ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
74
Г
.
И
.
Саматова
ТДЮИ
ўқитувчиси
АУДИОВИЗУАЛ
АСАРЛАР
–
ИНТЕЛЛЕКТУАЛ
МУЛКНИНГ
ОБЪЕКТИ
СИФАТИДА
Бугунги
демократик
бозор
иқтисодиёти
шароитида
интеллектуал
мулкнинг
янгидан
-
янги
объ
-
ектлари
яратилиб
,
жадал
суръатларда
фуқаролик
муомаласига
киритилмоқда
.
Бундай
объектлардан
бири
шубҳасиз
–
аудиовизуал
асарлар
ҳисобланади
.
Албатта
,
ҳар
қандай
объект
ўзининг
хусусияти
,
афзаллиги
ва
аҳамияти
билан
бошқа
объектлардан
ажралиб
туради
.
Президентимиз
Ислом
Каримов
“...
биз
XXI a
срд
a,
инт
e
лл
e
кту
a
л
қ
a
дриятл
a
р
устув
o
р
бўлг
a
н
a
срд
a,
гл
o
б
a
лл
a
шув
ж
a
р
a
ёнл
a
ри
шидд
a
тли
тус
o
л
a
ётг
a
н
в
a
ж
a
ҳ
o
н
б
o
з
o
рид
a
р
a
қ
o
б
a
т
т
o
б
o
р
a
куч
a
йиб
б
o
р
a
ётг
a
н
a
срд
a
яш
a
м
o
қд
a
миз
.
Бир
ҳ
a
қиқ
a
тни
ҳ
e
ч
қ
a
ч
o
н
эсимизд
a
н
чиқ
a
рм
a
слигимиз
д
a
рк
o
р
.
Бунд
a
й
з
a
м
o
нд
a,
бунд
a
й
ш
a
р
o
итд
a
эришилг
a
н
ютуқл
a
рг
a
м
a
ҳлиё
бўлм
a
сд
a
н
,
ҳ
a
в
o
л
a
нишг
a
б
e
рилм
a
сд
a
н
,
т
e
з
ўзг
a
риб
б
o
р
a
ётг
a
н
дунё
бил
a
н
ҳ
a
мқ
a
д
a
м
бўлиб
яш
a
ш
,
вужудг
a
к
e
лг
a
н
в
a
зиятни
ҳушёр
a
қл
-
идр
o
к
бил
a
н
б
a
ҳ
o
л
a
ш
,
юз
б
e
риши
мумкин
бўлг
a
н
xa
вф
-
xa
т
a
рл
a
рнинг
o
лдини
o
лишг
a
қ
o
дир
бўлг
a
н
м
a
мл
a
к
a
тгин
a
мув
a
фф
a
қият
қ
o
з
o
ниши
мумкин
”
лигини
таъкидлайди
1
.
Ҳақиқатан
ҳам
бугунги
ривожланиш
,
тараққиёт
тез
ўзгариб
бораётган
дунё
билан
ҳамнафас
бўлиш
,
унинг
ижобий
жиҳатлари
,
ютуқларидан
унумли
фойдаланиш
билан
бирга
унинг
ҳуқуқий
асосларини
яратишни
,
самарали
ҳуқуқий
ҳимоя
қилиш
механизмини
яратишни
долзарб
вазифа
қилиб
қўймоқда
.
Чунки
,
ҳар
бир
интеллектуал
мулк
объекти
муайян
афзаллик
ва
қулайликларга
эга
ҳамда
унинг
ҳуқуқ
эгаларига
муайян
имкониятлар
беради
.
Бугунги
кунда
назария
ва
ҳуқуқни
қўллаш
амалиёти
аудиовизуал
асарларга
нисбатан
ҳуқуқларни
вужудга
келиши
,
ундан
фойдаланиш
ва
тасарруф
қилиш
(
тижорат
муомаласида
фойдаланиш
,
прокатга
бериш
,
моддий
жисмларни
ишлаб
чиқариш
бўйича
фаолиятни
тартибга
солиш
)
га
доир
мукаммал
қоидалар
яратишни
тақазо
қилмоқда
.
Бозор
иқтисодиёти
интеллектуал
мулк
объектларини
яратиш
,
хусусан
аудиовизуал
асарларни
яратиш
,
уларни
тижорат
муомаласига
жалб
қилишга
нисбатан
муносабатларни
ўзгаришига
олиб
келди
.
