ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
50
С
.
Н
.
Мамадиев
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ЖИНОЯТ
ИШИНИ
СУДГА
ҚАДАР
ЮРИТИШДА
ШИКОЯТ
БЕРИШ
МУДДАТЛАРИ
Амалдаги
ЎзР
ЖПК
таҳлили
апелляция
ва
кассация
тартибида
иш
юритишдан
ташқари
(
ЖПК
497
4
, 500-
моддалари
)
бошқа
ҳолатларда
шикоят
бериш
муддати
хусусидаги
масалага
ойдинлик
киритмаслигини
тасдиқлайди
.
Масалан
,
жиноят
-
процессуал
қонунчиликда
жиноят
ишини
тугатиш
тўғрисидаги
қарор
устидан
шикоят
бериш
муддати
белгиланмаган
(
ЎзР
ЖПК
374-
моддаси
тўртинчи
қисми
).
МДҲ
таркибига
кирувчи
баъзи
давлатлар
жиноят
-
процессуал
қонунчилигида
бу
муддат
аниқ
белгилаб
қўйилган
1
.
Асосан
бу
муддат
уч
-
беш
суткани
ташкил
қилади
.
Беш
суткалик
муддат
ижро
этилиши
мумкин
бўлмаган
(
қонуний
кучга
кирмайдиган
)
қарорнинг
юридик
кучига
ёки
фақат
иш
якунидан
манфаатдор
шахслар
томонидан
шикоят
қилишнинг
процессуал
оқибатларига
нисбатан
татбиқ
этиладими
?
деган
савол
туғилади
(
шикоят
бериш
муддати
тугаганидан
сўнг
шикоят
кўриб
чиқиш
учун
қабул
қилинмайди
).
ЎзР
ЖПКнинг
жиноят
ишларини
дастлабки
тергов
,
ишни
судда
кўришга
тайёрлаш
ва
ишни
судда
кўриш
босқичларида
тугатиш
тартибини
белгиловчи
нормаларининг
қиёсий
таҳлили
жиноят
ишини
тугатиш
тўғрисидаги
қарорни
ижро
этишга
фақат
у
кучга
кирган
,
яъни
унинг
устидан
шикоят
бериш
масаласи
қонуний
йўл
билан
ҳал
қилинган
пайтдан
эътиборан
киришилиши
лозим
,
деган
хулосага
келиш
имконини
беради
.
Муддатнинг
мақсад
ва
вазифасини
иш
якунидан
манфаатдор
шахсларнинг
ҳуқуқларини
муҳофаза
қилиш
воситаси
сифатида
тушунишдан
2
келиб
чиқиб
ва
шикоятни
жиноят
процесси
манфаатдор
иштирокчиларининг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишнинг
ҳуқуқий
воситаси
деб
таърифлаб
,
шикоят
бериш
муддатини
белгиламай
,
уларни
шикоятдан
ўз
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
учун
фойдаланиш
имкониятидан
маҳрум
этиш
тўғри
бўлмайди
.
Фикримизча
,
қонун
чиқарувчи
жиноят
ишини
тугатиш
тўғрисидаги
қарор
(
ва
умуман
,
бошқа
ҳолатлар
бўйича
ҳам
)
устидан
шикоят
бериш
муддатини
назарда
тутмай
,
манфаатдор
шахсларнинг
ўз
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишларини
мураккаблаштириш
баробарида
судгача
иш
юритишни
самарали
ўтишини
катта
хавф
остига
солиб
қўяди
(
яъни
шикоят
қилиш
муддатининг
аниқ
белгиланмаганлиги
шикоят
қилиш
ҳуқуқи
субъектларига
хоҳлаган
вақтда
шикоят
қилиш
имкониятини
яратиб
беради
.
Бу
эса
,
ўз
навбатида
,
оқилона
муддатда
берилмаган
ёки
анча
кеч
берилган
1
Смирнов
А
.
В
.,
Калиновский
К
.
Б
.
Комментарий
к
Уголовному
-
процессуальному
кодексу
Российской
Федерации
.
Постатей
-
ный
/
Под
общ
.
ред
.
А
.
В
.
Смирнова
. 2-
е
изд
.,
доп
.
и
перераб
.
СПб
.:
Питер
, 2004.
С
.332.
Уголовно
-
процессуальный
кодекс
Республики
Молдова
. 2003.
С
.154.
Уголовно
-
процессуальный
кодекс
Республики
Беларусь
. 1999.
С
.102.
Уголовно
-
процессуальный
кодекс
Республики
Киргизии
. 1999.
С
.33.
2
Летучих
В
.
И
.
Конституционный
принцип
обжалования
в
до
-
судебных
стадиях
советского
уголовного
процесса
.
Омск
,
1981.
