ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
92
бўлиб
,
ушбу
қонун
жамоатчилик
назоратини
жамият
ҳаётига
кенг
тадбиқ
қилиш
учу
насос
бўлиб
ҳизмат
қилар
эди
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
по
-
нятие
и
развитие
гражданского
общества
.
В
основной
части
статьи
автор
рассматривает
вопросы
общественного
контроля
в
гражданском
об
-
ществе
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
в
развитии
страны
и
гражданского
общества
в
ней
сле
-
дует
принять
закон
об
общественном
контроле
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
characterizes concept and development of a civil society.
In the basic part of the article the author considers
public control questions in a civil society.
In the conclusion the author comes to opinion that
in development of the country and a civil society in it it is
necessary to pass the law on public control.
А
.
Ҳамидов
ТДЮИ
ўқитувчиси
ДАВЛАТ
МОЛИЯВИЙ
ФАОЛИЯТИНИНГ
МАЗМУНИ
ВА
ХУСУСИЯТЛАРИ
Ўзбекистонда
амалга
оширилаётган
туб
демократик
ислоҳотларнинг
пировард
мақсади
аҳоли
фаровон
турмуш
кечириши
тўла
-
тўкис
таъминланадиган
бозор
иқтисодиётига
асосланган
эркин
фуқаролик
жамиятини
барпо
этишдан
иборат
.
Истиқлол
йилларида
мамлакатда
янги
ижтимоий
-
сиёсий
тузум
ва
бозор
иқтисодиётига
мос
янгича
ҳуқуқий
доктрина
қарор
топди
.
Ушбу
доктрина
юртбошимиз
раҳнамолигида
ишлаб
чиқилган
тараққиётнинг
ўзбек
моделининг
беш
принципига
асосланади
.
Истиқлол
йилларида
олиб
борилган
иқтисодий
ислоҳотлар
негизини
ташкил
этувчи
ушбу
беш
принципнинг
дастлабкиси
–
давлатнинг
бош
ислоҳотчи
эканлиги
ўз
навбатида
мамлакатимиз
иқтисодий
тараққиётида
давлат
молиявий
фаолиятининг
аҳамияти
нақадар
улканлигидан
далолат
беради
.
Дарҳақиқат
,
давлат
молиявий
фаолиятининг
мамлакатда
ҳуқуқий
ва
сиёсий
барқарорликни
таъминлашдаги
ўрни
беқиёс
.
Молиявий
фаолият
давлат
вужудга
келгандан
буён
унинг
ажралмас
функцияларидан
бири
сифатида
давлат
ва
жамиятни
молиявий
таъминлаш
билан
чамбарчас
боғлиқ
ҳолда
узлуксиз
ривожланиб
келмоқда
.
Ҳозирги
кунда
эса
,
давлат
молиявий
фаолияти
жаҳоннинг
аксарият
мамлакатларида
у
ёки
бу
жараённи
тартибга
солишнинг
самарали
усули
сифатида
фаол
қўлланиб
келинмоқда
.
Давлатимиз
раҳбари
И
.
А
.
Каримов
эътироф
этганидек
,
“
Чуқур
ўйланган
ва
узоқни
кўзлаган
,
кенг
кўламда
ҳаётга
татбиқ
этилаётган
ислоҳот
ва
янгиланиш
жараёнлари
охирги
беш
-
олти
йил
давомида
иқтисодиётимизннг
ишончли
ва
барқарор
суръатлар
билан
ривожланишига
,
ҳаётимиз
даражасини
оширишга
мустаҳкам
замин
барпо
этмоқда
”
1
.
Бозор
ислоҳотларини
чуқурлаштириш
,
иқтисодиётни
эркинлаштириш
ва
мулк
ҳуқуқини
ҳимоя
қилишни
мустаҳкамлашга
қаратилган
чора
-
тадбирларнинг
амалга
оширилиши
мамлакатимизда
инвестиция
муҳитини
яхшилаш
ҳамда
ҳажми
тобора
ортиб
бораётган
хорижий
сармояларни
жалб
қилишда
ижобий
таъсир
кўсатди
.
