ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
Ҳ
.
Ҳайитов
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
Олий
ўқув
курслари
ўқитувчиси
,
юридик
фанлар
номзоди
СУВДАН
ФОЙДАЛАНИШ
ЁКИ
СУВНИ
ИСТЕЪМОЛ
ҚИЛИШ
ҲУҚУҚИНИ
БЕКОР
ҚИЛИШ
АСОСЛАРИ
Сув
бойликлари
инсон
томонидан
яратилмаслиги
,
уларнинг
чекланган
миқдорда
мавжудлигини
ва
энг
асосийси
,
инсоннинг
хўжалик
ва
ўзга
фаолияти
нати
-
жасида
ҳолатининг
ўзгариши
,
сифатининг
пасайиши
сувларнинг
бебаҳолиги
ёки
баҳосини
мавжуд
эмасли
-
гини
англатади
.
Сувдан
фойдаланиш
ва
уларни
муҳофаза
қилиш
давлат
органлари
томонидан
сувни
муҳофаза
қилиш
ва
улардан
фойдаланишни
ташкил
қилишда
намоён
бўлади
ва
жамиятда
ижтимоий
бошқарувнинг
таркибий
қисми
ҳисобланади
.
Сувдан
фойдаланиш
ҳуқуқи
тўғрисида
гапирган
-
да
,
бу
ҳуқуқни
бекор
қилиш
масаласига
алоҳида
тўхталиб
ўтиш
керак
.
Зотан
,
сувдан
фойдаланиш
ҳуқуқи
мазмуни
унсурлари
ичида
шундай
ҳуқуқнинг
тугатилиши
мустақил
унсур
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Сув
ва
сувдан
фойдаланиш
тўғрисида
”
ги
қонунининг
36-
моддасида
1
сувдан
фой
-
даланиш
ёки
сувни
истеъмол
қилиш
ҳуқуқини
бекор
қилиш
асослари
белгилаб
қўйилган
.
Унга
асосан
қўйидаги
ҳолатларда
сувдан
фойдаланиш
ёки
сувни
истеъмол
қилиш
ҳуқуқини
бекор
қилинади
:
сувдан
фойдаланишга
,
сув
истеъмолига
эҳтиёж
қолмаганда
ёки
улардан
воз
кечилганда
;
сувдан
фойдаланиш
ёки
сув
истеъмоли
муддати
тугаганда
;
корхона
,
муассаса
,
ташкилот
,
фермер
хўжалиги
тугатилганда
,
деҳқон
хўжалиги
тугатилганда
(
фаолияти
тугатилганда
);
сув
хўжалиги
иншоотлари
бошқа
сувдан
фойдаланувчи
-
ларга
берилганда
;
танҳо
фойдаланилаётган
сув
объ
-
ектларини
қайтариб
олишга
зарурат
туғилганда
бекор
қилинади
.
Сувдан
фойдаланиш
ёки
сувни
истеъмол
қилиш
ва
сувларни
муҳофаза
қилиш
қоидалари
бузилган
ёхуд
сувдан
мақсадсиз
фойдаланилганда
ёки
сув
мақсадсиз
истеъмол
қилинганда
ҳамда
лимитдан
ортиқча
сув
олинганда
,
сув
ресурсларидан
фойдаланганлик
,
сувни
етказиб
бериш
бўйича
хизматлар
ва
кўрсатилган
бошқа
сув
хўжалиги
хизматлари
учун
тўловлар
тўланмаган
тақдирда
ҳам
сувдан
фойдаланиш
ёки
сувни
истеъмол
қилиш
ҳуқуқи
бекор
қилиниши
мумкин
(
ичимлик
ва
маиший
эҳтиёжлар
учун
сувлардан
фой
-
даланиш
ҳуқуқи
бундан
мустасно
).
