ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
12
Э
.
Ешмуратов
ТДЮИ
стажер
-
тадқиқотчи
-
изланувчиси
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
фаолияти
ва
унинг
ваколатларини
такомиллаштириш
масалари
Бугунги
кунда
бозор
муносабатлари
такомиллашиб
ва
тобора
чуқурлашиб
бораётган
шароитда
юз
бераётган
ижтимоий
-
иқтисодий
жараёнлар
натижасида
аҳолини
барча
воситалар
билан
ҳар
томонлама
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
долзарб
вазифалардан
ҳамда
жамиятда
барқарорликни
сақлаб
туриш
,
тараққиётни
таъминлашнинг
муҳим
шартларидан
бўлиб
ҳисобланади
.
Қолаверса
,
бозор
иқтисодиётига
ўтиш
босқичидаги
қатор
объектив
ва
субъектив
омиллар
таъсирида
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
тизимининг
аҳамияти
янада
ортиб
кетди
.
Ана
шундай
шароитда
мавжуд
бошқарув
тизимларини
,
ундаги
ҳуқуқий
,
ташкилий
-
маъмурий
механизмлар
ҳамда
улар
иш
самарадорлигини
мушоҳада
қилиш
,
бу
тизимлар
ва
механизмларни
бугунги
реал
воқеаликка
мослаштириш
зарурати
объектив
ҳақиқатдир
.
Республикамизда
олиб
борилаётган
аҳолини
кучли
ижтимоий
ҳимоялаш
сиёсати
жамиятда
ижтимоий
-
сиёсий
барқарорликка
эришиш
ва
фуқаролар
конституциявий
ҳақ
-
ҳуқуқларини
таъминлаш
воситаларидан
бири
сифатида
муайян
ваколатларга
эга
бўлган
давлат
ҳокимияти
ва
бошқарув
органларининг
фаолиятига
таянади
.
Ушбу
ижтимоий
ҳимояни
рўёбга
чиқарувчи
субъектлар
фаолияти
давлат
ижтимоий
сиёсатини
амалга
оширишга
қаратилган
.
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
давлат
ижтимоий
ҳимоясини
бевосита
амалга
оширувчи
ҳамда
шу
соҳадаги
барча
ишларни
ташкил
этувчи
ва
мувофиқлаштирувчи
орган
сифатида
катта
мавқеига
эга
.
Вазирлик
ўз
фаолиятида
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгесига
,
Вазирлар
Кенгашига
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлигига
бўйсунади
. (
Бу
ерда
Ўзбекистон
Республикасининг
соҳавий
вазирлиги
Қорақалпоғистоннинг
шу
номдаги
вазирлиги
фаолиятини
мувофиқлаштириш
ҳарактерлидир
.)
Вазирлик
ўз
фаолиятида
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
ва
Қонунларига
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталарининг
қарорларига
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
фармонлари
,
қарорлари
ва
фармойишларига
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
қарорлари
ва
фармойишларига
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Конституциясига
ва
қонунлари
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
қарорлари
ва
фармойишларига
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
қарорлари
ва
фармойишларига
,
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
қарорлари
,
буйруқлари
ва
фармойишларига
амал
қилади
.
Қуйидагилар
вазирликнинг
асосий
вазифалари
ҳисобланади
:
1.
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожланишнинг
узоқ
муддатли
устуворликларини
ҳисобга
олган
ҳолда
меҳнат
,
бандлик
ва
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштириш
бўйича
таклифлар
ишлаб
чиқиш
;
2.
меҳнат
бозорини
ривожлантириш
ва
бошқариш
,
аҳолининг
бандлиги
,
шу
жумладан
хорижда
ишлашини
таъминлаш
,
демографик
омиллар
ва
иқтисодиётни
ривожлантириш
истиқболларини
ҳисобга
олган
ҳолда
ишга
жойлаштиришнинг
илғор
шаклларини
жорий
этиш
бўйича
самарали
чора
-
тадбирларни
таёрлаш
;
3.
