127
IJTIMOIY IQTISODIY JARAYONLARNI RIVOJLANTIRISHDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARINI O'RNI
Qodirov Farrux Ergash o‘g‘li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
"Informatika va uni oʻqitish metodikasi" kafedrasi mudiri, ilmiy raxbar
Bozorova Iroda Zarif qizi
Shahrisabz Davlat Pedagogika Institutining matematika va informatika yo'nalishi
1-23 guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14504322
Annotatsiya:
Ushbu maqolada iqtisodiy ijtimoiy jarayonlarning axborot texnologiyalari
bilan aloqadorligi,uning hozirgi kunda jadal rivojlanishi va O'zbekiston Respublikasida
an'anaviy iqtisodiyotdan raqamli iqtisodiyotga o'tish haqida batafsil yoritib
berilgan.Shuningdek iqtisodiy jarayonlarni rivojlantirishda axborot texnologiyalarning o'rni
hozirgi kunda qanchalik ahamiyatga ega ekanligi aytib o'tilgan.
Kalit so'zlar:
Ijtimoiy jarayonlar, iqtisodiy jarayonlar, axborot texnologiyalari, eng
yangi texnologiyalar, ish uslublari, foydalanish, biznes, innovatsiyalar, global iqtisodiyot, aqlli
texnologiyalar.
Ijtimoiy iqtisodiy jarayonlarni rivojlantirishda axborot texnologiyalarning o'rni juda
muhim hisoblanadi.Axborot texnologiyalar ijtimoiy iqtisodiy sohalarda samaradorlikni
oshirish, batafsil ma'lumot olish va ulardan foydalanish, shuningdek jarayonlarni
avtomatlashtirishda katta i nomkoniyatlarini yaratib beradi.
So'ngi yillarda iqtisodiyotni rivojlantirishda ilg'or texnologiyalar va innovatsiyalarning
ahamiyati oshib bormoqda.Eng yangi texnologiyalar ishlab chiqarish va biznes
jarayonlarining samaradorligini oshirish mumkin.Eng yangi texnologiyalar inson faoliyatining
barcha yangi sohalari va sohalariga kirib borishi bilan an'anaviy yondashuvlar va ish uslublari
o'zgaradi.
Raqamli iqtisodiyot savdo hajmini oshiradi va yangi eksport va import yo‘llarini
yaratadi. Mamlakatlar o‘rtasidagi chegara va to‘siqlar qisqaradi, chunki mahsulotlar va
xizmatlar internet orqali bevosita taklif qilinadi va sotiladi. Shuningdek, elektron to‘lov
tizimlari, masalan, PayPal yoki Google Pay, global savdoni amalga oshirishni osonlashtiradi va
savdo jarayonlarini tezlashtiradi. Raqamli texnologiyalar global miqyosda biznesni
kengaytirish imkonini beradi. Transmilliy korporatsiyalar (TNC) va global kompaniyalar,
raqamli platformalar va internet orqali o‘z faoliyatlarini butun dunyo bo‘ylab
kengaytirmoqdalar. Bunday kompaniyalar global aloqalarni o‘rnatishda va o‘z mahsulotlarini
turli bozorlarda sotishda raqamli tizimlardan foydalanadilar.
Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni rivojlantirishda axborot texnologiyalarining (AT) roli
katta ahamiyatga ega, chunki ular jamiyat va iqtisodiyotning turli sohalarida samarali, tezkor
va yanada shaffof faoliyat olib borishga imkon yaratadi. Quyida ATlarning ijtimoiy-iqtisodiy
jarayonlarda qanday ta'sir ko'rsatishi va ulardan qanday foydalanish mumkinligi haqida
batafsil ma'lumot keltirish mumkin:
1. Iqtisodiyotni raqamlashtirish va innovatsiyalar
Axborot texnologiyalari yordamida iqtisodiy jarayonlar avtomatlashtiriladi, bu esa ish
samaradorligini oshiradi va yangi innovatsion imkoniyatlarni yaratadi. Misol uchun, elektron
tijorat (e-commerce), moliyaviy texnologiyalar (fintech), raqamli to'lov tizimlari va blokcheyn
128
texnologiyalari iqtisodiyotda yangi ish o'rinlarini yaratadi va an'anaviy biznes jarayonlarini
soddalashtiradi.
