ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
10
В
.
Топилдиев
ЎзМУ
ҳуқуқшунослик
факультети
доценти
,
юридик
фанлар
номзоди
.
ФУҚАРОЛИК
ТАШКИЛИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
МУНОСАБАТЛАРНИ
ҲУҚУҚИЙ
МУАММОЛАРИ
:
НАЗАРИЯ
ВА
АМАЛИЁТ
Бозор
муносабатлари
мамлакатимизда
турли
мулк
шаклларининг
бирдай
амал
қилишини
таъминлаш
билан
бирга
мулкий
муносабатларнинг
кенгайишига
,
тадбиркорлик
фаолияти
ривожланишига
,
мулкдорларнинг
ўз
мол
-
мулкларини
турли
воситалар
орқали
муомалага
киритиши
учун
асос
бўлиб
хизмат
қилди
.
Унинг
ҳуқуқий
заминлари
ҳам
яратилди
.
Янги
фуқаролик
қонун
-
ҳужжатлари
қабул
қилиниши
билан
жамиятимизда
кўплаб
янги
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатлар
вужудга
келди
.
Бундай
ҳуқуқий
муносабатлар
маъмурий
-
буйруқбозлик
тизими
учун
ёт
бўлиб
,
эркин
бозор
иқтисодиётининг
кенг
амал
қилишини
таъминлашга
хизмат
қилиши
билан
ҳарактерлидир
.
Зеро
,
талаб
ва
таклиф
,
рақобат
муносабатларининг
кенгайиши
,
мулк
шаклларининг
тенглиги
,
мулкнинг
дахлсизлиги
,
мулкдорлар
ҳуқуқларининг
давлат
томонидан
кафолатланиши
,
мулкдор
ўз
мулкидан
ўз
ҳоҳиш
ва
манфаатларини
кўзлаб
ҳаракат
қилиши
каби
қатор
кафолатланган
ҳуқуқларнинг
мавжудлиги
хусусий
мулкчилик
ва
тадбиркорлик
фаолиятига
кенг
йўл
очиб
берди
.
Шу
билан
бирга
фуқаролик
ҳуқуқи
томонидан
тартибга
солинадиган
муносабатлар
доираси
ҳам
кенгайди
.
Бозор
иқтисодиётига
асосланган
янги
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатлардан
бири
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабат
ҳисобланади
.
Бинобарин
,
тоталитар
тузум
даврида
асосан
маъмурий
тусда
бўлган
ҳамда
фақат
давлатнинг
маъмурий
-
буйруқбозлик
бошқарувига
асосланган
иқтисодий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
бугунги
кундаги
бозор
иқтисодиёти
қонуниятларига
асосланиши
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларни
фуқаролик
ҳуқуқи
предмети
таркибига
кириши
учун
замин
яратди
.
Зеро
,
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётида
юзага
келаётган
ва
мамлакат
иқтисодий
ривожланишида
алоҳида
ўринга
эга
бўлган
йирик
корхоналар
,
корпорациялар
ва
концернлар
фаолиятини
бошқарув
,
бунда
давлат
бошқарувининг
татбиқ
этилмаслиги
,
акциядорлик
жамиятлари
фаолиятидаги
бошқарув
ҳуқуқий
жиҳатдан
қайси
ҳуқуқ
соҳаси
нормалари
билан
тартибга
солиниши
масаласини
аниқлаш
ҳамда
бундай
бошқарув
соҳасида
вужудга
келадиган
муносабатлар
ҳуқуқ
соҳаларидан
қайси
бирининг
предмети
таркибига
киришини
белгилаб
олиш
давлатнинг
истиқболидаги
стратегик
аҳамиятга
эга
масалалардан
бири
ҳисобланади
.
