ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2020
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
84
Қ
.
Садуллаев
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
ҳузуридаги
Давлат
бошқаруви
академияси
бўлим
бошлиғи
,
юридик
фанлари
номзоди
ХАЛҚАРО
ХУСУСИЙ
ҲУҚУҚДА
ЖИСМОНИЙ
ШАХСЛАРНИНГ
ҲУҚУҚИЙ
ҲОЛАТИНИ
БЕЛГИЛАШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
Мақолада
Халқаро
хусусий
ҳуқуқда
жисмоний
шахсларнинг
ҳуқуқий
мақомини
такомиллаштириш
бўйича
илмий
-
назарий
ҳолатлар
таҳлил
қилинади
.
Калит
сўзлар
:
фуқаролик
институти
,
шахснинг
халқаро
-
ҳуқуқий
мақоми
,
бипатризм
,
мультипатризм
ва
апатризм
,
дипломатик
ҳимоя
,
фуқаролик
ва
оила
масалалари
бўйича
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
,
жиноий
ишлар
бўйича
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
.
Аннотация
:
В
статье
анализируются
научно
-
теоретические
аспекты
совершенствования
правового
статуса
физических
лиц
в
международном
частном
праве
.
Ключевые
слова
:
институт
гражданства
,
между
-
народно
-
правовой
статус
лиц
,
бипатризм
,
мультипатризм
и
апатризм
,
дипломатическая
защита
,
оказание
взаимной
правовой
помощ
по
гражданским
и
семейным
вопросам
,
оказание
взаимной
правовой
помощ
по
уголовным
делам
.
Abstract:
the article analyzes the scientific and
theoretical aspects of improving the legal status of
individuals in private international law.
Key words:
institution of citizenship, the international
legal status of person, bipatrizm, multipatrizm and apa-
trizm, diplomatic protection, mutual legal assistance in civil
and family matters, mutual legal assistance in criminal
matters.
Мустақил
давлат
–
Ўзбекистон
ўз
ташқи
сиёсатини
шакллантиришда
халқаро
жамоатчилик
томонидан
тан
олинган
тамойилларга
амал
қилган
ҳолда
,
аввало
,
ўз
куч
қудратига
,
маънавиятига
,
ўтмиш
аждодлар
ва
авлодлар
меҳнати
билан
яратилган
ўз
халқининг
салоҳиятига
таянмоқда
.
Бу
–
ташқи
муносабатларда
очиқ
,
тенг
ҳуқуқли
ва
ўзаро
фойдали
ҳамкорлик
қилиш
,
ҳалқаро
ҳуқуқнинг
умум
эътироф
этилган
қоидаларига
риоя
этишдан
дарак
беради
.
Янги
жамиятни
барпо
этиш
йўлида
Ўзбекистон
ўзига
хос
тараққиёт
йўлини
танлади
,
маънавий
ва
миллий
қадриятларни
тиклаш
,
миллатлараро
тотувликни
таъминлаш
,
тадбиркорликни
ривожлантириш
,
аҳолини
ижтимоий
ҳимоя
қилиш
асосида
бозор
муносабатларига
босқичма
-
босқич
ўтишни
жадал
амалга
оширмоқда
[1].
Хусусий
мулк
асосида
бозор
муносабатларининг
таркиб
топиши
,
чет
эл
мамлакатлари
ва
уларнинг
жисмоний
ва
юридик
шахслари
билан
ижтимоий
-
иқтисодий
алоқаларнинг
Ўзбекистонда
тобора
ривожланиши
хусусий
ҳуқуқ
тизимини
ўрганишни
ва
ушбу
тизим
устида
илмий
изланишларни
амалга
оширишни
устувор
қилиб
қўйди
[2].
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
нима
,
(
бундан
кейин
матнда
ХХҲ
деб
юритилади
)
бу
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
нормалардан
ташкил
топган
бўлиб
,
ушбу
муносабатларнинг
доираси
,
таркибий
қисмлари
бирон
-
бир
мамлакат
чегараси
билан
чекланиб
қолмайди
,
халқаро
ҳаёт
кўламида
табиий
ҳодиса
сифатида
ривож
топади
[3].
