106
BLOKCHEYN TEXNOLOGIYASING AFZALLIKLARI VA KAMCHILIKLARI
Qodirov Farrux Ergash o‘g‘li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
"Informatika va uni oʻqitish metodikasi" kafedrasi mudiri, ilmiy raxbar
Ganchiyev Jo`rabek Holimuqon o`g`li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
"Matematika va informatika" yoʻnalishi 2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14500797
Annotatsiya:
Bu maqola blokcheyn texnologiyasing afzalliklari va kamchiliklari haqida
malumot beradi. Blokcheyn texnologiyasini tanlashning eng asosiy maqsadi, xavfsiz tarmoq
orqali operatsiyalarni amalga oshirish yoki ma’lumot almashishdir. Blokcheyn
texnologiyasining xavfsizligi, samarodrligi, auditi, masshtabligi, maxfiyligi malumotlarni
saqlashi va bir qator vazifalari bo’yicha afzalliklari va kamchiliklari bor. Blokcheyn
shartnomalar va biznesdan biznesga tranzaksiyalarni samaraliroq qiladi.
Абстрактный.
В этой статье представлен обзор преимуществ и недостатков
технологии блокчейн. Основная цель выбора технологии блокчейн — проведение
операций или обмен информацией через защищенную сеть. Технология блокчейн имеет
преимущества и недостатки с точки зрения безопасности, эффективности, аудита,
масштабируемости, конфиденциальности, хранения данных и ряда функций. Блокчейн
делает контракты и бизнес-транзакции более эффективными.
Kalit so’zlar:
Blokcheynning afzalliklari, kamchiliklari, kengaytirilgan xavfsizligi,
yaxshilangan samaradorligi, tezroq auditi, masshtabligi, saqlash, maxfiyligi, quvvat iste’moli,
shaxsiy kalitlar, malumotlarni o’zgarmasligi.
Klyuchevye slova:
preimushchestva va nedostatki blokcheyna, povyshennaya
bezopasnost, povyshennaya effektivnost, bolee bystryy audit, masshtabliruemost, xranilsche,
konfidentsialnost, energopotreblenie, zakrytye klyuchi, neizmendannyemost.
Blokcheyn – bu ixtiyoriy pedmet haqidagi ma’lumotlarni ochiq aloqa tarmog’i
orqali uzatuvchi yagona ishonchli texnologiya bo’lib hisoblanadi.Blokcheyn – bu ixtiyoriy
pedmet haqidagi ma’lumotlarni ochiq aloqa tarmog’i orqali uzatuvchi yagona ishonchli
texnologiya bo’lib hisoblanadi.
Blokcheynning afzalliklari: Blokcheynlar kiberxavfsizlikni yaxshilashga yordam berishi
mumkin. MITM hujumlari, ma'lumotlarni buzish va DDoS hujumlari kabi muammolar
blokcheyn yordamida muvaffaqiyatli bartaraf etiladi.
Kengaytirilgan xavfsizlik:
Blokcheyn kengaytirilgan xavfsizlikni yaratish uchun
kriptografiya, markazsizlashtirish va konsensusning uchta tamoyilidan foydalanadi.
Yaxshilangan samaradorlik: Blokcheyn
shaffoflik va aqlli shartnomalar biznesdan
biznesga tranzaktsiyalarni tezroq va samaraliroq qiladi.
Tezroq audit: Blokcheyn
bilan yozuvlar har bir ishtirokchi uchun mavjud va har doim
vaqt bo'yicha buyurtma qilinadi, bu esa auditni qayta ishlashni ancha tezlashtiradi.
Vositachilarga ehtiyoj yoʻqligi: Blokcheyn yordamida tranzaksiyadagi ikki tomon uchinchi
tomon orqali ishlamasdan biror narsani tasdiqlashi va yakunlashi mumkin. Bu vaqtni tejaydi,
shuningdek, bank kabi vositachi uchun toʻlov xarajatlarini tejaydi.
Qoʻshimcha xavfsizlik: blokcheyn markazlashtirilmagan tarmoq, kimdir firibgarlik
tranzaktsiyalarini amalga oshirishni deyarli imkonsiz qiladi. Soxta tranzaktsiyalarga kirish
uchun ular har bir tugunni buzishi va har bir kitobni oʻzgartirishi kerak edi.
107
Blokcheynning kamchiliklari: Blockchain xavfsiz texnologiya ekanligi ma'lum bo'lsa-da,
hali ham yaxshilanishi kutilayotgan ba'zi kamchiliklar mavjud. Blokcheynda saqlangan
tranzaktsiyalar shifrlanmagan, shuning uchun hamma unga kirish huquqiga ega. Bu muammoli
bo'lishi mumkin, chunki ba'zi hollarda tartibga solish va huquqiy muammolarga olib kelishi
mumkin. Yechim bu maʼlumotni shifrlashdir, lekin agar kalit yoʻqolgan boʻlsa, uni toʻgʻri qayta
shifrlashning imkoni yoʻq/ Kalit oʻgʻirlangan boʻlsa, kattaroq muammo paydo boʻlishi mumkin.
