ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
19
тегишли
бандлари
асос
сифатида
келтирилади
.
Лекин
буни
ички
қонунчиликдаги
сўнги
ечим
сифатида
баҳолашимиз
тўғри
эмас
.
2007
йилги
Конвенцияда
бола
учун
алимент
олишда
ҳақ
тўламасдан
ҳуқуқий
ёрдам
олиш
имкониятлар
мавжудлиги
кўрсатиб
берилган
.
Конвенциянинг
15-
моддасига
кўра
,
текин
хизмат
қиладиган
жамият
тузилиши
керак
.
У
ерда
21
ёшдан
кичик
бўлган
“
ота
-
она
-
бола
”
муносабатлар
доирасида
алимент
мажбуриятларини
бажаришда
кредиторнинг
аризаси
бўйича
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатилади
.
Л
.
Н
.
Галенская
шу
ўринда
, “
текинга
хизмат
кўрсатадиган
давлат
органига
10 (1)
модданинг
“a”, “b”
бандларидан
ташқари
барча
аризаларга
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатилади
, 20 (4)
қисмига
кўра
,
аризаларни
тан
олиш
,
уларнинг
ижроси
ҳамда
давлатлардан
расмий
сўров
талаб
қилиш
тўғрисидаги
аризалар
,
эр
хотин
алиментлари
ва
вояга
етмаган
болалар
учун
қўшимча
тўловлар
ҳақидаги
аризалар
хам
кўрилади
.
Давлат
томонидан
ташкил
этилган
бу
марказ
белгиланган
вақтда
Гааганинг
Доимий
бюросига
ҳисобот
юборади
.
Шу
ўринда
болаларга
моддий
таъминот
ва
моддий
аҳволи
тўғрисида
хам
баёнот
беради
,”
1
деган
фикр
билдирган
.
Юқоридаги
фикр
ва
тажрибалардан
қуйидаги
хулосаларга
келинди
:
–
Ўзбекистон
Республикасида
чет
эл
элементи
билан
мураккаблашган
оилаларнинг
сони
ортиб
бораёганлигини
,
шунингдек
бола
манфаатларини
ҳимоя
қилишнинг
устувор
аҳамиятини
ва
ота
-
онанинг
мажбуриятларини
ўз
вақтида
бажарилишини
ҳисобга
олиб
, “
Оилага
қарашнинг
бошқа
шакиллари
ва
болаларга
алимент
ундиришнинг
халқаро
тартиби
тўғрисидаги
” 2007
йилги
Конвенция
ва
унга
қўшимча
равишда
“
Алимент
мажбуриятларини
тадбиқ
қилиш
тўғрисидаги
” 2007
йилги
Протоколни
ратификация
қилиш
мақсадга
мувофиқ
деб
ҳисоблаймиз
.
– 2007
йилги
Конвенция
Аҳдлашувчи
томонларнинг
фуқаролари
учун
алимент
муносабатларини
тан
олишга
қаратилган
.
Агар
ушбу
конвенция
Ўзбекистон
Республикаси
томонидан
қабул
қилинса
,
чет
эл
судларининг
алиментларни
ундириш
бўйича
суд
қарорларини
тан
олмаслик
тўғрисидаги
табиий
тўсиқлар
ўз
ўзидан
йўқ
бўлиб
кетади
.
Шахс
доимий
яшаш
учун
хорижга
чиқиб
кетган
ҳолатларда
,
алимент
тўлаш
мажбуриятлари
агар
у
яшаётган
давлатда
суд
қарорларини
таъминлаш
учун
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
тўғрисида
хеч
қандай
шартнома
бўлмаса
, 2007
йилги
Конвенция
орқали
ички
қонунчилик
билан
бирга
чет
давлат
суд
қарорларининг
алимент
мажбуриятлари
бажарилади
.
Бу
эса
амалиётда
суд
қарорини
таъминлашга
олиб
келади
.
–
Халқаро
шартномалардан
ташқари
хориж
давлат
судлари
қарорларини
бажариш
ва
уларни
тан
олиш
,
фуқаролик
процессуал
қонунчилигида
белгиланган
тамойиллар
асосида
қонунчиликда
соддалаштирилган
тартибда
алиментлар
ундирилади
.
–
Хорижий
давлат
суд
қарорларини
бажариш
ва
уларни
тан
олишда
амалга
оширадиган
органларнинг
ҳуқуқий
тизимини
ишлаб
чиқиш
.
1
Галенская
Л
.
Н
.
