ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
87
Д
.
Ю
.
Хабибуллаев
Юридик
фанлар
номзоди
ФУҚАРОЛИК
ПРОЦЕССИДА
АЛОҲИДА
ТАРТИБДА
ИШ
ЮРИТИШ
ТУШУНЧАСИ
ВА
ТУРЛАРИ
Дарҳақиқат
,
суд
-
ҳуқуқ
соҳасидаги
ислоҳотлар
изчил
ривожланиб
бораётган
ҳозирги
даврда
фуқароларниниг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
,
корхона
,
ташкилот
ва
жамоат
бирлашмаларининг
қонуний
манфаатларини
судлар
томонидан
самарали
ҳимоя
қилиш
долзарб
масалалардан
бири
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
«
Суд
ислоҳотини
чуқурлаштириш
,
ҳокимиятнинг
учинчи
,
мустақил
ва
қарам
бўлмаган
тармоғи
сифатида
бутун
одил
судлов
тизимини
демократлаштириш
–
ҳуқуқий
давлатни
мустаҳкамлашнинг
яна
бир
муҳим
йўналиши
эканлигини
таъкидлаб
,
ижтимоий
турмушимизнинг
демократик
институти
тариқасида
суднинг
аҳамияти
жиддий
оширилиши
зарур
»
лигини
кўрсатади
.
1
Ҳақиқатан
ҳозирги
кунда
судларнинг
мустақиллиги
ва
эркинлигини
таъминлаш
мақсадида
бир
қатор
ҳуқуқий
ислоҳотлар
амалга
оширилмоқда
.
Мазкур
суд
-
ҳуқуқ
ислоҳотларидан
кўзланган
асосий
мақсад
фуқароларни
ва
ташкилотларни
бузилган
ҳуқуқлари
ва
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларини
суд
орқали
ҳимоясини
таъминлаш
ҳамда
суд
ҳокимиятини
мустақиллигини
кафолатлашдан
иборатдир
.
Ҳозирда
судлар
томонидан
фуқаролик
ишлари
ўз
вақтида
тўғри
ҳал
қилинмоқда
.
Бу
борада
суд
статистик
маълумотларга
эътибор
қаратадиган
бўлсак
,
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишлар
бўйича
кўриб
ҳал
қилув
қарори
чиқарилган
ишлар
Республика
бўйича
2003
йилда
4598
тани
ташкил
этган
бўлса
,
шундан
4289
таси
тўлиқ
қаноатлантирилган
яъни
93,3
фоизни
,
қисман
қаноатлантирилгани
61
тани
,
яъни
1.3
фоизни
, 2004
йилда
ушбу
кўрсаткич
5024
тани
ташкил
этиб
,
булардан
қаноатлантирилган
ишлар
4805
тани
,
яъни
95.6
фоизни
ташкил
этган
, 2005
йилда
мазкур
ишлар
4282
тани
ташкил
этиб
,
шундан
4154
таси
,
яъни
97
фоизи
тўлиқ
қаноатлантирилган
, 2006
йилда
ушбу
кўрсаткич
3230
тани
ташкил
этган
бўлиб
,
шундан
3077
таси
,
яъни
95.3
фоизи
қаноатлантирилган
2
.
Ушбу
статистик
маълумотлардан
кўриниб
турибдики
,
аксарият
ҳолларда
мазкур
турдаги
ишлар
суд
томонидан
тўлиқ
қаноатлантирилган
.
Шу
билан
бирга
,
айрим
ҳолларда
ишларни
кўришда
судлар
томонидан
қонунни
қўллашда
хатоликларга
йўл
қўйилмоқда
.
Биринчидан
,
судга
тааллуқли
бўлмаган
аризаларни
иш
юргизишга
қабул
қилиш
ҳоллари
ҳам
учраб
турибди
.
Ҳар
доим
амалда
фақат
маълум
ҳуқуқий
оқибатларни
келтириб
чиқарадиган
фактларнигина
белгилаш
,
тегишли
хужжатларни
судсиз
тартибда
олиш
ёки
йўқотилган
хужжатларни
тиклаш
мумкин
бўлмаслиги
тўғрисидаги
мажбурий
шартга
риоя
қилинмайди
.
Иккинчидан
,
фактни
белгилаш
билан
боғлиқ
бўлган
ҳолатлар
етарли
даражада
текширилмайди
,
манфаатдор
шахслар
ишда
иштирок
этишга
жалб
1
Каримов
И
.
А
.