ХХҲда
фуқаролик
-
хуқуқий
муносабатлар
бўйича
вужудга
келиши
мумкин
бўлган
низолар
фуқаролик
даъво
қўзғатиш
йўли
билан
суд
ёки
арбитраж
органларида
кўрилади
[4].
Субъект
ҳуқуқи
масаласи
ҳар
қандай
тартибга
солинадиган
ҳуқуқ
соҳасида
катта
контсептуал
аҳамиятга
эга
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
бундан
мустасно
эмас
.
Халқаро
ҳамкорликнинг
ривожланиши
ва
чуқурлашуви
шароитида
миграция
оқимларининг
жадал
ўсиши
шароитида
,
халқаро
хусусий
ҳуқуқнинг
асосий
вазифаларидан
бири
,
бу
турли
хил
фуқаролиги
бўлган
ёки
турли
мамлакатларда
истиқомат
қилувчи
шахслар
иштирокидаги
оммовий
муносабатларини
тартибга
солиш
ҳисобланади
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
шахсларни
тўрт
тоифага
ажратиш
билан
тавсифланади
:
маълум
бир
давлатнинг
ички
(
ўз
)
фуқаролари
;
Чет
эл
фуқаролари
;
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
;
қочоқлар
.
Бу
шахсларнинг
ҳар
бир
тоифасига
нисбатан
турли
хил
ҳуқуқ
нормалари
мажмуи
орқали
муайян
ҳуқуқий
тартиб
ўрнатилган
.
Ўз
ҳуқуқий
тартибга
солиш
талқинига
кўра
,
маъмурий
-
ҳуқуқий
ёки
жиноий
ҳуқуқ
соҳаси
халқаро
хусусий
ҳуқуқ
билан
қамраб
олинмайди
.
Бироқ
,
ушбу
қоидаларнинг
баъзилари
хорижий
фуқаролар
ёки
қочоқларнинг
мулкий
,
оилавий
,
меҳнат
ва
бошқа
ҳуқуқларини
аниқлаш
учун
зарурдир
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
қоидалари
чет
эл
фуқаролари
,
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
,
қочоқлар
иштирокидаги
оммовий
муносабатларини
ҳар
томонлама
тартибга
солишга
мўлжалланмаган
.
Ривожланган
давлатлар
билан
ҳамкорликни
мустаҳкамлаш
ва
фуқаро
ҳуқуқларини
кафолатланишини
кучайтириш
вазифалари
мазкур
масалаларни
ХХҲ
фани
нуқтаи
назаридан
ўрганишни
тақозо
қилмоқда
.
Шунингдек
,
жаҳон
хўжалик
тизимида
ва
глобал
фуқаролик
жамиятида
асосий
ҳаракатланувчи
куч
тобора
жисмоний
шахс
бўлиб
қолаётган
бир
пайтда
,
унинг
ҳуқуқий
ҳолати
ҳамда
ХХҲнинг
бунга
оид
институтларини
тадқиқ
этилиши
долзарб
аҳамиятга
эга
бўлиб
,
ХХҲий
муносабатларнинг
такомиллашувига
самарали
хизмат
қилади
.
Фуқаролик
ҳуқуқий
ҳимояни
қўллашда
жисмоний
шахсларнинг
ҳуқуқий
ҳолатини
белгилаш
масалалари
.
Мукаммалликка
эришган
мамлакатларда
фуқаролик
ҳуқуқининг
ривожланганлиги
даражаси
унинг
юридик
соҳада
эгаллаган
мавқеига
,
жамиятни
ижтимоий
-
иқтисодий
такомиллаштириш
борасидаги
хизматига
,
жисмоний
шахс
ҳуқуқий
ҳолатини
тартибга
солиш
ва
мустаҳкамлаш
вазифаларини
қай
даражада
ҳал
этаётганлигига
қараб
белгиланади
[5].