Взыскание
алиментов
за
границей
(
о
возможности
присоединения
Россия
к
Конвевенции
2007
г
. «
О
международном
порядке
взыскания
алиментов
на
детей
и
других
форм
содержания
семьи
») //
Журнал
международного
частного
права
. 2009.
№
1 (63).
С
.5.
М
.
Ч
.
Аллаярова
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ОИЛА
АЪЗОЛАРНИНГ
УЙ
-
ЖОЙГА
НИСБАТАН
ҲУҚУҚИ
Уй
-
жой
олди
-
сотди
шартномаси
тарафлари
бўлиб
,
фуқаролик
муомаласида
иштирок
этувчи
ҳар
қандай
субъект
бўлиши
мумкин
.
Бунда
бир
томондан
уй
-
жойни
сотувчи
иштирок
этса
,
иккинчи
томондан
сотиб
олувчи
қатнашади
.
Фуқаролик
кодексининг
2-
моддасига
мувофиқ
,
фуқаролар
,
юридик
шахслар
ва
давлат
фуқаролик
қонун
ҳужжатлар
билан
тартибга
солинадиган
муносабатларнинг
иштирокчилари
бўладилар
.
Айрим
ҳолларда
уй
-
жой
олди
-
сотди
шартномаси
сотувчи
ва
сотиб
олувчи
томонидан
бир
неча
шахслар
иштирок
этиши
мумкин
.
Бу
ҳолат
,
уй
-
жойнинг
бўлинмас
бўлган
ҳолда
,
уй
-
жойга
нисбатан
мулк
ҳуқуқининг
умумий
мулк
ҳуқуқи
асосида
тегишлилиги
билан
изоҳланади
(
масалан
,
эр
-
хотиннинг
уй
-
жойга
эгалик
қилиши
).
Бунда
мол
-
мулк
мулкдорлардан
ҳар
бирининг
мулк
ҳуқуқидаги
улуши
аниқлаб
қўйилган
(
улушли
мулк
)
ёки
бундай
улушлар
аниқлаб
қўйилмаган
(
биргаликдаги
мулк
)
ҳолда
умумий
мулк
бўлиши
мумкин
(
Фуқаролик
кодексининг
216-
моддаси
).
Ф
.
Мухитдинова
уй
-
жой
мулкдори
оила
аъзоларининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
тадқиқ
этиб
,
кўрсатадики
,
фуқаро
уй
-
жойга
яшаш
учун
кирган
вақтдан
қатъий
назар
унинг
яшаш
майдонига
нисбатан
ҳуқуқлари
вужудга
келиши
учун
биринчидан
,
уй
-
жой
мулкдори
билан
боғловчи
оилавий
ҳуқуқий
асоснинг
мавжудлиги
(
никоҳ
,
қариндошлик
,
оила
қонунчилигида
назарда
тутилган
бошқа
фактлар
).
Мулкдор
ўзи
истаган
шахсни
яшаш
учун
киритишга
ҳақли
,
бироқ
оилавий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
бўлмасдан
туриб
ушбу
фуқарони
оила
аъзоси
деб
ҳисоблаш
мумкин
эмас
.
Иккинчидан
,
уй
-
жой
ҳуқуқий
муносабатларнинг
вужудга
келтирувчи
асос
бўлиб
мулкдор
ва
оила
аъзоси
сифатида
яшашга
киритилган
шахс
билан
яшаш
учун
келишув
яъни
шартнома
ҳисобланади
.
Учинчидан
,
уй
-
жой
майдонига
ҳуқуқлар
вужудга
келиши
учун
амалда
яшашлик
шарт
бўлиб
ҳисобланади
.
Унинг
яшаш
учун
кириши
мулкдор
ва
унинг
оиласи
ўртасидаги
келишувни
мустаҳкамлайди
2
.
Уй
-
жой
соҳасидаги
энг
биринчи
ислоҳот
ҳисобланган
давлат
уй
-
жой
фондининг
хусусийлаштирилишини
ҳуқуқий
жиҳатдан
таъминлашда
энг
асосий
ҳужжат
сифатида
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1993
йил
1
мартдаги
114-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Ўзбекистон
Республикасида
давлат
уй
-
жой
фондини
хусусийлаштириш
тўғрисида
”
ги
Низом
ва
Ўзбекистон
Республикасининг
1993
йил
7
майдаги
“
Давлат
уй
-
жой
фондини
хусусийлаштириш
тўғрисида
”
ги
қонунини
кўрсатиб
ўтиш
лозим
.
