ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
давлат
номидан
иштирок
этувчи
бошқарув
ва
ҳокимият
органлари
,
чет
эл
давлати
,
унинг
органлари
ҳамда
уларнинг
мулки
фақатгина
давлат
суверен
функцияларини
,
яъни
jure imperii
ҳаракатларини
амалга
оширгандагина
эга
бўлиши
мумкин
бўлган
чекланган
иммунитет
концепцияси
қўлланилади
.
Агарда
давлат
хўжалик
хусусиятидаги
ҳаракатларни
бажарганда
(
ташқи
савдо
битимлари
хулосаси
,
концессия
ва
бошқа
келишувлар
),
яъни
jure gestiones
ҳаракатларида
иммунитетдан
фойдаланмайди
1
.
Бошқача
айтганда
,
давлат
хусусий
ҳуқуқий
муносабатларда
иштирок
этганда
,
ўзини
хусусий
шахс
ҳолатига
қўяди
,
унга
нисбатан
даъво
қўзғатилиши
мумкин
ҳамда
мулкига
нисбатан
эса
мажбурий
чоралар
жорий
этилади
;
-
давлатлар
ўртасидаги
келишувларга
ёки
бошқа
шартномаларга
мувофиқ
ташкил
этилган
ёҳуд
халқаро
оммавий
ҳуқуқ
субъекти
ҳисобланадиган
халқаро
ташкилотлар
.
Халқаро
ташкилотларнинг
ҳуқуқий
мақоми
ва
иммунитети
одатда
уларнинг
уставида
белгиланади
,
буни
ушбу
ташкилотлар
Инвестиция
фаолиятида
иштирок
этаётганида
инобатга
олиш
лозим
;
-
чет
эл
давлати
қонунчилик
ҳужжатларига
мувофиқ
ташкил
этиладиган
ва
ҳаракат
қиладиган
юридик
шахслар
,
исталган
ширкатлар
,
ташкилотлар
ёки
ассоциациялар
.
Юридик
шахс
таъсис
этилган
мамлакат
қонуни
унинг
фуқаролик
ҳуқуқ
лаёқатини
белгилайди
.
Ўзбекистон
Республикаси
қонунчилигида
юридик
шахс
категориясида
чет
эл
инвестицияларига
тегишли
ҳеч
қандай
мезонлар
белгиланмаган
;
-
чет
эл
фуқаролари
,
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
ва
чет
элда
доимий
яшаб
келаётган
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
ҳисобланган
жисмоний
шахслар
.
Жисмоний
шахснинг
ҳуқуқ
ва
муомала
лаёқати
унинг
шахсий
қонуни
,
яъни
шахснинг
фуқаролик
қонуни
,
агар
гап
фуқаролиги
бўлмаган
шахс
ҳақида
бораётган
бўлса
,
ушбу
шахс
доимий
яшаган
мамлакат
қонуни
,
агар
гап
қочоқ
ҳақида
бораётган
бўлса
,
унга
бошпана
берган
мамлакат
қонуни
билан
белгиланади
.
Шу
билан
бирга
чет
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
Ўзбекистон
Республикасида
фуқаролик
ҳуқуқ
лаёқатидан
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
билан
тенг
равишда
фойдаланадилар
ва
бу
ўз
навбатида
,
Ўзбекистон
Республикасида
уларга
миллий
тартибни
тақдим
этишни
англатади
,
“
Ўзбекистон
Республикасининг
қонунлари
ёки
халқаро
шартномаларида
белгиланган
ҳоллар
бундан
мустасно
”(
ЎзР
ФКнинг
1169-
м
).
1
М
.
М
.
Богуславский
.
Регулирование
иммунитета
государства
в
законодательстве
стран
СНГ
//
Хозяйство
и
право
,
−
2000.
−
№
9.
−
Б
.86.
Э
.
Ешмуратов
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИ
ДАВЛАТ
ҲОКИМИЯТИ
ВА
БОШҚАРУВ
ОРГАНЛАРИНИНГ
ИЖТИМОИЙ
ҲИМОЯ
СОҲАСИДАГИ
ВАКОЛАТЛАРИ
Республикамизда
олиб
борилаётган
аҳолини
кучли
ижтимоий
ҳимоялаш
сиёсати
жамиятда
ижтимоий
-
сиёсий
барқарорликка
эришиш
ва
фуқаролар
конституциявий
ҳақ
-
ҳуқуқларини
таъминлаш
воситаларидан
бири
сифатида
муайян
ваколатларга
эга
бўлган
давлат
ҳокимияти
ва
бошқарув
органларининг
фаолиятига
таянади
.
Ушбу
ижтимоий
ҳимояни
рўёбга
чиқарувчи
субъектлар
фаолияти
давлат
ижтимоий
сиёсатини
амалга
оширишга
қаратилган
.
Қорақалпоғистон
республикасида
ижтимоий
ҳимояни
амалга
оширувчи
умумий
ваколатларга
эга
бўлмиш
субъектлар
қаторига
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
ва
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгашини
киритамиз
.
Ушбу
субъектлар
Қорақалпоғистон
Республикаси
парламенти
ва
ҳукумати
сифатида
ижтимоий
ҳимоя
масалаларига
оид
қонун
ва
қарорлар
қабул
қилиш
,
давлат
дастурларини
тасдиқлаш
,
тегишли
ҳуқуқий
механизмлар
ишлаб
чиқиш
ва
жорий
этиш
йўли
билан
ижтимоий
ҳимояни
амалга
оширади
.
Шу
билан
бирга
,
ижтимоий
ҳимояни
бевосита
амалга
оширилиши
билан
шуғулланувчи
субъектлар
қаторига
Қорақалпоғистон
Республикасининг
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
,
Соғлиқни
сақлаш
вазирлиги
,
Халқ
таълими
вазирлиги
кабиларни
киритиш
мумкин
.
Бу
субъектлар
махсус
ваколатларга
эга
бўлиб
аҳоли
ижтимоий
ҳимоясида
етакчи
ўринни
эгаллайди
.
Шунингдек
,
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органлари
(
туман
,
шаҳар
халқ
депутатлари
кенгашлари
,
ҳокимликлар
)
ҳам
ўз
ваколатлари
доирасида
ҳамда
ўз
ҳудудларида
ижтимоий
ҳимоялаш
масалалари
билан
шуғулланадилар
.
