ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2010
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
5
О
.
Нарзиев
Юридик
фанлар
номзоди
ЯПОНИЯ
ВА
АВСТРАЛИЯДА
ҚИММАТЛИ
ҚОҒОЗЛАР
БОЗОРИДА
ИНСАЙДЕРЛИК
АХБОРОТИДАН
ФОЙДАЛАНИШНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИНИШИ
1999
йилнинг
февралида
Япония
Олий
суди
ўз
тарихида
биринчи
марта
инсайдерлик
ахборотидан
фойдаланиш
тўғрисидаги
иш
бўйича
қарор
чиқарди
1
.
Ўтган
ўн
йилликларда
Япония
молия
бозорида
кенг
тарқалган
инсайдерлик
фаолияти
мамлакат
молия
бозорининг
фаол
ривожланиши
йўлидагина
эмас
,
балки
бу
ерга
хорижий
сармояни
жалб
қилиш
йўлида
ҳам
ғов
-
тўсиқ
бўлиб
келар
эди
.
Жаҳон
молиявий
ҳамжамиятига
Япониянинг
самарали
интеграциялашуви
инсайдерлик
фаолиятини
ҳуқуқий
тартибга
солишни
тақозо
қиларди
.
Япониянинг
инсайдерлик
фаолиятини
тартибга
солувчи
қонунчилигининг
ривожланиш
жараёни
япон
корпорацияларининг
ривожланиш
тарихини
тўлақонли
акс
эттиради
.
Иккинчи
жаҳон
урушининг
охирида
Япония
молия
бозорида
акцияларнинг
асосий
ҳажмига
эгалик
қилиб
турган
корпорацияларнинг
йирик
уюшмалари
–
zaibatsu
иттифоқчиларга
қарашли
кучларнинг
тазйиқи
остида
парчаланди
2
.
Очиқ
молия
бозорини
шакллантириш
йўлидаги
уринишлар
икки
сабабга
кўра
самара
бермади
:
биринчидан
,
корпорациялар
банклардан
қарз
олишни
тўғридан
-
тўғри
молиявий
инвестициялардан
афзал
кўрардилар
,
иккинчидан
,
Японияда
амалда
бўлган
keiretsu
3
корпоратив
тузилмаси
ўзаро
боғланган
компанияларнинг
анча
берк
тизимига
сиртдан
инвестицияларнинг
кириш
имкониятини
чеклар
эди
.
Япония
молия
бозоридаги
фаолиятни
тартибга
солувчи
биринчи
қонун
– Securities Exchange Law of
1948 (SEL)
Иккинчи
жаҳон
урушидан
сўнг
кўп
ўтмай
қабул
қилинди
.
Унга
АҚШда
амалда
бўлган
1933
йилги
Securities Act
ва
1934
йилги
Securities Exchange Act
асос
бўлди
. SEL
нинг
асосий
қоидалари
қонун
Япония
ҳудуди
АҚШ
оккупацион
қўшинларининг
маъмурий
назорати
остида
бўлган
даврда
қабул
қилингани
билан
белгиланади
.
Ушбу
қонуннинг
58
ва
189-
моддалари
матнида
Exchange Act
қонуни
10(b)
ва
16(b)
бўлимларининг
мазмуни
такрорланган
бўлса
-
да
,
бу
қонуннинг
японча
вариантида
икки
муҳим
жиҳат
–
Молия
бозорлари
бўйича
федерал
хизматнинг
аналоги
ҳисобланган
Japanese
Securities
and
Exchange
Commission (JSEC)
нинг
мустақиллиги
ва
ахборотни
ошкор
этишга
талабларнинг
пасайиши
эътибордан
четда
қолди
. 1952
йилда
JSEC
фаолияти
сезиларли
даражада
чекланди
ва
қонунни
қўллаш
Молия
вазирлигига
,
аниқроғи
унинг
бўлими
– “Securities
Bureau of the Ministry of Finance”
га
топширилди
.