Замонавий
ҳуқуқшуносликда
кенг
қўлланилаётган
“
корпоратив
бошқарув
”, “
корпоратив
муносабатлар
”
ва
уларнинг
барчаси
учун
умумий
бўлган
“
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
”
нинг
алоҳида
умумий
қоидаларга
бирлаштирилиши
,
уларнинг
ҳуқуқшуносликдаги
ўрнини
белгилаш
ва
ҳуқуқий
тартибга
солиш
қонуниятларини
ишлаб
чиқиш
миллий
ҳуқуқшунослик
олдидаги
концептуал
вазифалардан
бири
саналади
.
Бунда
ҳуқуқшунослик
соҳаларида
бугунги
кунда
амал
қилиб
келаётган
, “
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
”
ни
тартибга
солиш
механизмларини
таҳлил
қилган
ҳолда
,
мазкур
муносабатларнинг
тизимини
белгилаш
ва
туркумлаш
алоҳида
долзарблик
касб
этади
.
Шу
нуқтаи
назардан
ўзига
хос
комплекс
тусга
эга
бўлган
“
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
”
нинг
алоҳида
ва
энг
йирик
қисми
бўлган
,
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
хусусиятларини
,
уларни
ҳуқуқий
тартибга
солишдаги
усул
ва
воситаларни
,
механизмларни
ишлаб
чиқиш
цивилистикадаги
доктринал
аҳамиятга
молик
муаммодир
.
Шу
билан
бирга
,
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларни
тизимлаштириш
орқали
,
ушбу
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишни
такомиллаштириш
,
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
фуқаролик
-
ҳуқуқий
шартномаларнинг
ўзига
хос
жиҳатларини
аниқлаш
,
фуқаролик
ҳуқуқи
субъектларининг
вужудга
келиши
ва
бекор
бўлишидаги
ташкилий
муносабатларнинг
ҳуқуқий
асосларини
мукаммаллаштириш
ҳам
бугунги
фуқаролик
ҳуқуқи
фани
олдидаги
долзарб
вазифалардан
бири
саналади
.
Бунда
Ўзбекистонда
амалга
оширилаётган
демократик
ислоҳотлар
ва
иқтисодиётни
либераллаштиришни
янада
чуқурлаштиришда
тадбиркорлик
фаолиятининг
янги
ташкилий
-
ҳуқуқий
шакллари
ва
тузилмаларини
вужудга
келтиришга
оид
ташкилий
муносабатларни
ҳамда
корпоратив
бошқарув
соҳасидаги
ташкилий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
ва
норматив
-
ҳуқуқий
базасини
ривожлантириш
алоҳида
ўрин
тутади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
томонидан
эълон
қилинган
“
М
a
мл
a
к
a
тимизд
a
д
e
м
o
кр
a
тик
исл
o
ҳ
o
тл
a
рни
ян
a
д
a
чуқурл
a
штириш
в
a
фуқ
a
р
o
лик
ж
a
миятини
рив
o
жл
a
нтириш
к
o
нц
e
пцияси
”
да
илгари
сурилган
янги
қонунларни
қабул
қилиш
таклифида
ҳам
бир
қатор
ташкилий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
заруриятига
эътибор
қаратилганлиги
фикримизнинг
далилидир
.
Хусусан
,
концепцияда
билдирилган
“
Тадбиркорлик
фаолияти
соҳасида
рухсат
бериш
тартиб
-
қоидалари
тўғрисида
”
ги
, “
Кредит
бюролари
фаолияти
ва
кредит
ахборот
алмашуви
тўғрисида
”
ги
Қонунларни
ишлаб
чиқиш
ва
қабул
қилиш
“
Оилавий
бизнеснинг
ҳуқуқий
асосларини
яратиш
”, “
Акциядорлик
жамиятлари
ва
акциядорларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
янги
таҳририни
ишлаб
чиқиш
ва
қабул
қилиш
тўғрисидаги
таклифлар
ушбу
соҳадаги
кўплаб
ташкилий
муносабатлар
билан
боғлиқ
муаммолар
ечимига
қаратилган
.