Бошқа
барча
вазирликлар
,
давлат
қўмиталари
ҳамда
идоралар
ҳам
ўз
ваколатлари
доирасида
у
ёки
бу
даражада
ижтимоий
ҳимоя
масалалари
билан
шуғулланадилар
.
Булар
орасида
айниқса
Қорақалпоғистон
Республикаси
Табиатни
муҳофаза
қилиш
давлат
қўмитаси
фаолияти
алоҳида
бўлиб
,
ҳудуднинг
экологик
оғир
шароитидан
келиб
чиқиб
ижтимоий
ҳимояга
экологик
ёндашув
устувор
аҳамият
касб
этади
.
Республикамизда
амалга
оширилаётган
сиёсат
ижтимоий
характерга
эга
,
зеро
барча
олий
ваколатли
органлар
ижтимоий
-
иқтисодий
соҳада
жадал
сиёсат
олиб
бормоқдалар
.
Қуйида
биз
бу
субъектларнинг
барчасини
кўриб
чиқамиз
.
Аҳолини
бозор
муносабатларига
ўтиш
шароитида
кучли
ижтимоий
ҳимоя
қилишда
қонун
чиқарувчи
орган
–
Қорақалпоғистон
Республикасининг
парламенти
Жуқорғи
Кенгес
етакчи
мавқени
эгаллайди
.
Қонунчилик
ҳокимиятининг
ушбу
масалада
етакчи
мавқени
эгаллаши
бир
қатор
омиллар
билан
белгиланади
ва
бу
омиллар
Қорақалпоғистон
Республикаси
Конституциясининг
мазмун
-
моҳиятидан
келиб
чиқади
.
Хусусан
,
Конституциянинг
70-
моддаси
3-
бандига
кўра
,
2
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жуқорғи
Кенгеси
Қорақалпоғистон
Республикаси
иқтисодий
ва
2
Қорақалпоғистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Нукус
:
Қорақалпоғистон
, 2006. – 62
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
ижтимоий
ривожланишининг
давлат
стратегик
дастурларини
қабул
қилади
,
яъни
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
сиёсатига
оид
асосий
йўналишлар
,
унинг
мазмун
-
моҳияти
Жўқорғи
Кенгес
,
яъни
қонунчилик
ҳокимияти
органи
томонидан
амалга
оширилади
.
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жуқорғи
Кенгеси
ўзининг
кундалик
амалий
фаолияти
давомида
қонунлар
қабул
қилиш
билан
шуғулланар
экан
,
жумладан
,
ижтимоий
ҳимоя
соҳасидаги
қонунлар
қабул
қилиш
орқали
бу
масалада
бевосита
иштирок
этади
,
давлатнинг
қуйи
ижроия
органлари
томонидан
ижтимоий
ҳимояга
оид
давлат
тадбирларини
амалга
оширишнинг
зарур
ҳуқуқий
негизлари
яратиб
берилади
.
Айнан
Жўқорғи
Кенгес
тимсолидаги
қонун
чиқарувчи
ҳокимият
янги
бозор
иқтисоди
шароитларида
шахснинг
ижтимоий
ҳимояланганлик
муаммосини
ҳал
этишга
қаратилган
қонунчилик
базасини
мустаҳкамловчи
тадбирларни
амалга
ошириб
келмоқда
.
Кейинги
йиллар
давомида
Жўқорғи
Кенгес
томонидан
ижтимоий
ҳимоялаш
соҳасида
бир
қанча
қонунлар
қабул
қилинди
.
Бу
қонунлар
қаторига
Қорақалпоғистон
Республикасининг
“
Ногиронларни
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
” 1993
йил
6
августдаги
Қонуни
, “
Таълим
тўғрисида
” 1997
йил
15
декабрдаги
Қонуни
, “
Фуқаролар
соғлиғини
сақлаш
тўғрисида
” 1997
йил
25
июндаги
Қонуни
, “
Меҳнатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
” 1994
йил
17
июндаги
Қонуни
, “
Аҳолини
иш
билан
таъминлаш
тўғрисида
”
1998
йил
28
ноябрдаги
Қонуни
, “
Давлат
ёшлар
сиёсатининг
асослари
тўғрисида
” 1992
йил
14
декабрдаги
Қонуни
ва
бошқа
қонун
ҳужжатлари
киради
.
Жўқорғи
Кенгес
қонун
қабул
қилиш
билан
бирга
,
уларнинг
бажарилиши
устидан
парламент
назоратини
ҳам
олиб
боради
.
Яъни
ижтимоий
ҳимояга
доир
қонун
ҳужжатларининг
амалиётда
қўлланилиши
,
бажарилишини
таҳлил
этиш
Жўқорғи
Кенгес
фаолиятининг
муҳим
ва
ажралмас
таркибий
қисми
ҳисобланади
.
Масалан
,
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
қўмита
ва
комиссиялари
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
1
2-
моддасига
кўра
қўмита
ва
комиссияларнинг
асосий
вазифасига
Қорақалпоғистон
Республикаси
қонунларининг
ва
Жўқорғи
Кенгес
қарорларининг
бажарилишини
назорат
қилиш
юклатилган
.
Бунга
асос
Жўқорғи
Кенгеснинг
тегишли
қўмиталари
ижтимоий
ҳимояга
доир
қонун
ҳужжатларининг
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
,
Соғлиқни
сақлаш
вазирлиги
,
Халқ
таълими
вазирлиги
,
шунингдек
,
ҳокимликлар
,
корхона
,
муассаса
,
ташкилотлар
томонидан
қандай
ижро
этилаётганлигини
доимий
равишда
назорат
қилиб
боради
.
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жуқорғи
Кенгесининг
ижтимоий
ҳимояга
оид
ваколатлари
Қорақалпоғистон
Республикасининг
Конституцияси
,
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
тўғрисида
”
ги
,
ва
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
қўмита
ва
комиссиялари
тўғрисида
”
ги
Конституциявий
қонунларига
асосланади
.
Ушбу
қонунларда
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жуқорғи
Кенгеси
республикада
қонун
чиқарувчи
ҳокимиятни
1
Қарақалпақстан
Республикасы
Нызамлар
жыйнағы
. –
Нукус
:
Қарақалпақстан
, 1996-
ж
. -130
б
.
