
.
Н
.
И
.
Абубикировой
.
––
М
., 2004. ––
С
. 141.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
38
ташиш
,
топшириш
,
яшириш
ёки
қабул
қилиш
тушунилади
.
ЖКда
бола
савдосига
берилган
таъриф
бола
савдосининг
халқаро
-
ҳуқуқий
тушунчасини
тўлиқ
қамраб
олмайди
.
Яъни
,
халқаро
ҳуқуқда
бола
савдоси
деб
ҳисобланадиган
қилмишларнинг
айримларини
жиноят
-
ҳуқуқий
таъқиб
доирасидан
четда
қолдиради
.
Халқаро
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
нормаларида
бола
савдоси
қуйидагича
таърифланган
:
а
)
БМТнинг
Бола
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
конвенциясига
болалар
савдоси
,
болалар
фоҳишалиги
ва
болалар
порнографиясига
тааллуқли
факультатив
протокол
(2000
йил
25
май
) 2-
моддасининг
«
а
»
бандига
кўра
,
болалар
савдоси
–
болани
ҳақ
ёки
бошқа
ҳар
қандай
бадал
эвазига
ҳар
қандай
шахс
ёки
шахслар
гуруҳига
бошқа
шахс
ёки
шахслар
гуруҳи
томонидан
бериш
воситаси
бўладиган
ҳар
қандай
акт
ёки
битимни
англатади
1
;
б
)
БМТнинг
Бола
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
конвенциясига
болалар
савдоси
,
болалар
фоҳишалиги
ва
болалар
порнографиясига
тааллуқли
факультатив
протокол
(2000
йил
25
май
) 3-
моддаси
биринчи
қисмининг
«
а
»
бандига
кўра
,
иштирокчи
давлатлар
болалар
савдоси
контекстида
камида
қуйидаги
қилмишлар
ўзининг
жиноят
ҳуқуқида
тўлиқ
қамраб
олинишини
таъминлайди
,
бунда
ушбу
қилмишларнинг
миллий
ёки
трансмиллий
даражада
,
якка
ёки
уюшган
тартибда
содир
этилишининг
аҳамияти
йўқ
:
–
боладан
фоҳишаликда
,
мажбурий
ишларда
фойдаланиш
ёки
боланинг
аъзоларини
ҳақ
эвазига
бериш
мақсадида
болани
ҳар
қандай
воситалар
ёрдамида
бировга
таклиф
этиш
,
бериш
ёки
бировдан
олиш
;
–
воситачилик
сифатида
,
фарзандликка
олишга
тааллуқли
халқаро
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
бузган
ҳолда
болани
фарзандликка
олишга
қонунга
хилоф
тарзда
кўндириш
2
;
в
)
БМТнинг
Трансмиллий
уюшган
жиноятчиликка
қарши
конвенциясини
тўлдирувчи
Одам
савдосининг
,
айниқса
аёллар
ва
болалар
савдосининг
олдини
олиш
ҳамда
унга
чек
қўйиш
ва
унинг
учун
жазолаш
ҳақидаги
протокол
(2000
йил
15
ноябрь
) 3-
моддасининг
«
с
»
бандига
асосан
,
бола
савдоси
деганда
,
болани
эксплуатация
қилиш
мақсадида
уни
ёллаш
,
ташиш
,
топшириш
,
яшириш
ёки
қабул
қилиш
тушунилади
.
Бунда
«
эксплуатация
»
камида
бошқа
болаларнинг
фоҳишалигидан
фойдаланишни
ёки
улардан
шаҳвоний
фойдаланишнинг
бошқа
шаклларини
,
мажбурий
меҳнат
ёки
хизматларни
,
қуллик
ёки
қулликка
ўхшаш
одатларни
,
эрксиз
ҳолат
ёхуд
бола
аъзолари
ёки
тўқималарини
ажратиб
олишни
англатади
3
.
1
БМТнинг
Бола
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
конвенциясига
болалар
савдоси
,
болалар
фоҳишалиги
ва
болалар
порнографиясига
тааллуқли
факультатив
протокол
(2000
йил
25
май
) 2-
моддасининг
«
а
»
банди
//
Одам
савдосига
қарши
кураш
соҳасидаги
миллий
ва
халқаро
ҳуқуқ
нормалари
/
Тузувчилар
Л
.
Исҳоқова
,
К
.
Ҳамроева
. ––
Т
.: «Yurist-media
markazi»
нашриёти
, 2010. ––
Б
. 76.