С
.55.
шикоятларни
кўриб
чиқиш
ва
улар
юзасидан
тегишли
қарор
қабул
қилишни
нафақат
қийинлаштириши
,
балки
деярли
охирига
етиб
қолган
дастлабки
терговга
ҳалақит
бериши
мумкин
).
Жиноят
ишини
тугатиш
тўғрисидаги
қарор
устидан
шикоят
бериш
муддатининг
белгиланмаслиги
у
прокурор
томонидан
тасдиқланганидан
кейин
дарҳол
қонуний
кучга
киришини
англатади
ва
бу
,
манфаатдор
шахсларнинг
шикоят
бериш
имкониятини
истисно
этади
.
Шундай
қилиб
,
бизнинг
фикримизча
,
агарда
жиноят
ишини
тугатиш
тўғрисидаги
қарор
унинг
устидан
шикоят
бериш
муддати
жиноят
-
процессуал
қонунчиликда
ўз
ифодасини
топадиган
бўлса
,
шикоят
берилиши
то
у
ҳал
қилингунга
қадар
устидан
шикоят
билан
арз
қилинаётган
ҳаракат
ёки
қарорнинг
ижро
этилишини
тўхтатиб
турмайди
,
бундай
тартиб
тегишинча
суриштирувчи
,
терговчи
,
прокурор
ва
судья
томонидан
лозим
деб
топилган
ёки
ЖПКда
алоҳида
назарда
тутилган
ҳоллар
бундан
мустасно
.
Башарти
жиноят
-
процессуал
қонунчиликда
шикоят
бериш
муддати
белгиланар
экан
,
шикоят
беришнинг
муддати
қачондан
бошлаб
ҳисобланиши
кераклиги
тўғрисидаги
масала
ҳам
ҳал
қилиниши
мақсадга
мувофиқ
.
Хусусан
,
бугунги
кунда
жиноят
-
процессуал
ҳуқуқи
назариясида
шикоят
қилиш
ҳуқуқини
берувчи
муддат
қарор
чиқарилган
пайтдан
,
уни
прокурор
тасдиқлаган
пайтдан
,
манфаатдор
шахслар
иш
тугатилгани
ҳақида
хабардор
этилган
пайтдан
ёинки
манфаатдор
шахслар
қарор
билан
таништирилган
пайтдан
эътиборан
бошланиши
тўғрисида
мулоҳазалар
баён
этилган
.
Айрим
муаллифлар
1
қонунга
асосланиб
,
қарор
устидан
шикоят
бериш
муддатини
у
ҳақда
хабарнома
кимга
юборилган
бўлса
,
шу
шахс
бу
хабарномани
олган
санадан
эътиборан
ҳисоблаш
лозим
,
деган
фикрни
ҳимоя
қиладилар
.
Масалан
,
манфаатдор
шахслар
хабардор
этилганидан
сўнг
,
агар
қонунда
кўрсатилган
муддат
мобайнида
шикоят
тушмаган
бўлса
,
жиноят
ишини
тугатиш
тўғрисидаги
қарор
ҳақида
хабардор
этилган
шахс
унга
рози
деган
хулосага
келинади
ва
қарор
ижро
этилиши
мумкин
.
Бизнингча
,
бу
ёндашувни
тўғри
деб
бўлмайди
.
Юқорида
айтилганларга
асосланиб
,
ЎзР
ЖПКнинг
“
Жиноят
ишини
тугатиш
тўғрисидаги
қарор
”
деб
номланган
374-
моддасига
манфаатдор
шахсларга
жиноят
ишини
тугатиш
тўғрисидаги
қарор
ҳақида
хабар
беришнинг
бошқа
шаклини
,
қарорнинг
қонуний
кучга
кириш
пайтини
белгилашга
қаратилган
қуйидаги
мазмундаги
қўшимчаларни
киритиш
лозим
:
-
модданинг
тўртинчи
қисми
қуйидаги
таҳрирда
баён
этилсин
: “
Терговчи
ишни
тугатиш
тўғрисида
қарор
чиқаргач
,
бу
ҳақда
гумон
қилинувчига
,
айбланувчига
,
ҳимоячига
,
шунингдек
жабрланувчига
,
фуқаровий
даъвогарга
,
фуқаровий
жавобгарга
ва
уларнинг
вакилларига
,
худди
шунингдек
иш
корхона
,
муассаса
,
ташкилот
ёки
фуқаронинг
берган
хабари
билан
қўзғатилган
бўлса
,
шу
корхона
,
муассаса
,
ташкилот
вакилига
ёхуд
фуқарога
ёзма
равишда
хабар
қилади
.
Айни
вақтда
уларга
ишни
тугатиш
тўғрисидаги
қарор
устидан
прокурор
ёки
судга
қарор
билан
танишгандан
эътиборан
беш
сутка
мобайнида
1
Бутылин
В
.