амалга
оширувчи
олий
давлат
вакиллик
органи
эканлиги
,
у
Конституцияга
мувофиқ
ўз
ваколатига
берилган
ҳар
қандай
масалани
ўз
муҳокамасига
қабул
қилиш
ҳуқуқига
эгалиги
,
Конституция
ва
бошқа
қонунларни
қабул
қилиш
ҳамда
уларга
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
,
иқтисодий
ва
ижтимоий
ривожланишининг
давлат
стратегик
дастурларини
қабул
қилиш
,
вазирликлар
,
қўмиталар
ва
бошқада
давлат
бошқарув
органларини
тузиш
ва
тугатиш
ваколатига
эга
эканлиги
кўрсатилган
.
Шунингдек
,
Жўқорғи
Кенгес
давлат
ҳокимиятининг
олий
қонун
чиқарувчи
органи
сифатида
республикага
тегишли
барча
масалаларни
ҳал
этишга
ваколатли
бўлиб
,
вазирликлар
билан
қонун
чиқариш
функциясини
амалга
оширишда
соҳавий
жипс
алоқада
бўлади
.
У
республика
манфаатига
оид
давлат
,
иқтисодиёт
,
ижтимоий
,
маданий
ва
бошқа
ҳар
қандай
масалани
муҳокама
қилиш
ва
ҳал
қилишда
вазирликни
жалб
қила
олади
.
Жўқорғи
Кенгес
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
,
эркинликлари
ва
бурчларининг
амалга
оширилишини
,
мулкчилик
муносабатларини
,
халқ
хўжалиги
ва
ижтимоий
-
маданий
қурилишнинг
бажарилишини
ташкил
қилиш
,
бюджет
тизимини
,
солиқ
солишни
,
атроф
-
муҳитни
муҳофаза
қилишни
ва
табиий
бойликлардан
фойдаланиш
ва
бошқа
муносабатларни
қонун
йўли
билан
тартибга
солади
.
Умуман
Жўқорғи
Кенгеснинг
ижтимоий
ҳимояга
оид
ваколатлари
қуйидаги
асосий
йўналишларда
амалга
оширилади
:
биринчидан
,
ижтимоий
ҳимояга
доир
қонун
ҳужжатларини
ишлаб
чиқиш
,
тайёрлаш
ва
қабул
қилиш
;
иккинчидан
,
қабул
қилинган
қонунларнинг
бажарилишини
назорат
қилиш
.
Демак
,
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилишда
Жўқорғи
Кенгеснинг
ўрни
алоҳида
бўлиб
,
унинг
фаолияти
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилишнинг
ҳуқуқий
асосларини
белгилаш
ва
уни
кафолатлашга
қаратилгандир
.
Аҳоли
ижтимоий
ҳимоясида
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
фаолияти
ҳам
катта
аҳамиятга
эга
.
Унга
ижро
этувчи
ҳокимият
сифатида
нафақат
қонунлар
ижросини
таъминлаш
вазифаси
,
балки
умумдавлат
даражасида
иқтисодиётни
ривожлантириш
,
ижтимоий
ва
маданий
ҳаётни
бошқариш
юзасидан
белгиланган
стратегик
вазифаларни
рўёбга
чиқаришни
ташкил
этиш
,
жамиятда
барқарорлик
ва
фаровонликни
таъминлаш
,
ижтимоий
адолатни
қарор
топтириш
вазифаси
ҳам
юклатилгандир
.
Бугунги
кунда
Вазирлар
Кенгаши
ижтимоий
ҳаётни
бошқариш
соҳасида
,
шу
жумладан
фуқароларни
ижтимоий
таъминлаш
,
муҳтож
шахсларга
зарур
ижтимоий
кўмак
кўрсатиш
юзасидан
кенг
миқёсли
улкан
ишларни
амалга
оширмоқда
ҳамда
амалдаги
қонунлар
ижросини
таъмин
этиш
,
унга
оид
зарур
ташкилий
-
ҳуқуқий
ва
иқтисодий
чораларни
кўриш
йўли
билан
давлат
ижтимоий
ҳимоялаш
сиёсатини
рўёбга
чиқармоқда
.
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
ҳуқуқий
ҳолатининг
асослари
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
98-
моддасида
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Конституциясининг
86-
91-
моддаларида
мустаҳкамланган
.
Унга
кўра
Вазирлар
Кенгаши
Қорақалпоғистон
Республикасининг
ҳукумати
ҳисобланиб
у
ўз
фаолиятини
демократия
,
қонунийлик
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
ва
яккабошчиликка
асосланиб
Қорақалпоғистон
Республикаси
ҳудудида
иқтисодий
,
ижтимоий
ва
маънавий
соҳаларининг
самарали
фаолиятига
бевосита
раҳбарликни
амалга
оширади
.
Шунингдек
,
Вазирлар
Кенгаши
республиканинг
ижтимоий
,
иқтисодий
ва
маънавий
соҳалари
бўйича
Ўзбекистон
Республикаси
вазирлик
ва
бошқармалари
билан
доимий
алоқаларни
амалга
оширади
.
Бу
борада
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
1999
йил
15
январдаги
18/1
сон
қарори
билан
“
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
ҳузуридаги
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгашининг
Доимий
Ваколатхонаси
тўғрисида
”
ги
Низомини
қабул
қилди
.
Бу
Низомга
мувофиқ
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
ҳузурида
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгашининг
Доимий
Ваколатхонаси
фаолият
кўрсатаяпти
.
Ушбу
Ваколатхона
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгашининг
Ўзбе
-
кистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
билан
,
шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
вазирликлари
,
давлат
қўмиталари
,
идоралари
ва
бошқа
ташкилотлари
билан
хўжалик
ҳамда
маданий
муносабатлар
бўйича
кундалик
алоқаларини
амалга
оширувчи
ташкилий
-
ҳуқуқий
тузилма
ҳисобланади
.
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
фаолиятини
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
йўналтириб
туради
. 1993
йил
6
майдаги
“
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
тўғрисида
”
ги
Қонуни
1
билан
белгиланганидек
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
Раиси
–
Ҳукумат
бошлиғи
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
таркибига
ўз
лавозими
бўйича
киради
.
Вазирлар
Кенгашининг
ижтимоий
ҳимоя
соҳасидаги
ваколатлари
Қорақалпоғистон
Республикасининг
Конституциясида
, “
Қорақалпоғистон
Республикасининг
Вазирлар
Кенгаши
тўғрисида
”
ги
1998
йил
29
январдаги
янги
таҳрирда
қабул
қилинган
қонунида
2
белгиланган
.