Raqamli iqtisodiyot: Axborot texnologiyalari raqamli xizmatlar va mahsulotlarning tezda
rivojlanishiga olib keladi. Bu bizneslarning global miqyosda faoliyat yuritishiga imkon
yaratadi va iqtisodiy o'sishni tezlashtiradi.Blokcheyn va kriptovalyutalar: Raqamli valyutalar
va blokcheyn texnologiyasi iqtisodiy jarayonlarni yanada shaffof va xavfsiz qilishga yordam
beradi.
2. Ta'lim va kasbiy rivojlanishAxborot texnologiyalari ta'lim tizimini yanada
rivojlantirishga imkon yaratadi. Masofaviy ta'lim va onlayn kurslar global miqyosda bilim
olish imkoniyatlarini kengaytiradi, ayniqsa chekka hududlarda yashovchi yoki mehnat
bozorida o'zgarishlarni tezda qabul qilganlar uchun foydalidir.
Masofaviy ta'lim: Internet va boshqa raqamli platformalar orqali ta'lim olish
imkoniyatlari kengayadi. Bu esa malakali mutaxassislarni tayyorlashga yordam beradi.
Raqamli ko'nikmalarni oshirish: Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishda raqamli ko'nikmalarga
ega mutaxassislarning talab qilinganligi ortadi, bu esa texnologik rivojlanishni qo'llab-
quvvatlaydi.
3. Ijtimoiy xizmatlar va salomatlik.Axborot texnologiyalari ijtimoiy xizmatlar va
salomatlik tizimlarini samarali tashkil etish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Masalan,
tibbiyotda masofaviy konsultatsiyalar, elektron sog'liqni saqlash tizimlari va raqamli sog'liqni
saqlash xizmatlari ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ta'minlashda yordam beradi.Elektron
sog'liqni saqlash: Raqamli platformalar orqali bemorlarning holatini kuzatish, masofaviy
konsultatsiyalar va tibbiy ma'lumotlar almashish tizimlari tibbiyot xizmatlarini yanada sifatli
va tezkor qiladi.Ijtimoiy xizmatlar: Axborot texnologiyalari yordamida ijtimoiy xizmatlar
tizimi yanada soddalashadi, resurslar samarali taqsimlanadi va xizmatlar tezkor taqdim
etiladi.
4. Ijtimoiy tarmoq va muloqotIjtimoiy tarmoqlar va raqamli platformalar insonlar
o'rtasidagi muloqotni osonlashtiradi. Ijtimoiy tarmoqlar ijtimoiy tashkilotlar, siyosiy
harakatlar, tadbirkorlik va biznes rivojlanishida muhim vosita sifatida xizmat qiladi.
Onlayn muloqot: Ijtimoiy tarmoqlar va onlayn platformalar orqali jamiyatdagi
muammolarni muhokama qilish va yangi ijtimoiy g'oyalarni amalga oshirish imkoniyatlari
yaratildi.
Axborot tarqatish: Axborot texnologiyalari tezkor axborot almashish va xabardorlikni
oshirishga yordam beradi, bu esa ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi.
5. Barqaror rivojlanish va ekologiya
Axborot texnologiyalari yordamida tabiiy resurslar samarali boshqarilishi va ekologik
barqarorlikni ta'minlashga yordam beruvchi yechimlar ishlab chiqiladi. Masalan, energiya
tejash tizimlari, ekologik monitoring va boshqalar.
Aqlli shaharlar: Aqlli shaharlar texnologiyalari yordamida energiya va resurslar samarali
boshqariladi, bu esa atrof-muhitga salbiy ta'sirni kamaytiradi.Barqaror energetika: Raqamli
tizimlar orqali energiya iste'moli va qayta tiklanadigan energiya manbalarining boshqarilishi
osonlashadi. 6. Iqtisodiy inkluziya
Axborot texnologiyalari jamiyatning barcha qatlamlariga iqtisodiy faoliyatda ishtirok
etish imkoniyatini yaratadi. Masalan, mobil to'lovlar va bank xizmatlari kengayishi, kross-
chegaraviy savdo va xizmatlar aholining turli qatlamlariga keng imkoniyatlar yaratadi.