Инсон
қадр
-
қимматини
тан
олиш
,
унинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
ҳурматлаш
,
инсонларни
ўзаро
ҳурмат
руҳида
тарбиялаш
–
жамиятнинг
ҳуқуқий
турмуш
тарзини
,
ҳуқуқнинг
маънавий
моҳиятини
белгилаб
берувчи
асосий
тамойиллардандир
.
Фуқароликни
белгилаш
ҳар
бир
давлатнинг
юрисдикция
предметини
ташкил
этади
.
Бу
ердан
шундай
ҳолат
келиб
чиқадики
,
ҳар
бир
давлат
ўз
ҳудудидаги
фуқароликни
ўзи
белгилайди
:
ХХҲ
доирасида
фуқаролик
институти
,
яъни
жисмоний
шахс
"
чет
эл
элементли
"
мулкий
ва
бошқа
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2020
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
85
муносабатларнинг
субъекти
кимлигини
,
яъни
у
ушбу
мамлакатнинг
фуқаросими
,
чет
эл
давлатининг
фуқаросими
ёки
фуқаролиги
бўлмаган
шахсми
деган
саволга
аниқлик
киритади
.
ХХҲа
у
ёки
бу
муносабат
қатнашчиси
албатта
хорижлик
бўлиши
назарда
тутилади
.
Чет
эл
фуқароси
иккита
-
ўзининг
ва
у
ҳозир
бўлган
давлатнинг
ҳуқуқий
тартибига
бўйсуниши
назарда
тутилади
.
Ушбу
иккиламчиликда
чет
эллик
фуқаронинг
ҳуқуқий
ҳолатининг
ўзига
хослиги
намоён
бўлади
.
Демак
,
конкрет
ҳуқуқий
муносабатда
чет
эл
фуқароси
ҳуқуқий
ҳолати
қайси
қонун
билан
тартибга
солиниши
катта
аҳамиятга
эгадир
.
Бу
масала
жисмоний
шахснинг
шахсий
қонуни
тушунчаси
орқали
ҳам
ҳал
этилади
.
Шунингдек
,
бу
халыаро
хусусий
ҳуқуқ
доирасида
принцип
сифатида
ҳам
қаралиб
,
Фуқаролик
кодексида
тегишли
тартибда
белгиланган
[10].
Шахсий
қонунни
тадбиқ
қилиш
доирасига
-
жисмоний
шахснинг
фуқаролик
ҳуқуқий
ҳолати
масалалари
,
унинг
хуқуқ
ва
муомала
лаёқати
,
оила
муносабатлари
доирасида
шахсий
ҳуқуқлар
,
ворислик
муносабатлари
киради
.
Шахсий
қонун
икки
вариантда
қўлланилади
:
фуқаролик
қонуни
(
миллий
қонун
)-
lex patriae
(lex
nationalis)
ва
турар
жой
қонуни
-
lex domicilii.
Фуқаролик
қонунига
мурожаат
қилинган
ҳолда
,
юқорида
қайд
этилган
муносабатлар
шахснинг
фуқаролиги
мансуб
мамлакат
ҳуқуқига
бўйсунади
.
Турар
жой
қонунини
қўллашда
эса
,
шахснинг
қайси
давлат
ҳудудида
доимий
ёки
мунтазам
равишда
яшаганлиги
ҳисобга
олинади
ва
шу
мамлакат
ҳуқуқи
асосий
ҳисобланади
.
Шахсий
қонунга
боғланишларни
назарда
тутувчи
коллизион
нормалар
мамлакат
қонунларида
ҳам
,
Ўзбекистон
имзолаган
халқаро
шартномаларда
ҳам
мавжуддир
.
Мамлакатнинг
фуқаролик
қонунчилигида
[6]
жисмоний
шахс
қайси
мамлакатнинг
фуқароси
бўлса
,
шу
мамлакат
ҳуқуқи
унинг
шахсий
қонуни
ҳисобланиши
.
Шахс
икки
ёки
ундан
ортиқ
фуқароликка
эга
бўлган
тақдирда
у
қайси
мамлакат
билан
энг
кўп
узвий
боғланган
бўлса
,
унинг
учун
ўша
мамлакат
ҳуқуқи
шахсий
қонун
ҳисобланиши
.
