YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
71
O‘QITISHNING DIDAKTIK TAMOYILLARINI YARATISH G‘OYALARI
Sharifova Sabrina Sherzod qizi
SHDPI talabasi
Nurullayeva Malika Baxtiyor qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti talabasi
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
Ilmiy maslahatchi: Shahrisabz davlat pedagogika instituti katta oʻqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15400723
Annotatsiya.
Ushbu maqolada o‘qitishning didaktik tamoyillarini yaratish va ularni ta’lim
jarayonida samarali qo‘llash masalalari tahlil qilindi. Didaktik tamoyillar ta’lim jarayonining
nazariy asosini tashkil etib, o‘quvchilarning bilim olish jarayonini samarali tashkil etish, ta’lim
mazmunini aniq va tizimli tarzda yetkazish uchun muhim ahamiyatga ega. Maqolada didaktik
tamoyillar turlari, ularni shakllantirish va amaliyotda qo‘llash yo‘llari ko‘rib chiqildi.
Shuningdek, maqolada interfaol metodlardan – xususan, “aqliy hujum”, “klaster”, “case-
study” va “debat” kabi usullardan samarali foydalanish yo‘llari taklif etildi. Tadqiqot natijalari
ta’lim tizimida didaktik tamoyillarni to‘g‘ri shakllantirish va ulardan samarali foydalanish ta’lim
sifatini oshirishda muhim omil ekanligini ko‘rsatadi. Ushbu maqola pedagogik sohada faoliyat
yuritayotgan mutaxassislar va ilmiy izlanish olib borayotgan tadqiqotchilar uchun foydali
bo‘lishi mumkin.
Kalit so‘zlar:
Didaktik tamoyillar, o‘qitish metodlari, interfaol usullar, ta’lim
samaradorligi, aqliy hujum, pedagogik yondashuv, o‘quv jarayoni, amaliy mashg‘ulot, ta’lim
sifati, bilim olish.
Kirish.
Ta'lim jarayonining samaradorligini ta'minlash va o‘quvchilarning bilim olish jarayonini
muvaffaqiyatli tashkil etishda didaktik tamoyillar muhim ahamiyat kasb etadi. Didaktik
tamoyillar — bu o‘qitish jarayonida qo‘llaniladigan asosiy qoidalar bo‘lib, ta'limning mazmuni,
shakli, usullari va vositalarini belgilaydi. Ular o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini
shakllantirishda, fikrlash qobiliyatini rivojlantirishda, o‘quv jarayonini samarali tashkil etishda
muhim o‘rin tutadi.
Bugungi kunda ta'lim tizimidagi islohotlar va zamonaviy talablar didaktik tamoyillarning
yangilanishini, o‘quvchilarga individual yondashuvni, amaliyotga asoslangan bilim berishni
taqozo qilmoqda. Ayniqsa, axborot texnologiyalarining rivojlanishi va ta'limda innovatsion
yondashuvlarning qo‘llanilishi yangi didaktik g‘oyalarni yaratishni talab etmoqda.
O‘qitishning didaktik tamoyillari bo‘yicha olib borilgan ilmiy tadqiqotlar ta'lim
jarayonining samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Yan Amos Komenskiy. Komenskiy didaktika sohasida muhim hissa qo‘shgan olimlardan
biri bo‘lib, u o‘zining "Didaktika Magna" asarida ta'limning umumiy tamoyillarini ishlab
chiqqan. Unga ko‘ra, ta'lim hamma uchun ochiq bo‘lishi, o‘quv jarayoni tabiatga mos ravishda
tashkil etilishi lozim deb aytgan.
Y.K. Babanskiy. Babanskiy o‘z tadqiqotlarida o‘qitish jarayonida tizimli yondashuvni taklif
etgan. Uning fikricha, ta'lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatlari o‘zaro bog‘liq bo‘lib,
didaktik tizimlar orqali ta'lim samaradorligini oshirish mumkin.
O‘zbek olimlari tadqiqotlariga yuzlanadigan bo‘lsak M. Nuriddinova. Nuriddinova
"Tabiatshunoslikni o‘qitish metodikasi" asarida tabiatshunoslik fanlarini o‘qitishda didaktik
tamoyillarni qo‘llash usullarini tahlil qilgan. U o‘quvchilarning tabiatshunoslikka qiziqishini
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
72
oshirish uchun ko‘rgazmali metodlardan foydalanishni tavsiya etadi. N. Yusupova. Yusupova
ingliz tilini o‘qitishda aralash ta'lim texnologiyalarini qo‘llash orqali didaktik tamoyillarni
amalga oshirish usullarini tadqiq qilgan. U klaster sharoitida tezkor o‘qitish metodlarini taklif
etadi
Ushbu tadqiqotlar o‘qitishning didaktik tamoyillarini rivojlantirish va amaliyotga tatbiq
etishda muhim ahamiyat kasb etadi.