Конституциянинг
86-
моддасида
: “
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
–
Қорақалпоғистон
Республикаси
ҳукумати
–
Қорақалпоғистон
Республикаси
давлат
ҳокимиятининг
олий
ижро
этувчи
–
бошқарувчи
органидир
” -
деган
норма
мустаҳкамлаб
қўйилган
.
3
87-
моддага
кўра
: “
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
иқтисодиётнинг
,
ижтимоий
ва
маънавий
соҳанинг
самарали
фаолиятига
раҳбарликни
,
Ўзбекистон
Республикаси
қонунлари
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
бошқа
қарорлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
фармонлари
,
қарорлари
ва
фармойишлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамаси
қарорлари
ва
фармойишлари
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
қонунлари
ва
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгесининг
бошқа
қарорлари
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
Президиумининг
қарорлари
ижросини
таъминлайди
.”
1
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгашининг
Ахборотнома
-
си
, 1993
й
., N 5, 202-
модда
2
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
маълумотлари
// http: // www.sovminrk.gov.uz.
3
Қорақалпоғистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Нукус
:
Қорақалпоғистон
, 2006. – 70
б
.
Ижро
этувчи
ҳокимиятнинг
асосий
органи
сифатида
Ҳукуматнинг
ваколатлари
ҳамда
ҳаракат
доирасининг
ўзига
хосликлари
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
тўғрисида
”
ги
Қонунда
белгилаб
берилган
.
Ушбу
қонунга
кўра
Вазирлар
Кенгаши
ўз
ваколатлари
доирасида
:
иқтисодий
,
ижтимоий
-
маданий
жараёнларни
бошқаради
,
мулкчиликнинг
барча
шаклларини
уйғунлаштириш
ва
уларнинг
тенглиги
,
бозор
иқтисодиётининг
ҳуқуқий
қурилишини
руёбга
чиқариш
асосида
эркин
тадбиркорлик
учун
шарт
-
шароитлар
яратади
;
хўжалик
юритишнинг
янги
шаклларини
барпо
этишга
ва
мустаҳкамлашга
кўмаклашади
;
республикада
пул
ва
кредит
тизимини
мустаҳкамлаш
чора
-
тадбирларини
кўради
,
республика
бюджетини
,
шунингдек
,
иқтисодий
ва
ижтимоий
ривожлантириш
истиқболларини
ва
энг
муҳим
дастурларини
ишлаб
чиқаришни
ва
уларнинг
ижросини
ташкил
этади
;
бошқарув
идоралари
тизимини
такомиллаштиради
,
ҳар
хил
вазирликлар
,
давлат
қўмиталари
,
идоралари
ва
хўжалик
тузилмаларини
ташкил
қилиш
ва
тугатиш
тўғрисида
Жўқорғи
Кенгесига
таклифлар
беради
;
фан
ва
техникани
ривожлантириш
чора
-
тадбирларини
,
шунингдек
,
табиий
бойликларини
муҳофаза
қилиш
,
улардан
самарали
фойдаланиш
бўйича
дастурларни
амалга
оширади
;
фуқароларни
ижтимоий
ва
ҳуқуқий
ҳимоя
қилиш
,
уларнинг
меҳнат
қилиш
ҳуқуқларини
таъминлаш
бўйича
чора
-
тадбирлар
ишлаб
чиқади
,
ижтимоий
таъминот
тизимини
такомиллаштиради
;
соғлиқни
сақлаш
,
халқ
таълимини
ривожлантиришнинг
ва
такомиллаштиришнинг
асосий
йўналишларини
белгилайди
,
маданиятни
ривожлантиришга
ёрдамлашади
;
давлат
хавфсизлигини
таъминлаш
,
Ўзбекистон
Республикасининг
давлат
чегараларини
ва
манфаатини
қўриқлаш
,
жамоат
тартибини
сақлаш
тадбирларини
амалга
оширишга
кўмаклашади
;
республика
ва
халқаро
аҳамиятга
эга
бўлган
йирик
экологик
дастурларни
амалга
ошириш
борасидаги
ишларни
мувофиқлаштиради
,
табиий
офатларнинг
оқибатларни
бартараф
этиш
бўйича
чора
-
тадбирлар
кўради
;
Ўзбекистон
Республикаси
ва
Қорақалпоғистон
Республикаси
қонунларига
мувофиқ
ҳукуматлараро
шартномалар
ва
битимлар
тузади
,
уларни
бажариш
чора
-
тадбирларини
кўради
.
Вазирлар
Кенгашининг
ижтимоий
ҳимоя
функциясини
белгилашда
ижтимоий
соҳадаги
қонунлар
алоҳида
аҳамиятга
эга
.
Ушбу
қонунларда
Вазирлар
Кенгашининг
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
,
ижтимоий
ёрдам
ва
хизматлар
кўрсатиш
ва
шу
соҳаларни
ташкилий
бошқариш
борасидаги
ваколатлари
кўрсатилган
.
Шундай
қонунлар
жумласига
Қорақалпоғистон
Республикасининг
“
Ногиронларни
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
”
ги
, “
Фуқаролар
соғлиғини
сақлаш
тўғрисида
”
ги
, “
Меҳнатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
, “
Аҳолини
иш
билан
таъминлаш
тўғрисида
”
ги
, “
Давлат
ёшлар
сиёсатининг
асослари
тўғрисида
”
ги
ва
“
Таълим
тўғрисида
”
ги
қонунларни
киритиш
мумкин
.
Масалан
“
Фуқаролар
соғлиғини
сақлаш
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
4-
моддаси
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгашининг
фуқаролар
соғлиғини
сақлаш
соҳасидаги
ваколатларига
бағишланган
бўлиб
,
унга
кўра
Вазирлар
Кенгаши
фуқаролар
соғлиғини
сақлаш
соҳасидаги
давлат
сиёсатини
амалга
ошириб
давлат
соғлиқни
сақлаш
тизимини
бошқариши
белгиланган
. “
Меҳнатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
5-
моддасига
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
кўра
: “
Қорақалпоғистон
Республикасида
меҳнатни
муҳофаза
қилишда
давлат
бошқарувини
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
амалга
оширади
.”