Фуқаролиги
бўлмаган
шахс
қайси
мамлакатда
доимий
яшаб
турган
бўлса
,
ўша
мамлакат
ҳуқуқи
унинг
шахсий
қонуни
ҳисобланиши
мустаҳкамлаб
қўйилган
.
Қочоқларга
нисбатан
эса
уларга
бошпана
берган
мамлакатнинг
қонуни
шахсий
қонун
ҳисобланади
.
Фуқаролик
ҳуқуқий
муносабатларининг
меъёрида
ва
бузилмаган
ҳолатларда
ривожланишини
таъминлаш
воситалари
,
хусусан
,
субъектларнинг
фуқаролик
ҳуқуқ
ва
муомала
лаёқатларини
мустаҳкамлаш
,
мажбуриятларнинг
белгиланиши
,
бузилган
ёки
низолашилаётган
ҳуқуқ
ва
манфаатларни
тиклаш
ҳуқуқий
тизмаларидан
иборат
бўлади
.
Шунинг
учун
,
фуқаролик
ҳуқуқида
,
фанда
ва
қонунчиликда
кенг
маънода
қўлланиладиган
муҳофаза
тушунчасидан
фарқли
ўлароқ
,
тор
маънодаги
ҳуқуқ
муҳофазаси
бевосита
бузилган
ёки
низолашилаётган
фуқаролик
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
тиклаш
ва
тан
олишга
қаратилган
воситалар
фуқаролик
ҳуқуқининг
ҳимояси
деб
танилади
.
Таъкидлаш
жоизки
,
жисмоний
шахснинг
ижтимоий
тенг
ҳуқуқлилиги
фуқароларнинг
ҳуқуқий
статусини
тенглигида
ўз
аксини
топади
.
Ҳуқуқий
статус
бу
Конституция
ва
бошқа
қонунлар
орқали
белгиланиб
қўйилган
ҳар
бир
фуқаронинг
тенг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларга
эга
бўлиши
тизимини
англатади
.
Мазкур
институт
фуқаронинг
умумий
ҳуқуқий
ҳолатини
очиб
беради
,
Конституция
ва
фуқаролик
тўғрисидаги
қонун
билан
давлатимизда
барча
фуқаролар
учун
ягона
ва
тенг
ҳуқуқий
статус
ўрнатилган
.
Фуқаронинг
ҳуқуқий
статуси
Конституция
ва
бошқа
қонун
билан
бевосита
белгиланиб
қўйилган
барча
фуқароларнинг
тенг
субъектив
ҳуқуқлар
ва
юридик
мажбуриятларга
эга
эканлигини
ташкил
қилиб
(
масалан
,
меҳнат
қилиш
ҳуқуқи
,
дам
олиш
,
соғлиқни
сақлаш
,
таълим
олиш
ҳуқуқи
,
сўз
,
мажлис
,
митинг
ва
намойишларда
иштирок
қилиш
эркинлиги
,
барча
қонунларга
риоя
қилиш
мажбурияти
,
бошқа
фуқароларнинг
қонуний
манфаатларини
ва
ҳуқуқларини
ҳурмат
қилиш
ва
бошқа
ҳуқуқ
ҳамда
мажбуриятлар
).
Ҳуқуқий
статус
фуқаронинг
давлатга
тааллуқлилигини
англатса
,
субъектив
ҳуқуқ
аксинча
–
неъматнинг
фуқарога
тегишли
эканлигини
билдиради
.
Фуқаронинг
ҳуқуқий
статуси
шахснинг
жамиятда
суверен
ижтимоий
ҳокимиятни
,
яъни
давлат
ҳокимиятини
амалга
оширишда
иштирок
этишини
,
субъектив
ҳуқуқ
эса
унга
тегишли
бўлган
эгалик
қилиш
,
фойдаланиш
ва
тасарруф
этиш
ҳуқуқини
англатади
[7].