O‘qitishning didaktik tamoyillarini yaratish mavzusida interfaol metodlardan foydalanish
ta'lim jarayonini yanada samarali va qiziqarli qiladi. Quyida mazkur mavzu uchun tavsiya
etiladigan eng samarali interfaol metodlar keltiriladigan bo‘lsak.
“Aqliy hujum” (Brainstorming)
Maqsad. O‘qitish jarayonida yangi didaktik tamoyillarni yaratish g‘oyalarini tez va
samarali yig‘ish.
Qo‘llash usuli. Talabalar kichik guruhlarga bo‘linib, didaktik tamoyillarni shakllantirish
uchun fikrlar bildiradilar. Har qanday g‘oya qabul qilinadi, keyin esa tahlil qilinib, eng
maqbullari tanlanadi.
“Klaster” metodi
Maqsad. O‘quvchilarga didaktik tamoyillar haqida tushuncha berish va ularni
tizimlashtirish.
Qo‘llash usuli. Markazga asosiy mavzu yoziladi (masalan, “Didaktik Tamoyillar”), uning
atrofida esa tamoyillar va ularni qo‘llash usullari yozib chiqiladi. Bu usul tushunchalarni
yaxshiroq anglashga yordam beradi.
“Blits-so‘rov” (Quick Survey)
Maqsad. Talabalarning mavjud bilimlarini aniqlash va ularga mos tamoyillarni ishlab
chiqish.
Qo‘llash usuli. Talabalarga tez-tez savollar beriladi. Javoblar asosida o‘qitish tamoyillarini
shakllantirish mumkin.
“Debat” (Bahs-munozara)
Maqsad. O‘quvchilarni o‘z fikrini asoslashga va yangi didaktik tamoyillarni tahlil qilishga
o‘rgatish.
Qo‘llash usuli. Guruhlar ikki tarafga bo‘linadi. biri ma'lum bir tamoyilni qo‘llash zarurligini
asoslaydi, ikkinchisi esa qarshi fikr bildiradi. Bu jarayon tanqidiy fikrlash va tahliliy
yondashuvni rivojlantiradi.
“Rol o‘ynash” (Role Play)
Maqsad. Yangi didaktik tamoyillarni amaliyotda sinab ko‘rish va baholash.
Qo‘llash usuli. Talabalar o‘qituvchi va o‘quvchi rollarini bajaradilar va muayyan didaktik
tamoyillar asosida dars o‘tkazishga harakat qiladilar.
Ushbu interfaol metodlar o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirish, mustaqil
fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini oshirishda yordam beradi.
"Aqliy hujum" (brainstorming) metodini didaktik tamoyillarni yaratish g'oyalari
mavzusida jadval ko‘rinishida quyidagicha yoritish mumkin.
Jadvaldagi
element
Tavsif
Afzalliklari
Kamchiliklari
Qanday
qo‘llaniladi
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
73
Metod
nomi
Aqliy hujum
(Brainstorming)
Tez va
samarali fikr
almashish
Fikrlar noaniq yoki
chalg'igan bo‘lishi
mumkin
Guruh yoki
jamoa bilan
ishlashda
qo‘llaniladi
Maqsad
Yangi g'oyalar va
echimlar ishlab
chiqish
Yangi va
ijodiy fikrlar
paydo bo‘ladi
Barcha ishtirokchilar
teng ravishda
faollashishi kerak
Aqliy hujumni
guruh shaklida
o‘tkazish
Tuzilma
Fikrlar erkin tarzda
kiritiladi. O‘zgacha
fikrlarni qo‘llab-
quvvatlash.
Tanqid qilinmaslik
tamoyili
Ijodiy va
keng
qamrovli
yondashuv
Ba'zi ishtirokchilar
shaxsiy fikrlarini
bildirishda
qiyinchiliklarga duch
kelishi mumkin
Fikrlar guruh
tomonidan
baholanadi va
tanlanadi
Fikrlar
kiritilishi
Barcha
ishtirokchilarga
erkinlik beriladi
Yangi va
kutilmagan
g'oyalar
rivojlanadi
Ba'zi g'oyalar amaliy
bo‘lmasligi mumkin
Ishtirokchilar
fikrlarini
mutlaqo tanqid
qilmasdan
kiritishadi
Bajarilish
tartibi
Savol yoki muammo
belgilab olinadi.