129
Inson axborot olamiz ichra yasharkan, voqeya xodisalar jarayonlarning bir-biriga
aloqadorligini, o'zaro munosabatlari va mohiyatini tashkil etish, o'z hayotidan kelib
chiqatlyotgan murakkab savollarga ilmiy javob topish maqsadida ko'pdan-ko'p dadil va
raqamlarga murojat qiladi.Axborot tufayli nazariya amaliyot bilan birikadi.Amaliyot
nazariyasi
nazariya
esa
amaliyotsiz
mavjud
ham
bo'lmaydi,
rivojlanmaydi
ham.Zavodlarimizning asosiy maqsadi informatika vositalarining ahamiyati to'g'risidagi fikr
yuritish emas, balki jamiyatning axborotga bo'lgan ehtiyojini qondirishdagi usul va vositalar
to'g'risida tushunchaga ega bo'lishdir.
Respublikamizda axborotlashtirish keng yo'lga qo'yilishi bilan undagi har bir fuqaroga
kerakli paytda, kerakli sifatda olish imkoniyatlari ochilmoqda .Respublikamizdagi
viloyatlar,shaharlar, tumanlarga qarashli jixozlanib, ular maxsus qurilmalari(teleforin
tarmog'iz,modem va boshqalari) yordamida axborotlarni uzatish va qabul qilish imkoniyatiga
ega bo'lmoqda.Insonning iqtisodiy, ekologik, siyosiy va boshqa sohalarda fikrlash doirasining
kengayishi Axborotli muhitning sifat va miqdor jihatdan o'zgari, yangi xususiyatag ega bo'lgan
axborotli muhitning kelib chiqishiga sabab bo'lmoqda.Demak axborotlashtirish vaqtinchalik
tadbig' emas, rivojlanishning zarur vositasidir va axborotli muhitning hozirgi rivojlanish
darajasidagi holatini informatikasiz qo'llab bo'lmaydi.Axbortllarni tez, sifatli yg’ish saqlash,
qayta ishlash va uzatish kabi vazifalarni bajarishda hisoblash texnikasining xizmati beqiyos
ekaniga ishonch hosil qilmoqda. Iqsodiyotning boshqarishdagi o’zgarishlar, bozor
munossabatlarga o’tish buxgalteriya xisobini tashkil qilish va olib berishga katta ta’sir
ko’rsatadi. Xisobning xalqaro tizimlarga o’tishi amalga oshirilmoqda bu uning uslubiyatini
yangi shakillarini ishlab chiqarishni talab qiladi. Buxgalteriya xisobining axborot tizimi va
uning kompyuterda ishlab chiqarishning tashkil qilishning ananaviy shakillari katta
o’zgarishlarga uchragan. Xisobchidan korxona moliyaviy xolatining ob’ektiv baholarini bilish,
moliyaviiy taxlil usullarini yegallash, qimmatli qog’ozlar bilan ishlashni bilish bozor
jarayonlarida pul mablag’lar investitsiyalarini asoslash va boshqalar talab qilinadi.
Umuman olganda, axborot texnologiyalari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni tezlashtiradi,
resurslardan samarali foydalanishni ta'minlaydi va yangi imkoniyatlarni yaratib beradi.Keng
qamrovli axborot: Internet va mobil aloqa imkoniyatlari orqali axborot yo'naltirilishi va
tarqatilishi ijtimoiy dialoglarni kuchaytiradi, shuningdek, insonlarni ijtimoiy masalalarda faol
ishtirok etishiga undaydi.Shunday qilib, axborot texnologiyalari nafaqat iqtisodiy, balki
ijtimoiy jarayonlarni ham rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO ‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
130
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA
TARMOQ QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING
O’RNI."
Science and innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