Сувдан
фойдаланиш
ҳуқуқини
пайдо
бўлиш
ва
бе
-
кор
бўлиш
асослари
сув
ҳуқуқи
муносабатларининг
йўналишлари
,
ўзига
хос
хусусиятлари
,
мазмуни
,
субъ
-
ектларига
тегишли
бўлган
ҳуқуқий
жиҳатлар
билан
боғлиқ
бўлиб
,
сувларни
муҳофаза
қилиш
ва
улардан
оқилона
фойдаланиш
жараёнини
тартибга
солишга
хизмат
қилади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Сув
ва
сувдан
фойдаланиш
тўғрисида
”
ги
қонунининг
37-
моддасида
2
1
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Сув
ва
сувдан
фойдаланиш
тўғрисида
"
ги
қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Маж
-
лисининг
Ахборотномаси
.- 1993.-
№
5, 221-
модда
.
2
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Сув
ва
сувдан
фойдаланиш
тўғрисида
"
ги
қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Маж
-
лисининг
Ахборотномаси
.- 1993.-
№
5, 221-
модда
.
сувдан
фойдаланиш
ёки
сувни
истеъмол
қилиш
ҳуқуқини
бекор
тартиби
белгиланган
бўлиб
,
унга
асо
-
сан
қўйидаги
ҳолатларда
сувдан
фойдаланиш
ёки
сув
-
ни
истеъмол
қилиш
ҳуқуқи
:
сувдан
махсус
фойдала
-
ниш
ёки
сувни
махсус
истеъмол
қилиш
учун
берилган
рухсатномани
бекор
қилиш
;
танҳо
фойдаланиш
учун
берилган
сув
объектларини
қайтариб
олиш
йўли
билан
бекор
қилинади
.
Сувдан
махсус
фойдаланиш
ёки
сув
-
ни
махсус
истеъмол
қилиш
учун
унга
рухсатнома
бер
-
ган
органнинг
қарори
билан
қонун
ҳужжатларида
бел
-
гиланган
тартибда
бекор
қилинади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Сув
ва
сувдан
фойдаланиш
тўғрисида
”
ги
қонунининг
23-
моддасига
сув
объектларидан
биргаликда
ёки
танҳо
фойдаланиш
мумкин
.
Биргаликда
фойдаланиладиган
сув
объектла
-
ри
жумласига
танҳо
фойдаланиш
учун
берилмаган
сув
объектлари
киритилиши
мумкин
.
Танҳо
фойдаланила
-
диган
сув
объектларига
маҳаллий
ҳокимият
органлари
қарори
асосида
бирон
корхона
,
ташкилот
ва
муассаса
-
га
бутунлай
ёки
қисман
бериб
қўйилган
сув
объектлари
киради
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Сув
ва
сувдан
фойдаланиш
тўғрисида
”
ги
қонунининг
24-
моддасида
сувдан
бирламчи
ва
иккиламчи
фойдаланиш
тартиби
кўрсатилган
.
Бунда
кўрсатилишича
,
танҳо
фойдаланмоқ
учун
сув
объектлари
бериб
қўйилган
корхоналар
,
ташкилотлар
ва
муассасалар
-
сувдан
бирламчи
фойдаланувчилар
ҳисобланиб
,
улар
қишлоқ
ва
сув
хўжалиги
ва
табиатни
муҳофаза
қилиш
орган
-
лари
билан
келишиб
,
бошқа
корхоналар
,
ташкилотлар
,
муассасалар
ва
фуқароларга
сувдан
иккиламчи
фой
-
даланиш
учун
рухсат
беришга
ҳақлидирлар
.
Сувдан
иккиламчи
фойдаланиш
учун
берилган
рухсатномада
сув
объектини
бериш
мақсади
ва
ундан
фойдаланиш
-
нинг
асосий
шартлари
кўрсатилади
.
Зарур
ҳолларда
сувдан
иккиламчи
фойдаланиш
шартлари
,
тарафлар
-
нинг
ўзаро
ҳуқуқ
ва
бурчлари
сувдан
бирламчи
ҳамда
иккиламчи
фойдаланувчилар
ўртасидаги
шартнома
билан
расмийлаштирилади
.
Сувдан
бирламчи
фойда
-
ланувчи
сувдан
иккиламчи
фойдаланувчининг
бутун
сув
хўжалиги
фаолияти
учун
жавобгар
бўлади
.