Н
.
Рассмотрение
жалоб
граждан
на
действия
работников
органов
внутренних
дел
,
ущемляющие
права
и
законные
интересы
граждан
.
М
., 1992. 19-
б
.;
Научно
-
практический
комментарий
к
Уголовно
-
процессуальному
ко
-
дексу
РСФСР
.
М
., 1996.
С
.292.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
51
шикоят
қилиш
ҳуқуқига
эга
эканликлари
тушунтирилади
”;
-
модда
қуйидаги
мазмундаги
бешинчи
қисм
билан
тўлдирилсин
ва
бешинчи
ва
олтинчи
қисмлар
тегишинча
олтинчи
ва
еттинчи
қисмлар
деб
ҳисоблансин
:
“
Шикоят
берилиши
то
у
ҳал
қилингунга
қадар
устидан
арз
қилинган
ҳаракатнинг
бажарилиши
тўхтатиб
турилишига
сабаб
бўлади
”.
Жиноят
ишини
тугатиш
тўғрисидаги
қарор
жиноят
ишининг
ҳаракатини
белгилайди
ҳамда
жиноят
процесси
иштирокчиларининг
(
масалан
,
жабрланувчи
ва
унинг
вакилларининг
)
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларига
дахл
этиши
мумкин
.
Жиноят
ишини
тугатиш
тўғрисидаги
қарордан
ташқари
,
бундай
турдаги
қарорлар
қаторига
қуйидагиларни
ҳам
киритишимиз
мумкин
:
жиноят
иши
қўзғатишни
рад
этиш
тўғрисидаги
қарор
;
дастлабки
терговни
тўхтатиш
тўғрисидаги
қарор
;
дастлабки
тергов
муддатини
узайтириш
тўғрисидаги
қарор
.
Амалдаги
жиноят
-
процессуал
қонун
ҳужжатларида
жиноят
ишининг
ҳаракатини
тўхтатувчи
қарорлар
устидан
шикоят
қилишнинг
муайян
муддати
белгиланмаган
.
Бундан
ташқари
,
дастлабки
терговни
тўхтатиш
тўғрисидаги
қарор
устидан
шикоят
қилиш
имконияти
ҳақида
кўрсатма
ҳам
қонунда
мавжуд
эмас
.
Юридик
адабиётларда
жиноят
иши
қўзғатишни
рад
этиш
тўғрисидаги
қарор
устидан
беш
сутка
мобайнида
шикоят
қилиш
мумкин
,
деган
фикр
1
илгари
сурилган
.
Ғайриқонуний
қарорни
бекор
қилиш
учун
прокурор
уни
мазкур
қарор
ҳали
ҳамма
учун
мажбурий
тус
олмаган
,
яъни
кучга
кирмаган
шароитда
текшириши
лозим
.
Бу
фикрни
айрим
бошқа
муаллифлар
ҳам
илгари
суради
.
Уларнинг
фикрича
,
ҳамонки
бу
қарорлар
жиноят
процессининг
якунланишига
сабаб
бўлар
экан
,
улар
устидан
шикоят
бериш
муддати
чекланиши
лозим
2
.
Бизнингча
,
жиноят
ишининг
одил
судлов
сари
ҳаракатини
тўхтатувчи
қарорлар
устидан
шикоят
қабул
қилинган
қарор
билан
танишув
санасидан
эътиборан
беш
сутка
мобайнида
берилиши
мумкин
.
Мазкур
қарорлар
устидан
шикоят
қилишнинг
муайян
муддати
белгиланишининг
фойдали
томони
шундаки
,
биринчидан
,
прокурор
ёки
судья
қарорнинг
қонунийлиги
ва
асослилигини
баҳолаш
имкониятига
эга
бўлади
ва
зарур
ҳолда
,
масалан
,
жиноят
иши
қўзғатиш
ҳақида
кўрсатма
бериши
мумкин
;
иккинчидан
,
муайян
муддатнинг
мавжудлиги
узил
-
кесил
қарорлар
қабул
қилувчи
шахсларни
маълум
даражада
интизомга
солади
;
учинчидан
,
манфаатдор
шахсларга
ўз
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишга
янада
фаолроқ
киришиш
имконини
беради
.
Қонуний
кучга
кирган
қарор
устидан
шикоят
бериш
ҳали
юридик
оқибатларга
сабаб
бўлмаган
қарор
устидан
шикоят
беришга
қараганда
қийинроқ
.
Шундай
қилиб
,
шикоят
бериш
муддатларининг
мақсади
шикоят
қилиш
ҳуқуқини
чеклаш
эмас
,
балки
манфаатдор
шахсларнинг
шикоятларига
биноан
бекор
қилиниши
мумкин
бўлган
қарорлар
қонуний
кучга
киришининг
олдини
олишдан
иборат
.