Мамлакатимизда
уй
-
жой
фондини
хусусийлаштиришнинг
ўзига
хос
тартиби
мавжуд
. "
Давлат
уй
-
жой
фондини
хусусийлаштириш
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
13-
моддасига
мувофиқ
хусусийлаштирилган
турар
жойда
уни
хусусийлаштирилишига
розилик
берган
уй
эгасининг
2
Мухитдинова
Ф
.
Ф
.
Право
собственности
граждан
на
жилище
и
его
судебная
защита
по
законодательству
Республики
Уз
-
бекистан
. –
Т
.:
АН
РУз
институт
философии
и
права
им
.
И
.
М
.
Муминова
. 2007. -16
б
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
20
бошқа
оила
аъзолари
яшаётган
бўлсалар
,
уларнинг
ҳаммаси
шу
турар
жойнинг
эгаси
ҳисобланадилар
,
эгаллаб
келинаётган
турар
жой
эса
хусусийлаштириш
натижасида
умумий
мулкка
айланади
.
Бу
қоида
турар
жой
эгасининг
вақтинча
бу
ерда
яшамаётган
оила
аъзоларига
ҳам
татбиқ
этилади
.
Ижарачи
билан
бирга
яшаётган
ва
унинг
оила
аъзоси
ёки
собиқ
оила
аъзоси
бўлиб
ҳисобланган
вояга
етмаган
шахслар
ижарага
олиш
шартномасидан
келиб
чиқадиган
барча
ҳуқуқлардан
тенг
фойдаланишлари
сабабли
улар
эгаллаб
турган
турар
жойлари
хусусийлаштирилган
тақдирда
вояга
етган
фойдаланувчилар
билан
тенг
равишда
шу
турар
жойга
нисбатан
умумий
мулк
ҳуқуқига
эга
бўладилар
.
Суд
олди
-
сотди
шартномаси
асосида
биргаликда
олинган
уйга
нисбатан
оила
аъзоларининг
умумий
мулк
ҳукукини
эътироф
этиш
тугрисидаги
даъвони
,
муайян
ҳолатларни
инобатга
олган
ҳолда
агар
бу
шахслар
(
оила
аъзолари
)
билан
шартномада
сотиб
олувчи
сифатида
кўрсатилган
оила
аъзоси
ўртасида
уйни
биргаликда
сотиб
олиш
тўгрисида
келишувга
эришилганлиги
ва
ана
шу
мақсадда
оила
аъзолари
уйни
олишга
уз
маблагларини
қўшганликларини
аниқласа
қаноатлантириши
мумкин
1
.
Уй
-
жойга
нисбатан
умумий
биргаликдаги
мулк
ҳуқуқи
асосида
тегишли
бўлганда
улушлар
аниқлаб
қўйилмаган
бўлади
ҳамда
тенг
деб
ҳисобланади
.
Умумий
биргаликдаги
мулкнинг
мавжудлиги
албатта
ушбу
мулк
иштирокчиларининг
шахсий
алоқалари
билан
ҳам
боғлиқ
бўлади
.
Масалан
умумий
биргаликда
мулкда
эр
ва
хотин
ўртасидаги
мулкий
муносабатларни
тушуниш
мумкин
.
Улар
ўртасидаги
мулкий
муносабатлар
оила
кодексида
кўрсатилган
нормалар
билан
тартибга
солинади
.
Эр
ва
хотиннинг
умумий
биргаликдаги
мулки
булган
турар
–
жойни
бош
-
ка
шахсга
утказиш
буйича
битим
тузиш
учун
эр
ёки
хотиннинг
нотариус
ёки
шахар
(
кишлок
овул
)
фукаро
-
лар
йигини
раислари
(
оксоколлари
)
ва
Узбекистон
Республикаси
консуллик
муассасаларининг
консулла
-
ри
томонидан
шаходатлантирилган
ёзма
розилиги
олиниши
лозим
.
Э
.
Худойназарова
судга
даъво
билан
мурожаат
қилиб
,
жавобгарлар
Э
.
Абдураҳмонов
ва
М
.
Абдураҳмоноваларни
Тошкент
шаҳар
,
Шайхонтоҳур
тумани
Су
-
юлдуз
берк
кўчаси
3 "
а
"
уйнинг
ўзларига
тегишли
3/5
қисмидан
кўчиришни
сўраган
.
Жавобгарлар
Э
.
Абдураҳмонов
ва
М
.
Абдурахмоновалар
судга
қарши
даъво
тақдим
қилиб
,
А
.
Худойназаров
билан
ўрталарида
оғзаки
шаклда
тузилган
уй
олди
-
сотди
битимини
ҳақиқий
деб
топишни
сўраган
.