банд
бўлмаган
аҳоли
ва
ишсизларга
,
биринчи
навбатда
ёшларга
,
аёлларга
,
имкониятлари
чекланган
шахсларга
уларни
профессионал
қайта
таёрлаш
ва
ишга
жойлаштириш
бўйича
,
шунингдек
ишсизларни
моддий
қўллаб
-
қувватлаш
бўйича
сифатли
хизматлар
кўрсатишни
ташкил
этиш
;
4.
ёлғиз
қариялар
,
ногиронлар
,
кам
таъминланган
оилалар
ва
аҳолининг
бошқа
заиф
тоифаларини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
бўйича
амалий
ва
аниқ
йўналтирилган
чора
-
тадбирлар
амалга
оширилишини
таъминлаш
,
ижтимоий
хизмат
кўрсатиш
механизмларини
такомиллаштириш
,
тиббий
-
ижтимоий
муассасаларнинг
моддий
базасини
мустаҳкамлаш
;
5.
меҳнат
,
бандлик
ва
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
қонун
ҳужжатлари
талабларига
риоя
этилиши
устидан
назоратни
,
меҳнат
муносабатлари
,
меҳнатни
моддий
рағбатлантириш
ва
муҳофаза
қилиш
механизмларни
такомиллаштириш
бўйича
чора
-
тадбирларни
амалга
ошириш
.
Вазирликнинг
ўз
ваколатлари
доирасида
қабул
қилган
қарорлари
давлат
бошқарув
органлари
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
,
бошқа
ташкилотлар
ва
фуқаролар
томонидан
бажарилиши
мажбурийдир
.
Вазирлик
ўзига
юклатилган
вазифалар
ва
функцияларни
бевосита
,
шунингдек
ҳудудий
бўлинмалари
,
тасарруфидаги
бошқа
ташкилотлари
орқали
ҳал
қилади
.
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
томонидан
2010
йил
9
феврал
24/2
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
тўғрисида
”
ги
Низомга
кўра
вазирлик
тизимига
туман
(
шаҳар
)
бандликка
кўмаклашиш
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
марказлари
,
Хўжайли
аёл
-
қизлар
“
Мурувват
”
уйи
,
Чимбой
эркаклар
“
Мурувват
”
уйи
,
“
Тахиатош
”
Уруш
ва
Меҳнат
фахрийлари
сиҳатгоҳи
,
Фуқароларни
чет
элларда
ишга
жойлаштириш
бўйича
хўжалик
ҳисобидаги
Нукус
Бюроси
ҳамда
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1995
йил
11
ноябрдаги
433
сонли
қарори
ва
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгашининг
1997
йил
17
мартдаги
63
сонли
фармойиши
асосида
Нукус
туманида
ташкил
этилган
Қорақалпоғистон
Республикаси
ногиронларни
тиббий
-
ижтимоий
ва
касб
бўйича
соғломлаштириш
минтақавий
маркази
киради
.
Вазирлик
ўз
вазифалари
ва
функцияларини
амалга
оширишда
давлат
бошқарувининг
бошқа
органлари
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
ва
бошқа
идора
,
ташкилотлар
билан
ўзаро
ҳамкорлик
қилади
.
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
тўғрисида
”
ги
Низомга
кўра
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
меҳнат
,
бандлик
,
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
сиёсатни
амалга
оширувчи
республика
давлат
бошқаруви
ҳисобланади
.
Лекин
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2012
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
13
ушбу
Низомда
вазирликка
анча
кенгроқ
ваколатлар
берилганлигига
қарамасдан
бугунги
кунда
вазирлик
фаолияти
ижтимоий
ёрдам
“
рамка
”
сидан
четга
чиқмаяпти
.