1
Будников
В
.
Л
.
Обжалование
действий
и
решений
следова
-
теля
.
Волгоград
, 1990.
С
.33.
2
Изотова
О
.
В
.
Проблемы
судебного
контроля
при
возбужде
-
нии
и
предварительном
расследовании
уголовного
дела
:
Дисс
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 1996.
С
.16.
Судгача
иш
юритишда
қолган
қарорлар
ва
ҳаракатлар
(
ёки
ҳаракатсизлик
)
устидан
шикоят
бериш
муддати
ҳақидаги
масала
хусусида
юридик
адабиётларда
ҳар
хил
фикрлар
мавжуд
.
Хусусан
,
прокурор
шикоят
юзасидан
чиқарган
қарор
,
прокурорнинг
шикоятни
қаноатлантиришни
рад
этиш
тўғрисидаги
хабари
устидан
судга
шикоят
прокурорга
шикоят
тақдим
этилганидан
сўнг
,
агар
унга
жавоб
олинмаган
бўлса
,
бир
ой
мобайнида
берилиши
мумкин
1
.
Бошқа
муаллифлар
2
эҳтиёт
чораси
сифатида
қамоққа
олиш
тўғрисидаги
қарор
ёки
қамоқда
сақлаб
туриш
муддатини
узайтириш
устидан
шикоят
бериш
муддати
белгиланиши
лозим
деб
ҳисоблайди
.
Хусусан
,
В
.
И
.
Никандров
ва
Г
.
Е
.
Пономарев
шикоят
бериш
муддатини
5-6
сутка
қилиб
белгилашни
таклиф
қиладилар
1
,
О
.
И
.
Цоколова
бу
муддатни
7-10
сутка
қилиб
белгилашни
таклиф
қилади
2
.
Биз
эҳтиёт
чорасини
танлаш
,
тергов
муддатларига
риоя
этмаслик
ва
терговчининг
ғайриқонуний
ҳаракатлари
устидан
шикоят
бериш
муддатлари
чекланиши
мумкин
эмас
,
деб
ҳисобловчи
олимлар
4
фикрига
қўшилмаймиз
.
Яна
бир
гуруҳ
муаллифлар
5
эса
,
судгача
иш
юритишда
шикоят
бериш
муддатини
жиноят
ишини
тергов
қилишнинг
умумий
муддатларига
боғлайдилар
.
Бизнингча
,
барча
процессуал
ҳаракатлар
ва
қарорларга
нисбатан
шикоят
қилишнинг
умумий
беш
кунлик
муддатини
белгилаш
ўринли
бўларди
.
Фикримизни
шу
билан
асослаймизки
,
аниқ
ва
қисқа
муддатнинг
белгиланиши
дастлабки
тергов
муддатига
ҳам
таъсир
этмайди
ҳамда
пировардида
унинг
сифатли
ва
тезкорлигини
таъминлайди
.
Прокурор
ва
судьяга
шикоят
бериш
тартиби
.
Прокурорга
шикоят
бериш
тартиби
ЎзР
ЖПКнинг
241-,
258-, 269-, 338-, 358-, 374-
моддаларида
ва
айрим
бошқа
нормаларда
белгиланган
.
Судга
шикоят
бериш
тартиби
ЎзР
ЖПКнинг
308-
моддасида
назарда
тутил
-
ган
ва
шикоятларнинг
муайян
предмети
(
пул
тўловини
амалга
ошириш
)
билан
боғланган
.
Суриштирув
органи
,
терговчи
ва
прокурорнинг
бошқа
,
шу
жумладан
,
судгача
бўлган
босқичдаги
ҳаракатлари
ва
қарорлари
устидан
судга
шикоят
1
Ўша
жойда
.
С
.116.
2
Масалан
,
қаранг
:
Галузо
В
.
Н
.
Судебный
контроль
за
закон
-
ностью
и
обоснованностью
содержания
под
стражей
подоз
-
реваемых
и
обвиняемых
на
стадии
предварительного
рас
-
следования
:
Дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 1995.
С
.63;
Никанд
-
ров
В
.
И
.,
Пономарев
Г
.
Е
.
Судебная
проверка
правомерности
ареста
и
продления
срока
содержания
под
стражей
//
Про
-
блемы
современного
уголовного
и
уголовно
-
процессуального
законодательства
России
.
М
., 1993.
С
.141;
Цоколова
О
.
И
.
Применение
органами
предварительного
следствия
и
дозна
-
ния
мер
процессуального
принуждения
под
судебным
кон
-
тролем
:
Дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
М
., 1995.
С
.16.