2
БМТнинг
Бола
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
конвенциясига
болалар
савдоси
,
болалар
фоҳишалиги
ва
болалар
порнографиясига
тааллуқли
факультатив
протокол
(2000
йил
25
май
) 3-
моддаси
биринчи
қисмининг
«
а
»
банди
//
Одам
савдосига
қарши
кураш
соҳасидаги
миллий
ва
халқаро
ҳуқуқ
нормалари
/
Тузувчилар
Л
.
Исҳоқова
,
К
.
Ҳамроева
. ––
Т
.:
«Yurist-media markazi»
нашриёти
, 2010. ––
Б
. 76.
3
БМТнинг
Трансмиллий
уюшган
жиноятчиликка
қарши
конвенциясини
тўлдирувчи
Одам
савдосининг
,
айниқса
аёллар
ва
болалар
савдосининг
олдини
олиш
ҳамда
унга
чек
қўйиш
ва
унинг
учун
жазолаш
ҳақидаги
Протокол
(2000
йил
15
Ҳозирги
вақтда
мамлакатимиз
жиноят
қонунчилигининг
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларини
ушбу
масалага
доир
халқаро
-
ҳуқуқий
ҳужжатларнинг
талабларига
мувофиқлаштириш
зарурати
юзага
келган
.
Чунки
,
Республикамиз
томонидан
мазкур
халқаро
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ратификация
қилинган
4
.
Бу
эса
,
ҳар
бир
иштирокчи
давлат
сингари
,
Республикамизнинг
ҳам
зиммасига
ратификация
қилинган
халқаро
-
ҳуқуқий
ҳужжатларда
назарда
тутилган
қоидаларни
бажарилишини
таъминлаш
мажбуриятини
юклайди
.
Қолаверса
,
ЖКнинг
1-
моддасида
Ўзбекистон
Республикасининг
жиноят
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатлари
Конституция
ва
халқаро
ҳуқуқнинг
умумэътироф
этган
нормаларига
асосланиши
мустаҳкамланган
.
Бола
савдосининг
тушунчасига
доир
халқаро
-
ҳуқуқий
нормаларнинг
ва
ушбу
жиноятга
қарши
кураш
амалиётининг
таҳлилига
ҳамда
хориж
давлатлари
жиноят
қонунчилигининг
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларининг
қиёсий
-
ҳуқуқий
таҳлилига
асосланиб
,
бола
савдосининг
тушунчасига
қуйидагича
таъриф
бериш
мумкин
,
деган
хулосага
келдик
:
бола
савдоси
деганда
,
вояга
етмаган
шахсга
нисбатан
қонунга
хилоф
битим
ёхуд
болани
эксплуатация
қилиш
мақсадида
уни
ёллаш
,
ташиш
,
топшириш
,
қабул
қилиш
ёки
яшириш
ёхуд
болани
эксплуатация
қилиш
тушунилади
.
Бунда
:
–
вояга
етмаган
шахсга
нисбатан
қонунга
хилоф
битим
деганда
,
боладан
олиш
-
сотиш
,
ижара
,
гаров
,
ҳадя
,
мерос
ёки
қарз
битимининг
предмети
сифатида
фойдаланиш
ёхуд
болани
бошқа
инсон
билан
айирбошлаш
ёки
болани
моддий
бойликка
алмашиш
ёхуд
болани
қонунга
хилоф
равишда
битим
предмети
сифатида
бировга
беришни
ёки
бировдан
олишни
назарда
тутадиган
бошқа
ҳаракатларни
содир
этиш
;
–
болани
эксплуатация
қилиш
–
вояга
етмаган
шахсни
фоҳишалик
ёхуд
тиламчилик
билан
шуғулланишга
ёки
шуғулланишни
давом
эттиришга
мажбурлаш
,
боладан
порнография
индустрияси
(
порнобизнес
)
да
тижорат
ёки
нотижорат
мақсадда
шаҳвоний
фойдаланиш
,
боладан
мажбурий
меҳнат
(
хизмат
)
да
,
жиноий
фаолиятда
,
ҳарбий
(
қуролли
)
низоларда
,
қулликда
ёки
қулликка
ўхшаш
шароитларда
фойдаланиш
,
боланинг
аъзолари
ёки
тўқималарини
ажратиб
олиш
,
болани
ноқонуний
(
тижорат
мақсадларида
)
фарзандликка
олиш
тушунилади
.