Яъни
,
унинг
фаолияти
асосан
ёрдамга
муҳтож
ёлғиз
бошлилар
,
кам
таъминланган
қариялар
,
ногиронлар
ва
ишсиз
фуқароларга
ёрдам
кўрсатиш
билангина
чегараланяпти
,
холос
.
Ваҳоланки
,
бугунги
кунда
ижтимоий
ҳимоя
фақат
кам
таъминланган
ёрдамга
муҳтожларгагина
ёрдам
кўрсатишдан
иборат
бўлмасдан
,
балки
соғлиқни
сақлаш
,
таълим
,
тадбиркорлик
ва
кичик
бизнес
,
атроф
муҳит
ҳимоясини
таъминлаш
сингари
катта
кенг
қамровли
мазмунга
эга
фаолият
касб
этаяпти
.
Демак
,
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
мамлакатимизда
ижтимоий
ҳимоя
сиёсатини
амалга
оширувчи
асосий
тузилма
экан
,
унинг
фаолиятини
“
ижтимоий
ёрдам
”
чегарасидан
“
ижтимоий
ҳимоя
”
даражасига
кўтариш
мақсадга
мувофиқдир
.
Бунинг
учун
,
бизнингча
,
қуйидаги
бир
қатор
чора
-
тадбирлар
амалга
оширилиши
лозим
бўлади
:
Биринчидан
,
аҳолининг
ижтимоий
ҳимоясини
янада
самарали
ва
яхлит
олиб
бориш
,
шунингдек
,
ижтимоий
аҳамиятга
эга
бўлган
ҳамда
ижтимоий
ҳимояга
оид
қонунчиликнинг
субъектлар
томонидан
бажарилишини
мониторинг
қилиш
мақсадида
бундай
ҳимояга
алоқадор
вазирлик
ва
бошқармалар
(
Соғлиқни
сақлаш
вазирлиги
,
Халқ
таълими
вазирлиги
,
Молия
вазирлиги
)
ҳамда
жамоат
ва
нодавлат
ташкилотларининг
(
Фуқаролар
йиғинлари
,
Касаба
уюшмалари
, “
Маҳалла
”, “
ОҚХЖ
”, “
ЭКОСАН
”)
шу
борадаги
ишини
уйғунлаштирувчи
ва
мувофиқлаштирувчи
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
ҳузурида
Ҳамкорлик
Кенгашини
тузиш
мақсадга
мувофиқ
,
деб
ҳисоблаймиз
.
Ушбу
Кенгаш
субъектлар
орасида
ахборотлар
алмашиш
,
умумий
дастурлар
ишлаб
чиқиш
,
жамоатчилик
билан
яқин
алоқалар
ўрнатиш
ва
биргаликда
илмий
,
амалий
тадбирлар
ўтказиши
мумкин
.
Бунинг
натижасида
илмий
асосланган
ижтимоий
ҳимоя
концепциясини
ишлаб
чиқиш
ва
мамлакатимизда
узлуксиз
,
ягона
ижтимоий
ҳимоя
сиёсатини
олиб
бориш
имкони
яратилади
.
Иккинчидан
,
юртимизда
кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорликка
давлат
томонидан
катта
эътибор
берилаётганлигидан
келиб
чиқиб
вазирлик
ҳузурида
иш
топишда
қийналаётган
фуқароларни
кичик
бизнес
ва
тадбиркорликка
ўқитиш
марказини
ташкил
этиш
керак
.
Ушбу
марказнинг
асосий
вазифасига
тадбиркорликка
кўмаклашувчи
бошқарма
ва
ташкилотлар
билан
биргаликда
иш
топишда
қийналаётган
фуқароларга
тадбиркорлик
кўникмаларини
ўргатиш
,
маслаҳатлар
бериш
,
уларга
бошланғич
ёрдамларни
кўрсатиш
,
улар
манфаатлари
ва
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
ва
қўллаб
-
қувватлаш
,
шунингдек
,
имтиёзли
шартларда
кредитлар
билан
таъминлаш
ва
шу
орқали
аҳолига
ўзини
ўзи
иш
билан
таъминлаш
,
моддий
ҳимояланиш
учун
қулай
шароит
яратиб
бериш
кабилар
киради
.
