ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2010
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
49
Р
.
У
.
Рысназаров
ҚДУ
ўқитувчиси
ВОЯГА
ЕТМАГАНЛАРГА
НИСБАТАН
ТАЙИНЛАНГАН
ЖАЗОНИ
ИЖРО
ЭТИШ
ХУСУСИЯТЛАРИ
Мустақил
Ўзбекистон
халқининг
турмушининг
фаровонлиги
учун
,
ҳукуматимиз
томонидан
давлатимизнинг
барча
жабҳаларида
муҳим
демократик
ислоҳотлар
амалга
оширилмоқда
,
“
иқтисодиётда
юксак
самарадорликка
эришиш
,
жамиятда
қонун
устуворлигини
,
демократия
тамойилларини
қарор
топтириш
,
ҳалқ
учун
фаровон
турмуш
шароити
яратиш
мамлакатимизда
амалга
оширилаётган
ислоҳотларнинг
асосий
мақсадидир
”
деб
таъкидлайди
президентимиз
И
.
А
.
Каримов
.
1
Халқимиз
демократик
давлат
,
фуқаролик
жамият
қуриш
мақсади
сари
ҳамжиҳатликда
ҳаракат
қилаётган
бир
пайтда
,
бу
йўналишда
амалга
оширилаётган
ишларга
ўзининг
салбий
таъсирини
кўрсатувчи
бир
қатор
муаммолар
юзага
келмоқда
.
Бу
муаммолардан
бири
,
вояга
етмаганлар
томонидан
содир
этилаётган
жиноятчиликнинг
аҳволи
бўлиб
ҳисобланади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
“
ўтиш
даврининг
муайян
қийинчиликлари
шароитида
фуқаролар
онгида
,
айниқса
,
ёш
авлоднинг
бир
қисмида
,
ҳаётда
юксак
турмуш
даражасига
эришишнинг
асосий
усули
қонунга
хилоф
фаолият
билан
боғлиқ
,
деган
мутлақо
ахлоққа
зид
нуқтаи
назар
шаклланиши
ва
қарор
топиши
мумкин
”
2
деб
таъкидлаб
ўтган
эди
.
Янги
ижтимоий
-
иқтисодий
шароитда
,
ишлаб
чиқариш
ва
истеъмол
бозори
имкониятининг
қисқариб
бориши
,
инфляция
ва
нархларнинг
доимий
равишда
ошиб
бориши
Ўзбекистон
аҳолисининг
даромади
ва
мулкий
белгиларига
кўра
қатламланишига
,
фуқаролар
,
ва
айниқса
вояга
етмаганлар
ҳаётига
жиддий
равишда
таъсир
қилмоқда
.
3
Бундай
шароитларда
вояга
етмаган
шахсларга
нисбатан
тайинланган
жазони
ижро
этиш
жараёнларининг
хусусиятларини
ва
ижтимоий
даражасини
белгилаш
катта
аҳамият
касб
этади
.
В
.
А
.
Рыбальскаянинг
фикрича
,
вояга
етмаганлар
жиноятчилигига
давлатдаги
ижтимоий
,
иқтисодий
ўзгаришлар
ҳам
таъсир
этади
.
Бу
ҳолат
бошқача
яшаш
шароитининг
вужудга
келиши
,
меҳнат
қилишдаги
,
таълим
олишдаги
ўзгаришлар
билан
боғлиқ
бўлади
4
деб
таъкидлаб
ўтган
.
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларнинг
берган
статистик
маълумотларига
қараганда
Республикамиз
бўйича
2004-
йили
умуман
49440
та
шахс
судланган
бўлса
шулардан
3,2%
яъни
1571
си
вояга
етмаганлар
,
2005-
йили
умуман
43932
та
шахс
судланган
бўлса
шулардан
3,5%
яъни
1532
си
вояга
етмаганлар
,
2006-
йили
умуман
44665
та
шахс
судланган
шулардан
3,7%
яъни
1618
си
вояга
етмаганлар
, 2007-
йили
1
Каримов
И
.