1
Никандров
В
.
И
.,
Пономарев
Г
.
Е
.
Указ
.
соч
.
С
.141.
2
Цоколова
О
.
И
.
Указ
.
соч
.
С
.16.
4
Бажанов
М
.
И
.
Свидетели
,
их
права
и
обязанности
по
совет
-
скому
уголовному
процессу
.
М
., 1955.
С
.29–33;
Савицкий
В
.
М
.
Прокурорский
надзор
за
дознанием
и
предварительным
следствием
.
М
., 1959.
С
.127.
5
Летучих
В
.
И
.
Обжалование
в
стадиях
возбуждения
и
рас
-
следования
уголовных
дел
в
советским
уголовном
процессе
:
Дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
Свердловск
, 1972.
С
.220;
Селезнев
М
.
Процессуальные
вопросы
судебной
проверки
законности
и
обоснованности
арестов
//
Законность
. 1993.
№
7.
С
.43.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
52
қилиш
тартиби
Жиноят
-
процессуал
кодексида
назарда
тутилмаган
.
Биз
нафақат
судга
,
балки
прокурорга
ҳам
шико
-
ят
қилишнинг
ягона
тартибини
ўрнатиш
мақсадга
мувофиқ
деб
ҳисоблаймиз
.
Шикоят
қилиш
умумий
тар
-
тибини
процессуал
йўл
билан
мустаҳкамлашнинг
за
-
рурлиги
шу
билан
белгиланадики
,
умумий
юрисдикция
судлари
аризачиларга
уларнинг
муайян
жиноят
ишла
-
ри
бўйича
дастлабки
тергов
доирасида
суриштирув
органлари
,
терговчилар
ва
прокурорлар
чиқарган
қарорлар
ва
амалга
оширган
ҳаракатлар
(
ёки
ҳаракатсизлик
)
устидан
берилган
шикоятларини
кўриб
чиқиш
учун
қабул
қилишни
рад
этадилар
.
Суриштирув
органи
,
терговчи
,
прокурор
ва
судьянинг
процесс
иш
-
тирокчиларининг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатлари
-
ни
чекловчи
ҳаракатлари
ва
қарорлари
устидан
шико
-
ят
қилишнинг
умумий
тартиби
шикоятлар
ўз
вақтида
кўриб
чиқилишини
кафолатлаш
имконини
беради
.
ЎзР
ЖПКнинг
358-
моддасига
мувофиқ
терговчи
-
нинг
ҳаракатлари
ва
қарорлари
устидан
шикояни
тер
-
гов
бўлинмаси
бошлиғига
ва
ишни
тергов
қилишда
қонунларга
риоя
этилиши
устидан
назорат
олиб
бора
-
ётган
прокурорга
,
прокурорнинг
ҳаракатлари
ва
қарорлари
устидан
шикоят
юқори
турувчи
прокурорга
бериши
мумкинлиги
кўзда
тутилган
.
Шикоят
беришнинг
мазкур
тартибида
прокуратура
(
тергов
қилишда
қонунларга
риоя
этилиши
устидан
назорат
олиб
бораётган
прокурор
ёки
юқори
турувчи
прокурор
)
қабулхонаси
ёки
девонхонаси
орқали
ёҳуд
бевосита
суриштирувни
амалга
оширувчи
шахс
ёки
терговчи
орқали
ҳам
тақдим
этилиши
мумкин
.
Бироқ
,
суриштирувни
амалга
оширувчи
шахс
,
терговчи
,
прокурор
орқали
судга
ёки
прокурорга
шикоят
бериш
ва
уни
расмийлаштириш
тартиби
ЎзР
Жиноят
-
процессуал
кодексида
аниқ
белгиланмаган
.
ЎзР
ЖПКнинг
216 (
иккинчи
қисм
)
ва
231-
моддаларида
фақат
процессуал
мажбурлов
чораларини
ижро
қилувчи
жой
маъмурияти
ушланганлар
ва
қамоққа
олинганларнинг
шикоят
,
ариза
ва
хатларини
улар
маъмуриятга
берилганидан
кейинги
кундан
кечиктирмасдан
тегишли
жойларга
жўнатиши
шартлиги
ва
жиноят
содир
этишда
гумон
қилиниб
ушлаб
турилган
шахсларнинг
прокурор
,
терговчи
ёки
суриштирувчига
йўллаган
шикоят
ва
аризалари
уларга
топширилиши
кўрсатилган
.
Юридик
адабиётларда
мазкур
қоидани
таҳлил
қилиш
натижасида
унинг
ички
зиддиятини
намоён
этади
,
деган
фикрга
дуч
келиш
мумкин
.
Зотан
,
мазкур
таомил
терговчининг
ўз
ҳаракатлари
устидан
шикоят
берилишида
фаол
иштирок
этиши
назарда
тутилади
.