Вазирлик
молия
бозоридаги
фаолиятга
чеклашлар
белгилаш
сиёсатини
ёқламас
эди
.
Қонунчилик
1
Supreme Court Demotes Insider Trading Case, Mainichi Daily
News, 12 (Feb. 17. 1999).
2
Hiroshi Oda, Japanese Law 29. 2d ed. 1992.
3
Keiretsu –
етакчи
банк
/
компания
ва
унга
боғлиқ
бўлган
компаниялар
гуруҳидан
иборат
тузилма
. Keiretsu
аъзоси
бўлган
компанияларнинг
барчаси
бир
-
бирининг
акцияларига
эгалик
қилади
.
Етакчи
банк
/
компания
тузилманинг
қолган
аъзоларини
ҳомийларча
назорат
қилади
.
эҳтиёжларига
мувофиқ
олинаётган
ахборот
оқимининг
катталиги
ва
штатлар
тўлиқ
жамланмаганлиги
туфайли
Вазирлик
компаниялардан
ҳисобот
тақдим
этишни
талаб
қилувчи
модданинг
амал
қилишини
тўхтатди
.
Бу
ўз
-
ўзидан
қонуннинг
молия
бозоридаги
фаолиятни
тартибга
солувчи
бир
қанча
қоидалари
,
шу
жумладан
инсайдерлик
фаолиятини
тартибга
солувчи
қоидаларнинг
амал
қилиши
тўхташига
олиб
келди
4
.
Жаҳон
иқтисодиётига
Япония
иқтисодиётининг
интеграциялашуви
жараёнлари
кучайган
1980-
йилларнинг
ўрталаридан
бошлаб
мамлакат
молия
бозорининг
ажралмас
қисми
ҳисобланган
инсайдерлик
фаолияти
хорижий
инвестициялар
йўлида
асосий
тўсиққа
айланди
.
Ҳатто
Япония
ҳукумати
чет
эл
инвестицияларини
жалб
қилиш
учун
амалга
оширган
қонунчиликни
либераллаштириш
ҳам
кутилган
самарани
бермади
.
Аммо
баъзи
бир
омиллар
вазиятни
ўзгартирди
.
Биринчидан
,
Токио
биржаси
капиталлаштириш
бўйича
жаҳоннинг
йирик
биржалари
орасида
етакчи
ўринлардан
бирини
эгаллар
эди
,
шу
туфайли
ҳам
Япония
биржанинг
яхши
имижини
сақлаш
ва
мустаҳкамлашга
ҳаракат
қиларди
. 1948
йилда
Securities Exchange Law
қабул
қилинганидан
сўнг
унинг
суд
амалиётида
инсайдерлик
ахборотидан
фойдаланишга
доир
бирорта
ҳам
иш
кўрилмаган
эди
.
Чет
эл
оммавий
ахборот
воситалари
Японияни
“
инсай
-
дерлар
учун
жаннат
”
деб
атардилар
5
.
Иккинчидан
,
ин
-
сайдерлик
фаолиятини
тартибга
солиш
илғор
мамлакатларнинг
барчаси
учун
долзарб
муаммога
айланди
.
АҚШда
1984
йил
Insider Trading Sanctions Act,
1988
йилда
эса
– Insider Trading and Securities Fraud
Enforcement Act
қабул
қилинди
.
Иккала
қонунда
ҳам
инсайдерлик
фаолияти
учун
жазолаш
масалалари
тартибга
солинди
. 1985
йил
Буюк
Британияда
Com-
pany Securities (Insider Dealing) Act
қабул
қилинди
.
Германия
,
Франция
ва
Европа
Иттифоқининг
бошқа
мамлакатлари
ҳам
инсайдерлик
фаолиятини
тартибга
солувчи
қонун
ҳужжатларини
ишлаб
чиқишга
киришдилар
.
Учинчидан
, 1987
йилда
юз
берган
Tateho
корпорацияси
билан
боғлиқ
жанжал
вазиятни
бутунлай
ўзгартирди
.