А
.,
Адолат
,
Ватан
ва
Халқ
манфаати
ҳар
нарсадан
улуғ
.,
Т
.,
Ўзбекистон
.,-1998.,
С
.5.
2
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
ХХ
I
аср
бўсағасида
,
хавсизликка
таҳдид
,
барқарорлик
шартлари
ва
тараққиёт
кафолатлари
,
Т
,”
Ўзбекистон
”, 1997.,
С
.,90.
3
Холикулов
У
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикаси
жиноят
қонунчилиги
бўйича
вояга
етмаганларга
жазо
тайинлаш
муаммолари
.
Дисс
…
юрид
.
илм
.
номзоди
.-
Тошкент
,2006.-
С
.3.
4
Рыбальская
В
.
А
.
Проблемқ
борьбқ
с
преступностью
несовершеннолетних
.
М
. 1980. –
С
. 64.
умуман
43888
та
шахс
судланган
шулардан
3,5%
яъни
1524
си
вояга
етмаган
, 2008 –
йили
умуман
41823
та
шахс
судланган
бўлса
шулардан
3,1%
яъни
1317
си
вояга
етмаган
шахслар
,
уларнинг
ҳар
хил
мазмундаги
жиноятларни
содир
қилганликда
айибланиб
судланганлигини
кўрса
бўлади
.
5
Ҳозирги
вақтга
келиб
,
Республикамизда
вояга
етмаганлар
томонидан
содир
этилаётган
жиноятлар
сони
кўпайиб
бормаётган
бўлса
ҳам
,
уларнинг
яқин
вақтда
тезкорлик
билан
камайишини
кутиш
қийин
.
Очилаётган
жиноятлар
орасида
вояга
етмаганлар
томонидан
содир
этилаётган
жиноятларнинг
учраши
жуда
ачинарли
ҳол
. “
Жамият
ва
давлат
учун
ёш
авлоднинг
ахлоқан
бузилиши
ва
юзтубан
кетишидан
ҳам
аянчлироқ
,
ҳалокатлироқ
ҳол
борми
ўзи
?”
6
,
деб
таъкидлайди
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
А
.
Каримов
.
Таъкидлаш
жоизки
,
давлатимиздаги
ҳуқуқий
тизимда
вояга
етмаганларга
нисбатан
жазо
тайинлаш
ва
тайинланган
жазони
ижро
этиш
жараёнлари
ўзига
ҳос
аҳамиятга
эга
,
юқорида
кўрсатиб
ўтканимиздек
шу
беш
йил
мобайнида
,
яъни
2004-2008
йиллар
оралиғида
Ўзбекистон
Республикаси
худудида
умуман
223748
та
шахс
ҳар
хил
мазмундаги
жиноятларни
содир
этганлиги
учун
судланган
бўлса
,
шулардан
7562
нафари
вояга
етмаганлар
, 7562
вояга
етмаганлардан
1979
си
жарима
жазосига
, 1251
си
аҳлоқ
тузатиш
ишлари
жазосига
, 22
та
вояга
етмаганлар
қамоқ
жазосига
, 1350
та
вояга
етмаганларга
нисбатан
озодликдан
маҳрум
қилиш
тариқасида
жазолар
тайинланган
,
бундан
ташқари
2960
та
вояга
етмаганларга
нисбатан
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
Кодексининг
72
моддасига
асосан
шартли
жазолар
тайинланган
.
7
Бугунги
кунда
,
вояга
етмаганлар
жиноятчилигини
бартараф
этиш
,
уларга
қарши
курашиш
,
вояга
етмаганлар
орасида
тарбиявий
профилактика
ишларини
олиб
бориш
билан
бирга
,
вояга
етмаганларга
нисбатан
жазони
ижро
этиш
амалиётига
алоҳида
эътибор
берилмоқда
.
Вояга
етмаганларга
нисбатан
жиноят
-
ижроия
қонунчилиги
,
ўзига
ҳос
бўлган
махсус
мақсади
,
тамойили
,
стратегияси
,
шакли
ва
методига
эга
,
у
мамлакатнинг
иш
олиб
боришини
ва
жамиятлик
бирлашмаларнинг
жазони
ижро
этишини
,
вояга
етмаган
маҳкумларнинг
тузалиши
ва
жамиятга
қайтишини
ва
вояга
етмаган
маҳкумлар
ёки
бошқа
вояга
етмаганлар
томонидан
янги
жиноятлар
содир
этишининг
олдини
олишни
таъминлайди
.