Бинобарин
,
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
таъкидлаганидек
,
шу
муносабат
билан
“
Акциядорлик
жамиятлари
ва
акциядорларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунни
танқидий
қайта
кўриб
,
янги
таҳрирда
ишлаб
чиқиш
ва
қабул
қилиш
ҳамда
унда
корпоратив
бошқарув
ва
назорат
органларининг
ваколатлари
,
ҳуқуқлари
ва
жавобгарлигини
янада
аниқ
белгилаш
лозим
1.
Дарҳақиқат
,
бозор
иқтисодиёти
шароитида
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларни
такомиллаштириш
фуқаролик
ҳуқуқи
субъектлари
фаолиятининг
самарадорлиги
ошишига
хизмат
қилишини
ҳисобга
олсак
,
бугунги
кунда
замонавий
фуқаролик
ҳуқуқининг
бу
борадаги
қарашлари
ва
ёндашувларини
ўзгартириш
,
фуқаролик
ҳуқуқи
1
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маъруза
//
Халқ
сўзи
. –
Т
., 2010
йил
13
ноябрь
.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
11
предмети
доирасидаги
муносабатларни
туркумлашнинг
янги
йўналишларини
аниқлаш
лозимки
,
зеро
,
бу
жиҳатлар
мазкур
тадқиқотнинг
долзарблигини
белгилайди
.
Юқоридаги
ҳолатлар
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларни
цивилистика
фани
томонидан
ҳар
жиҳатдан
ва
атрофлича
илмий
тадқиқ
этиш
зарурати
мавжудлигини
англатади
.
Фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларни
ҳар
томонлама
ўрганиш
улар
ҳақида
илмий
асослантирилган
назарий
хулосалар
ишлаб
чиқишга
,
унинг
моҳиятини
англаб
етишга
,
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
асосларини
мустаҳкамлашга
,
мақсадли
йўналтирилган
ҳуқуқий
тартибга
солиш
механизмини
ишлаб
чиқишга
замин
яратган
бўлар
эди
.
Фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
фуқаролик
ҳуқуқида
ўзига
хос
янги
муносабат
ҳисобланади
.
Гарчи
ўтмишда
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
мавжудлиги
тўғрисида
турли
хил
қарашлар
мавжуд
бўлса
-
да
,
улар
алоҳида
тадқиқот
объекти
сифатида
ўрганилмаган
.
Шу
боисдан
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларни
ҳуқуқий
тартибга
солишнинг
ўрганилганлик
даражасини
Ўзбекистон
Республикаси
мустақиллиги
ва
янги
фуқаролик
кодексини
амалга
киритилиши
билан
боғлаш
мақсадга
мувофиқдир
.
Ўзбекистонда
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
учун
аҳамиятли
бўлган
масалалар
бўйича
кўплаб
ҳуқуқшунос
олимлар
шуғулланишган
.
Улар
жумласига
Ҳ
.
Р
.
Рахмонқулов
,
1
И
.
Б
.
Зокиров
,
2
О
.
Оқюлов
,
3
Р
.
Ж
.
Рўзиев
4
ва
бошқа
олимларни
киритиш
мумкин
.
Ҳамдўстлик
давлатларида
,
айниқса
,
Россия
Федерациясида
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
мазмун
ва
моҳияти
атрофлича
илмий
тадқиқ
этилганлигини
эътироф
этиш
мумкин
.
Хусусан
,
цивилист
олимлардан
М
.
М
.
Агарков
,
5
С
.
Н
.
Братусь
,
6
С
.
С
.
Алексеев
,
7
О
.
А
.
Красавчиков
,
8
1
Рахмонқулов
Х
.
Р
.
Фуқаролик
ҳуқуқининг
предмети
,
методи
ва
тамойиллари
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2003. –
Б
. 25.
2
Зокиров
И
.
Б
.
Фуқаролик
ҳуқуқи
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2009. –
Б
. 456.
3
Оқюлов
О
.
О
.
Современные
концепции
о
предмете
граждан
-
ского
права
и
проблемы
либерализации
системы
права
.