Бу
муаммонинг
энг
мақбул
ечими
терговчини
шикоят
бўйича
бирон
-
бир
ҳаракатни
амалга
ошириш
ҳуқуқидан
маҳрум
этишдир
,
шикоят
берилган
ҳолда
икки
томонлама
алоқа
:
аризачи
–
ариза
йўлланган
шахс
(
орган
)
алоқаси
мавжуд
бўлиши
лозим
.
Бу
ерда
бошқа
ҳар
қандай
оралиқ
бўғинлар
ортиқча
1
,
деган
мулоҳаза
ўринли
.
Шикоят
қилиш
амалиётини
ўрганиш
чоғида
биз
терговчи
,
суриштирувни
амалга
ошираётган
шахс
орқали
шикоят
келтириш
билан
боғлиқ
бирорта
ҳам
ҳолатга
дуч
келмадик
.
Бироқ
юқорида
илгари
сурилган
таклифни
қабул
қилиш
мумкин
эмас
,
деб
ҳисоблаймиз
.
Бинобарин
,
мазкур
тартиб
қонунда
мустаҳкамланган
ва
тегишли
равишда
ижро
этилиши
лозим
;
иккинчидан
,
шикоят
,
айтайлик
,
қамоқда
сақланаётган
шахс
1
Будников
В
.
Л
.
Указ
.
соч
.
С
.22.
томонидан
берилган
ҳолда
,
у
фақат
оралиқ
бўғинлар
(
шахс
қамоқда
сақланаётган
жой
маъмурияти
ва
ҳ
.
к
.)
орқали
тақдим
этилиши
мумкин
.
Бундан
ташқари
,
айрим
муаллифлар
2
шикоятни
юборишнинг
мазкур
тартиби
уни
судья
ёки
прокурор
томонидан
кўриш
жараёнини
тезлаштириши
мумкин
,
деб
ҳисоблайди
.
Шикоятни
оралиқ
бўғинлар
орқали
бериш
тартиби
қонунда
аниқ
белгиланмаган
.
Бизнинг
назаримизда
,
ушбу
ўринда
юридик
адабиётларда
3
таклиф
қилинган
қуйидаги
тартиб
ўринлидир
:
ёзма
шикоят
олингач
,
бу
ҳақда
тегишли
баённома
тузилади
.
Баённомада
унинг
қачон
,
қаерда
,
ким
томонидан
ва
нима
муносабати
билан
тузилганлиги
,
шикоятнинг
қисқача
мазмуни
,
унинг
қаерга
ва
кимга
юборилиши
аниқ
кўрсатилади
.
Баённома
жиноят
ишига
илова
қилинади
,
унинг
нусхаси
эса
аризачига
берилади
.
Шундан
кейин
терговчи
ушбу
масала
юзасидан
ўз
ту
-
шунтиришларини
баён
этиб
уларни
берилган
шикоят
,
уни
қабул
қилиш
баённомасининг
нусхаси
,
ҳаракат
ёки
қарорнинг
қонунийлиги
ва
асослилигини
тасдиқловчи
материаллар
ва
кузатув
хати
билан
бирга
назорат
қилувчи
прокурор
ёки
судга
юборади
.
Шикоят
бериш
тартиби
қонун
йўли
билан
аниқ
тартибга
солинмагани
қонун
ҳужжатларига
судгача
иш
юритишда
прокурор
ва
умумий
юрисдикция
судига
шикоят
беришнинг
бир
хил
тартибини
белгилаш
мақсадга
мувофиқ
.
Ўзбекистон
Республикаси
жиноят
-
процессуал
қонунчилигида
шикоятларни
прокуратура
органлари
томонидан
кўриб
чиқиш
масалаларига
алоҳида
эътибор
берилган
.
Хусусан
,
бунга
ЎзР
ЖПКнинг
241-, 258-, 269-, 338-, 358-, 374-
моддалари
,
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
қонуннинг
7-
моддаси
бағишланган
.
Прокурорлар
шикоятларни
қабул
қилиш
ва
уларни
кўриб
чиқиш
орқали
ўзларига
қонунга
биноан
юклатилган
мажбуриятни
бажарадилар
,
бунда
улар
қонунда
белгиланган
махсус
тартибга
риоя
қиладилар
.
Айни
вақтда
,
прокуратура
органлари
томонидан
шикоятларни
қабул
қилиш
ва
кўриб
чиқишда
камчиликлар
мавжуд
эмас
,
деб
бўлмайди
.
Асосли
шикоятларни
лозим
даражада
текширмасдан
рад
этиш
,
шикоятларни
ҳал
қилиш
учун
ҳаракатлари
устидан
арз
қилинаётган
мансабдор
шахсларга
топшириш
ҳоллари
учраб
туради
.