Ўзбекистон
Республикаси
жиноят
ва
жиноят
–
ижроия
кодексида
вояга
етмаганларга
қўлланиладиган
жазо
ва
уни
ижро
этиш
тизимининг
асосий
вазифаси
вояга
етмаганларни
тарбиялаш
,
тузатиш
,
жиноятнинг
олдини
олиш
ва
уларни
жамиятга
қонунга
итоаткор
инсон
қилиб
қайтариш
бўлиб
ҳисобланади
.
Айтиб
ўтиш
жоизки
,
вояга
етмаганларга
нисбатан
жазони
ижро
этишда
,
тарбиялаш
ва
тузатишда
,
асосий
қонунимиз
5
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Суди
Умумий
юрисдикция
судларининг
2008-
йил
давомидаги
иш
фаолияти
туғрисида
статистик
маълумотлар
тўплами
.
Т
.- 2009-
йил
.
6
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
ХХ
I
аср
бўсағасида
,
хавсизликка
таҳдид
,
барқарорлик
шартлари
ва
тараққиёт
кафолатлари
,
Т
,”
Ўзбекистон
”, 1997.,
С
.,90.
7
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Суди
Умумий
юрисдикция
судларининг
2008-
йил
давомидаги
иш
фаолияти
туғрисида
статистик
маълумотлар
тўплами
.
Т
.- 2009-
йил
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2010
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
50
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
билан
кафолатланган
уларнинг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатлари
,
бўндан
ташқари
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилотининг
Бош
Ассамблеяси
томонидан
1989-
йили
қабул
қилинган
“
Бола
ҳуқуқи
”
ҳақидаги
Конвенциясида
кўрсатилган
талаблар
тўлиқ
таъминланган
бўлишлари
зарур
.
1
Маълумки
,
судланганларнинг
аксарият
қисмин
,
ҳеч
қайерда
жамиятга
фойдали
иш
билан
шуғулланмаган
,
ўқимаган
ва
кўпчилиги
ота
-
оналари
ажрашиб
кетишган
оилаларда
тарбияланган
вояга
етмаган
шахслар
ташкил
этади
.
2
Бундай
шароитларда
яшаган
вояга
етмаган
маҳкумларга
нисбатан
жазони
ижро
этиш
муассасаларида
тарбиявий
профилактик
ишларни
олиб
боришга
индивидуал
ёндашиш
лозим
,
сабаби
бу
тоифадаги
вояга
етмаганлар
онгида
,
феъл
-
атворида
атроф
муҳитдагиларга
нисбатан
нафрат
,
жаҳолат
мавжуд
бўлади
.
Агар
да
бундай
вояга
етмаган
маҳкумларни
жазони
ўташ
жойларида
тузатиш
ва
уларни
қонунга
итоаткор
инсон
қилиб
тарбиялаш
амалга
оширилмаса
,
кейинчалик
улар
жазони
ўташ
жойларидан
бўшагандан
сўнг
ҳам
қайта
ҳуқуқ
бузувчиликга
мойиллашган
бўлиб
,
рецидивистларга
айланадилар
.
Шунинг
учун
жазони
ўташ
жойларида
вояга
етмаганларга
нисбатан
тайинланган
жазоларни
ижро
этишни
дифференциациялаш
ва
индивидуаллаштириш
тамойилларига
асосланган
ҳолда
юқори
даражада
таъминланиши
,
жазони
ижро
этиш
муассасаларидаги
ходимлар
вояга
етмаганларни
умумтаълим
ўқитиш
,
уларга
тарбиявий
таъсир
кўрсатиш
,
меҳнат
билан
тарбиялаш
ва
касбий
таёрлашлар
учун
зарур
шароитларни
яратишлари
лозим
,
бунинг
учун
уларнинг
ўзлари
ҳам
юқори
малакали
касбий
таёрганликга
эга
,
педагогик
–
психологик
илмларининг
асосларини
яхши
ўзлаштирган
бўлишлари
шарт
.