Шунингдек
, “
Таълим
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
25-
моддаси
ва
“
Аҳолини
иш
билан
таъминлаш
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
15-
моддаси
Вазирлар
Кенгаши
ваколатларига
бағишланган
.
Вазирлар
Кенгаши
Қорақалпоғистон
Конституциясининг
90-
моддасига
асос
: “
Ўзбекистон
Республикаси
қонунлари
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
бошқа
қарорлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
фармонлари
,
қарорлари
ва
фармойишлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
қарорлари
ва
фармойишлари
,
Қорақалпоғистон
Республикасининг
қонунлари
ва
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгесининг
бошқа
қарорлари
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
Президиумининг
қарорлари
асосида
ҳамда
уларни
ижро
этиб
,
Қорақалпоғистон
Республикасининг
барча
ҳудудида
ижро
қилиниши
шарт
бўлган
қарорлар
ва
фармойишлар
чиқаради
”
ва
шу
орқали
ижтимоий
ҳимояни
амалга
оширувчи
давлат
органлари
механизмида
иштирок
этади
.
Ушбу
қарор
ва
фармойишлар
ижтимоий
ҳимоя
соҳасида
давлат
ва
жамоат
бошқарув
тизимларини
такомиллаштириш
,
ижтимоий
ҳимоя
тури
ва
шаклларини
ўзгартириш
,
имтиёзлар
жорий
этиш
ва
бошқа
масалаларга
тааллуқли
бўлиши
мумкин
.
Бундай
норматив
актлар
жумласига
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
тўғрисидаги
Низомни
тасдиқлаш
тўғрисида
”
ги
,
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
ногиронларни
тиббий
-
ижтимоий
ва
касб
бўйича
соғломлаштириш
минтақавий
марказини
ташкил
этиш
тўғрисида
”
ги
,
“«
Ижтимоий
ҳимоя
йили
»
Давлат
дастурининг
ижросини
жадаллаштириш
,
дастур
ижросида
мавжуд
камчиликларни
бартараф
қилиш
бўйича
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
,
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
қошидаги
Орол
ва
Оролбўйи
муаммолари
бўйича
мувофиқлаштирув
Кенгашини
қайта
тузиш
тўғрисида
”
ги
,
“
Қорақалпоғистоннинг
чўл
ва
сувсиз
ҳудудларида
ишга
белгиланган
коэффициентларни
қўллаш
тўғрисида
”
ги
ва
бошқа
бир
қатор
қарор
ва
фармойишларини
кўрсатиш
мумкин
.
Вазирлар
Кенгаши
ўз
иш
фаолияти
давомида
республикани
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
,
иқтисодиётнинг
алоҳида
соҳаларини
ва
тармоқларини
ривожлантириш
дастурларини
амалга
ошириш
,
республика
бюджетидан
маблағлар
ажратиш
билан
боғлиқ
қарорлар
ва
фармойишлар
лойиҳаларини
Қорақалпоғистон
Республикаси
Иқтисодиёт
вазирлиги
ва
Молия
вазирлиги
билан
,
ташқи
иқтисодий
фаолият
билан
боғлик
масалалар
бўйича
эса
–
Қорақалпоғистон
Республикаси
Ташқи
иқтисодий
алоқалар
агентлиги
билан
келишилган
ҳолда
ишлаб
чиқади
ва
тасдиқлайди
.
Умуман
Вазирлар
Кенгаши
қабул
қилган
норматив
ҳужжатларда
қонунларда
белгиланган
қоидаларни
янада
ривожлантириб
,
ижтимоий
муносабатларни
батафсил
тартибга
солувчи
қоидаларни
белгилайди
ва
шу
соҳадаги
қонунларнинг
бажарилишини
таъминлайди
.
Вазирлар
Кенгашининг
давлат
ижтимоий
сиёсатидаги
яна
бир
ваколатларидан
бири
шу
соҳадаги
субъектлар
фаолиятини
ташкилий
бошқарувидадир
.
Яъни
у
вазирликлар
фаолиятини
мувофиқлаштириб
ва
йўналтириб
боради
,
вазирлик
ҳақидаги
низомларни
тасдиқлайди
,
вазирлик
ходимлари
жадвали
ва
маблағ
билан
таъминланишини
белгилаб
беради
,
вазирларнинг
ўринбосарларини
лавозимига
тайинлайди
ва
озод
этади
хамда
вазирликга
ҳайъатлар
аъзоларини
тасдиқдан
ўтказади
,
вазирликларни
ташкил
этиш
ёки
тарқатиб
юбориш
(
тугатиш
)
борасида
Жўқорғи
Кенгес
ва
унинг
Раёсатига
таклиф
киритади
.
Шунингдек
,
давлат
ва
хўжалик
бошқаруви
тузилмаларининг
фаолияти
устидан
мониторинг
ва
назоратни
амалга
оширади
,
агарда
улар
қабул
қилган
актлар
амалдаги
қонунларга
зид
бўлган
ҳолларда
,
уларни
бекор
қилиш
ҳуқуқига
эга
.
1
Демак
,
Вазирлар
Кенгаши
давлат
ҳокимиятининг
олий
бошқарувчи
органи
сифатида
аҳолини
ижтимоий
ҳимоялаш
соҳасидаги
фаолият
шакллари
хилма
-
хил
бўлиб
,
улар
қуйидагича
амалга
оширилади
:
−
ҳуқуқий
нормалар
ижодкорлиги
йўли
билан
;
−
ўз
ваколатлари
доирасида
тегишли
ҳудуд
миқёсида
ижтимоий
ҳимоялашга
оид
бўлган
дастур
ҳамда
режаларни
ишлаб
чиқиш
ва
уларнинг
ижросини
ташкилий
жиҳатдан
таъминлаш
йўли
билан
;
−
ижтимоий
ҳимоя
мақсадлари
учун
молиявий
маблағларни
шакллантириш
ва
йўналтириш
орқали
;
−
ижтимоий
ёрдамга
муҳтож
шахсларни
аниқлашнинг
умумий
мезонларини
белгилаб
бериш
,
ижтимоий
ҳимоя
ва
ёрдам
кўрсатишнинг
умумий
принципларини
ишлаб
чиқиш
йўли
билан
;
−
аҳолини
ижтимоий
ҳимоясини
амалга
оширилиши
чоғида
турли
давлат
ва
нодавлат
органлари
ҳаракатларини
ўзаро
мувофиқлаштириш
ҳамда
идора
қилиш
орқали
.