Шундай
бўлсада
,
фуқаролик
ҳуқуқий
муносабатларининг
иштирокчилари
субъектив
ҳуқуқлар
билан
бевосита
боғлиқ
бўлмаган
,
қонун
билан
қўриқланадиган
,
мустақил
равишда
мавжуд
бўлган
манфаатларга
ҳам
эга
бўлишлари
мумкинки
,
бу
манфаатлар
бузилганида
ҳимоя
қилинади
.
Субъектив
фуқаролик
ҳуқуқларини
ва
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
қонунда
кўрсатилган
тартибда
,
яъни
ҳимоянинг
тегишли
шакли
,
воситалари
ва
усулларини
қўллаш
орқали
амалга
оширилади
.
Ҳимоя
шакли
деганда
,
субъектив
ҳуқуқларни
ва
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларни
муҳофаза
қилувчи
ўзаро
ички
келишилган
ташкилий
тадбирлар
мажмуи
тушунилади
.
Асосан
,
ҳимоянинг
юрисдикциявий
ва
ноюрисдикциявий
шакллари
мавжуддир
.
Бузилган
ёки
низолашилаётган
субъектив
ҳуқуқларни
ҳимоя
қилишга
ваколатли
бўлган
давлат
идораларининг
фаолияти
ҳимоянинг
юрисдикциявий
шаклини
ташкил
қилади
.
Унинг
мазмуни
шундан
иборатки
,
ғайриқонуний
ҳаракатлар
натижасида
ҳуқуқи
ва
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатлари
бузилган
шахс
ҳимоя
истаб
,
бузилган
ҳуқуқни
тиклаш
ва
ҳуқуқбузарликнинг
олдини
олиш
учун
зарур
чора
тадбирларни
қўллаш
ваколатига
эга
бўлган
давлат
ёки
бошқа
ваколатли
идоралар
(
судлар
,
хўжалик
суди
,
юқори
турувчи
идора
ва
б
.)
га
мурожаат
этади
.
Ҳимоянинг
юрисдикциявий
шакли
доирасида
ўз
навбатида
,
бузилган
ҳуқуқни
ҳимоя
қилишнинг
умумий
ва
махсус
тартиблари
татбиқ
этилади
.
Шу
даврга
қадар
ХХҲ
соҳасидаги
олимларимиз
фуқаролик
масалалари
,
уларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
турли
мазмундаги
келиб
чиқадиган
муаммоли
вазиятларни
мавжуд
қонунчиликларга
мувофиқ
ҳал
этиш
юзасидан
мисли
кўрилмаган
илмий
ишларни
амалга
оширганлар
.
Чет
эл
мамлакатлари
ва
уларнинг
жисмоний
ва
юридик
шахслари
билан
ижтимоий
-
иқтисодий
алоқаларнинг
мамлкатимизда
тобора
ривожланиши
ХХҲ
фанини
ўрганишни
ва
ушбу
фан
устида
илмий
изланишларни
янада
кўпайтириш
масалаларини
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2020
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
86
кўндаланг
қилиб
қўйди
.
Шу
пайтгача
ХХҲда
асосан
чэт
эл
фуқаролари
,
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
,
қочоқлар
масалалари
уларнинг
шахсий
қонунлари
ўганилган
бўлса
глоббаллашган
дунёда
янги
ибора
,
яъни
Глобал
фуқаро
масалалси
пайдо
бўлди
.
Глобал
фуқаролик
.
Глобал
фуқароликка
шундай
тариф
берилганки
, –
бу
бутун
дунё
миқёсида
глобал
миқёсда
фикр
юритадиган
шахслар
ва
жамоаларнинг
ижтимоий
,
сиёсий
,
экологик
ва
иқтисодий
ҳаракатларини
умумлаштирадиган
атамадир
.
Глобал
фуқаролик
, –
бу
тарифига
кўра
ер
сайерасидаги
барча
фуқаролар
бир
хил
фуқаролик
ҳуқуқ
-
мажбуриятига
эга
бўлишидир
.
Улар
ер
сайёрасининг
аъзоси
бўлгани
ҳолда
,
маълум
бир
миллат
ёки
жойнинг
фуқароси
сифатида
эмас
,
балки
бутун
дунё
фуқароси
ҳисобланади
.