ноябрь
)» 3-
моддасининг
«
а
», «
с
»
бандлари
//
Одам
савдосига
қарши
кураш
соҳасидаги
миллий
ва
халқаро
ҳуқуқ
нормалари
/
Тузувчилар
Л
.
Исҳоқова
,
К
.
Ҳамроева
. ––
Т
.: «Yurist-media
markazi»
нашриёти
, 2010. ––
Б
. 136–137.
4
Қаранг
:
Ўзбекистон
Республикасининг
«
Ўзбекистон
Республикасининг
Бола
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
Конвенцияга
доир
,
болалар
савдоси
,
болалар
фоҳишабозлиги
ва
болалар
порнографиясига
тааллуқли
Факультатив
протоколга
(
Нью
-
Йорк
,
2000
йил
25
май
)
қўшилиши
ҳақида
»
2008
йил
11
декабрдаги
қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталарининг
ахборотномаси
. –– 2008. –– 12-
сон
.
–– 631-
м
.;
Ўзбекистон
Республикасининг
«
БМТнинг
Трансмиллий
уюшган
жиноятчиликка
қарши
конвенциясини
(
Нью
-
йорк
,
2000
йил
15
ноябрь
)
тўлдирувчи
Одам
савдосининг
,
айниқса
,
аёллар
ва
болалар
савдосининг
олдини
олиш
ҳамда
унга
чек
қўйиш
ва
унинг
учун
жазолаш
ҳақидаги
протоколни
ратификация
қилиш
тўғрисида
»
2008
йил
8
июлдаги
қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. –– 2008. –– 28-
сон
. –– 262-
м
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
Тўртинчидан
,
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормалар
(135-
м
. 3-
қ
. «
а
»
банди
)
нинг
ЖК
Махсус
қисми
I
бўлимининг
«
Шахснинг
озодлиги
,
шаъни
ва
қадр
-
қимматига
қарши
жиноятлар
»
номли
VI
бобида
келтирилганлигини
маъқуллаб
бўлмайди
.
Чунки
,
жиноят
ҳуқуқи
фанида
умум
эътироф
этилган
қоидага
кўра
,
ҳар
қандай
жиноятнинг
Жиноят
кодексидаги
ўрни
унинг
асосий
бевосита
объектидан
келиб
чиқиб
белгиланади
.
Бола
савдосининг
асосий
бевосита
объекти
–
бола
савдоси
натижасида
зарар
етказиладиган
ёки
зарар
етказиш
реал
хавфи
остида
қолдириладиган
,
вояга
етмаган
шахснинг
нормал
руҳий
,
жисмоний
,
ахлоқий
ривожланиши
,
унинг
оилада
яшаш
ва
тарбияланиш
,
ўз
ота
-
онасини
билиш
,
улар
билан
бирга
яшаш
ва
уларнинг
ғамхўрлигидан
фойдаланиш
,
бола
организми
бутлигининг
бузилмаслик
ҳуқуқи
,
боланинг
ҳаракатланиш
,
яшаш
учун
вақтинча
ёки
доимий
турар
жойини
танлаш
,
одамлар
билан
учрашиш
ва
мулоқотда
бўлиш
,
меҳнат
қилиш
ва
қонунда
тақиқланмаган
бошқа
фаолият
турлари
билан
шуғулланиш
эркинлиги
,
шунингдек
ота
-
оналарнинг
фарзандлари
билан
бирга
яшаш
ва
уларни
тарбиялаш
билан
боғлиқ
манфаатларининг
дахлсизлигини
таъминловчи
,
жиноят
қонуни
билан
қўриқланадиган
ижтимоий
муносабатларни
назарда
тутади
.
Маълумки
,
ЖКда
ахлоқни
ҳамда
оила
ва
ёшларнинг
манфаатларини
комплекс
муҳофаза
этувчи
махсус
боб
(
ЖК
Махсус
қисми
I
бўлимининг
V
боби
)
мавжуд
.
Бола
савдосининг
асосий
бевосита
объектидан
келиб
чиқиб
,
жиноят
қонунчилигининг
тизимлилиги
принципига
асосланган
ҳолда
,
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларни
ЖКнинг
«
Оилага
,
ёшларга
ва
ахлоққа
қарши
жиноятлар
»
номли
V
бобининг
алоҳида
моддасида
келтирилиши
мақсадга
мувофиқдир
.
Бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларни
ЖКнинг
127-
моддаси
(
вояга
етмаган
шахсни
ғайриижтимоий
хатти
-
ҳаракатларга
жалб
қилиш
)
ни
тўлдирувчи
127
1
-
моддада
ифодалашни
таклиф
этамиз
.
Чунки
,
бола
савдосига
қарши
кураш
амалиётининг
кўрсатишича
,
ушбу
жиноятнинг
жабрланувчилари
кўпинча
қонунга
хилоф
фаолият
билан
шуғулланишга
,
хусусан
тиламчилик
қилиш
,
фоҳишалик
билан
шуғулланиш
,
наркотиклар
тайёрлаш
ва
сотиш
,
ўқотар
ёки
бошқа
қуролларни
ноқонуний
равишда
ташиш
ёки
ишлатишга
,
шунингдек
бошқа
жиноятларни
содир
этишга
мажбуран
жалб
қилинмоқда
.
Бешинчидан
,
ЖК
135-
моддаси
учинчи
қисмининг
санкциясига
кўра
,
бола
савдоси
саккиз
йилдан
ўн
икки
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
.
Бола
савдосига
қарши
кураш
амалиётининг
эҳтиёжидан
келиб
чиқиб
,
хориж
давлатлари
жиноят
қонунчилигининг
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларининг
қиёсий
-
ҳуқуқий
таҳлилига
асосланиб
,
бола
савдоси
учун
қуйидаги
жазо
чораларини
белгилашни
таклиф
этамиз
:
–
бола
савдосини
ўз
хусусияти
ва
ижтимоий
хавфлилик
даражасига
кўра
оғир
жиноят
деб
баҳолаш
ҳамда
бола
савдосининг
асосий
таркибини
содир
этганлик
учун
беш
йилдан
ўн
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазосини
;
–
бола
савдосининг
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
таркибларини
содир
этганлик
учун
ўн
йилдан
ўн
беш
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазосини
;
–
бола
савдосининг
жавобгарликни
алоҳида
оғирлаштирувчи
таркибларини
содир
этганлик
учун
ўн
беш
йилдан
йигирма
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
ёки
узоқ
муддатли
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазосини
.
Олтинчидан
,
ЖКда
бола
савдосининг
жабрланувчисини
алдов
,
мажбурлов
ёки
таҳдид
остида
содир
этган
жинояти
учун
жавобгарликдан
озод
қилинишини
назарда
тутувчи
норма
белгиланмаган
.
Бола
савдосига
қарши
кураш
амалиётининг
эҳтиёжидан
келиб
чиқиб
,
хориж
давлатлари
жиноят
қонунчилигининг
ушбу
жиноят
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларининг
қиёсий
-
ҳуқуқий
таҳлилига
асосланиб
,
бола
савдосининг
жабрланувчисини
алдов
,
мажбурлов
ёки
таҳдид
остида
содир
этган
жинояти
учун
жавобгарликдан
озод
қилинишини
таклиф
этамиз
.
Еттинчидан
,
Ўзбекистон
жиноят
ҳуқуқи
назарияси
ва
бола
савдосига
қарши
кураш
амалиётининг
аксарият
мутахассислари
ҳам
таҳлил
қилинаётган
муаммонинг
муҳимлигини
англаб
етганлар
.
Жумладан
,
анкета
-
сўровда
қатнашган
респондентларнинг
кўпчилиги
(84 %)
ЖКни
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
модда
билан
тўлдириш
зарур
деб
, 12 %
ушбу
моддани
киритиш
керак
эмас
,
деб
айтганлар
,
респондентларнинг
4 %
эса
,
қўйилган
саволга
жавоб
беришга
қийналганлар
.
Ўйлаймизки
,
мамлакатимиз
суд
-
ҳуқуқ
тизимида
ўтказилаётган
жадал
ислоҳотлар
жараёнида
жиноят
қонунчилигининг
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларининг
янада
такомиллаштирилиши
ва
юқорида
таъкидланган
таклифларнинг
инобатга
олиниши
бу
борадаги
муаммоларни
ҳал
этишда
ижобий
натижаларга
эришишни
таъминлайди
.
Аннотация
:
мақолада
Ўзбекистон
жиноят
қонунчилигининг
бола
савдоси
учун
жавобгарлик
белгиловчи
нормаларини
такомиллаштириш
йўллари
баён
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
одам
савдоси
,
бола
савдоси
,
Ўзбекистон
жиноят
қонунчилиги
,
бола
савдоси
,
белгиловчи
нормалар
.