Ма
-
териалы
международного
симпозиума
традиционное
право
Узбекистана
и
Японии
проблемы
совершенствования
законо
-
дательства
. –
Т
:, 2002. –
С
. 48.
4
Рўзиев
.
Р
.
Ж
.
Фуқаролик
ҳуқуқи
.
Фалсафа
ва
ҳуқуқ
институти
.
–
Т
., 2005. –
Б
. 34.
5
Агарков
М
.
М
.
Предмет
и
система
советского
гражданского
права
//
Советское
государство
и
право
. 1940.
№
8-9. –
С
.54.
6
Братусь
С
.
Н
.
Предмет
и
система
советского
гражданского
право
. –
М
., 1963. –
С
. 42-47.
7
Алексеев
С
.
С
.
Предмет
советского
социалистического
гра
-
жданского
право
. –
Свердловск
., 1959. –
С
. 72.
8
Красавчиков
О
.
А
.
Гражданские
организационно
-
правовые
отношения
.
Сов
.
гос
право
. –
М
., 1966. –
№
10. –
С
.55–56.
Н
.
Д
.
Егоров
,
9
О
.
С
.
Иоффе
,
10
Е
.
А
.
Суханов
,
11
Т
.
Н
.
Люхан
,
12
Л
.
Я
.
Данилова
,
13
А
.
М
.
Мартемьянова
,
14
К
.
А
.
Кирсанов
15
ва
бошқа
олимлар
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
ҳуқуқий
табиатига
бағишланган
бир
қатор
тадқиқотлар
олиб
борганлигини
кўриш
мумкин
.
Мазкур
олимларнинг
асарларида
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
аксарият
умумий
жиҳатлари
ўрганилган
бўлсада
,
фуқаролик
ҳуқуқи
назариясида
ташкилий
муносабатларнинг
ўрни
ва
уларни
алоҳида
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабат
сифатидаги
моҳияти
дастлаб
О
.
А
.
Красавчиков
томонидан
очиб
берилганлигини
эътироф
этиш
зарур
.
Бинобарин
,
айнан
О
.
А
.
Красавчиков
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларни
турларга
бўлиш
,
уларнинг
тушунчаси
ва
мазмунини
тадқиқ
этиш
бўйича
ўз
фикрларини
ўтган
асрнинг
70-
йилларида
илгари
сурган
16
.
Кейинчалик
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
ҳуқуқий
табиатини
очиб
беришда
,
Урал
(
Свердловск
)
цивилистика
мактаби
вакиллари
Б
.
Н
.
Мезрин
17
,
В
.
Ф
.
Яковлев
18
лар
ўз
тадқиқотлари
билан
ҳисса
қўшишган
.
Фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
айрим
қирралари
Ўзбекистонлик
цивилист
олимларнинг
асарларида
ҳам
муайян
маънода
тадқиқ
этилганлигини
эътироф
этиш
лозим
.
Жумладан
,
С
.
С
.
Гулямов
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
бир
тури
бўлган
корпоратив
муносабатларни
тадқиқ
этган
бўлса
19
,
Ш
.
Н
.
Рўзиназаров
,
А
.
Шукруллаев
,
Ж
.
И
.
Юлдашев
,
Ш
.
Т
.
Нуриддиновалар
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
бир
кўриниши
бўлган
юридик
9
Егоров
Н
.
Д
.
Гражданско
-
правовое
регулирование
общест
-
венных
отношений
:
единство
и
дифференциация
. –
Л
., 1988. –
С
. 11–12.
10
Иоффе
О
.
С
.
Развитие
цивилистической
мысли
в
СССР
. –
Л
., 1975. –
С
. 95–96.
11
Суханов
Е
.
А
.
Гражданское
право
.
-
М
.:
БЕК
, 2000. –
Том
1.
–
С
.103.
12
Люхан
Т
.
Н
.
К
вопросу
об
определении
правового
статуса
организационных
отношений
в
гражданском
праве
стран
об
-
шей
системы
право
:
На
примере
США
.