Бундан
ташқари
жамият
ва
хуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органлар
томонидан
вояга
етмаганлар
орасидаги
жиноятчилик
ва
рецидив
жиноятчиликнинг
олдини
-
олиш
бўйича
саъй
-
ҳаракатлари
олиб
борилиши
жуда
зарур
.
Айрим
,
тарбия
колонияларида
ихтиёрсиз
равишда
рецидивистлар
тайёрлаб
етиштириш
учун
шароитлар
вужудга
келтирилмоқда
.
Аёнки
,
вояга
етмаганлар
томонидан
такрорий
жиноят
содир
қилинишининг
олдини
-
олиш
нафақат
жиноят
репрессиясини
кучайтиришдан
иборат
бўлиб
қолмасдан
,
балки
,
амалиётда
жиноят
ва
жиноят
–
ижроия
қонунчилигининг
муайян
тамойилларини
мустаҳкамлаш
ва
амалга
ошириш
,
шунингдек
,
озодликдан
маҳрум
қилиш
шаклидаги
жазони
ўтаётган
вояга
етмаган
шахсларнинг
ҳуқуқлари
ҳолатлари
,
қонуний
манфаатлари
ва
юридик
мажбуриятларини
эълон
қилиш
йўналишида
ҳаракат
қилишдан
иборат
.
3
Судланган
вояга
етмаганлар
томонидан
ўз
мажбуриятларига
қатъий
амал
қилишлари
,
аҳлоқий
ва
1
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
.,
Х
-
боб
.,
45-
моддаси
..
ва
БМТ
.
Бош
Ассамблеяси
Бола
ҳақидаги
Конвенцияси
, 20-
ноябрь
1989-
йил
қабул
қилинган
.
2
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Ахборот
марказидан
олинган
статистик
маълумотлар
.
3
Кашуба
Ю
.
А
.
Уголовно
-
исполнительная
политика
в
отноше
-
нии
несовершеннолетних
:
Автореф
.
дисс
…
докт
.
юрид
.
наук
.-
Рязань
,2002.-
С
.23.
ҳуқуқий
онгини
шакллантириш
,
жиноят
-
ижроия
тизимини
қонунийлик
ва
ҳуқуқий
жиҳатдан
тартибга
солиш
,
мустаҳкамлаш
ва
кейинчалик
уларни
либераллаштириш
,
жиноий
жазонинг
асосий
мақсади
бўлган
–
судланган
вояга
етмаган
шахсларни
тузатишга
эришиш
ва
уларни
жамиятга
қонунга
итоаткор
инсон
сифатида
қайтариш
учун
замин
яратади
.
Бундан
ташқари
,
судланган
вояга
етмаганларнинг
ҳуқуқий
ҳолатининг
барча
элементларини
тарбия
колонияси
маъмурияти
томонидан
таъминланиши
,
озодликдан
маҳрум
қилиш
шаклида
жиноий
жазони
ўташ
самарадорлигини
белгилаб
беради
.
Вояга
етмаган
шахсни
тузатиш
жараёни
,
вояга
етмаганнинг
эрки
чекланган
тарзда
ўтказилиши
боис
,
бу
ҳол
вояга
етмаганга
бир
томондан
ижобий
тузатиш
бўлиб
таъсир
қилса
,
иккинчи
томондан
ижтимоий
-
психологик
жиҳаттан
салбий
равишда
таъсир
этиши
мумкин
,
сабаби
,
вояга
етмаган
жиноятчини
озодликдан
маҳрум
қилиш
,
унинг
жамияттан
узоқлашиб
,
бегоналашиб
кетишини
кучайтириб
юборади
.