Биринчи
инстанция
суди
даъвони
рад
қилиш
ҳақида
ҳал
қилув
қарори
қабул
қилган
.
Иш
ҳужжатларига
қараганда
,
низоли
уй
1989
йил
августдаги
нотариал
тасдиқланган
олди
-
сотди
шартномасига
кўра
А
.
Худойназаровга
тегишли
бўлиб
,
у
1995
йилга
қадар
мазкур
уйда
оиласи
билан
яшаб
келган
.
А
.
Худойназаров
1995
йилда
руҳий
хасталикка
чалингани
ва
оиласини
моддий
таъминлаш
имконияти
бўлмаганлиги
сабабли
унинг
турмуш
ўртоғи
Э
.
Худойназарова
фарзандлари
билан
Самарқанд
вилоятига
вақтинча
яшаш
учун
кетган
.
1
Якка
тартибда
курилган
уйга
булган
мулк
хукуки
билан
боглик
низолар
буйича
суд
амалиёти
тугрисида
.
Узбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
карори
2004
йил
24
сентябрь
10-
банди
.
Э
.
Худайназарова
уйлари
жавобгарлар
томонидан
эгаллаб
олингандан
бошлаб
,
уйни
ноқонуний
эгалловчидан
қайтариб
олиб
беришни
талаб
қилиб
келган
.
Бироқ
,
суд
низолашилаётган
мулк
умумий
мулк
иштирокчиси
Э
.
Худайназарованинг
розилигисиз
хамда
А
.
Худойназаров
оғзаки
шаклдаги
битимни
тузиш
вактида
рухий
холати
бузилганлигини
эътиборга
олмасдан
иш
бўйича
нотўғри
тўхтамга
келган
2
.
Уй
-
жойни
олди
-
сотди
шартномасининг
яна
бир
асосий
шарти
бу
шахсларнинг
рўйхатини
сотилаётган
уй
-
жой
биносидан
фойдаланиш
ҳуқуқлари
кўрсатиш
(
ФК
488-
модда
).
Сотиб
олувчи
сотиб
олганидан
кейин
қонунга
мувофиқ
турар
жойдан
фойдаланиш
ҳуқуқини
ўзида
сақлаб
қоладиган
шахслар
яшаб
турган
шу
уй
,
квартирани
олди
-
сотди
шартномасининг
муҳим
шарти
бу
шахсларнинг
рўйхатини
сотилаётган
турар
жойдан
фойдаланиш
ҳуқуқлари
кўрсатилган
ҳолда
тузишдан
иборатдир
(
Уй
-
жой
кодексининг
14-
моддаси
).
Демак
,
уй
-
жой
олди
-
сотди
шартномаси
асосида
мулк
ҳуқуқининг
бошқа
шахсга
ўтиши
айрим
шахслар
учун
фойдаланиш
ҳуқуқини
йўқотишга
олиб
келмайди
.
Масалан
М
.
И
.
га
нисбатан
уйдан
фойдаланиш
ҳуқуқини
йўқотган
деб
топиш
ҳақидаги
даъво
билан
судга
мурожаат
қилган
.
Суд
унинг
мазкур
даъво
талабини
муҳокама
қилишда
М
.
билан
Б
.
ўртасида
олди
-
сотди
шартномаси
тузилганда
унинг
тегишли
бандида
И
.
нинг
фойдаланиш
ҳуқуқини
сақлаб
қолиш
ҳолати
қайд
этилган
.
Суд
ФКнинг
488-
моддасига
асосланган
ҳолда
олди
-
сотди
шартномаси
тарафлари
шартнома
бандларида
мазкур
уйдан
фойдаланиш
ҳуқуқини
ўзида
сақлаб
қолувчиларни
кўрсатиб
ўтишлари
мумкинлигига
,
бундай
вазиятда
эса
янги
мулкдорга
рўйхатда
турган
шахс
бегона
бўлган
тақдирда
ҳам
унда
фойдаланиш
ҳуқуқи
сақланиб
қолишини
инобатга
олган
ҳолда
даъвони
рад
этган
.
Хулоса
ўрнида
шуни
қайд
этиш
керакки
бу
олди
-
сотди
шартномасининг
бошқа
шартномалардан
ажратиб
турадиган
ўзига
хос
хусусиятларидан
биридир
.
Шунингдек
,
шартномада
тарафлар
рўйхатда
турган
шахсларни
488-
моддасига
асосан
,
фойдаланиш
ҳуқуқини
йўқотиш
муддатини
белгиланган
ҳолда
тузишлари
мумкин
.