Аннотация
:
в
статье
рассматриваются
пути
совершенствования
норм
уголовного
законодательства
Узбекистана
,
предусматривающих
ответственность
за
торговлю
детьми
.
Ключевые
слова
:
торговля
людьми
,
торговля
детьми
,
норму
уголовного
законодательства
Узбеки
-
стана
,
предусматривающие
ответственность
за
тор
-
говлю
детьми
.
Annotation:
the article deals with the ways of perfec-
tion of norms of the criminal legislation of Uzbekistan
providing the liability for children traffic.
Key words:
human traffic, children traffic, norms of the
criminal legislation of Uzbekistan providing the responsibil-
ity for children traffic.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
БМТнинг
Трансмиллий
уюшган
жиноятчиликка
қарши
конвенциясини
(
Нью
-
Йорк
, 2000
йил
15
ноябрь
)
тўлдирувчи
Одам
савдосининг
,
айниқса
аёллар
ва
болалар
савдосининг
олдини
олиш
ҳамда
унга
чек
қўйиш
ва
унинг
учун
жазолаш
ҳақидаги
протоколи
;
Бола
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
конвенцияга
доир
,
болалар
савдоси
,
болалар
фоҳишабозлиги
ва
болалар
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
порнографиясига
тааллуқли
факультатив
протокол
(
Нью
-
Йорк
, 2000
йил
25
май
).
2.
Пункт
42
Приложения
к
Рекомендации
№
R (2000) 11
о
борьбе
с
торговлей
людьми
в
целях
сексуальной
эксплуатации
,
принятой
Комитетом
мини
-
стров
Совета
Европы
19
мая
2000
г
.,
в
рамках
710-
го
заседания
Представителей
министров
//
Противодей
-
ствие
торговле
людьми
:
Сборник
нормативных
право
-
вых
документов
/
Под
ред
.
Н
.
И
.
Абубикировой
. ––
М
.,
2004. ––
С
. 141.
3.
БМТнинг
Бола
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
конвенциясига
болалар
савдоси
,
болалар
фоҳишалиги
ва
болалар
порнографиясига
тааллуқли
факультатив
протокол
(2000
йил
25
май
) 2-
моддасининг
«
а
»
банди
//
Одам
савдосига
қарши
кураш
соҳасидаги
миллий
ва
халқаро
ҳуқуқ
нормалари
/
Тузувчилар
Л
.
Исҳоқова
,
К
.
Ҳамроева
. ––
Т
.: «Yurist-media markazi»
нашриёти
,
2010. ––
Б
. 76.
4.
Ўзбекистон
Республикасининг
«
Ўзбекистон
Республикасининг
Бола
ҳуқуқлари
тўғрисидаги
Конвенцияга
доир
,
болалар
савдоси
,
болалар
фоҳишабозлиги
ва
болалар
порнографиясига
тааллуқли
Факультатив
протоколга
(
Нью
-
Йорк
,
2000
йил
25
май
)
қўшилиши
ҳақида
»
2008
йил
11
декабрдаги
қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталарининг
ахборотномаси
. ––
2008. –– 12-
сон
. –– 631-
м
.;
5.
Ўзбекистон
Республикасининг
«
БМТнинг
Трансмиллий
уюшган
жиноятчиликка
қарши
конвенциясини
(
Нью
-
йорк
,
2000
йил
15
ноябрь
)
тўлдирувчи
Одам
савдосининг
,
айниқса
,
аёллар
ва
болалар
савдосининг
олдини
олиш
ҳамда
унга
чек
қўйиш
ва
унинг
учун
жазолаш
ҳақидаги
протоколни
ратификация
қилиш
тўғрисида
» 2008
йил
8
июлдаги
қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. –– 2008. –– 28-
сон
. –– 262-
м
.
Қ
.
Қ
.