4
Шунинг
учун
замонавий
жиноят
–
ижроия
қонунчилигини
либераллаштириш
доирасида
,
судланган
вояга
етмаганларнинг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларининг
кафолатланганлиги
,
келажакда
уни
ижтимоийлашишини
амалга
оширишни
таъминлаш
,
жазони
ўташ
ва
озодликга
чиққандан
кейинги
даврда
улар
томонидан
янги
жиноят
содир
қилинишининг
олдини
-
олиш
,
ўсмирни
жамиятда
қонунга
итоаткор
ҳаётга
ўргатиш
имконини
яратади
.
Бугинги
кунда
жиноят
ва
жиноят
ижроия
қонунчилиги
олдида
турган
муаммолардан
бири
бу
,
вояга
етмаганларга
нисбатан
тайинланган
жазоларнинг
ижросининг
ҳуқуқий
асосларининг
шаклланиш
хусусиятларини
характерламоқ
ва
янгича
кўрсатмоқ
,
бундан
ташқари
,
вояга
етмаганларнинг
жиноятига
қарши
кураш
олиб
бориш
,
уларнинг
олдини
-
олиш
бўйича
,
мамлакатимиздаги
ва
чет
эл
қонунчиликларини
таҳлил
этиш
асосида
,
ўтмишдаги
ҳар
хил
тарийхий
-
сиёсий
вақтларда
вояга
етмаган
маҳкумларга
нисбатан
жазони
ижро
этиш
,
уларнинг
тузалиши
учун
кўлланилган
ҳуқуқий
–
сиёсий
ва
ижтимоий
воситаларнинг
асосий
усулларининг
хусусиятларини
аниқлаш
ва
уларни
умумлаштирган
ҳолда
ҳозирги
замон
талабларига
мослаштириб
,
вояга
етмаганларга
нисбатан
жазони
ижро
этишда
,
уларни
тарбиялаш
ва
тузатишда
фойдаланиш
зарур
.
Бу
бўйича
А
.
А
.
Шамансуров
“
жиноят
–
ижроия
тизимининг
пайдо
бўлиши
,
ривожланиш
тарихин
,
унинг
фаолиятин
тартибга
солишга
оид
чиқарилган
норматив
ҳужжатларни
ўрганиш
,
уларнинг
ўтмишдаги
тажрибаларин
назарий
тушиниб
етмоқ
ва
уларни
ҳозирги
вақтда
ижодий
фойдаланмоқ
пенитенциар
тизимидаги
юзага
келаётган
муаммоларни
ҳал
қилиш
имкониятини
яратади
”
5
деб
фикр
билдирган
.
Ўзбекистон
Республикаси
жиноят
-
ижроия
қонунчилиги
ўзининг
мустақил
ривожланишининг
бошидан
-
оқ
ҳалқаро
нормалари
ва
тамойилларига
асосланган
.
4
Абрамкин
В
.
Ф
.
Как
выжить
в
советской
тюрьме
.-
Красноярск
,1992,-
С
.94.
5
Шамансуров
А
.
А
.
Законодательное
обеспечение
Уголовно
-
исполнительной
системы
Республики
Ўзбекистан
.-
Т
.,2000,-
С
.6.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2010
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
51
Жазони
ижро
этиш
тизимининг
вазифаси
инсонпарварлик
тамойилларин
амалга
ошириш
,
вояга
етмаган
маҳкум
томонидан
содир
қилинган
жиноятнинг
характерига
қараб
эмас
,
унинг
психологик
таснифига
қараб
йўналтирилган
ҳолда
тарбиявий
ишлар
олиб
борилса
ўз
самарадорлигини
беради
.
1
Бунинг
учун
вояга
етмаган
маҳкумларнинг
ҳуқуқий
мақомини
ташкил
этувчи
халқаро
ҳуқуқий
нормаларни
таҳлил
этиш
ва
таснифлаш
жуда
зарур
,
бу
амалдаги
қонунчилик
концепциялари
асосида
тарбия
колонияларининг
иш
олиб
бориш
даражасини
ошириш
бўйича
янги
тизимларни
ишлаб
чиқиш
учун
,
янги
ғояларни
беради
.