Мазкур
норма
талабини
маҳаллий
ўзини
-
ўзи
бошкариш
органлари
шунингдек
,
бошқа
идора
вакиллари
ҳам
тушунмасдан
олди
-
сотди
шартномаси
амалга
оширгандан
сўнг
доимий
рўйхатда
турган
шахслар
фойдаланиш
ҳуқуқини
йўқотган
деб
тушунишади
.
Ваҳоланки
, 488-
м
кўрсатилган
бандда
доимий
рўйхатда
турган
шахсга
ихтиёрий
равишда
рўйхатдан
ўчиш
учун
муддат
берилади
.
Агарда
у
шу
муддат
ичида
рўйхатдан
чиқиб
кетмаса
унда
мулкдор
унинг
фойдаланиш
ҳуқуқини
йўқотган
деб
топиш
ҳақидаги
талаб
билан
судга
мурожаат
қилиши
мумкин
.
Бироқ
,
мулкдор
мазкур
талаб
билан
судга
чиқмаслиги
ҳам
мумкин
,
бундай
ҳолда
доимий
рўйхатда
турган
шахс
,
рўйхатдан
ўчмаган
ҳисобланади
.
Бу
“
Ўзбекистон
Республикасида
паспорт
тизимини
такомиллаштириш
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
1999
йил
26
февралдаги
фармонининг
38
ҳамда
39
бандларида
ўз
ифодасини
топган
.
Шунга
кўра
,
шунақанги
тушунмовчиликларни
ва
сарсонгарчиликларни
олдини
олиш
мақсадида
маҳалла
маҳаллий
бошқарув
2
Р
-121-03-
сонли
қарор
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Суди
Ахборотномаси
, 2003-
йил
3-
сон
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
21
ташкилотларида
масъулиятни
ошириш
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
.
Турар
-
жойдан
яшаш
ҳуқуқини
ўзида
сақлаб
қолувчилар
битимларда
кўрсатилиши
мумкин
,
мулкдор
келишув
асосида
кўрсатиши
мумкин
,
шунингдек
мулкдорнинг
оила
аъзоларига
эътироф
этилиши
мумкин
.
1)
Уй
-
жойда
яшаш
ҳуқуқини
сақлаб
қолган
илгариги
мулкдорнинг
оила
аъзолари
.
2)
Турар
жой
мулкдорининг
оила
аъзолари
деб
у
билан
доимий
бирга
яшаётган
хотини
(
эри
)
ва
уларнинг
фарзандлари
тан
олинади
.
Эр
-
хотиннинг
ота
-
онаси
,
шунингдек
мулкдор
билан
доимий
яшаётган
оилали
фарзандлари
,
агар
илгари
бу
ҳуқуққа
эга
бўлмаган
бўлсалар
,
фақат
ўзаро
келишувга
биноан
мулкдорнинг
оила
аъзоси
деб
тан
олинишлари
мумкин
.
3)
Меҳнатга
қобилиятсиз
боқимандалар
,
шунингдек
мулкдор
билан
доимий
бирга
яшаётган
фуқаролар
,
агар
улар
мулкдор
билан
умумий
хўжалик
юритаётган
ва
унинг
турар
жойида
рўйхатдан
ўтган
бўлсалар
,
унинг
оила
аъзоси
деб
топилишлари
мумкин
(
Уй
-
жой
кодекси
32-
моддаси
).
4)
Ижарага
олувчи
билан
бирга
доимий
яшайдиган
фуқаролар
уй
-
жойдан
фойдаланиш
бўйича
у
билан
тенг
ҳуқуқларга
эгадирлар
(
ФК
606-
модда
).
5)
Уй
-
жойдан
умрбод
фойдаланиш
ҳуқуқи
васият
мажбурияти
сифатида
юкланган
бўлса
(
ФК
1132-
моддаси
).
Ҳозирги
вақтда
уй
-
жойдан
фойдаланувчи
учинчи
шахслар
ҳуқуқининг
мавжудлиги
ушбу
манзил
бўйича
рўйхатдан
ўтган
ҳолда
яшовчилар
тўғрисидаги
маълумот
саналади
.
Шу
сабабли
илгари
ушбу
уй
-
жойда
яшаган
шахсларнинг
барчаси
рўйхатдан
чиқарилганлигига
эътибор
қаратиш
лозим
бўлади
.
Бунга
далил
бўлиб
уй
дафтаридан
кўчирма
ҳисобланади
.