Молия
-
пул
муносабатларининг
ажралмас
қисми
ҳисобланади
.
Унинг
роли
ва
аҳамияти
пул
муносабатларининг
иқтисодий
муносабатларда
тутган
ўрни
билан
белгиланади
.
“
Молия
”
лотинча
“finare” (“finire”)
сўзидан
келиб
чиққан
бўлиб
,
бирон
-
бир
низонинг
,
қоида
тариқасида
пул
билан
боғлиқ
муаммонинг
тартибга
солиниши
,
тугатилишини
англатган
.
Ушбу
тушунча
асосида
кейинчалик
“financia”
атамаси
вужудга
келган
-
ки
,
пул
ёки
бирон
-
бир
тўловни
тўлаш
мажбуриятини
англатади
. XVII
асрдан
бошлаб
, “
молия
”
давлат
1
Каримов
И
.
А
.
Жамиятимизни
эркинлаштириш
,
ислоҳотларни
чуқурлаштириш
,
маънавиятимизни
юксалтириш
ва
халқимизнинг
ҳаёт
даражасини
ошириш
–
барча
ишларимизнинг
мезони
ва
мақсадидир
.
Т
.15. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 2007. 5-
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
93
даромади
ва
харажатини
англатувчи
барча
муносабатларга
нисбатан
қўлланила
бошланди
1
.
Юридик
адабиётларда
кўрсатиб
ўтилишича
:
“
молия
–
умумдавлат
эҳтиёжларини
молиялаштириш
учун
зарур
бўлган
пул
маблағлари
жамғармаларини
ташкил
этиш
,
тақсимлаш
ва
улардан
фойдаланиш
билан
боғлиқ
бўлган
иқтисодий
муносабатлар
тизимидир
”
2
.
Давлат
молиявий
фаолияти
моҳияти
тўғрисидаги
масалага
ойдинлик
киритиб
ўтиш
улкан
назарий
аҳамият
касб
этади
.
Таъкидлаш
жоизки
,
“
давлат
молиявий
фаолияти
”
тушунчаси
бугунги
кунда
умумтан
олинган
ва
молия
ҳуқуқи
фанида
асосий
категориялардан
бири
сифатида
мустаҳкам
ўрин
олган
.
Амалдаги
қонунчиликда
“
давлат
молиявий
фаолияти
”
нинг
легал
таърифи
келтирилмаган
.
Ушбу
категориянинг
мазмуни
молия
ҳуқуқи
фанида
очиб
берилади
.
Мазкур
муаммога
бағишланган
адабиётларни
ўрганиб
,
давлат
молиявий
фаолиятига
оид
фикр
-
мулоҳазалар
бир
-
биридан
жиддий
фарқланмайди
,
деган
хулосага
келиш
мумкин
.
Чунончи
,
Н
.
И
.
Химичева
давлат
молиявий
фаолияти
–
бу
давлатнинг
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожланиши
,
мамлакат
мудофаа
ва
хавфсизлигини
мустаҳкамлаш
,
шунингдек
,
давлат
органларини
молиявий
ресурслар
билан
таъминлашга
оид
вазифаларини
рўёбга
чиқариш
мақсадида
ўз
пул
жамғармасини
(
молиявий
ресурсларни
)
режали
шакллантириш
,
тақсимлаш
ва
фойдаланиш
бўйича
функцияларини
амалга
ошириши
3
,
деб
ёзади
.
О
.
Н
.
Горбунова
таъкидлашича
,
давлат
молиявий
фаолияти
–
давлатнинг
жамият
тараққиётининг
ҳар
бир
босқичида
тинимсиз
амал
қилишини
таъминловчи
марказлашган
ва
марказлашмаган
пул
маблағлари
жамғармаларини
шакллантириш
,
қайта
тақсимлаш
ва
фойдаланиш
бўйича
фаолияти
4
.
М
.
В
.