Сувдан
иккиламчи
фойдаланувчи
,
башарти
сувнинг
тегишли
улушини
сувдан
бирламчи
фойдаланувчи
ўзлаштириб
олган
ёки
ундан
фойдаланган
тақдирда
,
унга
нисбатан
даъво
қўзғашга
ва
етказилган
зарар
қопланишини
та
-
лаб
қилишга
ҳақлидир
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Сув
ва
сувдан
фойдаланиш
тўғрисида
”
ги
қонунининг
38-
моддасида
танҳо
фойдаланиш
учун
берилган
сув
объектларини
қайтариб
олиш
танҳо
фойдаланиш
учун
берилган
сув
объектлари
қонун
ҳужжатларида
белги
-
ланган
тартибда
қайтариб
олинади
.
Ушбу
қонуннинг
29-
моддасида
танҳо
фойдаланиш
учун
берилган
сув
объектларида
сувдан
умумий
фойдаланишга
ва
уму
-
мий
сув
истеъмолига
шу
сув
объектларидан
фойдала
-
нувчи
ташкилотлар
томонидан
қишлоқ
ва
сув
хўжалиги
,
табиатни
муҳофаза
қилиш
органлари
билан
келишилган
ҳолда
белгиланган
шартларга
кўра
йўл
қўйилади
,
зарур
ҳолларда
эса
,
бундай
сувдан
фойда
-
ланиш
ва
сувни
истеъмол
қилиш
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
тақиқлаб
кўйилиши
мумкинлиги
белгиланган
.
Ҳукуматнинг
сув
хўжалиги
сиёсати
сувдан
оқилона
фойдаланиш
ва
сув
ресурсларини
ҳимоя
қилиш
,
мам
-
лакат
сув
хўжалиги
мажмуини
бошқариш
самарадор
-
лиги
ҳамда
ишончлилигини
ошириш
,
мавжуд
инфрату
-
зилмани
реконструкция
қилиш
,
ундан
фойдаланиш
ва
техник
хизмат
кўрсатиш
учун
ресурслар
ажратиш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
орқали
сувни
кафолатли
етказиб
бериш
,
жамият
ва
табиий
экотизимларга
зарур
сервис
хизмати
кўрсатишни
таъминлашга
йўналтирилган
1
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Сув
ва
сувдан
фойдаланиш
тўғрисида
”
ги
қонунининг
39-
моддасида
2
сув
хўжалиги
тадбирларини
ўтказиш
,
сувдан
фойдала
-
ниш
ва
сув
истеъмоли
шартларини
бекор
қилиш
ёки
ўзгартириш
натижасида
етказилган
зарарнинг
ўрнини
қоплаш
тартиби
белгилаб
қўйилган
.
Бунда
кўрсатилишича
,
корхоналар
,
муассасалар
,
ташкилот
-
лар
,
фермер
,
деҳқон
хўжаликлари
ҳамда
фуқароларга
сув
хўжалиги
тадбирларини
(
сув
объектларини
қуриш
,
реконструкция
қилиш
ва
таъмирлаш
-
тиклаш
ишларини
ва
бошқаларни
)
ўтказиш
,
сувлардан
нооқилона
фой
-
даланиш
,
уларни
булғатиш
,
ифлослантириш
,
камайти
-
риш
,
шунингдек
сувдан
фойдаланиш
ва
сув
истеъмоли
шартларини
қонунга
хилоф
равишда
бекор
қилиш
ёки
ўзгартириш
натижасида
етказилган
зарарнинг
ўрни
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
ҳолларда
ва
тартиб
-
да
қопланади
.
Аммо
сув
қонунчилигини
бузиш
туфайли
етказилган
зарарни
қоплаш
бўйича
муносабатларда
бир
қатор
ўзига
хосликлар
мавжудлигини
ҳамда
ушбу
жавобгарлик
фақат
шу
соҳада
қўлланишини
мумкинли
-
гини
таъкидлаб
ўтиш
лозим
.