Saqlash: Blokcheyn daftarlari vaqt o’tishi bilan juda kata bo’lish ketish potensialiga
ega.
. Blokcheynlar hajmi qattiq disklar hajmidan tezroq o'sib borayotganga o'xshaydi va agar
daftar foydalanuvchilarni yuklab olish va saqlash uchun juda katta bo'lsa, tarmoq tugunlarini
yo'qotishi mumkin.
Xavfsizlik:
Blockchain boshqa platformalarga qaraganda ko'proq xavfsizlikni
ta'minlaydi. Biroq, bu uning butunlay xavfsiz ekanligini anglatmaydi.
Maxfiylik:
Anonim va shifrlangan bo'lishiga qaramay, barcha tarmoq tugunlari hamma
uchun ochiq bo'lgan ommaviy blokcheyndagi ma'lumotlarga kirish huquqiga ega.
Masshtablilik:
Markazlashtirilgan hamkasblaridan farqli o'laroq, blokcheynlar
cheklangan miqyosga ega. Qanchalik ko'p tugunlar ishtirok etsa, tranzaktsiya shunchalik
sekinlashadi.
Ma'lumotlarning o'zgarmasligi
: Ma'lumotlarning o'zgarmasligi ham kamchilik bo'lishi
mumkin. Agar kimdir blockchain-ga asoslangan raqamli platformadan foydalansa, uning
rekordini o'chira olmaydi.
Shaxsiy kalitlar:
Blockchain-ning foydalanuvchilarga bog'liqligi cheklovdir - agar kalitlar
o'g'irlangan bo'lsa, foydalanuvchi o'z mablag'lariga kirishning boshqa yo'li yo'q.
Firibgarlik - blokcheyn ma’lumotlarini uzatish qaytarilmas ravishda sodir bo‘ladi. Shu
sababli amaliyotni orqaga qaytarish imkonsiz.
Blokcheynning mexanizmi quyidagi bosqichlar orqali amalga oshadi.
Tranzaktsiyani yozib oling: Yozuv aktivlarning bir tomondan boshqasiga o'tishining
batafsil jarayonini ko'rsatadi. Blokcheyn ma'lumotlarida tranzaktsiyaga oid barcha
ma'lumotlar, jumladan, unda kim ishtirok etganligi, tranzaksiya vaqti, sanasi, joyi va miqdori va
boshqalar kiradi.
Konsensusga erishing:
Tarmoqning boshlanishida ishtirokchilar qayd etilgan
tranzaksiya haqiqiy ekanligiga rozi bo'lishlari kerak.
Bloklarni bog'lang:
Ishtirokchilar konsensusga erishgandan so'ng, bitimlar bloklarga
yoziladi. Ushbu bloklar bir-biriga xesh bilan bog'langan. Xesh tufayli, ma'lumotlar
o'zgartirilayotganda xesh qiymati o'zgarganligi sababli, ma'lumotlarni buzish osonlik bilan
aniqlanadi. Bloklar ishonchli tarzda bog'langan va har bir qo'shimcha blok oldingi blokni
tekshirishni kuchaytiradi.
Blockchain tuzilmalarining to'rt turi mavjud:
Ommaviy blokcheynlar:
Bu turdagi blokcheyn odatda hech qanday cheklovlarga ega
emas - har kim istalgan vaqtda protokolga qo'shilishi, o'qishi, yozishi, ko'rib chiqishi va yuklab
olishi mumkin. Ishtirokchilarning katta hamjamiyati uni kiberxavfsizlik muammolaridan
himoya qiladi, chunki ishtirokchilar qancha ko'p bo'lsa, blokcheyn shunchalik xavfsizroq
bo'ladi. Ommaviy blokcheynlar butunlay markazlashtirilmagan, shuning uchun barcha
tugunlar yangi bloklar yaratishi va ularni tasdiqlashi mumkin. . Ushbu turdagi blokcheynning
asosiy kamchiligi shundaki, tekshirish vaqt talab etadi.
108
Shaxsiy blokcheynlar: Bu blokcheynlar ommaviy bloklarga qaraganda ancha tezroq, ular
kamroq ishtirok etgan tugunlar tomonidan ta'minlanadi. Jamoatchilikka kirish cheklangan,
faqat markaziy organ kim tugun bo'lishi mumkinligini aniqlaydi. Ushbu blokcheynlar qisman
markazlashtirilmagan va bitta tashkilot tomonidan boshqariladi. Shu sababli, barcha
ishtirokchilarga teng huquqlar berilmaydi. Kamchilik shundaki, boshqariladigan zanjirlar
firibgarlikka ko'proq moyil.