Карасёва
эса
,
шундай
ёзади
: “
давлат
ва
маҳаллий
бирликларнинг
молиявий
фаолияти
ўзида
давлат
ва
маҳаллий
бирликларнинг
олдиларида
турган
вазифаларини
бажариш
учун
молиявий
ресурсларини
ўз
пул
жамғармалари
орқали
режали
ташкил
этиш
,
тақсимлаш
ва
фойдаланиш
бўйича
фаолиятини
ифодалайди
”
5
.
Н
.
Д
.
Эриашвили
наздида
“
давлат
молиявий
фаолияти
–
бу
унинг
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожланиш
,
мамлакат
хавфсизлиги
ва
мудофаа
қобилиятини
таъминлаш
бўйича
вазифаларини
амалга
ошириш
мақсадида
пул
жамғармаларини
(
молиявий
ресурсларини
)
режали
шакллантириш
,
тақсимлаш
ва
фойдаланиш
бўйича
функцияларини
амалга
ошириши
”
6
.
Шунингдек
,
муаллиф
ушбу
фаолиятнинг
ўзига
хос
хусусиятлари
сифатида
унинг
тармоқлараро
мазмун
касб
этиши
ҳамда
ушбу
фаолият
билан
1
Финансовое
право
/
Под
ред
.
Е
.
Ю
.
Грачевой
,
Г
.
П
.
Толстопятенко
.
М
., 2003.
С
. 6.
2
Рахимова
А
.,
Хожиев
Э
.
Молия
ҳуқуқи
.
Дарслик
.
Т
.:
ТДЮИ
,
2002. 7-
б
.
3
Финансовое
право
:
Учебник
.
Отв
.
ред
.
Н
.
И
.
Химичева
- 3-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
.
М
.:
Юристъ
, 2003.
С
.85.
4
Финансовое
право
:
Учебник
.
Под
ред
.
О
.
Н
.
Горбуновой
. 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
.
М
.:
Юристъ
, 2000.
С
.16.
5
Карасёва
М
.
В
.
Финансовое
право
.
Общая
часть
:
Учебник
.
М
.:
Юристъ
, 1999.
С
. 14.
6
Эриашвили
Н
.
Д
.
Финансовое
право
:
Учебник
для
вузов
.
М
.:
ЮНИТИ
-
ДАНА
,
Закон
и
право
, 2001.
С
.38.
вакиллик
,
ижроия
ва
суд
органлари
ҳам
шуғулланишларини
келтириб
ўтади
.
Э
.
Д
.
Соколова
фикрича
:
“
Давлат
молиявий
фаолияти
–
бу
унинг
органларининг
ялпи
маҳсулотни
тақсимлаш
ва
қайта
тақсимлаш
жараёнида
ўз
вазифа
ва
функцияларини
амалга
ошириш
учун
зарур
бўлган
марказлашган
ва
марказлашмаган
пул
маблағлари
фондини
яратиш
,
тақсимлаш
(
қайта
тақсимлаш
)
ва
фойдаланиш
орқали
давлат
молиявий
фаолиятини
амалга
оширишга
қаратилган
фаолияти
”
7
.
В
.
Н
.
Ульянова
давлат
молиявий
фаолиятини
“
ҳокимият
органлари
томонидан
оммавий
функцияларни
таъминлаш
учун
пул
жамғармалари
орқали
молиявий
ресурсларни
шакллантириш
ва
тақсимлаш
(
қайта
тақсимлаш
)
бўйича
фаолиятларини
узлуксиз
амалга
ошириш
”
8
сифатида
баҳолайди
.
Ушбу
муаммони
тадқиқ
этар
экан
,
И
.
В
.
Рукавишникова
“
оммавий
молиявий
ресурсларни
тартибга
солиш
ва
бошқариш
ҳар
қандай
тарихий
даврда
ҳар
бир
давлат
фаолиятининг
асосий
йўналиши
бўлиб
қолган
”
лигини
алоҳида
таъкидлаб
ўтади
.