Guruh a'zolari
fikrlarini aytadilar.
Olingan fikrlar
umumlashtiriladi va
baholanadi
Jarayon juda
tez va
samarali
Ba'zi ishtirokchilar
bir-birini tormozlashi
mumkin
Fikrlar
yig'ilgandan
so‘ng, ular
amaliy
echimlarga
aylantiriladi
Vaqt
chegarasi
Odatda qisqa vaqt
(10-30 daqiqa)
Tez
natijalarga
erishiladi
Boshqa
ishtirokchilarning
fikrlari uzoqroq
bo‘lsa, qisqa vaqtni
his qilish mumkin
Mavzuga qarab
vaqtni
moslashtirish
mumkin
Aqliy hujum metodi o‘qitishda yangi va ijodiy yondashuvlarni ishlab chiqish uchun
samarali usuldir. Bu metod yordamida o‘quvchilar o‘z fikrlarini erkin tarzda bildirishlari va
yangi g'oyalar yaratishlari mumkin.
Natija.Ushbu metod orqali talabalar.
Mustaqil fikrlash va g‘oya ishlab chiqish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Didaktik tamoyillarni chuqurroq anglaydi va ular ustida tahlil yuritadi.
O‘zaro muloqot qilish va fikr almashish madaniyatini shakllantiradi.
Bu metod nafaqat didaktik tamoyillarni yaratishda, balki boshqa ilmiy mavzularni
o‘rganishda ham samarali qo‘llanilishi mumkin.
Xulosa va takliflar.
O‘qitish jarayonida didaktik tamoyillar muhim o‘rin tutadi. Ular
ta’limning samaradorligi va sifatini ta’minlashda asosiy omil hisoblanadi. Maqolada
o‘qitishning didaktik tamoyillari va ularni yaratish jarayonlari tahlil qilindi. Tahlillar shuni
ko‘rsatdiki, samarali ta’lim jarayoni uchun o‘quvchilar va o‘qituvchilar o‘rtasida interfaol
muloqotni tashkil etish, darslarni qiziqarli va samarali o‘tkazish hamda zamonaviy o‘qitish
metodlaridan foydalanish zarur.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
74
Didaktik tamoyillar o‘qitish jarayonining bosh yo‘nalishlarini belgilab beradi. Masalan,
izchillik va tizimlilik, tushunarlilik, qiziqish uyg‘otish, mustahkamlash, nazariy bilimlarni
amaliyot bilan uyg‘unlashtirish kabi tamoyillar har qanday ta’lim tizimida muhim ahamiyat
kasb etadi. Shuningdek, interfaol metodlardan foydalanish – masalan, “aqliy hujum”, “blits-
so‘rov”, “debat” va “case-study” kabi usullar – o‘quvchilarni faol fikrlashga undaydi va ularning
bilimlarini mustahkamlashga xizmat qiladi.
Takliflar.
Didaktik tamoyillarni ishlab chiqishda interfaol metodlardan keng foydalanish.
Bu usul talabalarning mustaqil fikrlashini rivojlantirib, ta’lim jarayonini qiziqarli va samarali
qiladi.
O‘qituvchilarning malakasini oshirish. Zamonaviy pedagogik metodlarni o‘rganish uchun
muntazam seminar va treninglar tashkil etish.
Amaliy mashg‘ulotlarni ko‘paytirish. Nazariy bilimlarni real hayotiy misollar va amaliyot
bilan mustahkamlash uchun maxsus o‘quv dasturlari ishlab chiqish.
Didaktik materiallarni yangilash. Ta’lim jarayonida zamonaviy texnologiyalar va didaktik
materiallardan samarali foydalanish.
Tahlil va monitoringni kuchaytirish. Har bir o‘qitish tamoyilining samaradorligini doimiy
ravishda baholab borish va kerakli tuzatishlarni kiritish.
Xulosa qilib aytganda, ta’lim jarayonini yanada samarali tashkil etish uchun didaktik
tamoyillarni to‘g‘ri tanlash va ularni amaliyotga to‘g‘ri joriy etish muhimdir. Bu, o‘z navbatida,
o‘quvchilarning bilim darajasi va ta’lim sifati oshishiga olib keladi. Mazkur maqolada
o‘qitishning didaktik tamoyillarini yaratish g‘oyalari, ularning ahamiyati va ta'lim jarayonidagi
o‘rni tahlil qilinadi. Shuningdek, zamonaviy ta'limda samaradorlikni oshirish uchun qanday
yangi didaktik yondashuvlar va metodlardan foydalanish mumkinligi haqida fikr yuritiladi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Babanskiy, Y.K. Didaktik Tizimlar va Ta'limning Samaradorligi. Uniwork, 2024.