Ғоя
шундан
иборатки
,
барча
фуқаролар
бир
хил
ҳуқуқ
ва
эркинликларга
эга
бўлиб
,
улар
географик
ёки
сиёсий
чегаралардан
,
жинси
,
ирқи
,
миллати
,
тили
,
дини
,
ижтимоий
келиб
чиқиши
,
эътиқоди
,
шахси
ва
ижтимоий
мавқеидан
қатъи
назар
ягона
фуқаро
-
инсондирлар
деган
тушунчага
олиб
келади
.
Бу
дегани
,
шахс
ўз
фуқаролигини
ёки
бошқа
маҳаллий
мансублигини
қоралайди
ёки
ундан
воз
кечади
дегани
эмас
,
Умуман
олганда
,
бу
атама
"
дунё
фуқароси
"
маъносига
эга
.
Глобал
фуқаролик
паспорти
,
кўринишидан
кўпчилик
дуё
мамлакатларида
қабул
қилинган
ананавий
паспортларга
жуда
ўхшаш
.
Хужжат
40
варақдан
иборат
бўлиб
кўк
муқовали
ва
7
тилга
таржима
қилинган
малумотлар
киритилган
.
Паспортдан
фойдаланиш
муддати
10
йил
бўлиб
деярли
хар
-
бир
истовчи
уни
олиш
ҳуқуқига
эга
ҳисобланади
.
Паспорт
олиш
учун
Вашингтонда
жойлашган
WSA
(World
Service
Authority)
деб
номланувчи
нотижорат
ташкилотига
тўлдирилган
анкета
малумотлари
ва
100
доллар
йиғим
тўланса
бас
[8].
Бу
фуқароликнинг
келиб
чиқишига
1948
йилда
кўча
актёри
ва
иккинчи
жахон
уруши
бомбордимончи
учувчиси
Гарри
Дэвиснинг
АҚШ
фуқаролигини
рад
этиши
ва
ўзини
дунё
фуқароси
деб
эълон
қилиши
асосий
сабаб
бўлган
.
Дунё
фуқароси
атамасидан
шундай
ғоя
келиб
чиқадики
,
инсон
туғилган
жойидан
қатъий
назар
,
ўзи
ер
сайёрасининг
қайси
бурчагида
яшашни
,
муомалада
бўлишини
ва
саёҳат
қилишини
ўзи
танлайди
.
Ер
сайёраси
ягона
ва
у
барча
учун
умумий
маскандир
.
Сиёсатлар
қарашлар
ва
чегаралар
фуқарога
хеч
қандай
даҳл
қилолмайди
.
Дунё
фуқаролиги
183
та
мамлакат
сайтларида
рўйхатдан
ўтган
. 1954—1995
йиллар
давомида
еттита
мамлакат
дунё
фуқароси
паспортини
тан
олган
.
Булар
Буркина
-
Фасо
,
Того
,
Эквадор
,
Мавритания
,
Танзания
,
Ватикан
ва
Замбия
.
Паспортнинг
қулайлик
томонлари
,
хужжат
тан
олинган
давлатрга
виза
рухсатномалари
олиниши
шарт
бўлмайди
.
Саёхлик
ҳудудларида
чэт
эл
фуқаролари
учун
белгиланган
тўловлар
эмас
,
аксинча
маҳаллий
аҳоли
учун
белгиланган
арзон
нархларда
хизмат
кўрсатилади
.
Автомабил
,
велосипед
,
меҳмонҳоналар
ижараси
,
банкдан
пул
жўнатмаларини
амалга
ошириш
ва
қабул
қилиш
учун
ишлатиш
мумкин
.
Шу
пайтгача
дунё
фуқароси
паспортини
ер
сайёрасининг
1
миллиондан
ортиқ
фуқароси
қабул
қилган
бўлиб
,
булар
орасида
АҚШлик
телебошловчи
Опра
Уинфри
,
АҚШнинг
МРБ
ва
марказий
разветка
агентлиги
ходими
Эдвард
Сноун
ва
АҚШнинг
президенти
Барак
Абамаларни
кўриш
мумкин
.