Ҳозирги
босқичда
демократик
ислоҳотларни
чуқурлаштиришнинг
муҳим
вазифалари
.
Янгича
фикрлаш
ва
ишлаш
давр
талаби
.
Т
.5.
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 1997. 381–
382-
бетлар
.
2
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
статистика
бўлимининг
2006
йилгача
маълумотномасидан
.
қилинмайди
,
оқибатда
қатор
ишлар
бўйича
фуқароларнинг
аризаларини
қаноатлантириш
тўғрисида
асоссиз
ҳал
қилув
қарорлари
чиқарилмоқда
.
Шунинг
учун
,
фуқаролик
суд
ишларини
юртиш
турларидан
бири
сифатида
алоҳида
тартибда
иш
юритиш
ва
унинг
суд
амалиётида
тутган
ўрни
ва
аҳамиятини
очиб
бериш
нуқтаи
-
назаридан
долзарб
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролик
процессуал
қонунчилигига
кўра
алоҳида
тартибда
иш
юритиш
фуқаролик
суд
ишларини
юритиш
турларидан
бири
ҳисобланади
.
Фуқаролар
ва
ташкилотларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларини
ҳимоя
қилишда
судлар
томонидан
алоҳида
тартибда
иш
кўриш
тушунчаси
,
аҳамияти
ва
унинг
турлари
тўғрисида
юридик
адабиётларда
бир
қатор
фикрлар
билдириб
ўтилган
.
Жумладан
,
Ш
.
Ш
.
Шорахметов
фикрича
,
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишларда
–
ҳуқуқ
тўғрисида
низо
бўлмагани
туфайли
тарафлар
,
яъни
жавобгар
,
даъвогар
,
учинчи
шахслар
ҳам
бўлмайди
,
фақат
ўз
муддаосини
айтиб
,
судга
мурожаат
қилувчи
аризачигина
ва
бошқа
манфаатдор
шахсларгина
бўлиши
мумкин
.
Шунинг
учун
ҳам
алоҳида
тартибда
кўриладиган
фуқаролик
ишларида
баъзи
фуқаролик
процессуал
нормаларнинг
,
масалан
,
шерик
иштирокчилик
,
тегишсиз
тарафни
тегишли
тараф
билан
алмаштириш
,
келишув
битими
ва
шу
каби
процессуал
ҳаракатларга
оид
нормалар
қўлланилмаслиги
мумкин
3
.
Ҳуқуқшунос
олим
Э
.
Эгамбердиев
фикрича
,
алоҳида
тартибдаги
ишларда
даъволи
ишлардагидек
тарафлар
бўлмайди
.
Тарафларнинг
бўлмаслигига
асосий
сабаб
,
бундай
ишларда
ҳуқуқ
тўғрисидги
низонинг
бўлмаслигидир
.
Шахсларни
қонуний
манфаатларини
судда
ҳимоя
қилишнинг
процессуал
воситаси
судга
мурожаат
қилган
шахсни
оддий
аризаси
ҳисобланади
.
Ариза
билан
судга
мурожаат
қилган
шахс
бу
турдаги
суд
ишларини
юритишда
манфаатдор
шахс
деб
юритилади
4
.
Бошқа
юридик
адабиётларда
ҳам
алоҳида
тартибда
иш
юритишда
аризачида
бошқа
шахсдан
ҳеч
қандай
талаби
бўлмайди
,
шунинг
учун
ҳам
тарафлар
бўлмайди
,
яъни
даъвогар
ва
жавобгар
деб
таъкидланади
5
.
В
.
В
.
Ярков
ва
В
.
П
.
Воложанинлар
алоҳида
тартибда
иш
юритишда
ҳуқуқ
тўғрисида
низо
бўлмайди
,
ишни
қўзғатувчи
шахс
аризачи
деб
номланади
.
Шунингдек
,
алоҳида
тартибда
иш
юритишда
қарши
даъво
бериш
,
тарафни
алмаштириш
,
келишув
битими
тузишнинг
имконияти
бўлмайди
деб
таъкидлашади
6
.
3
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
.
Тошкент
:
Адолат
,
2001.
326-
б
;
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Фуқаролик
ишларини
судда
кўришга
оид
процессуал
ҳужжат
намуналарига
шарҳ
.
Тошкент
:
ТДЮИ
,
2005. 231-
б
.
4
Эгамбердиев
Э
.
Ҳуқуқ
ҳимоясининг
процессуал
воситалари
//
Фуқаролик
процессуал
қонунчилиги
ва
суд
ислоҳотлари
.