Ушбу
ҳужжатда
уй
-
жойда
яшаган
шахсларни
,
уларнинг
фамилияси
,
исми
,
отасининг
исмини
,
туғилган
санасини
,
яшаш
жойи
сифатида
рўхатдан
ўтган
санасини
,
рўйхатдан
чиқариш
асоси
ва
санасини
кўрсатган
ҳолдаги
аниқ
рўйхати
ифодаланган
бўлиши
лозим
.
Юқоридагидек
,
аниқ
маълумотлар
бўлишининг
талаб
этилиши
,
масалан
,
туғилган
йили
ҳақидаги
маълумотлар
бўлмаса
,
ушбу
уй
-
жойда
вояга
етмаган
шахслар
рўйхатда
туриш
ёки
турмаслигини
билиб
бўлмайди
.
Кўчирмада
ҳисобдан
чиқарилиш
асоси
кўрсатилмаган
ҳолда
мулкдор
ўзгарганда
ҳам
фойдаланиш
ҳуқуқини
сақлаб
қоладиган
шахсларни
аниқлаш
мумкин
бўлмайди
.
Уй
дафтаридан
кўчирма
бериш
,
оила
таркиби
ҳақида
маълумотнома
бериш
қоидаларига
риоя
қилмаслик
учинчи
шахслар
,
шунингдек
,
уй
-
жойни
тасарруф
этувчи
шахснинг
вақтинча
яшамаётган
,
бироқ
унга
нисбатан
ҳуқуқларни
сақлаб
қолувчи
оила
аъзоларининг
ҳуқуқларини
бузиши
мумкин
.
Масалан
,
қуролли
кучлар
сафида
хизмат
қилиши
,
озодликдан
маҳрум
этиш
муассасаларида
бўлиши
,
узоқ
муддат
хизмат
сафарида
бўлган
шахслар
ҳуқуқлари
бузилиши
мумкин
.
Шу
ўринда
савол
туғилади
.
Бундай
кўчирма
ва
маълумотлар
беришга
кимлар
масъул
саналади
.
Ҳуқуқлар
бузилганда
кимлар
жавобгар
саналади
?
Амалдаги
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодексда
паспорт
тизими
қоидаларини
бузганлик
учун
жавобгарлик
белгиланган
.
Шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
1999
йил
26
февралдаги
2240-
сон
Фармони
билан
тасдиқланган
“
Ўзбекистон
Республикасида
паспорт
тизими
тўғрисидаги
”
ги
Низомда
1
фуқароларни
қайд
этиш
-
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудидаги
муайян
истиқомат
жойида
шахснинг
доимий
ёки
вақтинча
яшаб
туриши
фактини
ички
ишлар
органлари
томонидан
қонунчиликда
белгиланган
тартибда
рўйхатга
олиш
деб
белгилаб
қўйилган
.
Демак
,
рўйхатга
қўйиш
ички
ишлар
органлари
томонидан
амалга
оширилади
.
Вақтинча
қайд
этиш
эса
,
шахснинг
ўзи
белгилаган
истиқомат
жойида
бўлиши
даврида
амалга
оширилади
.
Уч
кундан
олти
ойгача
даврдаги
вақтинча
қайд
этиш
фуқарони
доимий
истиқомат
жойидаги
рўйхатдан
чиқармасдан
амалга
оширилади
.
олти
ойдан
кўпроқ
муддатга
вақтинча
қайд
этиш
шахсни
доимий
истиқомат
жойидаги
рўйхатдан
чиқарган
ҳолда
амалга
оширилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудидаги
бошқа
жойга
олти
ойдан
кўпроқ
муддатга
вақтинча
яшаш
учун
жўнаб
кетадиган
(
хизмат
сафарларига
,
таътилларга
,
дала
ховлига
,
дам
олиш
ёки
даволанишга
кетадиганлардан
ташқари
)
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
рўйхатдан
чиқишлари
ва
вақтинча
турадиган
жойда
қайд
этилишлари
шарт
.
Қайд
этиш
ва
рўйхатдан
чиқариш
ички
ишлар
органлари
томонидан
амалга
оширилади
,
бу
орган
ҳафтасига
икки
марта
одамларнинг
жўнаб
кетиши
ва
келиши
тўғрисидаги
варақларни
ҳудуд
бўйича
Манзил
-
маълумотнома
бюросига
юбориб
туриши
шарт
.
Мулкчилик
шаклидан
қатъи
назар
меҳмонхоналарнинг
,
даволаш
муассасаларининг
,
санаторийлар
ва
дам
олиш
уйларининг
масъул
шахслари
қайд
этилиши
лозим
бўлган
жойлашган
шахсларнинг
сўровнома
-
аризаларини
ҳисобга
олиш
учун
бир
кун
ичида
ўзи
жойлашган
ҳудуд
бўйича
Манзил
-
маълумотнома
бюросига
юборишлари
шарт
.