Ўзбекистонда
ягона
фуқаролик
мавжуд
бўлиб
,
унга
кўра
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароси
ҳисобланган
шахснинг
хорижий
давлат
фуқаролиги
тан
олинмайди
.
Умум
эътироф
этилган
қоидага
кўра
,
ҳар
бир
шахс
фақат
бир
давлатнинг
фуқароси
бўла
олади
.
Ўзбекистонда
бир
фуқаролик
ўрнатилган
.
Шунинг
учун
ҳам
,
“
Фуқаролик
тўғрисида
”
ги
қонунга
мувофиқ
,
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароси
бўлган
шахснинг
бирон
бир
бошқа
фуқароликка
мансублиги
тан
олинмайди
.
Бу
қоида
1930
йилги
Гаага
конвенциясида
мустаҳкамланган
икки
фуқароликни
тан
олмаслик
халқаро
тамойилига
ҳам
тўла
мос
келади
[9].
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
"
Халқаро
рейтинг
ва
индексларда
Ўзбекистон
Республикасининг
ўрнини
яхшилашга
оид
чора
-
тадбирларни
тизимлаштириш
тўғрисида
"
ги
Фармони
.
2.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
.
Олий
ўқув
юртлари
учун
дарслик
. /
Ҳ
.
Р
.
Раҳмонқулов
ва
бошқ
. –
Т
., 2002. –70
б
.
3.
Умаров
Т
.
Халқаро
хусусий
ҳуқуқ
бўйича
жисмоний
шахсларнинг
ҳуқуқий
ҳолати
.
ю
.
ф
.
д
.,
дисс
.
Т
., 2005.
4. Detloff N. Evropaisches Kollisionrechz des unlau-
teren wetterwerbs //Juristen Zeitung. –Tubingen: 2000. –
NY. S.180-185;
O.Hara E.A., Ribstein L.E. From politics to
efficiency in choice of law. //The univ. of Chicago law rev.
–2000. Vol.67, –NY.: –P.1142-1232; Murthy J. Rationality
a. cultural pluralism in the non-recognition of foreign mar-
riages. //Intern. A. comparative law quart. –L. 2000. – Vol.
49. 13. –P.643-659; M.Libercier and H.Shneider. Migrants.
Partners in Development, Cooperation. OECD. –Paris:
1996;
Perry M. Kining-up at the bjrder: renewing the call
for Canada–US in solvency Convention in the XXI-st cen-
ture. //Duke j. of comparative a. Intern. Law. –Durkam:
2000. –Vol. 10. 12. –P.469-499.
5.
Зокиров
И
.
Б
.
Ўзбекистон
ССРнинг
гражданлик
ҳуқуқи
. –
Т
.:
Ўқитувчи
, 1988. – 280
б
.;
Российско
-
Франц
.
Серия
УчебнЎх
и
Информ
.
материалов
-24.
Структура
правовой
системЎ
:
Государственное
право
и
частное
право
. –
М
.: CNIFT, 1994. – 456
с
.;
МатериалЎ
Россий
-
ско
-
Британского
семинара
. 12.09.1994 //
СудебнЎй
кон
-
троль
и
права
человека
. –
М
.: 1996.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
Кодекси
1168-
моддаси
.
7.
Дюрягин
И
.
Я
.
Гражданин
и
закон
. (
О
защите
прав
и
законных
интересов
граждан
Право
для
всех
). –
М
.:
Юридическая
литература
, 1989. – 384
с
.
8.
Межпарламентский
союз
, 2019
год
.
Издано
Меж
-
парламентским
союзом
совместно
с
Управлением
Верховного
Комиссара
ООН
по
делам
беженцев
.
9.
Конвенция
,
регулирующая
некоторые
вопросы
,
связанные
с
коллизией
законов
о
гражданстве
(12
ап
-
реля
1930
г
.)
10. Rustambekov I. Some Aspects of Implementation
of Private International Law Principles in Civil Code of
Uzbekistan. https://ssrn.com/abstract=3642669