Япония
кимё
саноати
компанияларидан
бири
– Tateho Kagaku Kogyo K. K.
давлат
қарз
мажбуриятлари
бозорида
21
млн
иена
(
тахминан
21
минг
АҚШ
доллари
)
ни
капиталлаштиришда
23
млрд
иена
(
тахминан
20
млн
АҚШ
доллари
)
ни
йўқотди
. 1
сентябрда
Tateho
компанияси
директорлар
кенгаши
мажлисини
ўтказди
, 2
сентябрда
эса
компания
кўрган
зарарлар
ҳақида
эълон
қилинди
.
Расмий
баёнотдан
сўнг
акциялар
баҳоси
бир
неча
баравар
пасайди
.
Ҳолбуки
, 11
августдан
21
августгача
бўлган
даврда
компаниянинг
етакчи
менежерларидан
олти
нафари
ўз
акцияларининг
ҳаммасини
сотиб
юборган
эди
.
Зарарлар
ҳақида
расмий
баёнот
берилишидан
бир
кун
олдин
Tateho
компаниясининг
асосий
акциядорларидан
бири
–
Hanshin
Sogo
Bank
компаниянинг
337
минг
дона
акциясини
сотиб
зарардан
қутулиб
қолди
6
.
Ушбу
компаниянинг
ўн
йирик
акциядоридан
иккитаси
ҳам
шундай
иш
кўрди
–
улар
ўз
4
Parke G. F. The Regulation of Insider Trading in Japan Introduc-
ing a Private Right of Action, 73 Wash. U. L. Q. 1399 (1995).
5
Shen-Shin Lu, Securities Regulation in Japan: an Update, 22
Denv. J. Int'l L. & Pol'y 121 (1993).
6
Masanori Hayashi. Japanese Insider Trading Law at The Advent
of the Digital Age: New Challenges Raised by Internet and Com-
munication Technology, 23 Hastings Comm. & Ent. L.J. 157
(2000).
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2010
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
6
акцияларини
август
ойида
сотиб
юбордилар
.
Умуман
олганда
бир
ой
ичида
76
акциядор
ҳар
бири
20
минг
донадан
акцияларни
сотди
. Tateho Kagaku Kogyo K. K.
билан
боғлиқ
жанжал
матбуотда
катта
шов
-
шувга
сабаб
бўлди
ва
инсайдерлик
фаолиятини
тартибга
солувчи
қонунчиликнинг
асосий
қоидалари
қайта
кўрилишига
туртки
берди
.
1988
ва
1989
йилларда
инсайдерлик
фаолиятини
тартибга
солиш
йўлида
жиддий
қадамлар
ташланди
ва
1989
йил
1
апрелда
амалдаги
қонунчиликка
тузатишлар
киритилди
.
Бу
тузатишлар
“Shoken Torihikiho”
да
кодекслаштирилди
.
Мамлакат
тарихида
биринчи
марта
инсайдерлик
фаолиятига
таръриф
берилган
ва
мазкур
ҳуқуқбузарлик
учун
жазо
назарда
тутилган
қонун
пайдо
бўлди
.
Тузатишлар
инсайдерлик
ахборотидан
фойдаланиш
имкониятини
сезиларли
даражада
чеклаган
бўлса
-
да
,
лекин
бу
қоидалар
аниқ
таърифланмагани
уларнинг
самарали
қўлланишига
монелик
қилар
эди
. Shoken Torihikiho
қабул
қилинганидан
сўнг
ўтган
етти
йил
ичида
инсайдерлик
ахборотидан
фойдаланиш
ғайриқонуний
деб
топилган
ишлар
бармоқ
билан
санарли
эди
.
Инсайдерлик
ахборотидан
фойдаланиш
учун
жавобгарликка
тортиш
ҳоллари
анча
кўпайган
1995
йилда
вазият
сезиларли
даражада
ўзгарди
. 1997
йилда
инсайдерлик
ахборотидан
фойдаланганлик
учун
назарда
тутилган
жиноий
жазолар
доираси
кенгайтирилди
.