Бунда
прокуратура
органлари
айрим
мансабдор
шахсларининг
айбловга
мойиллиги
ва
нохолислиги
жиноят
-
процессуал
қонунчилигининг
бузилишига
асосий
сабаб
бўлади
1
.
Прокуратура
органлари
тизимида
фуқаролар
мурожаатларининг
умумий
ҳисоби
юритилса
-
да
,
бу
айрим
амалиёт
ходимлари
ҳамда
олимлар
2
фикрига
кўра
,
ҳар
доим
ҳам
муайян
бир
жабҳалардаги
ишларнинг
ҳақиқий
ҳолати
ҳақида
тўғри
хулоса
чиқариш
имконини
беравермайди
.
Прокуратура
органларининг
шикоятларни
кўриб
чиқиш
ишидаги
камчиликлари
тўғрисида
сўз
юритар
эканмиз
,
айни
вақтда
шикоят
қилиш
институтини
қонун
2
Лобанов
А
.
П
.
Правоотношения
адвоката
-
защитника
со
сле
-
дователем
и
лицом
,
производящим
дознание
.
Тверь
, 1993.
С
.91–92;
Изотова
О
.
В
.
Указ
.
соч
.
С
.122.
3
Будников
В
.
Л
.
Указ
.
соч
.
С
.22–23;
Щерба
С
.
П
.,
Зайцева
О
.
А
.
Охрана
прав
потерпевших
и
свидетелей
по
уголовным
делам
.
М
., 1996.
С
.52.
1
Характер
,
причины
и
способы
устранения
ошибок
в
стадии
предварительного
следствия
:
Методическое
пособие
.
М
.,
1990.
С
.63.
2
Панов
Р
.
В
.,
Сорокин
В
.
Д
.,
Хохлов
В
.
Ф
.
Вопросы
совершен
-
ствования
работы
с
обращениями
граждан
//
Правоведение
.
1984.
№
1.
С
.44.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
53
йўли
билан
тартибга
солишни
ҳам
такомиллаштириш
лозимлигини
қайд
этиб
ўтиш
ўринли
бўлади
деб
ўйлаймиз
.
Шикоятларни
прокурор
томонидан
кўриш
механизмида
ечимини
топиш
лозим
бўлган
қуйида
баён
этилган
бир
қанча
назарий
ва
амалий
муаммолар
мавжуд
бўлиб
,
уларни
бартараф
этиш
ушбу
институтни
янада
ривожлантиришга
хизмат
қилади
деган
умиддамиз
:
Шикоятни
прокурор
томонидан
кўриб
чиқиш
муддати
.
ЎзР
ЖПКда
бир
ҳолатдан
ташқари
прокурор
томонидан
шикоятни
кўриб
чиқиш
муддати
аниқ
белгиланмаган
ёки
бошқача
айтадиган
бўлсак
,
жиноят
-
процессуал
қонун
ҳужжатларида
шикоятни
кўриб
чиқиш
муддатлари
ҳақида
умуман
тўхталиб
ўтилмаган
.
Чунончи
,
ЎзР
ЖПКнинг
241-
моддасига
биноан
дастлабки
терговда
танланган
эҳтиёт
чораси
устидан
терговни
назорат
қилувчи
,
эҳтиёт
чорасини
бекор
қилишга
ёки
ўзгартиришга
ҳақли
бўлган
прокурор
шикоятни
олганидан
сўнг
уч
сутка
ичида
уни
қараб
чиқиши
ҳамда
шикоят
берган
шахсни
ўз
қароридан
воқиф
этиши
шарт
.
Айрим
ҳолларда
холисона
қарор
қабул
қилиш
бир
қанча
ҳаракатларни
(
экспертиза
,
тергов
эксперименти
,
шикоят
ва
унинг
материалларини
ўзбек
тилига
ёки
дастлабки
тергов
олиб
борилаётган
тилга
таржима
қилиш
,
баъзан
маълумотнома
ва
тавсифномаларни
сўраб
олиш
)
бажаришни
тақозо
этадики
,
бунга
қонунда
кўрсатилганидан
кўпроқ
вақт
талаб
этилиши
мумкин
.
Шуни
таъкидлаш
лозимки
,
айрим
ҳолларда
прокуратура
органларида
шикоятларни
кўриб
чиқиш
муддатларига
амалда
риоя
этилаётгандек
қилиб
кўрсатиш
учун
улар
прокурор
шикоят
билан
танишиб
чиқиб
,
уни
ижро
этиш
юзасидан
кўрсатма
берганидан
сўнггина
рўйхатга
олинади
.