Konsortsium blokcheynlar: Konsortsium blokcheyn - bu blokcheyn texnologiyasining
turlaridan biri. Konsortsium blokcheyni (Federativ blokcheyn deb ham ataladi) - bu
tashkilotlarning imkoniyatidan kelib chiqqan holda yaratiladigan tizim. Bu blokchey tizimi
yarim markazlashgan bo’lib asosan davlat tashkilotlarida ko’plab qo’llaniladi. Konsortsium
blokcheyni texnologiyasida ma’lumotlar ochiq va yopiq tarzda shakllantiriladi Bu blokcheynlari
kamdan-kam hollarda kriptovalyutaga qaratilgan va ko'pincha blokcheynga asoslangan boshqa
loyihalar uchun tashkil etiladi. Bu zanjirlar tashkilotlar guruhlari tomonidan boshqariladi.
Faqat oldindan tanlangan ishtirokchilar qabul qilinadi va ularning har biri teng kuchga ega. Har
bir ishtirokchi oldindan tekshiriladi va zararli harakatlar sodir bo'lgan taqdirda boshqa
ishtirokchilar tomonidan chiqarib tashlanadi. Konsortsiumlarni tashkil etish ancha qiyin,
chunki bu bir qator tashkilotlar o'rtasida hamkorlikni talab qiladi, bu esa logistika
muammolariga olib kelishi mumkin.
Gibrid blokcheynlar:
Gibrid blokcheynlar bitta tashkilot tomonidan boshqariladi, lekin
barcha aktsiyadorlar bilan muloqot qilish imkoniyatiga ega. Xususiy blokcheynlar bilan baham
ko'radigan fazilatlar ularni past tranzaksiya xarajatlariga erishishga imkon beradi, chunki
tasdiqlash uchun bir nechta ishtirokchilar kerak bo'ladi. Aralash tabiat bir vaqtning o'zida
boshqariladigan kirish va erkinlikni ta'minlaydi. Gibrid blokcheynlarning arxitekturasi
butunlay sozlanishi va qoidalar istalgan vaqtda o'zgartirilishi mumkin.
Blokcheyn texnologiyasini qo’llash xilma-xildir.
Pul o'tkazmasi:
Kriptovalyutani o'tkazish ilovalari, ayniqsa, xalqaro tranzaktsiyalar
haqida gap ketganda, pul o'tkazishni osonlashtiradi, tezroq va arzonlashtiradi.
Aqlli shartnomalar
: Bu bizning oddiy shartnomalarimizga o'xshaydi, lekin vositachi
kerak emas. Bu korxonalar uchun vaqt va pulni tejaydi.
Sog'liqni saqlash:
Blokcheyn yechimlari tibbiyot xodimlari o‘rtasida bemorlarning
shaxsiy ma’lumotlarini yig‘ish va almashish texnologiyasini joriy etish orqali sog‘liqni saqlash
xarajatlarini kamaytirishi mumkin.
Logistika:
Yuk tashish kompaniyalari blokcheyn texnologiyasidan foydalangan holda
butun dunyo bo'ylab ta'minot zanjirini kuzatib borish uchun texnologiyadan foydalanmoqda.
Shaxsiy identifikatsiya xavfsizligi:
Shaxsiy ma'lumotlaringizni markazlashtirilmagan
blokcheyn daftarida saqlash orqali o'zingizni shaxsni firibgarlikdan himoya qiling.
Ishlamaydigan tokenlar:
Blokcheyn tufayli iste'molchilar endi eng kerakli raqamli
aktivlarning bir qismiga yakka egalik qilishlari mumkin.
Hukumat: Blokcheyn
texnologiyasi davlat hujjatlarini saqlash uchun ishlatiladi, bu
byurokratik ish samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Bundan saylovlarni soddalashtirish
uchun ham foydalanish mumkin.
Narsalar internet
: Narsalar interneti aqlli maishiy texnikaning yangi davrini ochadi.
Sovutgichni, robot changyutgichni yoki hatto qahva qaynatgichni istalgan masofadan
boshqaring. Aytgancha, Machine Learning texnologiyasi aynan shu holatda juda foydali.
109
Blokcheyn va mashinani o'rganish algoritmlari bilan yoqilgan aqlli uy osongina nazorat qilinadi
va shaxsiy imtiyozlarga ko'ra sozlanishi mumkin.
OAV:
Media qismlaringizni o'g'irlashdan himoya qilish uchun ularni blokcheyn
texnologiyasidan foydalangan holda tokenizatsiya qilishingiz mumkin.
Maqolada biz blokcheynning afzalliklari, kamchiliklari, blokcheynning turlari va
blokcheynning qayerlarda qo’llanishi haqida muhokama qildik. Bir jumla bilan aytganda,
blokcheyn nafaqat moliya sohasida boshqa sohalarda ham keng qo’llanilar ekan. Umid
qilamanki, siz yangi narsalarni o’rgandiz.
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI QO
‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA TARMOQ
QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING O’RNI."
Science and
innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
110
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