Япония
қонунчилиги
қоидаларига
мувофиқ
,
фонд
бозорида
қимматли
қоғозлар
ҳақидаги
муҳим
маълумотларни
ўз
ичига
олган
ахборотдан
фойдаланган
ҳолда
фаолият
кўрсатиш
инсайдерлик
деб
ҳисобланади
1
.
Манфаатдор
инвесторнинг
олиш
имконияти
чекланган
ва
акцияларнинг
бозор
баҳосига
таъсир
кўрсатиши
мумкин
бўлган
ички
ахборот
муҳим
деб
эътироф
этилади
.
Ахборот
у
икки
йирик
матбуот
агентлигининг
мулкига
айлангунга
қадар
инсайдерлик
ахбороти
сифатида
тавсифланади
.
У
агентликларга
берилганидан
сўнг
12
соат
ўтгач
,
ҳар
қандай
манфаатдор
инвестор
мазкур
ахборотдан
битим
тузишда
фойдаланиши
мумкин
.
Инсайдерлик
фаолиятига
белгиланган
тақиқ
инсайдерлар
ва
квазиинсайдерларга
татбиқ
этилади
.
Компания
акцияларининг
10%
дан
кўпроғига
эгалик
қилувчи
акциядорлар
,
шунингдек
компания
директорлари
ва
ходимлари
инсайдерлар
деб
,
давлат
амалдорлари
,
шунингдек
компания
билан
расмий
муносабатларга
киришувчи
шахслар
,
шу
жумладан
юристлар
,
банк
хизматчилари
,
маслаҳатчилар
,
таржимонлар
ва
журналистлар
эса
квазиинсайдерлар
деб
эътироф
этиладилар
.
Ахборот
манбаи
инсайдер
эканлигидан
хабардор
бўлган
иккиламчи
инсайдерлар
ҳам
жавобгарликка
тортилишлари
мумкин
.
Япония
қонунчилигига
мувофиқ
инсайдер
ишлайдиган
компания
акциялари
билан
тузилган
битимларгина
инсайдерлик
фаолияти
деб
топилади
.
Айни
пайтда
компания
устидан
назоратни
қўлга
киритиш
мақсадида
инсайдерлик
ахборотидан
фойдаланган
ҳолда
акцияларни
харид
қилиш
учун
жавобгарлик
ҳам
назарда
тутилган
.
Япония
қонунчилигининг
асосий
қоидалари
АҚШ
қонунчилигидан
ўзлаштирилганига
қарамай
,
бу
ерда
“
ахборотни
ғайриқонуний
ўзлаштириш
”
назарияси
қўлланилмаган
.
Инсайдерлик
фаолиятини
бевосита
1
Langevoort D. C. 18 Insider Trading Regulation, Enforcement
and Prevention § 14:11, (2003).
тартибга
солувчи
қоидаларни
белгилаш
билан
бир
қаторда
,
Япониянинг
янги
қонунчилиги
фонд
биржасида
ўз
акциялари
билан
савдо
қилувчи
компаниялар
учун
ахборотни
ошкор
этишга
нисбатан
талабларни
кучайтирди
.
Ушбу
қонунчиликда
инсайдерлик
фаолияти
учун
олти
ойгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
ва
(
ёки
) 500
минг
иена
миқдорида
жарима
тариқасида
жиноий
жавобгарлик
назарда
тутилган
2
.
АВСТРАЛИЯ
Австралиянинг
инсайдерлик
фаолиятини
тартибга
солувчи
қонунчилиги
бошқа
мамлакатларнинг
шундай
қонунчиликлари
орасида
алоҳида
ўрин
эгаллайди
.
Прецедент
ҳуқуқ
тизими
амал
қилувчи
мамлакат
ҳисобланган
Австралияда
инсайдерлик
фаолиятини
тартибга
солиш
тизими
кодекслаштирилган
.