Сибирский
Юридиче
-
ский
Вестник
. –
№
2., 2001.
13
Данилова
Л
.
Я
.
Место
организационных
отношений
в
пред
-
мете
гражданского
право
/
Частноправовые
проблемы
взаимо
-
действия
материального
и
процессуального
права
.
Материа
-
лы
международной
научно
-
практической
конференции
. -
Ульяновск
., 2006. –
С
. 71-75.
14
Мартемьянова
А
.
М
.
Об
организационных
отношениях
в
предмете
гражданского
право
/
Частноправовые
проблемы
взаимодействия
материального
и
процессуального
права
.
Материалы
международной
научно
-
практической
конферен
-
ции
. -
Ульяновск
, 2006. –
С
. 63-67.
15
Кирсанов
К
.
А
.
Гражданско
-
правовое
регулирование
органи
-
зационных
отношений
.
Автореф
.
Дис
…
к
.
ю
.
н
. -
Екатеринбург
,
2008. –
С
.24.
16
Красавчиков
О
.
А
.
Гражданские
организационно
-
правовые
отношения
//
Онталогия
уральской
цивилистики
. 1925-1989:
Сб
.
статей
. –
М
.:
Статут
, 2001. –
С
. 163.
17
Мезрин
Б
.
Н
.
Моделирование
гражданско
-
правовых
неиму
-
щественных
обязательств
//
Онталогия
уральской
цивилисти
-
ки
. 1925-1989:
Сб
.
статей
. –
М
.:
Статут
, 2001. –
С
. 201.
18
Яковлев
В
.
Ф
.
Структура
гражданских
правоотношений
//
Онталогия
уральской
цивилистики
. 1925-1989:
Сб
.
статей
. –
М
.:
Статут
, 2001. –
С
. 385.
19
Раҳмонқулов
Ҳ
.
Р
.
Гулямов
С
.
С
.
Корпоратив
ҳуқуқ
. –
Т
.:
ТДЮИ
, 2007. –
Б
.16.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2011
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
12
шахсларни
қайта
ташкил
этиш
ва
тугатиш
масалаларини
ўрганишган
1
.
Бироқ
,
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролик
қонунчилиги
базасида
алоҳида
тадқиқ
этилмаган
ва
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларнинг
тушунчаси
,
ўзига
хос
жиҳатлари
,
турларга
бўлиниши
,
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатларни
вужудга
келишининг
асоси
сифатида
фуқаролик
ташкилий
-
ҳуқуқий
шартномаларнинг
табиати
каби
масалалар
ўрганилмаган
.
Таъкидлаш
лозимки
,
бозор
муносабатлари
шароитида
фуқаролик
ташкилий
муносабатларнинг
ўрни
ва
аҳамияти
ортиб
бормоқда
.
Бу
ҳолати
биринчи
навбатда
иқтисодий
муомала
иштирокчиларига
кенг
эркинликлар
берилиши
билан
боғлиқ
.
Айниқса
,
юридик
шахслар
фаолияти
доираси
ва
соҳаларининг
кенгайиб
бориши
ва
улар
фаолиятини
тартибга
солишга
қаратилган
қонунчиликнинг
жадал
ривожланиши
натижасида
корпоратив
муносабатлар
кенг
ривожланди
.
Бугунги
кунда
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
тизимида
умумий
йиғилиш
,
кузатув
кенгаши
,
тафтиш
комиссияси
,
йирик
битимлар
бўйича
қарор
қабул
қилиш
,
юридик
шахс
аъзолари
,
иштирокчилар
ва
муассислари
ўртасидаги
муносабатлар
,
муассислар
,
аъзолари
,
раис
,
директорлар
кенгашининг
юридик
шахс
билан
боғлиқ
манфаатларидан
келиб
чиқадиган
муносабатлар
алоҳида
ўринга
эга
бўлмоқда
.