Мамлакатимизда
ўзига
хос
кино
ишлаб
чиқариш
,
кинопрокат
тармоғи
шаклланиб
,
бугунги
кунда
МДҲ
мамлакатлари
орасида
ўз
ўрнига
ва
обрў
-
эътиборига
эга
бўлмоқда
.
Бунда
илгариги
даврдагидек
,
мазкур
соҳада
фақат
давлат
монополияси
бўлмасдан
,
аудиовизуал
асарларга
нисбатан
ҳуқуқ
эгалари
ўз
ҳуқуқларидан
самарали
фойдаланиш
,
ундан
даромад
олишларининг
реал
имкониятлари
пайдо
бўлган
.
Бугунги
кунда
нафақат
янги
яратилаётган
аудиовизуал
асарларни
прокатга
бериш
,
балки
илгари
яратилган
бундай
асарлар
,
масалан
,
собиқ
1
Пр
e
зид
e
нт
Исл
o
м
К
a
рим
o
внинг
Ўзб
e
кист
o
н
Р
e
спублик
a
си
К
o
нституциясининг
19
йиллигиг
a
б
a
ғишл
a
нг
a
н
т
a
нт
a
н
a
ли
м
a
р
o
симд
a
ги
м
a
ъруз
a
си
.
Бизнинг
йўлимиз
–
д
e
м
o
кр
a
тик
исл
o
ҳ
o
тл
a
рни
чуқурл
a
штириш
в
a
м
o
д
e
рниз
a
ция
ж
a
р
a
ёнл
a
рини
изчил
д
a
в
o
м
эттириш
йўлидир
.
//http:www.parliament.gov.uz
совет
иттифоқи
даврида
маҳоратли
дубляж
мактаби
намоёндалари
томонидан
яратилган
,
кино
санъати
“
олдин
фондидан
”
жой
олган
асарлардан
ҳам
тижорат
мақсадида
фойдаланиш
имконияти
пайдо
бўлди
.
Шу
боисдан
ҳам
аудиовизул
асарларга
нисбатан
ҳуқуқларни
вужудга
келиши
,
ушбу
объектнинг
ўзига
хос
,
оригинал
,
янги
объектлиги
нуқтаи
назаридан
ўрганиш
,
шунингдек
ушбу
ҳуқуқларни
амалга
ошириш
ва
фуқаролик
муомаласида
бўлишига
доир
қонунчилик
базасини
таҳлил
қилиш
алоҳида
аҳамият
касб
этади
.
Ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
аудиовизуал
асарларга
нисбатан
ҳуқуқлар
борасида
низолар
кўп
учрайди
.
Унда
ушбу
ҳуқуқлар
ҳажми
,
ҳуқуқларни
вужудга
келиш
асоси
,
мутлақ
ҳуқуқлар
мазмуни
борасида
баҳс
мавжуд
бўлади
.
Бугунги
кунда
ушбу
соҳада
амалга
оширилган
ислоҳотлар
,
бозор
иқтисодиёти
шароитида
берилган
кенг
имкониятлар
ҳуқуқ
эгаларидан
муайян
даражада
фаолликни
талаб
қилади
.
Қолаверса
,
бу
соҳда
яратилаётган
имкониятлар
аудиовизуал
асарларнинг
кўплаб
турларини
яратилишига
ва
фуқаролик
муомаласига
киритилишига
олиб
келмоқда
.
Шу
боисдан
юқоридаги
масалаларнинг
ҳуқуқий
ечимини
бериш
ҳам
долзарб
масалалардан
бири
бўлиб
қолмоқда
.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Муаллифлик
ҳуқуқи
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисидаги
”
қонуннинг
3–
моддасига
мувофиқ
,
аудиовизуал
асар
деганда
,
бир
-
бири
билан
боғланган
(
овоз
жўрлигида
ёки
овоз
жўрлигисиз
)
тасвирларнинг
ёзиб
олинган
туркумидан
иборат
бўлган
,
тегишли
техника
воситалари
ёрдамида
кўриб
ва
эшитиб
(
овоз
жўрлигида
бўлганида
)
идрок
этиш
учун
мўлжалланган
асар
,
шу
жумладан
дастлабки
ёки
кейинги
қайд
этиш
усулидан
қатъи
назар
кинематография
асарлари
ва
кинематографияникига
ўхшаш
воситалар
билан
ифодаланган
барча
асарлар
(
теле
-
ва
видеофильмлар
,
диафильмлар
,
слайдфильмлар
ҳамда
бошқа
асарлар
)
тушунилади
.