Бунда
инсайдерлик
фаолияти
учун
жавобгарлик
замирида
инсайдерлик
ахборотига
эгалик
ётади
.
Айбдорни
жавобгарликка
тортиш
учун
қонун
чиқарувчи
акциядорлар
томонидан
билдирилган
ишончи
бузиш
ҳолати
мавжудлигини
талаб
қилмайди
3
.
Қонунчиликнинг
мазкур
модели
инсайдерлик
ахбороти
учун
жавобгарликка
тортишнинг
прецедент
ҳуқуқига
асосланган
усули
самарали
эмаслиги
аён
бўлган
1990
йилларга
келиб
шаклланди
.
Инсайдерлик
фаолиятини
тартибга
солувчи
биринчи
қонун
ҳужжати
1961
йилда
қабул
қилинган
Companies Act
ҳисобланади
.
Бу
қонунда
компания
ходимлари
ички
ахборотдан
ўз
хизмат
мавқеларига
кўра
фойдаланишларига
умумий
тақиқ
белгиланган
эди
4
. 1975
йилда
Австралиянинг
бир
нечта
провинцияси
– New South Wales, Queensland,
Victoria
ва
Western Australia
қабул
қилган
қўшма
норматив
ҳужжат
– “Securities Industry Acts”
да
инсайдерлик
фаолиятига
янада
тўлиқроқ
таъриф
берилди
ва
бу
турдаги
ҳуқуқбузарлик
учун
фуқаролик
жавобгарлиги
назарда
тутилди
.
Қонунчилик
тузилмасининг
мураккаблиги
ва
таърифларнинг
аниқ
эмаслиги
туфайли
, 1980-
йилларда
молия
бозоридаги
битимларда
инсайдерлик
ахборотидан
фойдаланувчи
шахсларни
жавобгарликка
тортиш
йўлидаги
уринишлар
кутилган
самарани
бермади
.
Инсайдерлик
фаолиятини
тартибга
солишга
бўлган
қизиқишнинг
кучайишига
туртки
берган
омиллардан
бири
Австралия
молия
бозорининг
обрўсини
яхшилаш
ва
чет
эллик
инвесторларни
жалб
қилиш
нияти
билан
изоҳланар
эди
.
Айни
пайтда
Австралия
судлари
ишларни
кўришда
мавжуд
прецедентларни
янги
иқтисодий
шароитлар
нуқтаи
назаридан
талқин
қилишда
қийинчиликларга
дуч
келдилар
.
1987
йилнинг
октябридаги
молиявий
инқироз
қонунчиликни
янгилаш
зарурлигини
кўрсатди
. 1989
йил
февралда
Бош
прокурор
қонунчиликни
қайта
кўриш
таклифи
билан
чиқди
.
Ўз
талабларини
у
молия
бозорида
инсайдерлик
ахборотидан
фойдаланишга
монелик
қилувчи
омиллар
мавжуд
бўлмаган
вазият
юзага
келгани
билан
асослади
.
Махсус
комиссия
– Griffiths Committee
тузилди
ва
унинг
фаолияти
натижаси
ўлароқ
инсайдерлик
фаолиятини
тартибга
солувчи
қонунчиликка
тузатишлар
киритилди
.
Хусусан
,
инсайдерлик
фаолияти
тушунчасига
таъриф
берилди
,
қандай
ахборот
инсайдерлик
ахбороти
деб
топилиши
,
2
Langevoort D. C. 18 Insider Trading Regulation, Enforcement
and Prevention § 14:11, (2003).
3
АҚШ
қонунчилиги
бўйича
жавобгарлик
фақат
бундай
ишонч
бузилганида
келиб
чиқади
.
4
Companies Act No. 71, § 124 (1961 NWS Stat.).