Илмий
-
амалий
анжуман
материаллари
.
Тошкент
:
ТДЮИ
,
2005. 136-
б
.
5
Гражданское
процессуальное
право
России
.
М
.:
Былина
,
1996.
С
.250.
6
Гражданский
процесс
:
Учебник
/
Отв
.
ред
.
проф
.
В
.
В
.
Ярков
.
3-
е
.
изд
.,
перер
.
и
доп
.
М
.:
Бек
, 1999.
С
.379;
Гражданский
про
-
цесс
:
Учебник
/
Отв
.
ред
.
Ю
.
К
.
Осипов
.
М
.:
Бек
, 1996.
С
.322.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
88
Борисова
Е
.
А
.
фикрича
ҳам
алоҳида
тартибда
иш
юритиш
бир
томонлама
иш
юритиш
ҳисобланади
1
.
Юқоридаги
фикрлардан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
алоҳида
тартибда
иш
юритиш
бу
–
фуқаролик
суд
ишларини
юритишнинг
бир
тури
сифатида
ҳуқуқ
тўғрисида
низо
бўлмаган
ва
манфаатдор
шахсларнинг
аризаси
бўйича
иш
юритишдир
.
Алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишларда
ҳуқуқ
тўғрисида
низонинг
йўқлиги
ва
бунинг
натижасида
тарафларнинг
мавжуд
бўлмаслиги
бу
туркумдаги
суд
ишларини
юритишни
мустақил
тури
сифатида
эътироф
этиш
учун
асос
бўлади
.
Алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишларнинг
турлари
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
279-
моддасида
кўрсатилган
.
Унга
кўра
,
суд
томонидан
алоҳида
иш
юритиш
тартибида
кўриладиган
ишларга
қўйидагилар
киради
:
1)
юридик
аҳамиятга
эга
бўлган
фактларни
аниқлаш
тўғрисидаги
ишлар
;
2)
фуқарони
бедарак
йўқолган
деб
топиш
ва
фуқарони
ўлган
деб
эълон
қилиш
тўғрисидаги
ишлар
;
3)
фуқарони
муомала
лаёқати
чекланган
ёки
муомалага
лаёқатсиз
деб
топиш
тўғрисидаги
ишлар
;
4)
мол
-
мулкни
(
ашёни
)
эгасиз
деб
топиш
тўғрисидаги
ишлар
;
5)
тақдим
этувчига
деб
берилган
ҳужжатлар
йўқолган
тақдирда
,
улар
бўйича
ҳуқуқларни
тиклаш
тўғрисидаги
ишлар
(
чақириб
иш
юритиш
).
Бу
борада
хорижий
давлатлар
фуқаролик
процессуал
қонунчилигини
ўрганадиган
бўлсак
,
уларда
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишлар
турларини
кенгайтирилган
турини
кўришимиз
мумкин
.
Масалан
,
Россия
Федерацияси
ФПКнинг
262-
моддасида
суд
томонидан
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишлар
турлари
сифатида
қуйидагилар
кўрсатилган
:
1)
юридик
аҳамиятга
эга
бўлган
фактларни
аниқлаш
тўғрисидаги
ишлар
;
2)
болани
ўғил
(
қиз
)
қилиб
олиш
;
3)
фуқарони
бедарак
йўқолган
деб
топиш
ва
фуқарони
ўлган
деб
эълон
қилиш
тўғрисидаги
ишлар
;
4)
фуқарони
муомала
лаёқати
чекланган
ёки
муомалага
лаёқатсиз
деб
топиш
тўғрисидаги
,
ўн
тўрт
ёшдан
ўн
саккиз
ёшгача
бўлган
вояга
етмаганни
даромадларини
мустақил
тасарруф
этиш
ҳуқуқини
чеклаш
ёки
маҳрум
этиш
тўғрисидаги
ишлар
;
5)
вояга
етмаганни
тўла
муомалага
лаёқатли
деб
эълон
қилиш
(
эмансипация
);
6)
кўчар
ашёни
эгасиз
деб
топиш
ва
эгасиз
кўчмас
ашёни
муниципал
мулк
ҳуқуқи
деб
топиш
тўғрисидаги
ишлар
;
7)
тақдим
этувчига
деб
берилган
қимматли
қоғозлар
ёки
ордерли
қимматли
қоғозлар
йўқолган
тақдирда
,
улар
бўйича
ҳуқуқларни
тиклаш
тўғрисидаги
ишлар
(
чақириб
иш
юритиш
);
8)
фуқарони
мажбурий
равишда
психиатрия
стационарига
ётқизиш
ва
мажбурий
психиатрия
кўриги
ўтказиш
тўғрисидаги
ишлар
;
9)
фуқаролик
ҳолати
актларига
тузатиш
ва
ўзгартишлар
киритиш
тўғрисидаги
ишлар
;
10)
нотариал
ҳаракатлар
ёки
уларни
бажаришни
рад
этиш
юзасидан
аризалар
тўғрисидаги
ишлар
;
11)
йўқотилган
суд
иш
юритувини
қайта
тиклаш
1
Гражданский
процесс
/
Под
ред
.