Ушбу
қонуннинг
6-
моддасида
эса
,
аудиовизуал
асарлар
муаллифлик
ҳуқуқи
объектлари
жумласига
киритилади
ҳамда
муалифлик
ҳуқуқий
ҳимоя
билан
таъминланувчи
объектлар
туркумига
киритилади
.
Аудиовизуал
асарларнинг
муаллифлари
сифатида
кимлар
тан
олиниши
мумкин
деган
савол
туғилиши
табиий
.
Мазкур
ҳолатда
асар
муаллифи
сифатида
бевосита
саҳналаштирувчи
режиссёр
,
сценарий
муаллифи
,
муайян
аудиовизуал
асар
учун
махсус
яратилган
матнли
ёки
матнсиз
мусиқа
асари
муаллифи
,
саҳналаштирувчи
оператор
,
саҳналаштирувчи
рассомлар
тан
олинади
.
Бунда
номи
ёки
исми
-
шарифи
тайёрловчи
сифатида
асарнинг
асл
нусхасида
ёхуд
нусхасида
кўрсатилган
юридик
ёки
жисмоний
шахс
,
агар
бошқача
ҳол
исботланган
бўлмаса
,
шу
аудиовизуал
асарни
тайёрловчи
деб
эътироф
этилади
.
Аудиовизуал
асар
омма
олдида
ижро
этилган
тақдирда
,
мусиқа
асари
(
матнли
ёки
матнсиз
)
муаллифи
ўз
мусиқа
асарининг
омма
олдида
ижро
этилганлиги
учун
ҳақ
олиш
ҳуқуқини
сақлаб
қолади
.
Аудиовизуал
асарни
тайёрловчи
бу
асардан
фойдаланилганда
ўз
исми
-
шарифи
ёки
номини
кўрсатишга
ёхуд
исми
-
шарифи
ёки
номи
кўрсатилишини
талаб
қилишга
ҳақлидир
(
қонуннинг
15, 17-
моддалари
).
Аудиовизуал
асарлар
муаллифлари
асарнинг
асл
нусхасини
ёки
нусхасини
прокатга
беришга
рухсат
этишда
мутлақ
ҳуқуққа
эга
.
Аудиовизуал
асарларга
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
75
нисбатан
,
агар
фақат
шундай
прокат
ана
шу
асарларни
такрорлашга
бўлган
мутлақ
ҳуқуққа
жиддий
зарар
етказадиган
кенг
кўламли
такрорлашга
олиб
келмаса
,
қўлланилмайди
.
Фонограмма
ёки
аудиовизуал
асар
нусхаларини
прокатга
беришда
муаллиф
,
фонограмма
ёки
аудиовизуал
асарни
прокатга
бериш
ҳуқуқи
фонограммани
тайёрловчига
ёки
аудиовизуал
асарни
тайёрловчига
ўтказилганлигига
қарамай
,
фонограмма
ёки
аудиовизуал
асар
нусхаларининг
прокати
учун
ҳақ
олиш
ҳуқуқини
сақлаб
қолади
.
Мазкур
ҳақнинг
энг
кам
миқдори
,
уни
тўлаш
шартлари
ва
тартиби
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
томонидан
белгиланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
томонидан
2008
йил
19
январда
тасдиқланган
“
Асарлар
овозли
ёзувда
такрорланганлиги
,
овозли
ёзувлар
ва
аудиовизуал
асарлар
нусхалари
прокатга
берилганлиги
учун
муаллифлик
ҳақининг
энг
кам
ставкалари
тўғрисидаги
низом
”
га
1
мувофиқ
,
овозли
ёзув
асарларини
қайта
кўпайтирганлик
,
аудиовизуал
асарларни
қайта
кўпайтирганлик
учун
,
овозли
ёзувлар
ва
аудиовизуал
асарлар
нусхаларини
прокатга
топширганлик
учун
муаллифлик
ҳақи
ставкаси
аудиовизуал
асарларнинг
ягона
нусхаларини
тайёрлашдан
олинган
даромаднинг
8
фоизи
миқдорида
белгиланган
.