Бу
хусусиятларга
етказил
-
ган
зарарнинг
ҳажми
ва
тартиби
,
зарарнинг
ўзига
хос
таркиби
,
етказилган
зарарни
қоплаш
учун
ундириб
олинган
пул
маблағларини
ҳисоблаб
чиқиш
усули
ва
улардан
фойдаланиш
тартиби
киради
.
Бўларнинг
бар
-
часи
сув
ресурсларини
муҳофаза
қилиш
соҳасидаги
зарарни
қоплаш
билан
боғлик
фуқаровий
-
ҳуқуқий
жа
-
вобгарликни
қўллашда
ўзига
хос
қоидалар
мавжудли
-
гидан
далолат
беради
.
Сувни
муҳофаза
қилиш
соҳасига
етказилган
зарарни
натура
билан
қоплаш
,
бузилган
ҳолатни
қайта
тиклашнинг
жуда
мураккабли
-
ги
,
баъзи
ҳолларда
эса
умуман
мумкин
эмаслиги
са
-
бабли
у
пул
шаклида
ундирилади
3
.
Шунинг
учун
ушбу
соҳадаги
муносабатларда
мулкий
жавобгарлик
моддий
жавобгарлик
кўринишида
намоён
бўлади
.
Демак
,
етка
-
зилган
зарарни
қоплаш
учун
олинган
маблағлар
жабр
-
ланувчи
томонидан
сув
қонунчилиги
бузганлик
натижа
-
сида
юзага
келган
зарарни
қоплашга
ишлатилади
.
Ет
-
казилган
моддий
зарарнинг
тўлиқ
қопланиши
айбдорни
фуқаровий
-
ҳуқуқий
жавобгалика
тортишнинг
мақсадидир
.
У
фақат
сувдан
фойдаланувчини
эмас
,
балки
давлат
ва
умуман
жамиятнинг
ҳам
манфаатла
-
рини
ҳимоя
қилишдан
иборатдир
.
Чунки
еказилган
за
-
рар
инсон
саломатлигига
,
шу
жумладан
ёш
авлод
ке
-
лажагига
,
жамият
тараққиётига
салбий
таъсир
кўрсатади
.
Сувни
ҳуқуқий
муҳофаза
қилишдан
мақсад
сув
ре
-
сурслари
ва
уларнинг
манбаларидан
оқилона
фойда
-
ланиш
,
сувни
табиий
хоссаларини
сақлаш
,
уни
ифлос
-
ланишдан
,
заҳарланишдан
,
таркиби
бузилишидан
ҳимоя
қилиш
айниқса
,
сувни
санитария
талабларига
мослиги
ва
унда
яшайдиган
табиий
мавжудотни
эколо
-
гик
нормал
ҳолатини
таъминлашдан
иборат
бўлиши
лозим
.
Ҳозирги
бозор
иқтисодиёти
шароитида
табиатнинг
1
….
Сув
Ўзбекистон
келажаги
учун
муҳим
ҳаётий
ресурс
.-
Т
.:
Ўзбекистон
, 2007.-
Б
. 70.
2
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Сув
ва
сувдан
фойдаланиш
тўғрисида
"
ги
қонуни
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Маж
-
лисининг
Ахборотномаси
.- 1993.-
№
5, 221-
модда
.
3
Сув
ҳуқуқи
.
Дарслик
.
Маъсул
муҳаррир
:
Усмонов
М
.
Б
.,
Жу
-
раев
Й
.
О
. -
Тошкент
.:
ТДЮИ
, 2004. – 229
бет
.
барча
бойликлари
қатори
,
сув
ресурсларига
бўлган
эҳтиёж
бениҳоя
катта
.
Келажак
авлодимизнинг
соғлиги
оби
-
ҳаётимиз
билан
боғлиқ
экан
,
демак
қабул
қилинаётган
сув
тўғрисидаги
қонун
,
қарор
ва
фармон
-
лар
сув
бойликларидан
оқилона
фойдаланиш
,
муҳофаза
қилиш
,
уни
булғаниш
ва
ифлосланиш
ҳамда
камайиб
кетишидан
сақлаш
ишига
кўмаклашиши
ло
-
зим
.