проф
.
М
.
К
.
Треушникова
. 2-
е
.
изд
.,
испр
.
и
доп
.
М
.:
Спарк
,
Юр
.
бюро
Городец
, 1998.
С
.306.
тўғрисидаги
аризалар
бўйича
ишлар
2
.
Беларусь
Республикаси
ФПКнинг
361-
моддасида
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишларнинг
қуйидаги
турлари
кўрсатилган
:
1)
юридик
аҳамиятга
эга
бўлган
фактларни
аниқлаш
тўғрисидаги
ишлар
;
2)
фуқарони
бедарак
йўқолган
деб
топиш
ва
фуқарони
ўлган
деб
эълон
қилиш
тўғрисидаги
ишлар
;
3)
фуқарони
муомала
лаёқати
чекланган
ёки
муомалага
лаёқатсиз
деб
топиш
,
шунингдек
фуқарони
муомала
лаёқатли
деб
топиш
ёки
муомала
лаёқати
чекланганлигини
бекор
қилиш
тўғрисидаги
ишлар
;
4)
вояга
етмаганни
тўла
муомалага
лаёқатли
деб
эълон
қилиш
(
эмансипация
);
5)
кўчар
ашёни
эгасиз
деб
топиш
ва
эгасиз
кўчмас
ашёни
коммунал
мулк
ҳуқуқи
деб
топиш
;
6)
меросни
эгасиз
қолган
мулк
деб
топиш
тўғрисидаги
ишлар
;
7)
тақдим
этувчига
деб
берилган
ҳужжатлар
бўйича
ҳуқуқларни
тиклаш
тўғрисидаги
ишлар
;
8)
фуқарони
мажбурий
равишда
ётқизиш
ва
даволаш
тўғрисидаги
ишлар
;
9)
болани
ўғил
(
қиз
)
қилиб
олиш
3
.
Озарбайжон
ФПКнинг
305-
моддасида
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишларнинг
қуйидаги
турлари
кўрсатилган
:
1)
юридик
аҳамиятга
эга
бўлган
фактларни
аниқлаш
тўғрисидаги
ишлар
;
2)
фуқарони
бедарак
йўқолган
деб
топиш
ва
фуқарони
ўлган
деб
эълон
қилиш
тўғрисидаги
ишлар
;
3)
фуқарони
муомала
лаёқати
чекланган
ёки
муомалага
лаёқатсиз
деб
топиш
тўғрисидаги
ишлар
;
4)
кўчар
ашёни
эгасиз
деб
топиш
ва
эгасиз
кўчмас
ашёни
давлат
мулк
ҳуқуқи
деб
топиш
тўғрисидаги
ишлар
;
5)
тақдим
этувчига
деб
берилган
қимматли
қоғозлар
ёки
ордерли
қимматли
қоғозлар
йўқолган
тақдирда
,
улар
бўйича
ҳуқуқларни
тиклаш
тўғрисидаги
ишлар
(
чақириб
иш
юритиш
).
6)
фуқарони
мажбурий
равишда
психиатрия
стационарига
ётқизиш
тўғрисидаги
ишлар
;
7)
фуқаролик
ҳолати
актлари
хатоликларини
аниқлаш
тўғрисидаги
ишлар
;
8)
нотариал
ҳаракатлар
ёки
уларни
бажаришни
рад
этиш
юзасидан
шикоятлар
бўйича
ишлар
;
10)
болани
ўғил
(
қиз
)
қилиб
олиш
;
11)
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатнинг
конституциявийлигини
текшириш
тўғрисидаги
илтимоснома
бўйича
ишлар
4
.
Шунингдек
,
бошқа
Ҳамдўстлик
давлатларининг
хусусан
,
Арманистон
,
Латвия
,
Қирғизистон
давлатларининг
фуқаролик
процессуал
қонунчилигида
ҳам
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишларнинг
турлари
алоҳида
моддада
ўз
ифодасини
топган
5
.