Маткаримов
,
ТДЮУ
катта
илмий
ходим
-
изланувчиси
ҲУҚУҚИЙ
СИЁСАТНИНГ
МУҲИМ
ПРИНЦИПИ
СИФАТИДА
ЖИНОЯТ
СУД
ИШ
ЮРИТУВИНИ
ГУМАНИЗАЦИЯЛАШНИНГ
МАЗМУН
-
МОҲИЯТИ
Жамият
тараққиётининг
ҳозирги
босқичига
келиб
,
деярли
барча
ривожланган
ва
ривожланаётган
мамлакатларда
ижтимоий
ҳаётнинг
барча
соҳаларда
ва
айниқса
,
суд
-
ҳуқуқ
тизимида
инсон
ҳуқуқларини
олий
қадрият
сифатида
эътироф
этиш
,
турли
инсон
ҳуқуқларини
чеклашга
қаратилган
жиноят
-
процессуал
тартиб
-
таомилларни
масъул
мансабдор
шахсларнинг
қатъий
назорати
остида
ва
фақатгина
қонунда
кўзда
тутилган
ҳоллардагина
қўллаш
қоидасига
ўтиш
тенденциясини
кузатишимиз
мумкин
.
Мамлакатимизда
ҳам
ўтган
йиллар
мобайнида
жиноят
-
ҳуқуқий
сиёсатни
изчил
ислоҳ
этиш
ва
унда
инсон
ҳуқуқларини
олий
қадрият
сифатида
эътироф
этишга
асосланган
изчил
ислоҳотлар
олиб
борилмоқда
.
Жиноят
-
ҳуқуқий
сиёсат
айрим
муаллифлар
таъкидлаганидек
,
инсон
ва
фуқаролар
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
устуворлиги
тамойилидан
келиб
чиқиши
лозим
бўлиб
,
ушбу
устувор
тамойилга
риоя
этиш
ва
уни
амалга
ошириш
жиноят
-
ҳуқуқий
соҳадаги
либераллашув
сиёсатининг
нисбатан
долзарб
йўналишини
ташкил
қилади
1
.
М
.
Х
.
Рахмонкулов
таъкидлаганидек
,
ҳуқуқий
сиёсатнинг
энг
муҳим
принципи
бу
барча
ҳуқуқий
тизимнинг
инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
тўлиқ
таъминлашга
йўналтирилганлигидир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
демократия
умуминсоний
қадриятларга
асосланиши
тўғрисидаги
13-
моддасидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
инсон
,
унинг
ҳаёти
,
эркинлиги
,
қадр
-
қиммати
,
шаъни
ва
бошқа
ажралмас
ҳуқуқлари
мамлакатнинг
бутун
ҳуқуқий
тизимига
сингдирилган
бўлиб
,
қабул
қилинаётган
қонунлар
сифати
,
ҳуқуқни
қўллаш
ва
ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
фаолиятининг
самарадорлигини
баҳолашнинг
муҳим
мезони
ҳисобланади
2
.
Шу
ўринда
гуманизация
жараёнининг
умумий
моҳиятига
қисқача
тўхталиб
ўтиш
мақсадга
мувофиқ
.
Таъкидлаш
лозимки
,
давлат
қонунлар
ёрдамида
шахсга
нисбатан
инсонпарварона
муносабатни
шакллантиради
.
Амалга
оширилган
ислоҳотлар
замирида
ҳам
гуманизм
,
одиллик
,
инсонларга
нисбатан
ҳурмат
билан
муносабатда
бўлиш
,
юқори
ҳуқуқий
маданиятни
шакллантириш
каби
ғоялар
ётади
3
.
Ўзбек
тилининг
изоҳли
луғатида
эътироф
этилишича
, “
гуманизм
– (
лот
. humanus –
инсоний
,
одамий
)
инсонпарварлик
,
кишини
қадрлаш
,
унга
муҳаббат
ва
ҳурмат
билан
қараш
,
кишиларда
юксак
1
Кабулов
Р
.,
Нарбутаев
Э
.
Уголовная
политика
и
ее
реализа
-
ция
в
деятельности
органов
внутренних
дел
:
Учебное
посо
-
бие
. –
Ташкент
:
Академия
МВД
РУз
, 2006. –
С
. 34.
2
Рахманкулов
М
.
Х
.
К
вопросу
об
информационно
-
аналитическом
обеспечении
формирования
и
реализации
правовой
политики
//
Актуальные
вопросы
информационно
-
аналитического
обеспечения
законотворческого
процесса
на
современном
этапе
:
опыт
Германии
и
Узбекистана
:
сборник
научных
статей
. –
Ташкент
:
Адолат
,
ИМДЗ
, 2014. –
С
. 43.
3
Таджиханов
Б
.
У
.
Узбекистан
:
либерализация
и
основные
направления
правовой
политики
/
Отв
.
ред
.
проф
.
А
.
Х
.
Саидов
. –
Ташкент
:
Академия
МВД
РУз
, 2002. –
С
. 47.