Давлат
ҳокимияти
ва
бошқарув
органларининг
барчаси
у
ёки
бу
даражада
ижтимоий
ҳимоя
масалалари
билан
шуғулланади
.
Бироқ
бир
қатор
вазирлик
ҳамда
давлат
идоралари
мавжудки
,
уларнинг
асосий
фаолияти
аҳолининг
кенг
табақалари
ижтимоий
ҳимояланишини
,
моддий
турмуш
,
маданий
-
маиший
шароитларини
яхшилаш
,
уларнинг
турмуш
кечириш
кўрсаткичларини
юксалтиришдан
иборат
.
Бундай
вазирликлар
ва
идоралар
жумласига
,
энг
аввало
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
,
Соғлиқни
сақлаш
,
Халқ
таълими
каби
вазирликлар
ва
бошқа
тармоқ
марказий
бошқарув
идоралари
киради
.
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
давлат
ижтимоий
ҳимоясини
бевосита
амалга
оширувчи
ҳамда
шу
соҳадаги
барча
ишларни
ташкил
этувчи
ва
мувофиқлаштирувчи
орган
сифатида
катта
мавқеига
эга
.
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
томонидан
2010
йил
9
феврал
24/2
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
тўғрисида
”
ги
Низомга
кўра
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
меҳнат
,
бандлик
,
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
сиёсатни
амалга
оширувчи
республика
давлат
бошқаруви
ҳисобланади
.
Вазирлик
ўз
фаолиятида
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгесига
,
Вазирлар
Кенгашига
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
1
Қорақалпоғистон
Республикаси
«
Вазирлар
Кенгаши
тўғрисида
»
ги
қонун
, 1998
йил
(12
модда
) 7-
бет
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлигига
бўйсунади
. (
Бу
ерда
Ўзбекистон
Республикасининг
соҳавий
вазирлиги
Қорақалпоғистоннинг
шу
номдаги
вазирлиги
фаолиятини
мувофиқлаштириш
ҳарактерлидир
.)
Вазирлик
ўз
фаолиятида
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
ва
Қонунларига
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталарининг
қарорларига
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
фармонлари
,
қарорлари
ва
фармойишларига
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
қарорлари
ва
фармойишларига
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Конституциясига
ва
қонунлари
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
қарорлари
ва
фармойишларига
,
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
қарорлари
ва
фармойишларига
,
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
қарорлари
,
буйруқлари
ва
фармойишларига
амал
қилади
.
Қуйидагилар
вазирликнинг
асосий
вазифалари
ҳисобланади
:
−
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожланишнинг
узоқ
муддатли
устуворликларини
ҳисобга
олган
ҳолда
меҳнат
,
бандлик
ва
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштириш
бўйича
таклифлар
ишлаб
чиқиш
;
−
меҳнат
бозорини
ривожлантириш
ва
бошқариш
,
аҳолининг
бандлиги
,
шу
жумладан
хорижда
ишлашини
таъминлаш
,
демографик
омиллар
ва
иқтисодиётни
ривожлантириш
истиқболларини
ҳисобга
олган
ҳолда
ишга
жойлаштиришнинг
илғор
шаклларини
жорий
этиш
бўйича
самарали
чора
-
тадбирларни
таёрлаш
;
−
банд
бўлмаган
аҳоли
ва
ишсизларга
,
биринчи
навбатда
ёшларга
,
аёлларга
,
имкониятлари
чекланган
шахсларга
уларни
профессионал
қайта
таёрлаш
ва
ишга
жойлаштириш
бўйича
,
шунингдек
ишсизларни
моддий
қўллаб
-
қувватлаш
бўйича
сифатли
хизматлар
кўрсатишни
ташкил
этиш
;
−
ёлғиз
қариялар
,
ногиронлар
,
кам
таъминланган
оилалар
ва
аҳолининг
бошқа
заиф
тоифаларини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
бўйича
амалий
ва
аниқ
йўналтирилган
чора
-
тадбирлар
амалга
оширилишини
таъминлаш
,
ижтимоий
хизмат
кўрсатиш
механизмларини
такомиллаштириш
,
тиббий
-
ижтимоий
муассасаларнинг
моддий
базасини
мустаҳкамлаш
;
−
меҳнат
,
бандлик
ва
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
соҳасидаги
қонун
ҳужжатлари
талабларига
риоя
этилиши
устидан
назоратни
,
меҳнат
муносабатлари
,
меҳнатни
моддий
рағбатлантириш
ва
муҳофаза
қилиш
механизмларни
такомиллаштириш
бўйича
чора
-
тадбирларни
амалга
ошириш
.
“
Қорақалпоғистон
Республикаси
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
тўғрисида
”
ги
Низомга
кўра
вазирлик
тизимига
туман
(
шаҳар
)
бандликка
кўмаклашиш
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
марказлари
,
Хўжайли
аёл
-
қизлар
“
Мурувват
”
уйи
,
Чимбой
эркаклар
“
Мурувват
”
уйи
,
“
Тахиатош
”
Уруш
ва
Меҳнат
фахрийлари
сиҳатгоҳи
,
Фуқароларни
чет
элларда
ишга
жойлаштириш
бўйича
хўжалик
ҳисобидаги
Нукус
Бюроси
ҳамда
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1995
йил
11
ноябрдаги
433
сонли
қарори
ва
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгашининг
1997
йил
17
мартдаги
63
сонли
фармойиши
асосида
Нукус
туманида
ташкил
этилган
Қорақалпоғистон
Республикаси
ногиронларни
тиббий
-
ижтимоий
ва
касб
бўйича
соғломлаштириш
минтақавий
маркази
киради
.
Бугунги
кунда
Халқ
таълими
вазирлиги
ҳам
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
билан
бир
қаторда
ижтимоий
сиёсат
ва
ижтимоий
ёрдам
муаммолари
билан
шуғулланади
.
Вазирликнинг
1993
йил
20
июлдаги
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгашининг
189/7
сонли
қарори
билан
тасдиқланган
Низомида
унинг
бир
қатор
ваколатлари
кўрсатилган
.