Бунда
муаллиф
давлат
молиявий
фаолиятини
“
давлатнинг
ўз
вазифаларини
амалга
ошириш
мақсадида
пул
жамғармалари
(
молиявий
ресурслар
)
ни
режали
шакллантириш
,
тақсимлаш
ва
фойдаланиш
бўйича
фаолияти
”
сифатида
тавсифлаб
,
ҳақли
равишда
“
давлат
молиявий
фаолияти
давлатнинг
молиявий
сиёсатига
мувофиқ
ҳолда
амалга
оширилади
”
9
,
деб
таъкидлайди
.
Юқоридагилар
асосида
давлат
молиявий
фаолиятига
оид
қуйидаги
хусусиятларни
зикр
этиб
ўтиш
мумкин
:
Биринчидан
,
бу
давлат
томонидан
амалга
ошириладиган
фаолият
туридир
;
Иккинчидан
,
ушбу
фаолият
мазмунини
давлат
вазифа
ва
функцияларини
пул
билан
таъминлаш
мақсадида
давлат
пул
маблағларини
тўплаш
,
тақсимлаш
ва
фойдаланиш
ташкил
этади
;
Учинчидан
,
давлат
пул
маблағларини
тўплаш
,
тақсимлаш
ва
фойдаланиш
жараёнларини
рўёбга
чиқариш
(
яъни
,
амалда
ўз
молиявий
фаолиятини
амалга
ошириш
)
учун
молиявий
инфратузилмани
(
яъни
давлат
молиявий
тизимини
ва
ушбу
фаолиятни
амалга
ошириш
вазифаси
зиммасига
юкланган
давлат
органлари
тизимини
)
шакллантириши
даркор
.
Юқорида
баён
этилганларни
ҳисобга
олиб
,
давлат
молиявий
фаолиятига
қуйидагича
умумий
таърифни
келтириш
мумкин
: “
давлатнинг
молиявий
фаолияти
–
пул
маблағларининг
марказлаштирилган
ва
марказлаштирилмаган
жамғармаларини
ташкил
этиш
,
тақсимлаш
ва
улардан
фойдаланиш
,
шунингдек
,
жамият
ижтимоий
-
иқтисодий
вазифаларини
муваффақиятли
ҳал
этилишини
таъминлайдиган
,
молиявий
назорат
бўйича
тармоқлараро
хусусиятга
эга
бўлган
давлат
фаолиятининг
алохида
туридир
”.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
по
-
нятие
финансовой
деятельности
государства
.
7
Соколова
Э
.
Д
.
Теоретические
аспекты
правового
регулирования
финансовой
деятельности
государства
и
муниципальных
образований
.
Дис
. ...
докт
.
юрид
.
наук
.
М
.,
2008.
С
. 59.
8
Финансовое
право
.
Учебник
/
Под
ред
.
проф
.
Е
.
Ю
.
Грачевой
.
–
М
.:
Право
и
закон
,
КолоС
, 2003.
С
.18.
9
Финансовое
право
:
учебное
пособие
/
Отв
.
ред
.
И
.
В
.
Рукавишникова
.
М
.:
Норма
, 2007.
С
. 17.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2009
№
3-4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
94
В
основной
части
статьи
рассматриваются
во
-
просы
своеобразности
финансовой
деятельности
го
-
сударства
.
В
заключении
автор
вносит
предложения
по
формированию
понятии
финансовой
деятельности
государства
.
Abstract
In the introductory part of the article the author
characterizes concept of financial activity of the state.
In the basic part of the article questions of financial
activity of the state are considered.
In the conclusion the author makes offers on forma-
tion concept of financial activity of the state.
И
.
Р
.
Рустамбеков
ТДЮИ
аспиранти
ДОМЕН
НОМЛАРИГА
ОИД
МУНОСАБАТЛАРНИ
ТАРТИБГА
СОЛИШДА
МИЛЛИЙ
РЎЙХАТДАН
ЎТКАЗУВЧИНИНГ
АХАМИЯТИ
Суд
амалиётида
жавобгар
сифатида
домен
номларининг
миллий
рўйхатдан
ўтказувчиси
иштирок
этган
низоларни
кўриш
ҳоллари
ҳам
йўқ
эмас
.