Бу
ҳолат
бир
томондан
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
ва
мамлакат
иқтисодий
юксалишидаги
асосий
омилларидан
бир
сифатида
баҳоланса
,
иккинчи
томондан
назарий
ва
амалий
эътиборга
молик
янги
ҳуқуқий
конструкцияларни
ва
шартли
равишда
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
,
деб
номланадиган
турли
хилдаги
муносабатларни
юзага
келтиради
.
Шу
нуқтаи
назардан
бугунги
кунда
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
тизимидаги
,
хусусан
,
корпоратив
муносабатлар
тизимидаги
умумий
йиғилишни
чақириш
,
ташкил
этиш
,
ўтказмаслик
,
қарорлар
қабул
қилиш
масалалари
,
ахборотлар
тизими
,
бланкалар
,
почта
манзиллари
масалалари
билан
боғлиқ
ташкилий
муносабатлар
алоҳида
илмий
қизиқиш
уйғотади
.
Шу
билан
бирга
,
мазкур
ҳолатлардаги
ҳуқуқбузарликлар
бўйича
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётининг
таҳлили
ҳам
эътиборга
моликдир
.
Маълумки
,
умумий
йиғилишни
чақириш
юридик
шахсларнинг
тегишли
ташкилий
-
ҳуқуқий
тузилмаси
фаолиятини
тартибга
солувчи
қонунчиликда
белгиланган
ва
бунинг
тегишли
тартиби
хусусида
юқоридаги
бобларда
тўхталиб
ўтилди
.
Бироқ
умумий
йиғилишни
чақириш
тартибига
риоя
этмаслик
ва
унинг
оқибатлари
билан
боғлиқ
ташкилий
муносабатлар
амалдаги
қонунчиликда
етарли
даражада
тартибга
солинмаган
.
Масалан
, “
Акциядорлик
жамиятлари
ва
акциядорларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунда
умумий
йиғилиш
чақириш
ва
бу
хабардор
қилиш
тартиби
белгилангани
(
Қонуннинг
64,
69-
моддалари
)
ҳолда
умумий
йиғилишни
чақириш
ва
бу
ҳақда
хабардор
қилиш
тартибига
риоя
этмаганлик
1
Рўзиназаров
Ш
.
Н
.
Бозор
шароитида
қишлоқ
хўжалик
ишлаб
чиқариш
тузилмаларининг
фуқаролик
ҳуқуқий
мақоми
. –
Т
.:
Адолат
, 1997. –
Б
.126;
Шукруллаев
А
.
Х
.
Қишлоқ
хўжалиги
корхоналарини
қайта
ташкил
этиш
ва
тугатишнинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
тартибга
солиниши
:
Юрид
.
фан
.
номз
….
Дис
. –
Т
.:
2001. –
Б
.154.
Юлдашев
Ж
.
И
.
Акциядорлик
жамиятлари
–
фуқаролик
ҳуқуқининг
субъекти
сифатида
. –
Т
.:
ТДЮИ
. 2004. –
Б
.84;
Нуриддинова
Ш
.
Т
.
Юридик
шахсларнинг
бекор
бўлиш
усуллари
ва
уларни
қўллашнинг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муаммо
-
лари
.
Юрид
.
фан
.
номз
.
дисс
...
Автореф
. –
Т
., 2008. –
Б
.9.
учун
жавобгарлик
хусусида
аниқ
норма
белгиланмаган
.
Умумий
йиғилишни
чақиришга
масъул
шахсларнинг
жавобгарлиги
эса
Қонунда
ўта
мавҳум
тарзда
баён
этилган
.
Жумладан
,
Қонуннинг
88-
моддасида
жамият
кузатув
кенгашининг
аъзолари
,
яккабошчилик
асосидаги
ижроия
органи
(
директор
)
ва
(
ёки
)
коллегиал
ижроия
органи
(
бошқарув
,
дирекция
)
аъзолари
,
шунингдек
,
бошқарувчи
ташкилот
ёки
бошқарувчининг
асосан
қарорлар
қабул
қилиш
жараёнидаги
жавобгарлиги
белгиланган
холос
.