Бунда
аудиовизуал
асарнинг
прокатга
топширилган
ҳар
бир
нусхаси
учун
олинган
даромаднинг
5
фоизи
,
яъни
механик
қурилмалар
ёрдамида
қайта
кўпайтириш
имконини
берадиган
овозни
ҳар
қандай
шаклда
(
грампластинкаларда
,
магнитофон
тасмаларида
,
лазерли
дискларда
,
компакт
-
кассеталарда
,
компакт
-
дискларда
,
видеокассеталарда
ва
шу
кабиларда
)
қайта
акс
эттириш
овозли
ёзув
асарини
қайта
кўпайтириш
ҳисобланади
.
Овозли
(
механик
)
ёзув
асарларини
қайта
кўпайтирганлик
,
аудиовизуал
асарларни
қайта
кўпайтирганлик
учун
,
овозли
ёзувлар
ва
аудиовизуал
асарлар
нусхаларини
прокатга
топширганлик
учун
муаллифлик
ҳақини
ҳисоблаб
ёзиш
ва
ундириш
тартиби
ҳам
ўзига
хос
хусусиятга
эга
.
Бунда
юқоридаги
Низомда
назарда
тутилган
муаллифлик
ҳақи
ставкалари
энг
кам
ставкалар
ҳисобланади
ва
улар
агар
фойдаланувчи
билан
муаллиф
,
унинг
ҳуқуқий
вориси
ёхуд
муаллиф
ва
мулкий
ҳуқуқларни
жамоавий
асосда
бошқарувчи
ташкилот
ўртасидаги
шартномада
бошқача
ҳол
белгиланмаган
бўлса
,
улардан
олинган
ваколатлар
доирасида
қўлланилади
ва
муаллифлик
ҳақи
миқдори
манфаатдор
томонлар
ўртасидаги
низо
мавзуси
ҳисобланмайди
.
Номидан
ўзи
вакиллик
қилаётган
шахсларнинг
ҳуқуқларини
ва
қонун
билан
ҳимоя
қилинадиган
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
учун
даъво
қўзғатиш
ҳуқуқига
эга
бўлган
мулкий
ҳуқуқларни
жамоавий
асосда
бошқарувчи
ташкилот
муаллифларнинг
ёхуд
улар
меросхўрларининг
овозли
ёзув
асарларини
қайта
кўпайтиришга
рухсатномалар
бериш
,
овозли
ёзувлар
ва
аудиовизуал
асарлар
нусхаларини
прокатга
топшириш
,
муаллифлик
ҳақини
қонун
ҳужжатларига
мувофиқ
ҳисоблаб
ёзиш
ва
йиғиш
масалалари
бўйича
вакили
ҳисобланади
.
Муаллифлик
ҳақини
тўловчилар
мулкий
ҳуқуқларни
жамоавий
асосда
бошқарувчи
1
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2008
й
., 3-4-
сон
, 12-
модда
.
ташкилотдан
асарлардан
тегишли
равишда
фойдаланишга
рухсатнома
(
лицензия
)
олиши
,
фойдаланилган
асарларнинг
аниқ
ҳисобини
юритиши
ҳамда
муаллифлик
ҳақи
бўйича
ҳисоб
-
китоблар
билан
боғлиқ
бўлган
барча
ҳужжатлар
ва
ҳисоб
рақамларини
текшириш
учун
ваколатли
инспекторга
зарур
тартибда
тақдим
этиши
шарт
.
Тўловчилар
кўрсатиб
ўтилган
маълумотларнинг
тўғрилиги
ва
тўлиқлиги
учун
жавоб
берадилар
.
Асарлардан
ноқонуний
фойдаланиш
(
овозли
(
механик
)
ёзув
асарларини
қайта
кўпайтириш
,
овозли
ёзувларни
ва
аудиовизуал
асарлар
нусхаларини
прокатга
топшириш
),
шунингдек
ҳақни
тўлаш
муддатларининг
бузилиши
амалдаги
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилган
жавобгарликка
олиб
келади
.
Амалдаги
қонунчилик
муаллифлик
ҳуқуқи
объектларидан
шахсий
мақсадларда
фойдаланишга
ҳам
йўл
қўяди
.
Жумладан
,
аудиовизуал
асарни
ёки
фонограммани
даромад
олмасдан
фақат
шахсий
мақсадлар
учун
асар
муаллифининг
,
ижрочининг
,
фонограммани
ва
аудиовизуал
асарни
тайёрловчининг
розилигисиз
,
лекин
уларга
ҳақ
тўлаган
ҳолда
такрорлашга
йўл
қўйилади
.