Вояга
етмаганларга
нисбатан
озодликдан
маҳрум
қилиш
шаклидаги
жазоларни
тайинлаш
ва
бу
жазоларни
ижро
этиш
жараёнлари
инсон
ҳуқуқлари
ва
манфаатлари
таъминланган
холда
амалга
оширилиши
лозим
.
Давлатимизда
,
жиноят
ва
жиноят
-
ижроия
қонунчилигининг
мустақил
ривожланиши
бошлангандан
-
оқ
,
давлатимиз
томонидан
ўтказилаётган
ислоҳотларни
таҳлил
қилганимизда
,
вояга
етмаганлар
билан
ишлашда
асосий
йўналиш
шаклланганлиги
аниқланди
.
Шунга
қарамастан
,
жамиятимизда
,
вояга
етмаганларнинг
жиноятчилигининг
олдини
-
олишга
қўлланиладиган
замонавий
профилактиканинг
таъсир
этишин
пасайтирувчи
омиллар
мавжуд
,
булар
,
уларнинг
яшаш
таризи
,
инсонийлик
қадриятларнинг
йўқ
бўлиши
,
ўзларининг
мақсадига
етиш
учун
ижтимоий
томондан
ўринсиз
ҳаракатларни
содир
этишлари
,
ўзларининг
худбин
(
эгоистлик
)
манфаатлари
ва
мақсадларига
етиш
учун
ҳеч
нимадан
қайтмасликлари
бўлиб
ҳисобланади
.
Вояга
етмаганларга
намуна
буладиган
ижтимоий
гуруҳларнинг
камайиб
кетишлари
да
бу
вазиятларни
қўлламоқда
.
Айтиб
ўтилган
салбий
омилларни
бартараф
этиш
учун
вояга
етмаган
маҳкумларга
тарбиявий
-
тузатиш
,
таъсир
этиш
воситаларининг
замонавий
лойҳаларини
ва
вояга
етмаган
маҳкумларни
озодликдан
маҳрум
қилинган
шароитларда
сақлаш
жараёнида
юзага
келадиган
муаммоларни
янгича
илмий
назардан
кўриб
чиқиш
жуда
зарур
,
вояга
етмаган
маҳкумларнинг
жазони
ўташ
шароити
ва
тартибини
ўрганиш
,
озодликдан
маҳрум
этилган
вояга
етмаган
шахснинг
ҳуқуқий
мақомига
таъсир
этиш
механизмини
такомиллаштириш
,
вояга
етмаган
ҳуқуқбузувчининг
жамиятга
қайтишида
озодликдан
маҳрум
этишнинг
ўрни
ва
ролини
аниқлаш
,
жиноят
ва
жиноят
ижроия
қонунчилигининг
вояга
етмаганларга
таъсир
этиш
чораларининг
даражасини
,
жазони
ижро
этиш
муассасаларининг
ходимларининг
малакаларини
ошириш
,
уларнинг
вояга
етмаганлар
билан
ишлаши
учун
педагогик
–
психологик
жиҳатдан
касбий
етуклигини
таъминлаш
бўйича
таклифларни
ишлаб
чиқиш
лозим
.
1
Байдуков
Г
.
П
.
Шамис
А
.
В
.«
Реализация
принципа
социалной
гуманизации
в
процессе
исполнения
и
перевоспитания
осуж
-
денных
.
Личность
преступников
и
индивидульное
воздействие
на
них
»
сборник
науч
.
трудов
,-
М
.1989.-
С
.98
Б
.
Исломов
,
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ЖАЗОНИ
ЕНГИЛЛАШТИРУВЧИ
ҲОЛАТЛАРНИ
ТАСНИФЛАШНИНГ
АЙРИМ
ЖИҲАТЛАРИ
Жиноят
ҳуқуқи
назариясида
жазони
енгиллаштирувчи
ҳолатларнинг
қуйидаги
икки
турга
,
ёки
бошқача
қилиб
айтганда
икки
мустақил
институтга
,
яъни
:
1)
жиноят
таркибига
киритилган
ва
қилмишнинг
квалификация
қилинишига
таъсир
ўтказадиган
(
ЖКнинг
Махсус
қисмида
назарда
татилган
)
ҳамда
жиноий
жавобгарликни
дифференциация
қилиш
воситаси
вазифасини
бажарадиган
;
2)
жиноят
таркибига
кирмайдиган
,
жазонинг
турига
таъсир
ўтказадиган
(
ЖКнинг
Умумий
қисмида
назарда
тутилган
)
ҳамда
жазони
индивидуаллаштириш
воситаси
вазифасини
ўтайдиган
ҳолатларга
ажратиш
қабул
қилинган
2
.