Шулардан
маънавий
-
маърифий
тарбиялашнинг
самарали
шакллари
ва
усулларини
жорий
этиш
,
тинчлик
ва
барқарорликни
таъминлашга
,
мамлакатнинг
тараққиёти
ва
халқ
фаровонлигини
оширишга
қаратилган
миллий
мустақиллик
ғояларини
амалга
ошириш
;
жамиятда
таълим
ходимларининг
ижтимоий
мақомини
ошириш
чора
-
тадбирларини
ишлаб
чиқиш
;
болалар
ва
ўсмирларни
ижтимоий
-
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
чора
-
тадбирларини
амалга
ошириш
;
болалар
спорти
ривожлантирилишини
таъминлаш
сингари
вазифалари
давлат
ижтимоий
ҳимоясида
устувор
аҳамият
касб
этади
.
Ижтимоий
таъминот
ва
ёрдам
соҳасида
вазирликнинг
асосий
фаолияти
вояга
етмаган
ва
қаровсиз
болаларга
қаратилган
бўлиб
,
бунда
вазирликга
қарашли
Хужайли
“
Меҳрибонлик
”
болалар
уйининг
(
унда
147
нафар
бола
тарбияланмоқда
)
аҳамияти
катта
.
Шунингдек
,
болаларни
мактабгача
муассасаларда
тарбиялашга
оид
муносабатлар
(407
та
мактабгача
тарбия
муассасаларида
31
мингдан
ортиқ
бола
тарбияланмоқда
)
ҳам
шулар
жумласидандир
.
Шу
билан
бирга
Халқ
таълими
вазирлиги
Соғлиқни
сақлаш
вазирлиги
ва
Меҳнат
ва
аҳолини
ижтимоий
муҳофаза
қилиш
вазирлиги
билан
биргаликдаги
ваколатлари
ҳам
мавжуд
.
Масалан
Қорақалпоғистон
Республикасининг
“
Ногиронларни
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
” 1993
йил
6
августдаги
қонунининг
19-
моддасига
кўра
: “
Халқ
таълими
идоралари
соғлиқни
сақлаш
ва
ижтимоий
таъминот
идоралари
билан
биргаликда
ногирон
болаларнинг
мактабгача
ва
мактабдан
ташқари
тарбиясини
,
ногиронларнинг
касб
тайёргарлигини
,
ногиронларни
тиклашнинг
якка
тартибдаги
режасига
мувофиқ
улар
умумий
ўрта
,
ўрта
махсус
ва
олий
таълим
олишини
таъминлашга
мажбурдирлар
”
1
.
Ҳар
қандай
ижтимоий
ҳимояда
аҳолига
юқори
малакали
тиббий
ёрдам
кўрсатиш
ҳам
устувор
аҳамиятга
эга
.
Қолаверса
,
Оролбўйи
шароитида
бу
жудаям
долзарбдир
.
Бундан
келиб
чиқадики
аҳоли
ижтимоий
ҳимоясини
амалга
оширувчи
субъектлар
орасида
Соғлиқни
сақлаш
вазирлиги
алоҳида
ўринга
эга
.
Маълумки
,
фуқаролар
соғлиғини
сақлашнинг
асосий
тамойилларидан
бири
аҳолининг
барча
қатламлари
тиббий
ёрдамдан
баҳраманд
бўла
олиши
,
соғлиғини
йўқотган
тақдирда
уларга
ижтимоий
ёрдам
қилинишидир
.
Соғлиқни
сақлаш
вазирлиги
аҳоли
саломатлигини
ҳимоя
қилиш
,
заиф
ва
ёрдамга
муҳтож
фуқароларга
имтиёзли
тарзда
тиббий
хизматлар
кўрсатиш
,
бу
соҳада
тегишли
норматив
ҳуқуқий
базани
ривожлантириш
йўли
билан
ижтимоий
ҳимоя
ишларида
қатнашади
.
Қорақалпоғистон
Республикасининг
“
Фуқаролар
соғлиғини
сақлаш
тўғрисида
” 1997
йил
25
июндаги
1
Қарақалпақстан
Республикасы
Нызамлар
жыйнағы
. –
Нукус
:
Қарақалпақстан
, 1996-
ж
. -54
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
64
Қонунига
кўра
Қорақалпоғистон
Республикаси
Соғлиқни
сақлаш
Вазирлиги
зиммасига
аҳоли
соғлиғини
сақлаш
ва
уларни
тиббий
-
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
юзасидан
қуйидаги
вазифалар
юклатилган
:
−
соғлиқни
сақлаш
ва
тиббий
суғуртанинг
норматив
базасини
,
тиббий
ёрдам
сифати
ва
ҳажми
давлат
стандартларини
ишлаб
чиқишда
қатнашади
;
−
барча
тиббий
муассасаларнинг
фуқаролар
соғлиғини
сақлаш
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларига
риоя
этиши
устидан
назоратни
амалга
оширади
;
−
фуқаролар
соғлиғини
сақлаш
соҳасида
мақсадли
давлат
дастурларини
амалга
оширади
;
−
давлат
томонидан
кафолатланган
ҳажм
доирасида
аҳолига
бирламчи
тиббий
-
санитария
ёрдами
кўрсатилишини
ташкил
этади
;
−
тиббиёт
ва
фармацевтика
фаолиятини
лицен
-
зиялашни
белгиланган
тартибда
амалга
оширади
;
−
давлат
соғлиқни
сақлаш
тизими
муассасаларида
тиббий
хизматлар
тарифлари
даражасини
тартибга
солади
;
−
Қорақалпоғистон
ҳудудида
қўлланишга
рухсат
этилган
дори
воситалари
ва
препаратларини
стандартлаштириш
ва
сертификация
қилишни
амалга
оширади
.
Аҳоли
соғлиғи
потенциали
миллий
бойликнинг
муҳим
таркибий
қисми
ва
маданиятли
жамиятнинг
фундаментал
хусусиятларидан
бири
ҳисобланади
.
Аҳоли
соғлиғини
мухофаза
қилиш
хизматини
ҳар
то
-
монлама
ривожлантириш
жамият
тараққиётининг
муҳим
шарти
ва
ижтимоий
ривожланиш
даражасининг
интеграллашган
кўрсаткичидир
.
Ахоли
соғлиғининг
тадкик
килиш
жараёнида
касаллик
турларининг
атроф
-
мухит
ифлослиги
билан
қанчалик
боғлиқлиги
тўғрисида
аниқ
ҳулоса
чиқариш
лозим
.