Ҳақ
бундай
такрорлаш
учун
фойдаланиладиган
ускуналарни
(
аудио
-
ҳамда
видеомагнитофонлар
ва
бошқа
ускуналарни
)
ҳамда
моддий
жисмларни
(
овозли
ва
(
ёки
)
видео
плёнкалар
ва
кассеталар
,
компакт
дисклар
ва
бошқа
моддий
жисмларни
)
тайёрловчилар
ва
импорт
қилувчилар
томонидан
тўланади
.
Бунда
ҳақни
йиғиш
ва
тақсимлаш
муаллифлар
,
фонограммаларни
тайёрловчилар
ва
ижрочиларнинг
мулкий
ҳуқуқларини
жамоавий
асосда
бошқарувчи
ташкилотларнинг
бири
томонидан
ана
шу
ташкилотлар
ўртасида
тузилган
келишувга
мувофиқ
амалга
оширилади
.
Агар
ушбу
келишувда
бошқача
қоида
назарда
тутилган
бўлмаса
,
кўрсатиб
ўтилган
ҳақ
қуйидаги
нисбатда
тақсимланади
:
қирқ
фоизи
–
муаллифларга
,
ўттиз
фоизи
–
ижрочиларга
,
ўттиз
фоизи
–
фонограммалар
ва
(
ёки
)
аудиовизуал
асарларни
тайёрловчиларга
.
Айрим
ҳолларда
муаллифлик
ҳуқуқи
объектлари
муаллифлик
шартномаси
асосида
яратилади
.
Аудиовизуал
асар
яратиш
ва
ундан
фойдаланишга
оид
муаллифлик
шартномаси
ҳам
ўзига
хос
хусусиятлари
билан
ажралиб
туради
.
Аудиовизуал
асар
яратиш
ва
ундан
фойдаланиш
учун
муаллифлик
шартномасини
тузиш
,
агар
шартномада
бошқача
қоида
назарда
тутилган
бўлмаса
,
бу
асар
муаллифлари
томонидан
аудиовизуал
асарни
тайёрловчига
такрорлаш
,
тарқатиш
,
прокатга
бериш
,
омма
олдида
ижро
этиш
,
эфирга
узатиш
,
кабель
орқали
юбориш
,
барчанинг
эътиборига
такроран
юбориш
,
аудиовизуал
асарни
барчанинг
эътиборига
етказиш
,
шунингдек
аудиовизуал
асарга
субтитр
қилиш
ва
матнни
дубляж
қилиш
бўйича
мутлақ
ҳуқуқларнинг
ўтказилишига
олиб
келади
.
Кўрсатилган
ҳуқуқлар
аудиовизуал
асарга
бўлган
муаллифлик
ҳуқуқи
амал
қиладиган
муддат
мобайнида
амалда
бўлади
.
Аудиовизуал
асар
таркибига
кирадиган
асарлардан
фойдаланиш
муаллифлик
шартномаси
асосида
ва
қонунда
назарда
тутилган
бошқа
асосларда
амалга
оширилади
.
Асарни
аудиовизуал
асар
таркибига
киритишга
ўз
розилигини
берган
ҳуқуқ
эгаси
,
агар
аудиовизуал
асарни
тайёрловчи
билан
тузилган
муаллифлик
шартномасида
бошқача
қоида
назарда
тутилган
бўлмаса
,
аудиовизуал
асардан
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
76
фойдаланишни
тақиқлашга
ёки
бирон
-
бир
тарзда
чеклашга
ҳақли
эмас
.
Аудиовизуал
асарга
таркибий
қисм
бўлиб
кирган
,
ҳам
илгари
мавжуд
бўлган
,
ҳам
унинг
устида
ишлаш
жараёнида
яратилган
асарларнинг
муаллифлари
,
агар
аудиовизуал
асарни
тайёрловчи
билан
тузилган
муаллифлик
шартномасида
бошқача
қоида
шартлашилган
бўлмаса
,
ҳар
бири
ўз
асарига
нисбатан
муаллифлик
ҳуқуқидан
фойдаланади
.
Аудиовизуал
асар
яратиш
тўғрисида
ижрочи
ва
аудиовизуал
асарни
тайёрловчи
ўртасида
шартнома
тузилиши
ижрочи
томонидан
муайян
ҳуқуқлар
ўтказилишига
сабаб
бўлади
.