Россия
Федерациясида
вақтинча
рўйхатга
қўйиш
тизими
бирмунча
бошқача
тартибда
амалга
оширилади
.
Бунда
уй
-
жойига
рўйхатга
қўйишга
розилик
берган
шахс
ва
рўйхатдан
ўтувчи
шахслар
почта
бўлинмасига
бориб
,
рўйхатга
кўйишлик
қайд
қилинади
.
Шундай
бўлсада
,
етарли
даражада
расмийлаштирилган
ҳужжатлар
,
маълумотномалар
ҳам
уй
-
жойни
олувчи
манфаатларини
тўлиқ
кафолатлай
олмайди
.
Қийинчиликлар
вояга
етмаган
шахсларни
уй
-
жойга
нисбатан
ҳуқуқлари
ота
-
оналар
ҳуқуқлари
билан
боғлиқлигидан
,
шунингдек
келгусида
уй
-
жой
сотиб
олингандан
сўнг
ушбу
уй
-
жойга
нисбатан
ҳуқуқларни
амалга
ошириш
ҳақидаги
даъво
билан
мурожаат
этувчилардан
ҳам
келиб
чиқади
.
Турар
жой
мулкдорининг
оила
аъзолари
деб
,
у
билан
доимий
бирга
яшаётган
хотини
(
эри
)
ва
уларнинг
фарзандлари
тан
олинади
.
Вояга
етмаганлар
оила
аъзоси
сифатида
бу
ҳуқуқлардан
фойдаланади
.
Яшаш
ҳуқуқини
вужудга
келиши
яшаш
жойи
сифатида
рўйхатдан
ўтганлик
билан
белгиланмайди
.
Фикримизча
,
уй
-
жойнинг
мулкдори
ва
уй
-
жойни
ижарага
олувчилар
ва
қайта
ижарага
олувчилар
ўртасидаги
муносабатлар
уй
-
жойдан
фойдаланиш
шартларини
белгиловчи
ижара
шартномаси
билан
тартибга
солинади
.
Фойдаланиш
ҳуқуқи
эса
,
уй
-
жой
мулкдори
ҳуқуқларини
аниқлаштириш
мақсадида
1
“
Ўзбекистон
республикасида
паспорт
тизими
тўғрисидаги
”
ги
Низом
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
1999
йил
26
февралдаги
2240-
сон
Фармонига
1-
илова
билан
тасдиқланган
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
22
тасарруф
этилаётган
уй
-
жойга
нисбатан
учинчи
шахсларнинг
ҳуқуқлари
мавжудлиги
ҳақидаги
маълумотларни
ҳақиқийлигини
таъминлаш
учун
давлат
рўйхатидан
ўтказилиши
талаб
этилади
.
Юкоридаги
фикрдан
келиб
чиккан
холатда
,
уй
-
жой
олди
-
сотди
шартномасини
расмийлаштириш
учун
қуйидаги
ҳужжатлар
нотариусга
тақдим
этилиши
белгиланиши
лозим
:
1)
ҳуқуқни
ўрнатувчи
ҳужжат
(
шартнома
,
меросга
бўлган
ҳуқуқ
тўғрисида
гувоҳнома
,
суд
қарори
),
давлат
органининг
далолатномаси
(
уй
-
жойни
фойдаланишга
қабул
қилинганлиги
ҳақида
)
ёки
уй
-
жой
ордери
;
2)
уй
-
жойнинг
режаси
(
БТРЎКБ
томонидан
тузилган
);
3)
ер
участкасининг
унда
жойлашган
уй
-
жойни
кўрсатган
ҳолдаги
чизмаси
ёки
режаси
;
4)
уй
-
жойдан
фойдаланиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
шахслар
тўғрисида
маълумотнома
ва
уларнинг
уй
жойни
сотилишига
розиликлари
ҳақида
нотариал
тартибда
тасдиқланган
розиликлари
,
шунингдек
,
квартира
(
квартиранинг
қисмини
)
ёки
уй
(
уйнинг
қисмини
)
хусусийлаштиришга
розилик
берган
шахсларнинг
нотариал
тартибда
тасдиқланган
розиликлари
;
Юридик
шахсларга
тегишли
бўлган
уй
,
квартира
,
уйнинг
ёки
квартиранинг
бир
қисмини
бошка
шахсга
ўтказиш
буйича
битимларни
тасдиқлашда
рўйхатда
турувчи
шахслар
ҳақида
маълумотнома
талаб
қилинади
.