Хаво
,
ичимлик
суви
,
тупроқ
,
ўсимлик
оламининг
зарарли
моддалар
билан
ифлосланганлиги
умуман
экологиянинг
ёмонлашуви
аҳоли
соғлигига
ўз
навбатида
унинг
ижтимоий
ҳолатига
салбий
таъсир
кўрсатувчи
омил
ҳисобланади
.
Масалан
,
Оролбўйида
экологик
вазиятнинг
ёмонлашиши
минтақада
экотизим
мувозанатининг
бузилишига
олиб
келди
,
сув
ресурслари
тақчиллигини
кучайтирди
.
Бу
эса
минтақани
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
,
аҳолининг
турмуш
шароити
ва
соғлигига
,
биологик
хилма
хилликка
салбий
таъсир
кўрсатмоқда
.
Демак
бундан
кўринадики
,
аҳоли
ижтимоий
ҳимоясида
табиатни
муҳофаза
қилувчи
органлар
фаолияти
ҳам
сезиларли
салмоқга
эга
ва
бугунги
кун
уларнинг
фаолиятини
кучайтиришни
тақазо
этмоқда
.
Чунки
«
ижтимоий
ҳимоя
кенг
талқин
этилганда
амалдаги
барча
конституциявий
ҳуқуқлар
ва
эркинликлар
:
мулк
ҳуқуқи
,
иш
билан
таъминлаш
ҳуқуқидан
тортиб
то
шахс
дахлсизлиги
ва
экологик
хавфсизликкача
бўлган
ҳуқуқларни
ҳимоялаш
зарурати
мавжуд
бўлади
».
1
Бизнингча
,
ҳозирги
пайтда
Қорақалпоғистон
шароитида
аҳоли
ижтимоий
ҳимоясида
атроф
-
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилиш
ва
экологик
хавфсизликни
таъминлаш
катта
аҳамиятга
эга
.
Ҳозирда
Қорақалпоғистон
Республикасида
атроф
-
табиий
муҳитнинг
ҳолати
ва
унинг
аҳоли
ижтимоий
ҳолатига
салбий
таъсири
илмий
асосланган
ҳамда
атроф
-
табиий
муҳитни
сақлашга
,
табиий
ресурслардан
1
Қаранг
:
Аналитический
вестник
.
№
15.
М
., 1997,
с
.17.
оқилона
фойдаланишга
ҳамда
аҳоли
экологик
хавфсизлигини
таъминлашга
қаратилган
экологик
сиёсат
юритишни
тақозо
қилмоқда
.
Чунки
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгеси
томонидан
2006-
йил
3-
мартда
қабул
қилинган
“
Табиатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
12-
моддасига
кўра
: “
Ҳар
бир
шахс
ўз
саломатлиги
ва
келажак
авлоднинг
саломатлиги
учун
қулай
табиий
муҳитда
яшаш
,
ўз
саломатлигини
атроф
-
муҳитнинг
зарарли
таъсиридан
муҳофаза
қилиш
ҳуқуқига
эга
.”
Ушбу
қонуннинг
3-
моддасига
кўра
:
“
Табиатни
муҳофаза
қилишдан
мақсад
инсон
саломатлиги
учун
,
экологик
мувозанатни
сақлаш
учун
,
республикани
самарали
ва
барқарор
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш
манфаатлари
йўлида
табиатдан
оқилона
ва
уни
ишдан
чиқармайдиган
қилиб
фойдаланиш
учун
қулай
шарт
-
шароитлар
яратишдир
.”
Табиатни
муҳофаза
қилиш
соҳасида
асосий
ваколатли
орган
Қорақалпоғистон
Республикаси
Табиатни
муҳофаза
қилиш
давлат
қўмитаси
бўлиб
,
“
Табиатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
қонуннинг
11-
моддасига
асос
Қорақалпоғистон
Республикаси
Жўқорғи
Кенгесига
бўйсунади
ҳамда
вазирликлар
,
давлат
қўмиталари
,
идоралар
,
корхоналар
,
муассасалар
ва
ташкилотлар
,
шунингдек
айрим
шахслар
томонидан
ер
,
ер
ости
бойликлари
,
сув
,
ўрмон
,
ҳайвонот
ва
ўсимлик
дунёсидан
,
атмосфера
ҳавосидан
фойдаланиш
ҳамда
уларни
муҳофаза
қилишга
доир
қонунларга
риоя
этилиши
устидан
давлат
назоратини
амалга
оширади
.
Ушбу
Қонуннинг
31-
моддасига
кўра
Табиатни
муҳофаза
қилиш
давлат
қўмитаси
,
Соғлиқни
сақлаш
вазирлиги
,
Вазирлар
Кенгаши
ҳузуридаги
қазилма
бойликлардан
фойдаланиш
бошқармаси
,
Ички
ишлар
вазирлиги
,
Қишлоқ
ва
сув
хўжалиги
вазирлиги
ва
Ер
ресурслари
бошқармаси
махсус
ваколатли
табиатни
муҳофаза
қилиш
органлари
ҳисобланади
.
Айни
пайтда
соҳадаги
вазифаларнинг
миқёси
ва
кўлами
мамлакатимиз
ҳамда
минтақада
экологик
ҳолатни
соғломлаштириш
муаммоларини
яхлит
ҳолда
ҳал
этишда
давлат
органлари
,
жамоат
бирлашмалари
,
фуқаролик
жамияти
институтлари
ва
фуқароларнинг
саъй
-
ҳаракатларини
бирлаштиришни
талаб
қилади
.
Соғлом
атроф
-
муҳит
муҳофазаси
давлат
,
жамият
ва
ҳар
бир
фуқаронинг
вазифаси
бўлиши
лозим
.
Хулоса
қилиб
шуни
қайд
этиш
лозимки
,
бозор
муносабатларига
ўтиш
босқичида
мамалакатимизда
давлат
ижтимоий
ҳимояси
устувор
мавқени
эгаллаши
лозимлиги
объектив
заруриятдир
ва
шу
сабабли
унинг
ўзига
хос
хусусиятлари
,
ривожланиш
қонуниятларини
илмий
тадқиқ
этиш
,
давлат
ижтимоий
ҳимоясининг
ҳуқуқий
базаси
ва
уни
амалга
оширувчи
субъектлар
фаолиятини
янада
такомиллаштириб
бориш
бош
вазифалардан
бўлиб
саналади
.