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2010
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
7
ундан
фойдаланганлик
учун
ким
жавобгарликка
тортилиши
мумкинлиги
белгиланди
,
квазиинсайдерларнинг
жавобгарлиги
масалаларига
аниқлик
киритилди
.
Бундан
ташқари
,
инсайдерлик
фаолияти
учун
жавобгарлик
кучайтирилди
1
.
Янги
қонунчиликнинг
асосий
қоидалари
“Section 1002G
Corporations
Legislation
Amendment
Act”
да
бирлаштирилди
.
Қонунчиликда
охирги
ислоҳот
2001
йилда
амалга
оширилди
.
Ҳозирги
вақтда
Австралияда
инсайдерлик
фаолияти
2001
йилда
кучга
кирган
Australian Corporations Act
билан
тартибга
солинади
.
Унинг
қоидалари
компаниянинг
қимматли
қоғозлари
ҳақида
ошкор
этилмаган
ҳар
қандай
ахборотга
эга
бўлган
шахс
–
инсайдерга
қимматли
қоғозлар
билан
битимларни
амалга
оширишни
тақиқлайди
.
Австралия
қонунчилигига
мувофиқ
шахс
инсайдер
деб
топилиши
учун
у
акциялари
биржада
сотилаётган
компания
ходими
ёки
унинг
ҳамкори
бўлиши
шарт
эмас
.
Шахс
ахборотга
эга
эканлиги
ва
унда
қимматли
қоғозлар
ҳақида
уларнинг
бозор
баҳосига
жиддий
таъсир
кўрсатиши
мумкин
бўлган
ахборот
ифодаланганини
англашининг
ўзи
кифоя
қилади
.
Инсайдер
ушбу
ахборотни
била
туриб
ҳар
қандай
учинчи
шахсга
бергани
учун
айбдор
деб
топилиши
мумкин
. “Section
1002C of the Australian Corporations Act 2001”
га
мувофиқ
ўртача
статистик
инвесторнинг
қимматли
қоғозлар
билан
битимлар
тузиш
ёки
тузмаслик
ҳақидаги
қарорига
таъсир
кўрсатиши
мумкин
бўлган
маълумотлар
муҳим
ахборот
деб
эътироф
этилади
.
Инсайдерлик
фаолияти
учун
корпорацияларнинг
жавобгарлигини
назарда
тутувчи
нормалар
Австралия
қонунчилигида
1991
йилгача
мавжуд
эмас
эди
.
Бугунги
кунда
корпорация
қимматли
қоғозлар
билан
битимлар
тузишда
инсайдерлик
ахборотидан
фойдаланганлик
учун
жавобгарликка
тортилиши
мумкин
.
“Australian
Corporations
Act”
га
мувофиқ
инсайдер
,
агар
у
ўзи
фойдаланаётган
ахборот
ҳар
қандай
манфаатдор
инвестор
учун
очиқ
манбадан
олинганини
ёки
битимнинг
бошқа
тарафи
ҳам
ушбу
ахборотга
эга
бўлганини
исботлаб
берса
,
жавобгарликдан
қутулиб
қолиши
мумкин
(Section
1002T(2)).
Қонунчиликда
брокерлар
ва
молия
институтларининг
жавобгарлигини
истисно
қилувчи
баъзи
бир
ҳолатлар
ҳам
назарда
тутилган
.
Австралия
қонунчилигида
инсайдерлик
фаолияти
учун
ҳам
фуқаролик
жавобгарлиги
,
ҳам
жиноий
жавобгарлик
кўзда
тутилган
.
Масалан
,
корпо
-
рациялар
учун
1
млн
Австралиях
доллари
миқдорида
жарима
назарда
тутилган
.
Жисмоний
шахслар
учун
200
минг
Австралия
доллари
миқдорида
жарима
ва
(
ёки
)
беш
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
назарда
тутилган
.
1
Karmel R. S. Transnational Takeover Talk-Regulations to Ten-
der Offers and Insiders Trading in the United States, the United
Kingdom, Germany, and Australia, 66 U. Cin. L. Rev. 1133
(1998).