Шунингдек
,
уй
-
жой
олди
-
сотди
шартномасининг
ўзига
хос
хусусияти
бу
уй
-
жойда
яшаб
турувчиларнинг
шахсини
кўрсатиш
.
Демак
,
уй
-
жойни
олди
-
сотди
шартномаси
буйича
ушбу
уй
-
жойда
яшаб
турувчи
шахсларнинг
рўйхати
албатта
кўрсатилган
бўлиши
керак
.
Бундай
шахслар
уй
-
жой
сотилганидан
кейин
ҳам
ундан
фойдаланиш
ҳуқуқидан
махрум
булмайдилар
.
Гарчи
мазкур
шартноманинг
бошка
шартномалардан
ажратиб
турувчи
хусусияти
шу
бўлсада
,
бироқ
амалда
ўзгача
ҳолатни
кузатишимиз
мумкин
.
Яъни
,
доимий
руйхатда
булган
уйдан
фойдаланиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
шахсларнинг
розилиги
тугул
улар
уй
-
жой
олди
-
сотди
бўлиб
,
ушбу
уйдан
фойдаланиш
ҳуқуқини
йукотганликлари
ҳақида
бехабар
булиб
қолмокдалар
.
Натижада
ўзлари
билмаган
ҳолда
бошпанасиз
ҳамда
рўйхатсиз
бўлиб
қолмокдалар
.
Уй
сотилишида
уларнинг
розилиги
олинмаганлигини
рукач
килиб
,
фойдаланиш
ҳуқуқини
тиклаш
ҳакидаги
талаб
билан
судга
мурожаат
қилганларида
эса
.
Судлар
уларга
мазкур
холат
қонунчиликда
ўз
ифодасини
топмаганлигини
.
Мулкдор
уйни
хеч
кимнинг
розилигисиз
тасарруф
этиш
ҳуқуқига
эга
эканлигини
тушунтиришади
.
Шунақанги
,
тушунмовчиликлар
ҳамда
қонунчиликдаги
бўшликни
тўлдириш
мақсадида
.
ФКнинг
488-
моддасининг
3-
қисми
сифатида
қуйидаги
таҳрирдаги
нормани
киритиш
лозим
:
уй
,
квартира
,
уйнинг
ёки
квартиранинг
бир
қисми
бошка
шахсга
ўтказилишида
доимий
рўйхатда
бўлган
шахсларнинг
нотариал
розилиги
олиниши
лозим
.
Вояга
етмаганлар
номидан
уларнинг
ота
-
оналари
ёки
васийлик
-
хомийлик
органлари
харакатланади
деб
тўлдириши
лозим
.
Юқоридаги
ҳужжатларни
қонуний
бўлишлиги
нотариус
зиммасига
маълум
масъулиятни
ҳам
юклайди
.
Амалиётда
баъзида
шундай
ҳолатлар
бўладики
,
эр
ёки
хотин
уй
-
жойни
сотиб
юборади
.
Орадан
бир
неча
йил
ўтгач
ушбу
,
уй
-
жойга
нисбатан
эр
ёки
хотиннинг
улуши
борлиги
аниқланади
ва
табиийки
,
инсофли
эгалловчидан
талаб
қила
бошлайди
.
Ёки
бўлмаса
,
амалиётда
шундай
бўлиши
ҳам
мумкинки
,
эр
-
хотин
никоҳдан
ажрашганидан
сўнг
,
уй
-
жойни
тасарруф
этишлари
ҳам
мумкин
.
Бунда
ушбу
уй
-
жой
никоҳ
даврида
олинганлигини
аниқлаш
лозим
бўлади
.
Бу
ҳолат
албатта
баҳсли
саналади
.
Шу
сабабли
умумий
мулк
эгаларидан
мулк
ҳуқуқини
амалга
оширишларида
фаоллик
ҳам
талаб
этилади
,
яъни
уларни
ҳар
бирини
мулкка
нисбатан
умумий
мулк
ҳуқуқи
борлиги
қайд
этилиши
муҳим
саналади
.
Бундан
ташқари
,
нотариус
томонидан
никоҳда
бўлган
шахснинг
розилигини
олиш
шарт
бўлиб
ҳисобланади
.
Ушбу
мажбуриятни
бажармаслиги
,
кейинчалик
,
никоҳ
қайд
қилинганлиги
аниқланган
ҳолларда
нотариусга
нисбатан
жавобгарлик
чораси
қўлланишига
сабаб
бўлиши
лозим
.