Бундай
амалиёт
шикоятларни
кўриб
чиқиш
муддати
ғайриқонуний
тарзда
чўзилишига
олиб
келади
ҳамда
қонунни
бузиш
сифатида
баҳоланиши
лозим
.
Қонун
ҳужжатларининг
таҳлили
мазкур
муаммони
ечиш
йўллари
ҳақидаги
саволга
аниқ
жавоб
бермайди
.
Жумладан
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
Қонуни
32-
моддасининг
2-
қисмида
қуйидагича
белгиланган
:
“
Прокурор
ўзига
тушган
шикоят
ёки
аризани
белгиланган
муддатда
кўриб
чиқиши
,
зарур
чора
-
тадбирлар
кўриши
ҳамда
ўз
қарори
тўғрисида
аризачига
маълум
қилиши
шарт
”.
ЎзР
Бош
прокурорининг
“
Ўзбекистон
Республикаси
прокуратураси
органларида
фуқаролар
ва
юридик
шахсларни
мурожаатларини
кўриб
чиқиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
2004
йил
10
декабрь
37-
сон
буйруғи
билан
тасдиқланган
йўриқномага
(29-
банди
)
биноан
аризаларни
ҳал
қилиш
муддати
тегишлича
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокурори
,
Бош
прокурорнинг
ўринбосарлари
,
вилоят
,
шаҳар
,
туман
прокурорлари
ва
уларга
тенглаштирилган
прокурорлар
томонидан
истисно
тариқасида
узоғи
билан
бир
ойга
узайтирилиши
мумкинлиги
кўзда
тутилган
бўлиб
бу
ҳақда
албатта
,
мурожаат
қилган
шахсга
ҳамда
мурожаатни
назоратга
олган
органга
маълум
қилинади
.
Ушбу
тартиб
фуқароларнинг
прокуратура
органларига
шикоят
қилишининг
умумий
муддатларини
белгилайди
.
Бироқ
,
бизнингча
,
судгача
бўлган
босқичда
прокуратура
органлари
томонидан
шикоятни
кўриб
чиқишнинг
худди
суд
томонидан
кўриб
чиқиш
муддати
каби
уч
ва
беш
кунлик
муддатларининг
белгиланиши
мақсадга
мувофиқ
бўлиб
,
бу
процесс
иштирокчилари
қонуний
манфаатлари
ҳамда
дастлабки
тергов
тезкорлиги
ва
ўз
навбатида
самарадорлигини
таъминлайди
.
Юқорида
баён
этилганларни
ҳисобга
олиб
,
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштириш
ва
шикоятларни
кўриб
чиқиш
ҳамда
ҳал
қилиш
тушунчаларини
аниқ
фарқлашга
қаратилган
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритиш
лозим
деб
ҳисоблаймиз
.
Шу
муносабат
билан
:
–
ЎзР
“
Прокуратура
тўғрисида
”
ги
Қонунининг
“
Фуқароларнинг
ариза
ва
шикоятларини
ҳамда
юридик
шахсларнинг
мурожаатларини
кўриб
чиқиш
”
деб
номланган
7-
моддаси
тўртинчи
қисмини
қуйидаги
таҳрирда
тўлдириш
лозим
: “
Прокурор
томонидан
қабул
қилинган
қарор
шахс
ўз
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишни
сўраб
судга
мурожаат
этишига
монелик
қилмайди
”.
–
ЎзР
ЖПКга
киритиладиган
янги
“
Жиноят
иш
юритувида
илтимоснома
ва
шикоятлар
”
деб
деб
номланган
бобига
қуйидаги
таҳрирда
модда
киритишни
таклиф
этамиз
: “
Прокурор
шикоятни
уни
олган
пайтдан
эътиборан
уч
сутка
мобайнида
кўриб
чиқиши
шарт
.
Шикоятни
текшириш
учун
қўшимча
материалларини
сўраб
олиш
ёки
бошқа
чоралар
кўриш
лозим
бўлган
фавқулодда
ҳолларда
шикоятни
бу
ҳақда
шикоят
берган
шахсни
хабардор
этган
ҳолда
беш
суткагача
муддатда
ҳал
қилишга
йўл
қўйилади
”.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
говорит
о
сроках
подачи
жалобы
в
уголовном
процессе
.
В
основной
части
статьи
рассматриваются
сроки
подачи
жалоб
в
досудебном
рассмотрении
уголовных
дел
.
В
заключении
автор
вносит
конкретные
предло
-
жения
по
совершенствованию
национального
законо
-
дательства
в
указанной
сфере
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
speaks about terms of submission of the complaint in
criminal trial.
In the basic part of the article terms of submission
of complaints in pre-judicial consideration of criminal
cases are considered.
In the conclusion the author brings specific propos-
als on perfection of the national legislation in the specified
sphere.