М
.
Г
.
Ушакованинг
фикрича
,
юқоридаги
ҳолатлар
икки
алоҳида
гуруҳга
ажратилади
:
1)
жазони
енгиллаштирувчи
ҳолатлар
; 2)
ва
аниқ
жиноят
таркибларининг
квалификациялаш
ҳолатлари
.
Ҳар
бир
гуруҳдаги
енгиллаштирувчи
ҳолатлар
ЖКнинг
қайси
қисмида
жойлашганига
қараб
,
уларни
шартли
равишда
қуйидагича
номлаш
мумкин
:
а
)
умумий
(
жазони
индивидуаллаштириш
воситаси
вазифасини
ўтайдиган
)
ҳамда
б
)
махсус
(
жиноий
жавобгарликни
дифференциация
қилиш
воситаси
вазифасини
бажарадиган
)
енгиллаштирувчи
ҳолатлар
.
ЖК
Умумий
қисмида
ўз
ифодасини
топган
жазони
енгиллаштирувчи
ҳолатлар
–
суд
томонидан
жазони
индивидуаллаштириш
воситалари
категориясидаги
ҳолатларни
ташкил
этса
,
квалификациялаш
ҳолатларга
айбланувчининг
фаолияти
,
унинг
ушбу
фаолияти
билан
боғлиқ
тарзда
шахсини
тавсифловчи
ҳолатлар
киради
3
.
Умумий
қисмдаги
жазони
енгиллаштирувчи
ҳолатлар
аниқ
бир
жиноят
таркибининг
белгиси
саналмасдан
,
жиноятнинг
ва
жиноятчи
шахсининг
ижтимоий
хавфлилигини
аниқ
даражасини
белгиланишига
ва
ўз
навбатида
,
у
ёки
бу
турдаги
жиноят
учун
назарда
тутилган
санкция
доирасидаги
жазонинг
тури
ва
миқдорига
таъсир
ўтказади
4
.
Махсус
қисмда
назарда
тутилган
жазони
енгиллаштувчи
ҳолатлар
эса
,
аниқ
бир
жиноят
таркибининг
зарурий
белгиси
саналганлиги
боис
,
бошқа
бир
вазифани
ўтайди
,
яъни
бошқа
ҳолатлар
билан
биргаликда
жиноятнинг
сифат
тавсифини
ташкил
қилади
,
жиноят
таркибининг
бир
тури
тузилишига
ва
ўз
навбатида
жиноят
таркибининг
2
Долиненко
Л
.
А
.
Влияние
смягчающих
ответственность
об
-
стоятельств
на
индивидуализацию
наказания
и
на
освобожде
-
ние
от
уголовной
ответственности
с
применением
мер
общест
-
венного
или
административного
воздействия
:
Дисс
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. -
Томск
, 1980. -
С
.15;
Карпец
И
.
И
.
Отягчающие
и
смягчающие
обстоятельства
в
уголовном
праве
. -
М
., 1959. -
С
.25;
Красиков
Ю
.
А
.
Назначение
наказания
:
обусловленность
и
критерии
индивидуализации
. -
М
, 1991.-
С
.13-14;
Ушакова
М
.
Г
.
Смягчающие
наказание
обстоятельства
в
уголовном
праве
России
:
Дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
Москва
, 2002. -
С
.19,34.
3
Ушакова
М
.
Г
.
Смягчающие
наказание
обстоятельства
в
уголовном
праве
России
:
Дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
Москва
,
2002. -
С
.19-20.
4
Красиков
Ю
.
А
.
Назначение
наказания
:
обусловленность
и
критерии
индивидуализации
. -
М
, 1991.-
С
.12.