Учинчидан
,
Вазирлик
қошида
файласуф
олима
Д
.
Б
.
Раҳимова
қайд
этганидек
,
1
ишлаб
чиқариш
,
таълим
муассасаси
ва
талаба
ҳамкорлигига
асосланган
жамоат
ташкилотлари
фаолиятини
йўлга
1
Раҳимова
Д
.
Б
.
Ўзбекистонда
талаба
ёшларни
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
масалалари
(
ижтимоий
-
фалсафий
таҳлил
)
Фалсафа
фан
.
ном
...
дис
.
Автореферати
. –
Тошкент
, 2008. –
Б
.18.
қўйиш
мақсадга
мувофиқдир
.
Унинг
асосий
вазифаси
ўқувчи
ва
талабаларнинг
ўқиш
давридаги
фаолияти
ва
ижтимоий
аҳволини
яхшилаш
,
талаба
ёшларнинг
илмий
-
ижодий
изланишларини
қўллаб
-
қувватлаш
,
ишлаб
чиқариш
корхоналари
,
давлат
ва
жамоат
ташкилотлари
,
таълим
муассасалари
ўртасида
ҳар
томонлама
ҳамкорликни
таъминлаган
ҳолда
битирувчи
ёшларни
ўқишни
тугатгандан
кейин
меҳнат
фаолиятини
давом
эттириш
билан
боғлиқ
муаммоларини
бартараф
этиш
каби
долзарб
масалаларни
амалга
оширади
.
Бунинг
натижасида
ишсизлар
“
армия
”
сининг
битирувчилар
ҳисобидан
кенгайишининг
олди
олинади
ва
жойларда
малакали
кадрларга
бўлган
эҳтиёж
қондирилади
.
Тўртинчидан
,
ҳудуднинг
оғир
экологик
шароитини
ҳисобга
олган
ҳолда
вазирлик
тизимида
атроф
-
муҳит
муҳофазаси
билан
шуғулланувчи
махсус
бўлим
тузилиши
керак
.
Унинг
асосий
вазифаси
тегишли
бошқарма
ва
ташкилотлар
(
Табиатни
муҳофаза
қилиш
давлат
қўмитаси
,
Соғлиқни
сақлаш
вазирлиги
,
ЭКОСАН
ва
бош
.)
билан
биргаликда
экологиянинг
аҳоли
соғлиғи
ва
ижтимоий
ҳолатига
салбий
таъсирини
ўрганиш
,
уни
тадқиқ
этиш
,
ундан
жабр
кўраётган
аҳолига
тиббий
-
ижтимоий
ёрдамлар
кўрсатиш
,
хусусан
,
имтиёзли
равишда
дори
дармонлар
билан
таъминлаш
ишларини
олиб
бориши
лозим
.
Юқоридагилардан
кўринадики
,
вазирликнинг
аҳолини
ижтимоий
ҳимоялаш
соҳасидаги
фаолиятининг
ҳам
ҳуқуқий
асослари
,
ҳам
ташкилий
тизими
қонуний
мустаҳкамланиши
ва
замон
талабларига
мос
такомиллаштириш
зарурлиги
кўриниб
турибди
.
Демак
ижтимоий
ҳимоя
сиёсатимизнинг
самарадорлигини
ошириш
,
бу
фаолиятни
замон
талабларига
мос
равишда
такомиллаштириш
учун
вазирлик
ва
унинг
таркибий
қисмлари
,
уларнинг
ўзига
хос
вазифа
ва
ваколатлари
атрофлича
тадқиқ
қилиниши
,
бугунги
аҳволи
ва
истиқболи
белгиланмоғи
лозим
деб
ҳисоблаймиз
.