2
Комментарий
к
Гражданскому
процессуальному
кодексу
Российской
Федерации
. http://www.kodeks37-.ru/noframe/inf-
nalog?d&nd=901839130&nh=1.
3
Гражданский
процессуальный
кодекс
Республики
Беларусь
.
http: // pravo kulichki. com/ vip/ gpk/ index. htm
4
Гражданский
процессуальный
кодекс
Республики
Азербайджан
http://cld.privatelaw.ru/snglaw/snglaw.htm
5
Гражданский
процессуальный
кодекс
Республики
Латвия
.
http://cld.privatelaw.ru/snglaw/snglaw.htm
.
Гражданский
процессуальный
кодекс
Кыргызской
Республики
://lawlib.freenet.uz/laws/kyrgyz/gkkg1/congkkg.html.
Гражданский
процес
-
суальный
кодекс
Республики
Армения
http://www.jguard.ru/images/attaches/230/GPK_Armenia.txt
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2008
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
89
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
барча
давлатларнинг
фуқаролик
процессуал
қонунчилигида
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишларнинг
турларида
айнан
ўхшаш
жиҳатлари
кўриниб
турибди
.
Мазкур
ҳамдўстлик
давлатларининг
фуқаролик
процессуал
қонунчилигида
“
фуқарони
мажбурий
равишда
психиатрия
стационарига
ётқизиш
ва
даволаш
тўғрисидаги
ишлар
”
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишларнинг
турларига
киритилган
.
Бизнинг
амалдаги
фуқаролик
процессуал
кодексининг
279-
моддасида
ҳам
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишлар
рўйхати
кўрсатилган
.
Лекин
,
ғайриихтиёрий
тартибда
психиатрия
стационарига
ётқизиш
тўғрисидаги
ишлар
ушбу
рўйхатга
киритилмаган
.
Ваҳоланки
,
Ўзбекистон
Республикасининг
14.12.2000
й
. 163-II-
сон
Қонуни
билан
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
алоҳида
тартибда
иш
юритиш
деб
номланган
кичик
бўлимига
“
Ғайриихтиёрий
тартибда
психиатрия
стационарига
ётқизиш
”
тўғрисида
33
1
–
боб
киритилган
.
Бу
эса
ўз
навбатида
мазкур
ишларнинг
ҳам
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишлар
ҳисобланишидан
далолат
беради
.
Шундай
экан
,
ФПКнинг
279-
моддасида
ушбу
ишлар
ҳам
ўз
ифодасини
топиши
лозим
.
Шунинг
учун
ФПКнинг
279-
моддасига
алоҳида
тартибда
кўриладиган
ишларнинг
олтинчи
тури
сифатида
“
Ғайриихтиёрий
тартибда
психиатрия
стационарига
ётқизиш
”
деб
номланган
ишни
киритиш
мақсадга
мувофиқ
деб
ҳисоблаймиз
.
Резюме
В
введении
автор
характеризует
понятие
ведения
дел
в
особом
порядке
.
В
основной
части
статьи
рассматриваются
вопро
-
сы
ведения
дел
в
особом
порядке
как
по
националь
-
ному
,
так
и
по
зарубежному
законодательству
.
В
заключении
автор
вносит
конкретные
предложе
-
ния
по
совершенствованию
национального
законода
-
тельства
в
указанной
сфере
.
Abstract
In introduction the author characterizes concept of
business management of the special order.
In the basic part of the article questions of business
management in the special order both on national, and
under the foreign legislation are considered.
In the conclusion the author brings specific proposals
on perfection of the national legislation in the specified
sphere.
Н
.
Мейлиева
Тошкент
Ислом
Университети
ўқитувчиси
СУД
ИШЛАРИНИ
ЮРИТИШДА
ЯНГИ
ОЧИЛГАН
ҲОЛАТЛАР
БЎЙИЧА
СУД
ИШНИ
ҚАЙТА
КЎРИШНИНГ
ЎЗИГА
ХОС
ХУСУСИЯТЛАРИ
Инсон
ҳуқуқлари
жамиятнинг
энг
олий
қадрияти
,
инсониятнинг
интилишлари
,
орзу
умидларини
ўзида
жамлаган
кенг
қамровли
тушунчаси
эканлиги
ҳеч
би
-
римизга
сир
эмас
.