М
.
Р
.
Рустамбекова
Преподаватель
ТГЮИ
СУЖДЕНИЯ
О
ПРАВОВОЙ
ПРИРОДЕ
ЗАЛОГА
Развитие
рыночных
отношений
в
Республике
Узбекистан
сопровождается
усложнением
системы
денежных
обязательств
.
При
этом
на
первый
план
выдвигается
проблема
обеспечения
их
исполнения
.
Среди
способов
обеспечения
обязательств
традици
-
онно
надёжным
является
залог
1
.
Сущность
залога
заключается
в
предоставлении
кредитору
–
залогодержателю
права
на
приоритетное
(
за
некоторым
исключением
,
установленным
законом
)
удовлетворение
своего
требования
за
счет
заложенно
-
го
имущества
.
Главная
особенность
залога
заключается
в
вы
-
делении
какой
-
либо
вещи
,
которая
обременяется
воз
-
можностью
кредитора
удовлетворить
из
её
стоимости
свои
требования
по
основному
обязательству
при
не
-
выполнении
последнего
должником
.
Залог
представляет
собой
один
из
способов
обеспечения
исполнения
обязательств
,
сущность
ко
-
торого
заключается
в
том
,
что
кредитор
по
обеспечен
-
ному
залогом
обязательству
(
залогодержатель
)
имеет
право
в
случае
неисполнения
должником
этого
обяза
-
тельства
получить
удовлетворение
из
стоимости
за
-
ложенного
имущества
преимущественно
перед
други
-
ми
кредиторами
лица
,
которому
принадлежит
это
имущество
(
залогодателя
),
за
изъятиями
,
установлен
-
ными
законом
.
В
трудах
ученых
-
романистов
мы
встречаем
раз
-
личные
определения
понятия
залогового
права
и
сущ
-
ности
залоговых
отношений
.
Так
,
например
,
В
.
М
.
Хвостов
определяет
залог
как
«
право
на
имущественный
объект
,
из
которого
можно
получить
удовлетворение
в
случае
неисполне
-
ния
обязательства
»
1
.
По
мнению
Е
.
В
.
Пассека
, «
залоговое
право
есть
вещное
право
на
чужую
вещь
(jus in re aliena),
уста
-
навливаемое
в
пользу
кредитора
по
какому
-
либо
обя
-
зательству
с
целью
обеспечения
его
исполнения
по
тому
обязательству
».
Н
.
Боголепов
также
считает
,
что
залог
«
есть
право
кредитора
на
известную
вещь
должника
».
2
По
мнению
ряда
авторов
,
залог
представляет
собой
«
право
на
цену
известной
вещи
,
переданной
в
залог
».
3
Вопрос
о
природе
залога
в
большей
мере
явля
-
ется
теоретическим
.
Однако
данное
обстоятельство
нисколько
не
умаляет
его
актуальность
.
Уяснение
при
-
роды
залога
обладает
рядом
полезных
функций
.
Во
-
первых
,
оно
позволяет
уяснить
,
чем
же
является
сам
залог
как
способ
обеспечения
исполнения
обяза
-
тельств
.
Во
-
вторых
,
понимание
природы
залога
созда
-
ет
приращение
знаний
в
области
вещных
и
обязатель
-
ственных
прав
.
В
-
третьих
,
понимание
природы
залога
1
Дыдынский
Ф
.
С
.
Залог
по
римскому
праву
.
Варшава
. 1872.-
С
. 8.
1
Хвостов
В
.
М
.
Система
римского
права
.
Учебник
.
М
.:
Изда
-
тельство
«
Спартак
», 1996.-
С
.327
2
Боголепов
Н
.
Учебник
истории
римского
права
.
Пособие
к
лекциям
.
М
., 1907. –
С
. 181.
3
Муромцев
С
.
Римское
гражданское
право
.
М
., 1877-1878. –
С
. 206.