Умумий
йиғилиш
ҳақида
акциядорларни
хабардор
қилиш
билан
боғлиқ
ташкилий
масалани
ҳал
этиш
юзасидан
жавобгарлиги
ва
бунинг
оқибатлари
назарда
тутилмаган
.
Шу
муносабат
билан
“
Акциядорлик
жамиятлари
акциядорларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
69
ва
88-
моддаларига
бу
ҳақда
тегишли
қоидаларни
киритиш
мақсадга
мувофиқ
.
Хусусан
,
Қонуннинг
69-
моддаси
7-
қисми
сифатида
қуйидаги
қоидани
киритиш
лозим
:
-
акциядорларнинг
умумий
йиғилишини
ўтказиш
тўғрисида
акциядорларга
ва
давлат
вакилига
хабар
бериш
ва
билдиришнома
юборишнинг
белгиланган
тартибига
риоя
қилинмаганлиги
сабабли
,
акциядорларнинг
умумий
йиғилишида
иштирок
эта
олмаган
акциядорлар
ва
давлат
вакилининг
талаби
билан
умумий
йиғилиш
ҳақиқий
эмас
,
деб
топилиши
мумкин
.
Қонуннинг
88-
моддаси
6-
қисми
сифатида
эса
,
қуйидаги
нормани
ўрнатиш
зарур
:
-
акциядорларнинг
умумий
йиғилишини
ўтказиш
тўғрисида
акциядорларга
ва
давлат
вакилига
хабар
бериш
ва
билдиришнома
юборишнинг
белгиланган
тартибини
бузган
жамият
кузатув
кенгашининг
аъзолари
,
яккабошчилик
асосидаги
ижроия
органи
(
директор
)
ва
(
ёки
)
коллегиал
ижроия
органи
(
бошєарув
,
дирекция
)
аъзолари
,
шунингдек
,
бошқарувчи
ташкилот
ёки
бошқарувчи
қонун
ҳужжатларига
ва
жамият
уставига
мувофиқ
жамият
олдида
жавобгардир
.
Албатта
,
ҳуқуқни
қўллаш
ва
суд
амалиётида
бугунги
кунда
юзага
келаётган
низоларни
ҳал
қилишда
тарафлар
ўртасидаги
муносабатлар
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабат
эканлигига
алоҳида
эътибор
қаратилиш
,
уларни
ҳал
этишда
ушбу
муносабатларнинг
хусусиятлари
ҳисобга
олиниш
ҳолати
учрамайди
.
Кўпинча
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлардан
келиб
чиқадиган
низоларда
умумий
йиғилиш
ваколатига
кирадиган
масалаларни
умумий
йиғилиш
чақирмасдан
ҳал
этиш
ёки
умумий
йиғилиш
ҳақида
хабар
қилмаслик
,
акциядорни
реестрга
киритмаслик
,
кун
тартибини
алмаштириш
ёхуд
баённомани
сохталаштириш
каби
ҳолатлар
эътибордан
четда
қолиб
кетмоқда
.
Акциядорлар
ва
акциядорлик
жамият
бошқарув
органлари
ўртасидаги
мулкий
тусда
бўлмаган
,
ташкилий
-
ҳуқуқий
муносабатлардан
келиб
чиқадиган
низоларда
ҳал
этишда
ҳуқуқни
қўлловчилар
қийинчиликларга
дуч
келишмоқда
.
Айниқса
,
судлар
томонидан
корпоратив
муносабатлардан
келиб
чиқадиган
низоларни
ҳал
этишга
оид
умумий
амалиётнинг
шаклланмаганлиги
қонунларни
қўллашда
турли
хилдаги
ёндашувларга
сабаб
бўлмоқда
-
ки
,
бу
ўз
навбатида
Олий
ва
Олий
хўжалик
суди
Пленумининг
корпоратив
низоларни
ҳал
қилиш
юзасидан
судларга
муайян
тушунтиришлар
ва
изоҳлар
беришини
талаб
қилади
.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