«UZ»
домени
Маъмури
– «UZ»
доменининг
асосий
Реестрини
бошқариш
ва
«UZ»
доменини
ривожлантиришнинг
асосий
йўналишларини
белгилашга
давлат
томонидан
ваколат
берилган
ташкилот
1
.
Ўзбекистон
Республикасидаги
«UZ»
доменининг
маъмури
Uzinfocom
марказидир
.
Компьютер
ва
ахборот
технологияларини
ри
-
вожлантириш
ҳамда
жорий
этиш
маркази
–
UZINFOCOM 2002
йилда
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
Фармонига
мувофиқ
ташкил
этилган
2
ва
Ўзбекистон
алоқа
ва
ахборотлаштириш
агентлиги
(
ЎзААА
)
нинг
таркибий
бўлинмаси
ҳисобланади
3
.
Ўзбекистон
алоқа
ва
ахборотлаштириш
агентли
-
гининг
ўзи
алоқа
,
ахборотлаштириш
ва
радиочастота
спектридан
фойдаланиш
соҳасидаги
вазифаларни
ҳал
қилиш
ва
давлат
сиёсатини
ўтказиш
учун
ваколат
бе
-
рилган
мувофиқлаштирувчи
бошқарув
органи
ҳисобланади
4
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Компьютерлаштиришни
янада
ривожлантириш
ва
ахборот
-
коммуникация
технологияларини
жорий
этиш
тўғрисида
”
2002
йил
30
майдаги
ПФ
-3080-
сон
Фармонига
мувофиқ
,
1997
йилда
Ўзбекистон
Республикасининг
собиқ
Алоқа
вазирлиги
негизида
ташил
этилган
Ўзбекистон
почта
ва
телекоммуникациялар
агентлиги
Ўзбекистон
алоқа
ва
ахборотлаштириш
агентлиги
қайта
тузилди
.
Ўзбекистон
алоқа
ва
ахборотлаштириш
агентлигининг
таркибий
тузилиши
ва
фаолият
асослари
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Компьютерлаштиришни
янада
ривожлантириш
ва
ахборот
-
коммуникация
технологияларини
жорий
этиш
тўғрисида
”
2002
йил
30
майдаги
ПФ
-3080-
сон
Фармони
,
шунингдек
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
“
Компьютерлаштиришни
янада
ривожлантириш
ва
ахборот
-
коммуникация
технологияларини
жорий
этиш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
” 2002
йил
6
июндаги
200-
сон
ва
“
Ўзбекистон
алоқа
ва
ахборотлаштириш
агентлиги
фаолиятини
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
” 2004
йил
7
майдаги
215-
сон
қарорларида
белгиланган
5
.
1
Қаранг
: «UZ»
доменидаги
домен
номларини
рўйхатдан
ўтказиш
ва
улардан
фойдаланиш
тартиби
тўғрисида
низом
//
Ўзбекистон
алоқа
ва
ахборотлаштириш
агентлиги
Бош
директорининг
2008
йил
«26»
май
155-
сон
буйруғи
билан
тасдиқланган
.
2
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
«
Компьютерлаш
-
тиришни
янада
ривожлантириш
ва
ахборот
-
коммуникация
технологияларини
жорий
этиш
тўғрисида
»
ги
Фармони
.
30.05.2002
й
.
ПФ
-3080.
3
Қаранг
4
Қаранг
: http://www.aci.uz/ru/about/agency
5
Қаранг
:
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
«
Компь
-
ютерлаштиришни
янада
ривожлантириш
ва
ахборот
-
коммуникация
технологияларини
жорий
этиш
тўғрисида
»
ги
Фармони
. 30.05.2002
й
.
ПФ
-3080;
Ўзбекистон
Республикаси