2.
Komenskiy, Yan Amos. Didaktika Magna. Prag. Nasha Kultura, 1632.
3.
Nuriddinova, M. Tabiatshunoslikni O‘qitish Metodikasi. Ziyouz Nashriyoti, 2022.
4.
Yusupova, N. "Klaster Sharoitida Ingliz Tilini Tezkor O‘qitishning Aralash Ta'lim
Texnologiyalari." ResearchGate, 2023.
5.
Sherdil, Tillayev, and Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna. "INFORMATIK AVA
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANIDAN DARSDAN TASHQARI MASHGULOTLARNI TASHKIL
ETISH METODIKASI."
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
13.02 (2025): 152-
155.
6.
Maxmudjonovna, Yaxiyaxonova Muxiba, and Xolboyev Baxtishod Hamdam o‘g‘li.
"INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANIDAN FAN OYLIKLARINI TASHKIL
ETISH."
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
13.02 (2025): 166-171.
7.
Maxmudjonovna,
Yaxiyaxonova
Muxiba.
"INFORMATIKA
VA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI FANINI O ‘QITISHDA MEDIASAVODXONLIGINING O ‘RNI."
PEDAGOGIK
ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
13.02 (2025): 176-179.
8.
Турсунова,
Луиза
Шамсиддинов
Гиесжон.
"ОБРАЗ
ПЕДАГОГА
В
ИНФОРМАЦИОННОМ МИРЕ." Uz-conferences. No. 1. 2024.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
75
9.
Турсунова, Луиза. "РОЛЬ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В РАЗВИТИИ
ТУРИЗМА." YANGI O ‘ZBEKISTONDA MILLIY TURIZM ISTIQBOLLARI 1.01 (2024).
10.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat, and Abdiroxmonova Zahro. "ZAMONAVIY DARS VA
DARS TAHLILLINI OʻTKAZISHGA NISBATAN YONDASHUVLAR." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9.
2025.
11.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat. "MA’LUMOTLAR BAZASI BO ‘LIMINI O ‘QITISH
METODIKASI." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9. 2025.
12.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat. "ELEKTRON JADVALLAR BO ‘LIMINI O ‘QITISH
METODIKASI." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9. 2025.
13.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat. "ALGORITIMLASH ASOSLARI BO ‘LIMINI O ‘QITISH
METODIKASI." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9. 2025.
14.
Xoliqulovna, Normurodova Sadoqat. "INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
FANIDAN TO ‘GARAK TASHKIL ETISH METODIKASI." Uz Conferences. Vol. 1. No. 9. 2025.
15.
Normurodova, Sadoqat, Zebiniso Rajapova, and Shaxina Asadova. "VEB–DIZAYN
ASOSLARI BO ‘LIMINI O ‘QITISH METODIKASI." Общественные науки в современном мире:
теоретические и практические исследования 4.3 (2025): 55-59.
16.
Milinorov, XX va DN Eshmuratova. “O‘ZBEK URNAVALARI, MAROSIMLARI VA
ODAMLARINI SHAXS TARBIYoTIDAGI O‘RNI”. Web of Teachers: Inderscience Research 2.5
(2024): 205-209.
17.
Milinorov, X. X., and D. N. Eshmuratova. "THE ROLE OF UZBEK TRADITIONS,
CEREMONIES AND CUSTOMS IN PERSONALITY DEVELOPMENT." Web of Teachers:
Inderscience Research 2.5 (2024): 205-209.
18.
Anatolyevna, Boyarkina Yulia, Sokhibov Akram Rustamovich, and Milinorov Khusniddin
Khushmatovich. "EDUCATIONAL TOURISM AS A POTENTIAL FOR THE DEVELOPMENT OF THE
REGION." Web of Teachers: Inderscience Research 2.6 (2024): 185-189.
19.
Shamsiddinov, G’iyosjon, Gulandom Raxmatova, and Zilola Rajapova. "KLIENT-SERVER
ARXITEKTURALARI."
Наука и инновация
3.6 (2025): 113-119.
20.
Shamsiddinov, G’iyosjon, Gulandom Raxmatova, and Zilola Rajapova. "VIRTUAL BORLIQ
VA UNING ASOSIY TUSHINCHALARI."
Наука и инновация
3.6 (2025): 52-58.
21.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
22.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O ‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI."
Решение социальных проблем в
управлении и экономике
3.4 (2024): 45-57.