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
таъкидлаганларидек
,
инсон
ҳуқуқлари
демократик
ҳуқуқий
давлатнинг
муҳим
белгиси
бўлиб
,
бу
ҳуқуқларсиз
фуқаролик
жамиятини
шакллантиришни
тасаввур
қилиб
бўлмайди
.
Шу
боисдан
ҳам
инсон
ҳуқуқлари
ва
унинг
кафолати
ҳар
бир
давлатнинг
де
-
мократик
тараққиёт
даражасини
кўрсатувчи
муҳим
ме
-
зон
бўлиб
ҳисобланади
.
Бу
эса
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишнинг
энг
самарали
ва
демократик
усулларидан
бири
бўлган
суд
орқали
ҳимояни
мумкин
қадар
кенгай
-
тириш
,
суд
тизимининг
демократик
асосларини
ислоҳ
қилиш
ва
янада
чуқурлаштириш
,
суд
ишларининг
адо
-
латли
ва
ўз
вақтида
кўриб
чиқилишини
таъминлаш
,
фуқароларнинг
шахсий
,
сиёсий
,
иқтисодий
ва
ижтимо
-
ий
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
ҳимоя
қилиш
кафолатла
-
рини
янада
кучайтиришга
қаратилган
суд
ҳуқуқ
ислоҳотларини
амалга
оширишни
тақозо
этади
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
айтиш
мумкинки
,
фуқароларнинг
бузилган
ҳуқуқлари
,
эркинликлари
ва
қонуний
манфаатларини
суд
орқали
ҳимоя
қилиш
,
иш
юзасидан
қонуний
,
асослантирилган
ва
адолатли
қарорларнинг
чиқарилиши
мақсадида
ишларини
апелляция
,
кассация
ва
назорат
тартибида
кўриш
билан
бир
қаторда
суднинг
қонуний
кучга
кирган
ҳал
қилув
қарори
,
ажримлари
ва
қарорларини
янги
очилган
ҳолатлар
бўйича
қайта
кўришнинг
ўзига
хос
хусусиятлари
қонунчилигимизда
ўз
аксини
топган
.
Т
.
Алиевнинг
фикрига
кўра
,
янги
очилган
ҳолатлар
бўйича
суд
қарорларини
қайта
кўриш
институти
фақат
аниқ
иш
бўйича
қарор
қабул
қилинишида
маълум
бўлмаган
ва
эътиборга
олинмаган
,
иш
учун
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлган
ҳолатларнинг
очилиши
муноса
-
бати
билан
ишни
қайта
кўриш
зарур
бўлган
ҳоллардагина
қ
ўлланилиши
мумкинлиги
эътироф
этилган
1
.
Шунга
яқин
фикрни
яна
бир
рус
процессуа
-
лист
олими
А
.
Резуненко
ҳам
янги
очилган
ҳолатлар
бўйича
суд
қарорларини
қайта
кўриш
институти
деган
-
да
иш
учун
аҳамиятга
молик
ҳолатнинг
мавжудлиги
,
мавжуд
ҳолатнинг
судга
ва
аризачига
боғлиқ
бўлмаган
сабабларга
кўра
номаълум
бўлганлиги
ва
иш
учун
аҳамиятга
эга
бўлган
далилларнинг
суднинг
қонуний
кучга
кирган
қарорлари
қабул
қилинганидан
кейин
аниқланганлиги
муносабати
билан
ишни
қайта
кўриш
зарур
бўлган
ҳоллардагина
қўлланилиши
мумкинлиги
-
ни
2
қўллаб
-
қувватлайди
.
Шунингдек
,
Т
.
Савелева
3
,
1
Алиев
Т
.
Производство
по
пересмотру
судебных
постанов
-
лений
ввиду
вновь
открывшихся
обстоятельств
в
граждан
-
ском
судопроизводстве
.
Саратов
, 2005.
С
.229.
2
Резуненко
А
.
Пересмотр
судебных
актов
,
вступивших
в
за
-
конную
силу
,
по
вновь
открывшимся
обстоятельствам
как
стадия
гражданского
процесса
:
Автореф
.
дис
. …
канд
.
юрид
.
наук
.
Саратов
, 2001.
С
.13–14.
3
Савельева
Т
.
Основания
для
пересмотра
по
вновь
открыв
-
шимся
обстоятельствам
решений
,
определений
суда
,
всту
-
пивших
в
законную
силу
//
Комментарий
к
Гражданскому
про
-
цессуальному
кодексу
РФ
/
Под
ред
.
М
.
Викут
.
М
., 2003.
С
.695.