Яъни
,
ижро
ёзувини
такрорлаш
(
такрорлаш
ҳуқуқи
),
ижро
ёзувининг
асл
нусхаси
ёки
нусхаларини
сотиш
ёки
мулк
ҳуқуқини
ўзгача
тарзда
бошқа
шахсга
ўтказиш
йўли
билан
тарқатиш
(
тарқатиш
ҳуқуқи
),
ижро
ёзувини
барчанинг
эътиборига
етказиш
(
барчанинг
эътиборига
етказиш
ҳуқуқи
),
ижро
ёзувининг
асл
нусхаси
ёки
нусхаларини
,
ҳатто
улар
ижрочининг
розилиги
билан
тарқатилганидан
кейин
ҳамда
асл
нусхага
ва
нусхаларга
бўлган
мулк
ҳуқуқидан
қатъи
назар
,
прокатга
бериш
(
прокатга
бериш
ҳуқуқи
),
илгари
ёзилмаган
ижроларни
ёзиб
олиш
(
ёзиб
олиш
ҳуқуқи
),
ижрони
эфирга
узатиш
ёки
кабель
орқали
юбориш
,
агар
бундай
эшиттириш
ёки
кўрсатув
учун
фойдаланиладиган
ижро
илгари
эфирга
узатилмаган
бўлса
ёки
ёзувдан
фойдаланилган
ҳолда
амалга
оширилмаса
(
ёзиб
олинмаган
ижрони
эфирга
узатиш
ёки
кабель
орқали
юбориш
ҳуқуқи
),
ижро
ёзувини
эфирга
узатиш
ёки
кабель
орқали
юбориш
,
агар
дастлаб
бу
ёзув
нотижорат
мақсадлар
учун
тайёрланган
бўлса
(
ижро
ёзувини
эфирга
узатиш
ёки
кабель
орқали
юбориш
ҳуқуқи
)
ҳам
ўтказилади
(
қонуннинг
48-
моддаси
).
Ижрочи
томонидан
бундай
ҳуқуқларнинг
ўтказилиши
аудиовизуал
асардан
фойдаланиш
билан
чекланади
ва
,
агар
шартномада
бошқача
қоида
назарда
тутилган
бўлмаса
,
аудиовизуал
асарда
қайд
этилган
овоз
ёки
тасвирдан
алоҳида
-
алоҳида
фойдаланиш
ҳуқуқларини
ўз
ичига
олмайди
.
Тижорат
мақсадларида
чоп
этилган
аудиовизуал
асар
нусхаларини
прокатга
беришда
ижроси
аудиовизуал
асарга
киритилган
ижрочи
бундай
аудиовизуал
асар
нусхаларининг
прокати
учун
ҳақ
олиш
ҳуқуқини
сақлаб
қолади
.
Тижорат
мақсадларида
чоп
этилган
фонограмма
ёки
аудиовизуал
асар
нусхаларини
прокатга
беришда
ҳақни
йиғиш
ва
тақсимлаш
ижрочиларнинг
мулкий
ҳуқуқларини
жамоавий
асосда
бошқарувчи
ташкилот
томонидан
амалга
оширилиши
мумкин
.
Ҳақ
миқдори
бундай
ташкилот
билан
прокатга
берувчи
ташкилот
ўртасидаги
келишувда
белгиланади
.
Хулоса
ўрнида
айтиш
мумкинки
,
аудиовизуал
асарлар
бирмунча
мураккаб
бўлган
интеллектуал
мулк
объекти
бўлиб
ҳисобланади
.
Мазкур
объектни
яратишда
анъанавий
муаллифлик
ҳуқуқи
объектларини
яратишдан
фарқли
равишда
бир
қатор
ижодкор
ҳамда
ижодкор
бўлмаган
шахслар
иштирок
этади
.
Айниқса
,
аудиовизуал
асар
яратилишига
нисбатан
муайян
моддий
,
молиявий
,
техник
ҳаражатларнинг
жалб
қилиниши
масаланинг
нақадар
жиддийлигини
кўрсатади
.
Улар
ҳуқуқларининг
қонунда
аниқ
белгилаб
қўйилмаганлиги
жумладан
,
сценарий
муаллифи
,
муайян
аудиовизуал
асар
учун
махсус
яратилган
матнли
ёки
матнсиз
мусиқа
асари
муаллифи
,
овоз
оператори
,
рассом
,
актёрлар
ва
ҳ
.
к
.
амалиётда
қандай
ҳуқуқларга
эгалиги
борасида
турли
низолар
келиб
чиқишига
сабаб
бўлади
.
Демак
,
мавжуд
бўшлиқларни
бартараф
этиш
,
бу
борада
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштириш
мақсадга
мувофиқ
.
